Italianen werkten
de Endlösung van
alle kanten tegen
Fergie favoriet bij roddelpers
'Hadi' is de beste kok van Europa
ZATERDAG 29 NOVEMBER 1986
EXTRA
PAGINA 31
door Hein ten Kortenaar
Princes Diana is er volgens de Britse roddelpers niet op vooruitgegaan, De hertogin van York, Sarah Ferguson, tijdens een skivakantie in Zwit-
sinds ze twee kinderen heeft gekregen. ifoto ap» seriand: vrolij ke, onaedwongen presentatie. (foto ap»
Engeland en zijn koninklijke familie vormen een
aparte relatie. Gedragen door een combinatie van
gevoelens, waarin onveranderd diepe genegenheid
duidelijk de meerdere is van afkeer en irritaties.
Het is deze combinatie die constant maximale
belangstelling garandeert. Nergens ter wereld
wordt deze ook commercieel zo bruikbare
thermiek beter benut dan in de eigen Engelse pers,
die „royalty" inderdaad tot een hoogst
intrigerende cultus heeft verheven. Dat men
daarmee alle kanten uit kan, bewijst de jongste
ontwikkeling waarin prinses Diana met het
bekende „Spiegeltje, spiegeltje aan de wand"
wordt uitgespeeld tegen de hertogin van York, of
gewoon Fergie, de spontane wederhelft van prins
Andrew.
door Haye Thomas
Het is uiteraard vooral de populaire
Engelse pers die zich uitleeft in rod
dels over het koningshuis. Maar zij
confronteert hun miljoenen lezers
toch maar met de indringende vraag
of zij ook vinden dat Diana, sinds zij
twee kinderen heeft gekregen en
steeds meer haar heeft laten afknip
pen, er niet op vooruit is gegaan. En
dat zij zich steeds saaier kleedt on
danks het feit dat ze pas 25 jaar is.
„Dit in scherp contrast met de nieuwe
grote favoriet van de populaire pers. Fer
gie, die met haar weelderig rode lokken
nu helemaal de show steelt. Vergeleken
bij de „potlood-magere" Di, wordt de
meer voluptueuze Fergie met de dag
aantrekkelijker", schrijven de populaire
bladen. En ze laten niet na eraan toe te
voegen dat de vrolijke ongedwongen
presentatie van de hertogin duidelijk het
gevolg is van haar uitstekende relatie
met prins Andrew.
„Die twee zijn werkelijk in de wol
ken", wordt er geschreven. En dus
vraagt de techniek van het verkopen van
royalty-roddels, dat zoiets ook niet met
een als de gewoonste zaak van de wereld
moet gelden. Want alweer via de arme Di
wordt meedogenloos vastgesteld dat
haar relatie met Charles al lang niet
meer je van het is. Dat zij dikwijls apart
slapen.
'Gewoontjes'
Natuurlijk kan men op dit thema nog
maanden vooruit. Al komt er uit de ko
ninklijke familie zelf vaak hulp genoeg
om de discussies over aardige, minder
aardige en beslist onaardige royalty op
de been te houden. Bij tal van bladen
konden ze hun geluk niet op toen de gro
te rebel van Engelands koninklijke fami
lie, prinses Michael van Kent, weer eens
een venijnig mondje opendeed en - het
kennelijk opnemend voor prinses Diana
- de grote favoriet Fergie zonder blikken
of blozen nogal „gewoontjes" noemde
en iemand die zich met haar nogal infor
mele optreden op haar huwelijksdag
had gedragen als een soort Coronation
Street-prinses.
Naar verluidt was koningin Elizabeth
als hoofd van de koninklijke familie
diep geschokt over deze opmerkingen
van prinses Michael van Kent. Dat geldt
ook voor Fergie zelf, die zich op basis
van horen, zien en zwijgen moet inhou
den als lid van de koninklijke familie,
maar natuurlijk heel wat anders in haar
hoofd heeft.
Gelukkig is er ook in dit geval weer
passende gerechtigheid, want prinses
Michael van Kent heeft het loodje moe
ten leggen tegen de advocaten van de
felle historicus Daphne Bennett, die
haar beschuldigde van ver gaand pla
giaat en daarvoor genoegdoening eiste.
De advocaten hebben het onderling ge
regeld en afgesproken dat de hoogte van
het overeengekomen bedrag, vermoede
lijk enkele tienduizenden guldens, niet
wordt bekend gemaakt.
Maar dat is de enige toezegging die
Daphne Bennett wilde maken. Want ver
der heeft ze in het uur van haar overwin
ning enige harde dingen gezegd over de
prinses, die voor de inhoud van haar
boek: 'Crowned in a far Country' rijke
lijk had geput uit mevrouw Bennetts
biografie over het oudste kind van ko
ningin Victoria.
.Pagina na pagina heeft de prinses let
terlijk overgeschreven. Toch heb ik even
geaarzeld of ik wel tot actie zou over
gaan. Maar toen ik haar weer eens voor
de radio tekeer hoorde gaan dacht ik:
tnens, wat ben je toch een vreselijke op
schepper. En wat kan je beledigend zijn.
Zij verdiende gewoon een lesje".
Stof voor rode koontjes. En tegelijk
een grote belofte voor de tweede druk
Van het boek van de prinses, waarin zij
in een voorwoord een duidelijk eerbe
toon moet brengen aan haar veelge
bruikte bron: Daphne Bennett. Want
niemand die er meer aan twijfelt of het
wordt met al die publiciteit een onver
biddelijke bestseller. Met inkomsten die
ruim voldoende zijn om aan de minnelij
ke schikking te kunnen voldoen.
De grote vraag die iedereen hier nu
stelt is: mag prinses Michael van Kent
na al haar controverses straks nog wel
komen op de jaarlijkse traditionele
kerstbijeenkomst van de gehele konink-
Surjahadi Djajupermana is een
gelukkig mens. De sous-chef van de
Hilton Schiphol-keuken kan zich
met recht de beste kok van Europa
noemen. In Parijs veroverde de
36-jarige Hoofddorper temidden
van acht andere topkoks uit
Europa de fel begeerde Prix
Culinaire Pierre Taittinger. De
hoogste onderscheiding op
culinair gebied in Europa.
Een prijs bovendien, die slechts een
maal eerder door een Nederlander werd
gehaald: in 1976 door de toentertijd in
Frankrijk werkende kok Paul van Ges-
sel. Met bescheidenheid reageert 'Hadi'
op zijn titel: "Ik zal nooit zeggen dat ik
de beste ben. Misschien wel één van de
besten. Er zijn immers ook altijd top
koks die niet aan zo'n wedstrijd willen of
kunnen meedoen".
Gelauwerd
Hadi, zo wordt hij al sinds zijn jeugd in
Indonesië genoemd. Hij is gewend aan
het halen van prijzen. Twee jaar geleden
kreeg hij de hoogste Nederlandse onder
scheiding met de Zilveren Koksmuts.
Een onderscheiding die zijn chefkok bij
Hilton Schiphol, de Oostenrijker Robert
Lammer vorig jaar haalde. Terecht dus.
dat Hilton Schiphol de meest gelauwer
de keuken van Nederland kan presente
ren. Zeker met daarbij in het achter
hoofd dat er nog wat prijswinnaars in
diezelfde keukenbrigade rondlopen.
Over de strijd om die fel begeerde in
ternationale prijs zegt hij: "Het begon al
lemaal met een voorronde waarin ieder
een gevraagd werd een menu uit te
schrijven op het thema 'Gevulde zalm
met champagne'. Daar hoefde dus nog
niets gekookt te worden. Het werd lou
ter van papier af beoordeeld".
lijke familie in Windsor Castle? De prin
ses heeft de koningin niet meer ontmoet
sinds haar terugkeer uit Amerika en de
geruchten dat haar huwelijk met prins
Michael op springen stond. En met alle
publiciteit over haar provocerende los
lippigheid zou men zich heel goed kun
nen voorstellen dat de koningin niet erg
zit te wachten op het gezelschap van
prinses Michael van Kent.
Maar er heerst nog zoiets als noblesse
oblige. Dat bleek ook weer eens toen de-
Die combinatie met champagne was
vrij vanzelfsprekend, omdat Pierre Tait
tinger een bekend champagnehuis is en
de prijs niet voor niets van dit huis uit
ging. Hadi werd met twee andere land
genoten door de jury uitverkoren om
met de besten uit België en Luxemburg
in Brussel aan te treden voor de kwartfi
nale. Een week voor die kwartfinales
kregen alle kandidaten tien thema's
voor een menu op. De dag van de com
petitie werd het definitieve menu geko
zen. Het bleek opnieuw gevulde zalm te
zijn.
ze week in het Londense Drury Lane-
theater de jaarlijkse grote koninklijke
variété-show werd gehouden, onder
meer opgeluisterd met de aanwezigheid
van de Engelse koningin-moeder en na
tuurlijk de joviale, onvermoeibare Fer
gie. Voor deze show had de conferen
cier-zanger Max Bygraves gedacht zich
best een actuele mop te kunnen veroor
loven. De mop luidde: „De laatste per
soon die werd onthoofd in de Tower,
was Anne Boleyn. Maar als de bookma
kers gelijk krijgen wordt prinses Mi
chael van Kent de volgende".
Ijzige stilte
De hoge heren van de BBC, die de
show organiseerden, wilden op het laat
ste moment een stokje steken voor het
ondeugende plan van Max Bygraves.
„Ten eerste was Anne Boleyn niet de
laatste die in de Tower werd terechtge
steld en ten tweede maak je nu eenmaal
geen moppen over de koninklijke fami
lie", luidde het koele commentaar. Max
Bygraves kon de mop maar beter
schrappen, vond de BBC-leiding.
Maar Bygraves voelde daar niets voor.
Hij bracht een programma inclusief de
mop, met grote inzet. Maar het kwaad
was door alle voorpubliciteit al ge
schied. En gedurende zijn optreden, dat
toch écht geen aangelegenheid was voor
lange gezichten, heerste er in de konink
lijke loge juist een ijzige stilte. Bij de ho
ge gasten kon er, ondanks het doelwit
van de mop, prinses Michael van Kent.
geen lachje van af. En ook dat weer vol
gens de ijzeren regels van noblesse obli
ge.
Hadi behoorde met nog twee collega's
tot de drie besten en mocht naar de se-
mi-finale in Parijs. In Parijs was de op
gave om een Bresse-kip met champagne
te combineren. Vier uur tijd had iedere
kok om een gerecht te creëren dat het
hoogst zou kunnen scoren in catego
rieën als smaak, presentatie en originali
teit. Uit de 45 deelnemers, onder wie nu
ook veel Fransen uit alle regionen, be
hoorde Hadi opnieuw tot de negen bes
ten.
De finale in Parijs begon met een pom
peus diner in Frankrijks meest luxe ho-
In de totale duisternis van de
Tweede Wereldoorlog restten het
Europese jodendom nog enkele
kleine lichtpunten: één daarvan
was Italië en de door Italië bezette
gebieden. En als de Italianen al
heel weinig reden hebben om met
enige trots terug te kijken op hun
oorlogservaringen, dan is ook hier
één van die lichtpunten hun
actieve tegenwerking van de door
hun Duitse bondsgenoten bedachte
'Endlösung'.
De geschiedenis was al heel lang bekend
en onder de joden, zowel in als buiten
Israël, is de herinnering hieraan tot de
dag van vandaag levend gebleven, maar
merkwaardig genoeg is het door de Ita
lianen zelf volslagen vergeten.
Voor de televisiejournalist Nicola Carac-
ciolo was dit een reden om op onderzoek
uit te gaan en met zoveel mogelijk nog
levende getuigen te gaan spreken. Het
resultaat van dat onderzoek is in de afge
lopen weken onder de titel 'II Coraggio e
la Piëta' (De moed en het medelijden)
uitgezonden en het is een indrukwek
kend programma geworden. „Volgens
mij", legt hij uit, „ligt de oorzaak van die
vergeetachtigheid in de weerzin, al sinds
het eind van de oorlog, om nog aan het
fascisme herinnerd te worden, en vooral
om te erkennen dat het ook maar iets
goeds heeft gedaan".
"En het sensationele is nu juist dat niet
-alleen individuele Italianen (dat wisten
we al lang), maar ook de Italiaanse over
heid - van het ministerie van buitenland
se zaken tot de generale staf - de leger
commandanten, het hoofd van de politie
en zijn mewerkers en, op zijn dubbelzin
nige en tegenstrijdige manier Mussolini
zelf, alles hebben gedaan om de joden in
hun gebieden uit handen van de Duit
sers te houden. Voor een deel uit politie
ke overwegingen van nationale souve-
reiniteit, voor een deel uit rechtsgevoel
dat niet toestond dat volmaakt onschul
dige burgers werden vervolgd, voor een
deel uit militair eergevoel en voor het
grootste deel uit gewone menselijkheid.
Het verrassende is dat veel van die men
sen voor het overige doorgewinterde fas
cisten waren, zoals Ciano's opvolger op
buitenlandse zaken Bastianini, generaal
Roatta, de politiechef Senise en tiental
len anderen. Het leek me nu, 40 jaar la
ter, eindelijk eens tijd om daar openlijk
over te praten en uit de reacties die ik tot
nu toe heb gehad, blijkt dat we gelijk
hebben gehad".
Van de Europese landen waar vóór de
oorlog geen 'joods probleem' en dus ook
geen anti-semitisme bestond, was Italië
er één, al was het alleen maar omdat er
nog geen 60.000 Italiaanse joden (op een
bevolking van over de veertig miljoen)
vooral sinds de ontmanteling van het
laatste getto in Rome (1870) volmaakt in
de rest van de bevolking waren opge
gaan en zich voor een deel alleen door
godsdienstige gebruiken en tradities
van de anderen onderscheidden. Aan de
strijd voor nationale eenheid hadden zij
met andere Italianen deelgenomen, in
de Eerste Wereldoorlog hadden ze mee
gevochten, onder de fascisten van de
eerste generatie waren niet weinig jo
den. Mussolini zelf had joodse ministers
in zijn regering en had nooit anders dan
met minachting gesproken over „doctri
nes van over de Alpen, bedacht door de
nazaten van lieden die nog niet konden
schrijven toen wij Caesar en Augustus
bezaten".
Pas tegen het eind van de dertiger ja
ren, toen hij Italië in de armen van nazi-
Duitsland had gedreven, voelde hij zich
verplicht om rassenwetten in te voeren,
tel, Concorde Lafayette. Tijdens dat di
ner werd door de minister van justitie de
loting verricht van de volgorde waarin
de koks hun finale-gerecht moesten
klaarmaken en presenteren. En ook de
keuze van het gerecht. Het bleek ree
bout te zijn, die volgens de klassieke re
gels van Escoffier moest worden bereid.
Gecombineerd met Rice la Imperiatri-
ce. Ook alweer een echt Escoffier-ge-
recht.
Hadi: "Ik had echt wel even de zenu
wen, want die Escoffier had ik niet bij
me. En de volgende ochtend bleek dat
sommige collega's er wel op gerekend
hadden. Maar niettemin voelde ik me
toch wel rustig, die volgende dag. Ik heb
de instelling dat ik nooit kan verliezen
als ik naar een wedstrijd ga. Ik bedoel,
stel datje niet wint. Je ziet zoveel fantas
tische collega's waar je wat van kan le
ren. Dat alleen al is het waard om mee te
doen".
De vraag ligt voor de hand. Waarom
een internationaal zo hoog geprezen kok
nog in een hotelkeuken werkt. Hadi
blijkt op die vraag te hebben gerekend.
"Niet alleen omdat Hilton altijd een pri
ma maatschappij is geweest, waar ik me
thuis voel. Maar het is ook een fantasti
sche keuken. Kijk, hier zijn de prijzen
niet goedkoop, maar ze zijn nog enigs
zins betaalbaar. Alleen met een fantasti
sche brigade kun je ideaal werken".
"Die keuken, die mensen, hebben
Robbert en ik. Daarom vind ik het voor
al fantastisch voor mijn collega's hier in
de keuken dat ik die prijs gewonnen
heb. Ik geniet als myn gasten tevreden
zijn. Maar ik geniet nog meer als mijn
collega's, die een stuk jonger zijn dan ik,
trots zijn op het behalen van die prijs.
Dan weet ik dat het hen stimuleert om
steeds vooral creatief te blijven en hon
gerig méér te willen leren". (GPD)
weliswaar minder strikt dan de Nürn-
bergse en met een groot aantal uitzonde
ringen, maar diep grievend voor de jood
se bevolking. Voor een aantal fascisten
een gelegenheid om zich te verrijken en
voor sommige joden om het land te ver
laten. De enige protesten tegen wat alge
meen als een on-Italiaanse wetgeving
werd beschouwd kwamen van fascisti
sche zijde, met als meest opvallende
woordvoerder Italo Balbo, Mussolini's
kameraad van het eerste uur. De rest van
de bevolking had geen kans om te pro
testeren, maar deed de zaak stilzwijgend
als niet serieus af.
Zelfs het uitbreken van de oorlog, die
door nazi-Duitsland werd aangegrepen
als een gelegenheid voor de definitieve
'oplossing van het jodenprobleem' door
uitroeiing, bracht geen verandering in
de Italiaanse houding. Wel werd een
aantal buitenlandse joden geïnterneerd
in kampen, die overigens niets van de
Duitse 'Lager' weg hadden, maar er
werd geen ogenblik aan gedacht de ver
antwoordelijkheid voor deze buitenlan
ders, laat staan voor joden van Italiaanse
nationaliteit, uit handen te geven. Dit
zelfde gold, na mei 1945, voor de door
Italië bezette gebieden: Zuid-Frankrijk,
Zuid-Griekenland, Joegoslavië. Ook
hier weigerden de Italiaanse autoritei
ten, burgerlijke zowel als militaire, tot
het eind toe uitlevering van joden aan de
Duitsers of aan de plaatselijke collabora
teurs (zoals de heftig anti-semitische
Oestasja's in Kroatië).
Al deze gebieden werden dan ook toe
vluchtsoorden voor tienduizenden jo
den, tot grote woede van de Duitsers, die
Mussolini bestormden met verzoeken en
dreigementen om een 'positievere hou
ding' af te dwingen. Tegenover Von Rib-
bentrop, die er speciaal voor naar Rome
was gekomen, verklaarde de Duce dat
zijn generaals nu eenmaal leden onder
een 'andere intellectuele vorming' dan
hun Duitse collega's en vroeg excuus
voor hun 'valse sentimentaliteit'. Naar
Zuid-Frankrijk stuurde hij een hoge po
litiefunctionaris, Lo Spinoso, die er een
commissariaat voor joodse aangelegen
heden oprichtte, dat met behulp van Ro
me zo'n dicht rookgordijn van bureau
cratische moeilijkheden legde dat de
Duitsers erdoor in opperste verwarring
raakten. Toen de rook optrok, bleken de
joden in de Italiaanse zone inderdaad
'gedeporteerd' te zijn, maar zo dicht mo
gelijk naar de Italiaanse grens, en de Ge
stapo van Marseille berichtte veront
waardigd dat de armsten logeerden 'in
de beste hotels van Isère en Savoye'.
Toen de Duitse troepen na de capitula
tie van Italië in september 1943 gènoem-
de zone binnentrokken, vonden zij er
niet meer dan enkele duizenden, die
prompt via Drancy naar Auschwitz wer
den getransporteerd. Alle overigen (vol
gens Eichmanns afgevaardigde in Pa
rijs, Heinz Röthke, niet minder dan
50.000) hadden een goed heenkomen we
ten te vinden, velen van hen in Italië. In
Kroatië stuitten de Duitse eisen op de
vierkante weigering van generaal Roatta
die uitlevering 'in strijd met de Italiaan
se soldateneer' verklaarde en, opnieuw,
op sabotage vanuit Rome, ditmaal van:
Mussolini's schoonzoon en minister van
buitenlandse zaken Ciano, die zelfs een
juristencommissie liet uitzoeken op hoe
veel gronden Kroatische joden aan
spraak konden maken op de Italiaanse
nationaliteit. Ook hier en in Griekenland
trokken duizenden joden bij de ontrui
ming van de zone met de Italiaanse troe
pen mee.
Bezet gebied
Aan dit alles kwam een einde door
Mussolini's val in juli 1943 en de wapen
stilstand in september van dat jaar. Tus
sen die twee data stroomden Duitse
troepen Italië binnen en werd het land
zelf bezet gebied en slagveld. Van tegen
werking door Italiaanse autoriteiten kon
geen sprake meer zijn (al zorgde de poli
tie, vooral op het platteland, op grote
schaal voor bescherming). Het waren de
bevolking, de kloosters en de parochies
die ondanks alle risico's de vervolgden
verborgen en in leven hielden. Veel van
Caracciolo's interviews gaan over deze
periode en er is een opvallende eensge-
zindheid in de getuigenissen van dege
nen die in hun eigen land, ook vóór de
Duitse inval, nooit anders dan anti-semi-,
tisme hadden gekend: in Italië werden
ze voor het eerst als mensen behandeld.
„Jullie zijn wel niet katholiek, zeiden ze
tegen ons", herinnert zich een Joegosla
vische dame in Israël, „maar christenen
zijn we allemaal, en daarmee bedoelden
ze gewoon: mensen".
„Het Israëlische meisje dat me hielp
bij de interviews", vertelt Caracciolo,
„zei stomverbaasd: ik heb al honderden
getuigenissen van overlevenden meege
maakt en die riepen altijd huilbuien,
angstgevoelens en woede op. Bij jullie
wordt er alleen maar gelachen".
Toch vielen er ook in Italië slachtof
fers, met name onder de Italiaanse joden
die zich tot het einde niet konden voor
stellen dat er in hun eigen land iets met
ze kon gebeuren. Maar de enorme schaal
van hulpverlening blijkt wel uit het feit,
dat in de anderhalfjaar tot de uiteindelij
ke Duitse capitulatie niet meer dan 7000
joden werden opgespoord (waarvan
6000 Italianen).
„We mogen gerust zeggen", conclu
deert Caracciolo, „dat geen ander land
naar verhouding zoveel joden heeft we
ten te redden als Italië". Dat was op zich
een goede reden om ook een jongere ge
neratie aan dit bijna vergeten verleden
te herinneren. De les van de Endlösung,
schreef Hannah Ahrendt, is dat deze din
gen bijna overal hadden kunnen gebeu
ren, maar niet overal gebeurd zijn. Meer
is er niet voor nodig en meer kunnen we
redelijkerwijze niet verlangen opdat on
ze planeet geschikt blijft voor menselij
ke bewoning".
Hilton-kok Hadi (links) met de felbegeerde Prix Culinaire Pierre Taittin
ger, geflankeerd door zijn keukenbrigade. De man met de champagnefles is
chefkok Robbert Lammer die vorig jaar de Zilveren Koksmuts binnenhaal
de. (foto Peter Senteur)
