Leidsch Dagblad | 1986 | 11 december 1986 | pagina 15

Nederland ademt in Alarmfase 3

Reportage

Luchtvervuiling binnenshuis aanzienlijk milieuprobleem

HCG-hormoon mogelijk middel tegen
herhaalde miskramen bij vrouwen

Aantal Korsakov-patiënten neemt toe door drankmisbruik

Zó zijn
wij niet

DONDERDAG 11 DECEMBER 1986

PAGINA 15

■HM

Hét milieuprobleem van de
komende jaren, voorspelde
ex-minister Winsemius (mi
lieubeheer) vorig jaar. Vori
ge week besloot zijn opvol
ger Nijpels er onderzoek
naar te laten doen: de lucht
vervuiling binnenshuis.
Terwijl Nederland in de ja
ren 60 en 70 miljarden uit
gaf om de vervuiling van
lucht, water en bodem
enigszins in te dammen,
sloop diezelfde vervuiling
via de achterdeur naar bin
nen. De woningbouw be
leefde een ware revolutie in
het gebruik van kunststof
fen en andere materialen
met daarin grote hoeveelhe
den chemicaliën. Maar wat
daarvan de gevolgen kon
den zijn, realiseerde zich
toen vrijwel niemand.

door

Sjaak Smakman

De 'nationale kierenjacht', die tij
dens de oliecrisis van 1973 werd
gelanceerd om energie te bespa
ren, bracht de keerzijde van de
technologische revolütie in de
bouw echter langzaam maar zeker
aan het licht. De huizen werden
door de betere isolatie slechter ge
ventileerd, waardoor de concentra
ties van de door de bouwmateria
len uitgewasemde giftige stoffen
hoger werden. Te hoog, soms.

Een bekend voorbeeld is de
Noordwijkerhoutse wijk Zeeburg.
Bewoners klaagden over hoofdpijn
en andere klachten. Na veel heen
en weer praten tussen gemeente en
bewoners, werd uiteindelijk beslo
ten TNO voor een onderzoek in te
huren. Dat concludeerde dat de in
het spaanplaat gebruikte Tijm de
schuldige was. Die bleef ook lange
tijd na het drogen formaldehyde-
gas uitwasemen, en dat veroor
zaakte de klachten. Uiteindelijk
werd in 1982 bij een aantal wonin
gen het 'formaldehyde-spaanplaat'
vervangen door een niet-giftig
soort. In Almere moest om die re
den in een heel woningcomplex
het spaanplaat worden vervangen.

Het formaldehydegas is maar
een voorbeeld uit vele, maar geeft
wel een indicatie van de (mogelij
ke) omvang van het probleem.
Want het gaat niet alleen om spaan
plaat. Het hergebruik van vliegas
in béton en het intensiever gebruik
van afvalgips als bouwmateriaal
bijvoorbeeld leverden wel een
mooie bijdrage aan het bedwingen
van de afvalberg, maar bleken ook
radio-activiteit uit te stralen. Vol
gens de nieuwste schattingen van
de Gezondheidsraad zorgt die stra
ling voor enige tientallen longkan
kergevallen per jaar.

Niet alleen de 'bouwstenen', ook
de 'aankleding' van de nieuwbouw
is de afgelopen twintig jaar volge
stouwd met (kunst)stoffen die
schadelijke stoffen kunnen af
scheiden. Van kunststofvloerbe
dekkingen tot plastic behang en
geïmpregneerde schrootjes (met
middelen die veelal pentachloorfe-
nol bevatten). Om nog maar te
zwijgen van 'luchtverfrissers', rei
nigingsmiddelen, insectenspuit
bussen en wc-blokjes.

Branden

De meeste mensen hebben daar
geen last van, althans niet direct.
Dat betekent niet dat er geen ge
zondheidsklachten zijn. Ook wan
neer de officiële normen niet wor
den overschreden, zijn die er wel
degelijk. De ene mens is veel ge
voeliger voor een bepaalde stof
dan de ander, maar daarmee wordt
in de normen vrijwel nooit reke
ning gehouden. Die zijn veelal af
gestemd op de doorsnee Nederlan

der en gaat voorbij aan de vaak
aanzienlijk groep 'overgevoelige'
mensen. Vooral jonge kinderen en
ouden van dagen, die toch nog al
tijd tussen de 5 en 10 procent van
de bevolking uitmaken, blijken
'overgevoelig'. De milieudeskundi
ge Copius Peereboom wees daar in
het blad Milieudefensie onlangs
nog eens nadrukkelijk op.

In een vorig jaar verschenen rap
port zegt de Gezondheidsraad heel
voorzichtig dat 'de kwaliteit van
het binnenhuisklimaat in Neder
landse woningen in een niet onaan
zienlijk aantal gevallen op een of
andere wijze te wensen overlaat'.
Metingen van de Landbouwhoge
school van Wageningen in 134 wo
ningen in Ede wezen uit dat vooral
koolwaterstoffen vaak gevaarlijke
niveaus bereiken: in ruim een
kwart van de woningen bleek de
koolmonoxideconcentratie maar
liefst 6 maal hoger dan de wettelij
ke norm. Ook bij stikstofoxiden
werden 2 tot 3 keer te hoge concen
traties gemeten.

Een relatieve geruststelling is
dat de problemen die de gebruikte
bouwmaterialen veroorzaken,
vooralsnog in het niet lijken te val
len bij het milieuprobleem dat met

name de keukengeisers, gashaar
den en cv-ketels veroorzaken.
Open haarden, oliekachels en
kookapparatuur dragen uiteraard
ook hun steentje bij. De overdoses
koolwaterstoffen, die het binnen
huismilieu het meest verpesten, is
voornamelijk aan deze verbran-
dingsapparatuur te wijten.

Dat sigaretterook ook een
doodsklap voor een gezonde atmo
sfeer betekent, behoeft nauwelijks
betoog. In een ruimte waar maar
zeer matig wordt gerookt, bereiken
de giftige concentraties al waarden
die overeenkomen met Alarmfase
3 in het Rijnmondgebied. Eén siga
ret per uur kan de concentratie al
boven de normwaarden uitjagen.
Een beter pleidooi voor een rook
verbod in openbare ruimten lijkt
nauwelijks denkbaar.

Afbreken

De burger staat overigens niet
machteloos tegen de luchtvervui
ling in zijn eigen huis. Vooral aan
de overdosis koolwaterstoffen valt
via goed onderhoud van verwar-
mings- en kookapparatuur veel te
verbeteren. Die eigen verantwoor
delijkheid wil minister Nijpels cen

traal stellen in een binnenkort te
starten voorlichgingscampagne.

Voor meer actie valt de bewinds
man blijkens een notitie over deze
problematiek voorlopig nog niet te
porren. "Over het algemeen hangt
de huidige binnenhuisproblema-
tiek in belangrijke mate samen met
de individuele gedragingen van de
beWoners, waarvoor de overheid
slechts een beperkte verantwoor
delijkheid kan dragen", aldus Nij
pels in zijn notitie. Meer voorlich
ting, dat is volgens de bewindsman
eigenlijk het enige dat de overheid
kan doen. Bovendien vindt hij dat
er te weinig gegevens zijn om
alarm te slaan. Wel wil hij meer on
derzoek laten doen op dit nog vrij
wel onontgonnen probleemgebied.

Amerikaans onderzoek - de VS
lopen ver voorop op dit gebied -
geeft meer dan genoeg aanleiding
om te veronderstellen dat het wel
degelijk om een serieus probleem
gaat. En dat roept de vraag op wat
er moet gebeuren wanneer straks
blijkt dat de huidige bouwmateria
len inderdaad aanzienlijke gezond
heidsrisico's met zich meebrengen.
Want zoals Winsemius al eens op
merkte: "We kunnen toch moeilijk
alle woningen uit de jaren '60 en '70
afbreken".

NIJMEGEN - Hoewel de medi
sche wereld nog niet eensgezind
staat te juichen lijkt het mogelijk
het aantal herhaalde miskramen
bij vrouwen aanzienlijk terug te
dringen. Proeven met het zwanger
schapshormoon HCG hebben tot
opzienbarende resultaten geleid.
In een ziekenhuis in het Ierse Du
blin hebben onlangs 32 vrouwen
het zwangerschapshormoon toege
diend gekregen. Alle vrouwen had
den reeds drie keer of meer een
miskraam gehad. Slechts drie van
hen kregen wederom een mis
kraam. De overigen brachten een
gezonde baby ter wereld.

Volgens de Nijmeegse gynaeco
loog professor dr. T. Eskes, ver
bonden aan het academisch zie
kenhuis St. Radboud is er hier
geen sprake meer van toeval. "De
resultaten zijn opzienbarend. Het
is nog te vroeg om definitieve con
clusies te trekken. Maar de resulta
ten zijn dermate hoopgevend, dat
het onderzoek wordt voorgezet".

Het Radboudziekenhuis werkt
mee aan een wereldwijd onderzoek
naar het voorkomen van miskra
men door toediening van het zwan
gerschapshormoon HCG (Human
Chronionic Gonadotrihin). Daar
voor worden uit de regio Nijmegen
vrouwen gezocht bij wie de laatste
drie zwangerschappen binnen
twintig weken met een miskraam
zijn geëindigd. De vrouwen moe
ten bij voorkeur jonger dan 35 jaar
zijn.

Spontaan

Het sluitstuk van de 'spaanplaataffaire' in de Noordwijkerhoutse wijk Zeeburg: het formaldehydegas uitwase
mende spaanplaat wordt vervangen door nieuwe, ongevaarlij ke vezelplaten. (archieffotoi

Herhaalde miskraam vormt een
belangrijk probleem bij een grote
groep vrouwen. Wie eenmaal een
miskraam heeft gehad loopt in
veertig tot vijftig procent van alle
volgende gevallen kans dat de
zwangerschap weer vroegtijdig

wordt beëindigd. Ongeveer één op
de tien zwangerschappen wordt
spontaan afgebroken. Bij zeker één
procent van de vrouwen komt dit
meermalen achter elkaar voor. Het
gaat in Nederland om een groep
van 2000 vrouwen.

Professor Eskes denkt twintig
tot dertig vrouwen nodig te heb
ben om verantwoord aan het we
reldwijde onderzoek deel te kun
nen nemen. Want behalve in Nij
megen wordt gelijktijdig onder
zoek gestart bij universiteitszie
kenhuizen in de Verenigde Staten
en in enkele Europese landen. In
totaal zal bij tien instellingen een
dergelijk onderzoek plaatshebben.
Ongeveer driehonderd vrouwen
zullen er aan meedoen.

Niet alle vrouwen die aan het on
derzoek deelnemen zullen het
HCG-hormoon krijgen toegediend.
De helft van de deelneemsters
wordt behandeld met een fopmid-
del. Zowel de behandelend arts als
de deelnemende vrouw weten niet
of het fopmiddel of het hormoon
wordt toegediend. Uit dit zoge
noemde dubbel-blindonderzoek
moet blijken of de opzienbarende
resultaten die in Dublin zijn be
haald kloppen, of dat andere facto
ren hebben meegespeeld. In alle
betrokken ziekenhuizen wordt de
zelfde behandelmethode toege
past. Het resultaat is het best zich-
baar als de twee groepen achteraf
worden vergeleken.

Eisprong

Het HCG-hormoon is een medi
cijn dat al jaren wordt gebruikt
voor het opwekken van de ei
sprong. Het hormoon komt voor in
de urine van zwangere vrouwen.
Het wordt van nature gemaakt en
heeft dus geen nadelige gevolgen
voor het kind. Door middel van de
actie Moeders voor Moeders wordt
het ingezameld. Professor Eskes
vindt het teleurstellend, dat de ac
tie de laatste jaren minder goed
loopt dan voorheen. Hij wijt dat

aan de bekendmaking van een mi
lieugroepering dat het HCG-hor
moon werd gebruikt in de varkens-
fokkerij. Sinds over deze affaire
het nodige naar buiten is gebracht,
lijkt de actie Moeders voor Moe
ders minder aan te slaan dan voor
heen. Professor Eskes betwijfelt
overigens of de varkensfokkers
baat hebben gehad bij het hor
moon.

Bij het onderzoek ter voorko
ming van verdere miskramen
wordt het HCG-hormoon toege
diend door middel van een injectie
in de bilspier. Er zijn ongeveer acht
van deze injecties nodig, zowel
voor als tijdens de zwangerschap.

Hoewel het HCG een natuurpro-
dukt is dat tot op heden onschade
lijk is gebleken voor moeder en
kind, willen de onderzoekers ui
terst voorzichtig te werk gaan. Pro
fessor Eskes: "Er zijn al verschil
lende keren verschrikkelijke ne
venwerkingen aan het licht geko
men door toediening van medicij
nen voor bevordering van de zwan
gerschap. Denk daarbij aan het
DES-drama van na de oorlog".

"Dit hormoon werd al voor de
oorlog toegediend, pas twintig jaar
later kon worden vastgesteld dat
de dochters wier moeder DES had
gebruikt, een grotere kans op kan
ker hadden en vaker problemen
hadden bij zwangerschappen. Dat
is verschrikkelijk en dat mag nooit
meer gebeuren. Daarmee wil ik
zeggen dat er niet alleen naar resul
taten op korte termijn moet wor
den gekeken; ook mogelijke bij
werkingen op den lange duur moe
ten in het oog worden gehouden".

"Daarom mag niet meer de fout
worden gemaakt om de kinderen
uit het oog te verliezen. Wij moeten
ze blijven volgen. Dat is natuurlijk
in deze tijd wel een stuk gemakke
lijker dan veertig jaar geleden.
Maar hoe onschuldig HCG ook
lijkt, we moeten voorzichtig blij-

HELLEVOETSLUIS - De kans is
groot dat er over vijf jaar in Neder
land "een akelig groot aantal Kor
sakov-patiënten" rondloopt. Dat
verwacht drs. P. M. H. M. Jeurissen
van het Delta Instituut voor doel
gericht onderwijs en praktijkge
richte bedrijfstrainingen.

door

Carlo Nagel

De ziekte van Korsakov wordt
gekenmerkt door geheugenverlies.
Mensen die er aan lijden vergeten
waar zij wonen, wie hun kinderen
zijn en wie hun verdere familie is.
Zij verliezen ieder besef van hun
eigen identiteit. Het kan lijken of
zij doelloos rondzwerven, maar in
feite verdwalen zij steeds. Zij ste
len niet doelbewust, maar weten

De ziekte wordt voornamelijk
veroorzaakt door overmatig alco
holgebruik in combinatie met een
slecht voedingspatroon en een
slechte lichamelijke conditie. Het
vitamine-B-tekort dat daaruit
voortvloeit veroorzaakt een be
schadiging van de hersenen, die
een totale desoriëntatie in tijd tot
gevolg heeft.

Het Delta Instituut wil in het
vooijaar van '87 een film uitbren
gen, waarin het Korsakov-syn-
droom in beeld wordt gebracht en
waarin wordt duidelijk gemaakt
hoe de omgeving er het beste op
kan inspringen. Want het Korsa-
kov-syndroom, genoemd naar de
Russische ontdekker, honderd jaar
geleden, is volgens Jeurissen een
van de snelst verbreidende ziek

ten, in ernst en aantal niet minder
dan het AIDS-probleem.

Toename

In de laatste tien jaar is het aantal
patiënten volgens de officiële cij- -
fers meer dan vervijftienvoudigd,
maar in werkelijkheid zou de groei
nog veel dramatischer zijn. "Niet
alleen is er sprake van een sterke
toename van het aantal Korsakov-
patiënten, de daling van de gemid
delde leeftijd van deze groep is
evenzeer verontrustend", zegt drs.
Jeurissen. "Tien jaar geleden wa
ren er nauwelijks Korsakov-pa
tiënten jonger dan 60 of 65 jaar. Nu
worden er al patiënten van onder
de 30 jaar opgenomen".

"Als je tegen een Korsakov-pa-
tiënt iets zegt, is hij aan het einde
van de zin al vergeten wat het
was", zegt drs. Jeurissen. "Het is
een bizarre lijdensweg. Doordat je

niets onthoudt, zijn de
steeds met je oneens. Dat leidt tot
frustraties en agressiviteit. Omdat
je niet wilt afgaan, ga je fantaseren.
Maar iedere keer is het verhaal an
ders. Praten met een Korsakov-pa-
tiënt is als wanneer je met je rug
tegen iemand aan zit en met elkaar
praat alsof je naast elkaar naar het
zelfde zit te kijken".

Alcoholhoudende drank is de
grote boosdoener. Volgens Jeuris
sen is het gemiddeld alcoholge
bruik van Nederlanders boven 15
jaar in de afgelopen jaren gestegen
tot tien liter zuivere alcohol per
jaar. Dat komt neer op duizend gla
zen bier of elfhonderd borrels.
"Het ergste is", zegt Jeurissen,
"dat tien procent van die groep de
helft van de totale consumptie
voor zijn rekening neemt".

Voor degenen bij wie het Korsa-
kov-syndroom zich eenmaal mani

festeert, is er niet veel hoop. Vol
gens Jeurissen is er slechts bij een
gering percentage door intensieve
begeleiding en goede medicatie
nog iets te verbeteren, bij de mees
ten kan het proces dat leidt tot to
taal geheugenverlies hoogstens
worden stopgezet.

Het geheugenverlies lijdt meest
al tot sociale tragedies, het gezins
leven van de patiënt wordt totaal
ontregeld. De emotionele, psychi
sche en sociale problemen die de
ziekte meebrengt voor familiele
den en relaties van Korsakov-pa
tiënten kunnen bijzonder groot
zijn. Toch blijkt uit recente peilin
gen dat de groep Korsakov-patiën
ten die thuis woont veel groter is
dan eerder werd aangenomen.

Washandjes

Verzorging en behandeling van

de 550 geregistreerde Korsakov-
patiënten die in klinieken zijn op
genomen, stellen hoge eisen aan de
verzorgers en behandelend perso
neel.

"Het kostte in een inrichting
in ons land negen maanden om een
Korsakov-patiënt te leren de weg
naar de kassen te vinden - op een
paar honderd meter afstand. Ver
volgens kostte het vijf maanden
om hem de weg terug zelf te laten
afleggen. En dan was er nog het
ezelsbruggetje nodig van oranje
washandjes langs het pad en een
onder de snelbinders van zijn fiets,
zodat hij wist dat die van hem
was", zegt drs. Jeurissen.

Wie inlichtingen wil over de ziek
te kan terecht op de Korsakov-af-
deling van het Delta Instituut,
Postbus 1034, 3220 BA Hellevoet-
sluis, tel. [phone].

Christen-homo's

"De gewone homoseksueel, die
liefheeft en op liefde hoopt, komt
in dit document niet voor. Er
wordt een beeld van homosek
suelen opgehangen, dat ver af
staat van de werkelijkheid".

Het forum van homo-christen-
groepen in Europa somt in een
brief aan kardinaal Simonis zijn
bezwaren op tegen het recente
document van de congregatie
voor de geloofsleer in Rome over
homoseksualiteit. Daarin wordt
de homofiele praktijk als moreel
verwerpelijk beschouwd. "De
congregatie", zegt het forum,
"ziet de homoseksueel blijkbaar
als óf constant biddend en biech
tend óf als slachtoffer van het
driftleven".

Volgens het forum - een over
koepeling van onafhankelijke
verenigingen en werkgroepen in
dertien landen - heeft de Rooms-

Katholieke Kerk, geremd door
traditie, prestige en geestelijke
inteelt, te laat inzicht gekregen in
vele grote problemen. Het Vati-
caan kan zijn houding tegenover
homoseksuele handelingen op
dezelfde manier veranderen als
eerder tegenover inquisitie en
heksenjacht. "Bijna niemand
ontzegt kerkleiders het recht om
hoog te wijzen naar de hemel,
maar zou het niet nuttig zijn als
ze daarbij met twee voeten op de
grond bleven staan?"

Kunstenaars. Ruim veertig
kunstenaars namen gisteren in
de Joriskerk in Amersfoort deel
aan een manifestatie onder het
motto 'Kunstenaars voor het le
ven'. Die had ten doel mensen tot
nadenken te stemmen over de
waarde van het door God ge
schonken leven en de manier
waarop daarmee in deze tijd
wordt omgegaan (met abortus,
euthanasie en medische experi
menten).

De manifestatie, georganiseerd
door de bij een ziekenfonds
werkende heer P. J. Hovestadt
uit Apeldoorn, trok ruim dui
zend belangstellenden. Onder de
deelnemers waren de dichteres
Nel Benschop, pater J. Koop
man, de tekenaar Rien Poort
vliet, de dichter Hans Werkman
en het zangduo Elly en Rikkert

Zuidervelt. Steun werd verleend
door de organisaties 'Schreeuw
om leven', de Vereniging ter be
scherming van het ongeboren
Kind, de Nederlandse Patiënten
vereniging, de vereniging
'Schuilplaats', de stichting 'Ge
tuigenis van Gods liefde', de Pro
Life-ziektekostenverzekering en
de Bond zonder Naam.

De Vogel-stichting. Er is een

stichting in het leven geroepen
om de nagelaten theologische
werken van de in mei ovérleden
dr. Cornelia de Vogel uit te geven
en de oecumenische studie te be
vorderen. Het bestuur bestaat uit
prof. dr. A. J. Bronkhorst, oud
hoogleraar kerkgeschiedenis
(hervormd), hulpbisschop mgr.
dr. J. de Kok van Utrecht, vicaris
dr. H. van der Meer van het bis
dom Roermond, de historicus dr.
G. Puchinger (gereformeerd) en
dr. G. de Ru, oud-voorzitter van
de hervormde synode. Prof.
Bronkhorst is voorzitter.

Dr. De Vogel is hoogleraar ge
weest aan de Utrechtse universi
teit in de wijsbegeerte van de
klassieke oudheid en de oud
christelijke en middeleeuwse
wijsbegeerte. Ze was eerst vrij
zinnig, maar ging later over naar
de Rooms-Katholieke Kerk. In
1973 uitte zij met de brochure

'Aan de katholieken van Neder
land' haar ongenoegen over de
situatie in de Nederlandse kerk.
Vier jaar later verscheen haar
boek 'De grondslag van onze ze
kerheid', dat zij opdroeg aan "al
len die in de kerk een woord van
zekerheid verlangen over de
diepe dingen van het geloof'.

Ds. Geluk

De vroegere voorzitter van
de Gereformeerde Bond in de
Hervormde Kerk ds. L. J. Geluk
zal zich voorlopig niet beroep
baar stellen, maar tijd en ruimte
scheppen voor verdere bezin
ning en gesprekken. In die tijd
hoopt hij zich te wijden aan stu
die en zondags voor te gaan in
gemeenten.

Dat deelt het hoofdbestuur van
de Bond vandaag mee in het blad
'De Waarheidsvriend'.

Persoonlijke moeilijkheden
waren er de oorzaak van dat ds.
Geluk als voorzitter van de Bond
bedankte en per 1 januari 1987
zal worden losgemaakt van zijn
tegenwoordige standplaats
Woerden. Dat laatste krachtens
een uitspraak van de hervormde
commissie voor het opzicht in de
provincie Utrecht. Wel zou hij in
een andere gemeente kunnen
worden beroepen en in kerk
diensten mogen voorgaan, met

uitzondering van Woerden en di
recte omgeving.

Bij de gesprekken die nog ko
men zullen de kerkeraad van de
hervormde wijkgemeente in
Woerden en het hoofdbestuur
van de Gereformeerde Bond
nauw betrokken zijn. "Op deze
wijze", zegt het hoofdbestuur in
zijn mededeling, "zal naar onze
overtuiging een begaanbare weg
voor ds. Geluk en de gemeen
tel) voor de toekomst gevonden
mogen worden". Tot eind januari
hoopt de predikant in Woerden
te blijven wonen.

Hervormde Kerk: aangeno
men naar Voorburg M. H. Boog-
ert Apeldoorn. Christelijke Ge
reformeerde Kerken: bedankt
voor Zaamslag A. Baars Dundas
(Canada).

Waarnemer. De Bond van
Vrije Evangelische Gemeenten
wordt voor drie jaar waarnemer
van de Raad van Kerken in Ne
derland. Op verzoek van de bond
heeft de raad, die gisteren in
Amersfoort bijeen was, daartoe
besloten. De bijna 50 plaatselijke
gemeenten van de bond hebben
ongeveer 11.000 leden.

In deze periode willen de vrij-
evangelischen het werk van de
Raad van Kerken van binnenuit

leren kennen, opdat daarna een
weloverwogen besluit over mo
gelijke toetreding als lid kan
worden genomen.

Leken

Op initiatief van vijf rooms-
katholieke organisaties zal van

19 tot en met 21 maart volgend
jaar in Tilburg een symposium
worden gehouden ter voorberei
ding van de bisschoppensynode

.van najaar 1987 over de plaats
van de leek in de kerk. Organisa
toren zijn de theologische facul
teit in Tilburg (die volgend jaar

20 jaar bestaat), het Werkgenoot-
schap van katholieke theologen
in Nederland, de Katholieke
Raad voor Kerk en Samenleving,
de Radboudstichting en het
Thijmgenootschap.

Titel van het symposium is:
'Leken, deskundigen bij de gra
tie Gods. Een congres over roe
ping en zending van de leek'.

Jaarboekje. Deze week is het
Doopsgezind Jaarboekje 1987
uitgekomen, de 81ste jaargang.
Het is een uitgave van de Alge
mene Doopsgezinde Sociëteit,
Singel 450,1017 AV Amsterdam-
centrum. Een nuttig boekje en
door zijn overzichtelijke indeling
zeer bruikbaar. Of om het met de

redactie te zeggen: "een beschei
den getuigenis van wat er aan
godsdienstig leven in de praktijk
onder ons omgaat".

Salaris. De Spaanse bis-
schoppenconferenie heeft het
maandsalaris van de 98 bis
schoppen in het land op f 900 ge
bracht plus een maandelijkse re
presentatievergoeding van f 300.

De 22.000 priesters krijgen voor
taan f 800 per maand. De salaris
sen van de Spaanse geestelijken
worden grotendeels uit over
heidsgeld betaald.