'Het gaat om die ene mens'
'Bij echte genezing horen boete en bekering'
ZATERDAG 29 NOVEMBER 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 13
Wolter Hessels, hoofd afdeling Nazorg EO:
(GPD) - Radio- en tv-programma's kunnen
soms heel wat emoties bij mensen losmaken.
De omroepen erkennen dat. Meestal schake
len zij, als wordt verwacht dat een programma
veel reacties zal opleveren, de stichting 'Corre
latie' in voor de nazorg.
Bij een paar omroepen is dat anders gere
geld. NCRV, EO en IKON hebben een eigen af
deling voor nazorg.
De NCRV begon met die afdeling in 1977. Er
is een coördinator, die met dertig vrijwilligers
werkt. "Wij willen zelf verantwoordelijk zijn
voor de emoties die een programma oproept",
zegt coördinator Caty Wolfswinkel. "Zo moge
lijk willen we pastoraal en maatschappelijk
naast de ander gaan staan. Even een luisterend
oor zijn".
Dat staat ook bij de Interkerkelijke Omroep
Nederland (IKON) voorop. De opvang wordt
daar geregeld door het Radiopastoraat, dat de
nu overleden dominee Alje Klamer ruim 25
jaar geleden oprichtte. Er werken daar drie
mensen. Zij kunnen terugvallen op tientallen
vrijwilligers in den lande.
Evenals de NCRV en de Evangelische Om
roep heeft het Radiopastoraat de beschikking
over adressen in het land waarnaar kan wor
den doorverwezen.
De KRO verzorgt de gewenste nazorg van ge
val tot geval. Soms doet deze omroep een be
roep op de stichting 'Correlatie'. Daarnaast
zijn het omroeppastoraat 't Zandt en de afde
ling Voorlichting incidenteel beschikbaar. Het
omroeppastoraat is overdag en in de nacht van
zondag op maandag altijd bereikbaar.
Op deze pagina een gesprek met de baptis
tenpredikant Wolter Hessels, sinds 1 januari
1982 hoofd van de afdeling Nazorg van de
Evangelische Omroep.
"De EO zendt programma's uit
die een appèl doen op mensen. Een
geloofsappèl, zo u wilt. Dat maakt
reacties los. Wij vinden, dat die
mensen opgevangen moeten wor
den. We verlenen eerste hulp,
waarbij we steeds voor ogen hou
den dat het om die ene mens gaat
die geholpen moet worden. De één
is de ander niet. Daarom geen
geijkte circulaire-antwoorden. Die
ene menrf mag bij de Heer worden
gebracht".
Tevoren
"Die ene mens die tot verandering
en bekering kan komen, die op een
of andere manier geholpen moet
worden, dóór gaat het om. Zolang
ik in dit werk sta, heb ik de liefde
tot de individuele mens voor ogen
gehad".
Daarop legt Wolter Hessels in
een gesprek over de afdeling Na
zorg van zijn omroep telkens weer
de nadruk.
In het begin stond hij er alleen
voor en deed hy het werk naast zijn
dagelijkse gemeentetaak. Maar
gaandeweg zag hij die afdeling
groeien. Nu staan zes pastoraal ge
schoolde medewerkers en tiental
len vrijwilligers na afloop van be
paalde radio- en televisieprogram
ma's klaar om mensen in nood of
gewoon maar mensen met vragen
aan te horen en zonodig te helpen.
"Het enige wat wij doen is luiste
ren en eerste hulp bieden", zegt
Hessels. Soms zijn er twintig lijnen
in gebruik en dan nóg staat de tele
foon niet stil.
'Voor de Heer'
Wolter Hessels (55 jaar) werd ge
boren in Harlingen.
Afkomstig uit een onkerkelijk
gezin, kwam hij tot geloof toen hy
zestien jaar was. Hij sloot zich aan
bij de baptisten.
Zijn maatschappelijke carrière
begon hij bij de Leeuwarder Cou
rant, waar hij verschillende func
ties vervulde. Vervolgens naar een
bedrijf in Enschede, maar daar
bleef hy niet lang omdat hij zich
geroepen voelde "iets voor de Heer
te gaan doen".
Hessels koos voor Brussel, waar
hij vier jaar lang een evangelische
bijbelschool doorliep. In 1961 werd
hij als predikant bevestigd in Genk
en Bree in Belgisch Limburg. Daar
werkte hij acht jaar. Een streekge-
meente was het, met veel nadruk
op evangelisatiewerk. Daartoe
voelde hij zich sterk aangetrokken.
"Ik ben eigenlijk altijd evangelist
gebleven", zegt hij nu.
Evangelisatie stond ook centraal
in Lemmer. Niet meer dan zestien
baptisten beriepen hem daar in
1968. Een piepkleine gemeente
dus, waar menig predikant, wat de
'arbeidsdruk' betreft, jaloers op
zou zijn, ware het niet dat er na-
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Kramer, 11.45 oec. studentendienst; Ma-
rekerk 10 ds. A. J. de Jong, 5 ds. Gebraad
(Katwijk a.d. Rijn); Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. Rietveld; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwyk) 9.30 ds. Hortensius,
11.15 ds. Hortensius en pastor Van der
Well; Kooikapel (Driftstr.) 10 kand. Ro
denburg; Bevrijdingsk. (Montgome-
rystr.) 10 ds. K.J. Jansen, 5 ds. Rietveld;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Nauta;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur
Ribs; jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugd-
kapel Bevrijdingskerk; Wijk 'Stevens
hof zie na geref. kerk. 10 ds. Koek;
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst. 10.15;
Diakonessenhuis elke zat 10.30 rk.
dienst, morgen 10.30; Endegeest zie
Oegstgeest; Geref. Kerk Vredeskerk zie
herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 ds.
v.d. Velden; Oude Vest 10 ds. Koolstra;
Maranathak. zie herv. gem.; Bevrij
dingsk. 10 ds. Jansen, 5 ds. Rietveld; be
jaardenhuis Groenhoven 10 hr. P. de
Bruijn (Oegstgeest); Merenwijk zie
herv. gem.; Wijk Stevenshof, gebouwtje
'Dijkhof (Rijndijk) 10 kand. mevr. H.J.
Buys; Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5
ds. Boxman; Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 10 en 7 ds. Den Hertog; Geref.
Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 leesdienst; Ge
ref. Gem. in Ned. (Kooikapel Driftstr.)
11.30 en 5.30; Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert;
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 prof. Kuiper
(Oegstgeest); Baptistengem. (O. Rijn 3)
10 ds. Agtereek; Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 en 10.30 evang. Sus-
senbach; Evangeliecentrum-Pinkster-
bew. (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10 evang. Zijlstra, 3 dec. 8 evang. Zijl
stra'; Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. Ei
kerbout; Leger des Heïls (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7 (laatste zon
dag van de maand 5 u.); Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24); 9.30 en 4. wo. 8; Ze
vendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting', Noordhofland V.schoten) elke
zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst; Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30 Genootschap der
Vrienden ('Quakers') eerste zondag van
de maand 10.30 (Rapenburg 6); Leidse
Soefi Stichting, Kloksteeg no. 16, 11
mevr. Maurer-Molt; Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
9.30, 10.30 en 11.20; Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) zo. 10, behalve tweede
weekeind van de maand, dan zat. 7.30
nam. gez. oud-kath.-anglicaanse dienst;
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 11;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11; Rijn
dijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo. 9.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30
en 11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en
10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45
en 12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
dienst He"'' Gem' 9,30 jeuSd"
tuurlijk ook brood op de plank
moet komen.
Hessels: "Wij waren in België al
gewend geraakt aan een leven aan
de hand van de Heer. Wós er geld,
dan hadden ook wij geld. En in
Lemmer zeiden de gemeenteleden
me: dominee, zolang wij eten, zult
u ook eten". Hij is er even stil van.
"Er zijn daar toen wel enorme of
fers gebracht voor de Heer en die
gemeente".
Toen Wolter Hessels in 1978 naar
Alblasserdam ging, was de ge
meente in Lemmer flink gegroeid.
Ze bestond uit tachtig leden. Was
de klus toen geklaard en ging hij
op zoek naar een nieuwe uitda
ging? "Nee, ik was er nog lang niet
uitgewerkt. Maar de mensen in Al
blasserdam hadden mij nodig".
Brieven
Bij zijn werk in Lemmer was
Hessels al betrokken geraakt bij de
Evangelische Omroep. Hij was er
bestuurslid van. In 1974 ging hij
naast zijn gewone gemeentewerk
de nazorg van de omroep behartir
gen. Een deeltijd-functie.
"De EO kreeg brieven naar aan
leiding van programma's, en die
brieven moesten worden beant
woord. Alles wat maar even met
pastoraat had te maken kreeg ik op
m'n bord. Dan was ik wel een dag
bezig om al die brieven te beant
woorden".
Het nazorgwerk kwam in een
stroomversnelling toen de EO na
afloop van programma's een tele
foonnummer ging bekendmaken
voor mensen die verder wilden'
praten. Die telefoon stond in het
begin bij Hessels thuis.
"Het begon allemaal heel primi
tief, maar het maakt wel duidelijk,
dat het werk uit een behoefte is
ontstaan. De praktijk is, dat men
sen veel eerder bellen of schrijven 7plcprhpiH
dan dat ze bijvoorbeeld een beroep
doen op hun eigen predikant. Die
drempel is blijkbaar toch veel ho
ger".
En over de 'filosofie' achter het
EO-nazorgwerk zegt Hessels:
Het EO-nummer is overdag altijd
te bereiken. En verder bekijkt de
afdeling Nazorg van tevoren of na
afloop van een radio- of tv-pro-
gramma de telefoonlijnen bemand
zullen worden.
Hessels: "Als een programma
maker kan vermoeden dat een pro
gramma nazorg behoeft, meldt hij
dat bij ons. Anderzijds, als wij den
ken dat nazorg nodig zal zijn, ne
men wij contact op met de makers.
In alle gevallen vragen wij van te
voren een viewing aan".
In de loop der jaren heeft de Na
zorg zich steeds meer ontwikkeld.
Vooral nadat de EO B-omroep was
geworden - met meer zendtijd -
nam het werk toe.
De vrijwilligers worden vooral
ingezet voor het beantwoorden van
de telefoon. Maximaal zijn er twin
tig lijnen ingeschakeld. Hessels:
"En dan komt het nog voor datje,
als je een uitzending hebt gehad, 's
nachts om drie uur de haak erop
legt en meteen een volgende aan
de telefoon krijgt. Dat betekent
dan wel, dat zo iemand uren heeft
geprobeerd er tussen te komen".
Mensen van totaal verschillende
achtergrond bellen op. Naar ver
houding veel rooms-katholieken
en luisteraars of kijkers die wel een
kerkelijke opvoeding achter zich
WOLTER
HESSELS
....werk ontstond
uit behoefte
hebben maar daar niet veel meer
mee doén.
Ook de vragen en problemen die
mensen te berde brengen zyn heel
gevarieerd. Dat stelt hoge eisen
aan de hulpverleners, die snel van
het ene op het andere probleem
moeten kunnen overschakelen.
Het zien van een programma is
vaak alleen maar de aanleiding om
op te bellen. Vaak gaat het om pro
blemen die algemeen worden on
derkend, zoals huwelijk en versla
ving, maar die verder weinig of
niets met het uitgezonden pro
gramma hebben te maken.
Opvallend vindt Hessels, dat ne
gen van de tien bellers 'geloofsze
kerheid' missen, ook als ze by een
kerkelijke gemeente zijn aangeslo
ten.
Een deel van de mensen die bel
len is met één gesprek voorlopig
geholpen. Het is Hessels' ervaring.
dat meer dan twintig procent ver
der geholpen moet worden. Door
lectuur, een brief of een volgend te
lefoongesprek.
"Het is belangrijk dat mensen
meteen - binnen een week - wor
den geholpen. Als wij vermoeden
dat iemand die belt zo in de put zit
dat opvang echt nodig is, dan advi
seren wij wel, een plaatselijke ge
meente op te zoeken. Als zij niet
weten tot wie zij zich moeten wen
den, dan kunnen wij hen daarmee
ook helpen. Wij vragen hen naar
hun kerkelijke achtergrond, en als
ze die hebben proberen we daar zo
veel mogelijk rekening mee te hou
den".
Vertrouwen
Overal in het land kent Hessels
wel mensen naar wie hij kan door
verwijzen. Aan die werkers wor
den wel bepaalde eisen gesteld.
"De eerste is dat zij werkelijk gelo
ven dat de bijbel het woord van
God is. In tweede instantie kijken
we of de contactpersoon het pro
bleem in kwestie wel aan kan".
"Belangrijk by doorverwijzing
is, dat je het vertrouwen dat men
sen in je stellen niet beschaamt.
Dat mag nooit. Hessels zegt dat
met nadruk. Iemand die belt krijgt
nooit zomaar bezoek van oen
werker in het land, maar alleen na
uitdrukkelijke toestemming van
de beller. Ook als iemand anoniem
wil blijven - wat regelmatig vóór
komt - wordt dat volledig geres
pecteerd.
Duidelijk is in elk geval, dat de
omroepen niet zomaar program
ma's kunnen maken en uitzenden
zonder zich te bekommeren Om
luisteraars en kijkers. Nazorg, is
soms de beste vorm van voorzorg.
Kliniek zonder moderne medicijnmannen in witte jassen
Volgende zorfier - zo meldt de
Evangelische Persdienst in Zü-
rich - zal in de plaats Langental
langs de rijksweg Zürich-Bern
een particuliere kliniek in de
vorm van een kruis zijn verre
zen, waar 28 patiënten naar 'bij
belse voorschriften' kunnen
worden behandeld. De bouw is
een vrucht van een bepaald
soort vroomheid in Zwitser
land die veelal als 'piëtistisch'
wordt aangeduid en de laatste
tijd een opmerkelijke groei be
leeft. Het was geen probleem,
tien miljoen gulden bijeen te
brengen voor de bouw van de
kliniek en nog eens een flinke
som voor de exploitatie.
Voor artsen, verplegend per
soneel en de patiënten zal het
Boek der boeken richtsnoer
zijn voor alle handelen, het me
dische inbegrepen, verklaart
chirurg Kurt Blatter. Hij heeft,
naar eigen zeggen, een afkeer
van 'moderne medicijnmannen
in witte jassen'. Het is zijn over
tuiging, dat ook psychiatrisch
gezien de bijbel het beste leer
boek is. "Werkelijk héél zijn is
méér dan alleen maar gezond
zijn. Bij echte genezing horen
boete en bekering". Zo luidt
zyn grondprincipe.
Zielzorgkamer
De met warm hout betim
merde kliniek krijgt, architec
tonisch gezien, als middelpunt
niet een operatie- maar een ziel
zorgkamer. De - tot de Vrije
Evangelische Gemeente beho
rende - arts Blatter wil bij het
stellen van een diagnose van
ziekte-oorzaken de ziel als uit
gangspunt nemen. Bij
hartklachten bijvoorbeeld
moet de oorzaak eerder worden
gezocht in de levenswandel van
de patiënt, zodat de genezing
wordt ingeluid door de kracht
van het geloof.
Er is op het ogenblik al een
noodkliniek. Daarin houdt de
chirurg spreekuur. Aan verple
gend personeel, dat met de
grondslag instemt, is geen ge
brek. Ook melden zich vol
doende patiënten. Elke morgen
voordat met het werk wordt be
gonnen bidden de arts en zijn
staf of de Heer patiënten wil
sturen die deze behandeling
behoeven,.
Uit het materiaal dat hij over
legt om buitenstaanders inzicht
te geven in de hier geboekte re
sultaten, wordt duidelijk dat
steeds een eenvoudig schema
wordt gevolgd. Vooral op sexu-
eel gebied, zegt Blatter, doen
mensen wat goed is in eigen
ogen, en daardoor komen ze te
recht in een vicieuze cirkel van
depressie, pijn en medicijnen.
Hij denkt deze cirkel te kun
nen doorbreken met de 'bijbel
als richtsnoer van medisch
handelen'. In zijn publikatie
'Geneeskunde en bijbel' zegt
Blatter, dat de moderne medi
sche wetenschap aan hetzelfde
euvel lijdt als de moderne theo
logie: ze richt zich alleen op het
aardse bestaan en het mense
lijk vernuft. God wordt ter zijde
geschoven en vervangen door
de wetenschap, die verder be
palend is voor het menselijk
lot.
•Een 'geneeskunde-met-God'
ziet ziel, geest en lichaam als
een eenheid. Daarom is het,
volgens Blatter, voor patiënten
allereerst nodig een vertrou
wensrelatie met Jezus Christus
te kweken in plaats van met
een arts.
Trein
Zelfs als patiënten die alle
mogelijkheden tot genezing
hebben uitgeput in zijn kliniek
komen, "krijgt hun leven nieu
we zin", zegt de arts. Omdat
hun innerlijke nood verdwijnt,
wordt hun lijden draaglijk.
Het gebod 'Predik het riik
van God en heel de zieken'-
heeft hy tot motto van zijn kli
niek gekozen. In de praktijk be
tekent dit, dat ook de chef-arts -
genoegen neemt met een sala-;
ris van f5500 bruto en dat hier"*
de naar Zwitserse begrippen la-
ge verpleegprijs van f200 tot
f 220 per dag in rekening wordt
gebracht.
Op de vraag wat dokter Blat
ter en zijn staf nog kunnen
doen als een patiënt in het laat
ste stadium van een ongenees
lijke ziekte hier wordt binnen
gebracht, is zyn antwoord:
"Een stationschef moet erop
letten dat de trein niet in de
verkeerde richting vertrekt. Zo
moet een gelovig arts ervoor
zorgen, dat mensen de weg
naar de hemel vinden".
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. Van Driel, 7 ds. Taselaar (Alphen);
Geref. Kerk 10 ds. Bade (Koudekerk a.d.
Rijn), 6.30 ds. Wilschut; Chr. Geref.
Kerk 9.30 dienst des Woords, 3.30 ds. De
Boer (Eemdijk); Rk Kerk zat. 7, zo.
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Jonkman, 5 ds. v.d.
Heiden; Kruiskerk 10 kand. C.N. van
Dis; Opstandingskerk 10 ds. Boeijenga-
Alders (Dordrecht), 6.30 ds. v.d. Pol
(Boskoop); G. Herderkerk 10 ds. Ver
heul, 5 ds. Moll (zangdienst); De Bron
9.15 ds. Moll, 10.15 ds. Taselaar. 6.30 ds.
Verheul; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mul
der; Driehoorne 7 ds. Mulder; Ouds-
hoornse kerk 10 ds. Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds. Ouwendijk, 6.30
ds. Schrijver (Woerden); Geref. Kerk
Mar.kerk 10 ds. Boer, 6.30 ds. Van Wijn
gaarden; Salv.kerk 10 ds. Wilschut, 6.30
kand. P. Baane; Geref. K. Vrijg. (aula
school Bospark) 9.30 en 5 ds. Room;
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 hr. Van Voorneveld, 4.30 ds. Lou-
werse; Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9.30 en 4.30 en 3 dec. 7.30 ds.
v.d. Mey; Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4; Bapt.gem. (Molenwerfstr.
1) 10 ds. Koekkoek, 6.30 ds. Tamboer;
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr. Van Gemeren, 6.30 hr. Stavleu;
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. D. van Steenis; Pink
stergem. (school Batestein 16) 10; Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Be
thel', hoek Emmalaan geen opgave; Le
ger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7, laatste
zondag van de maand 5 u; Remonstr.
Kring (Van Mandersloostr. 36) 10 ds.
Hooykaas (Den Haag); Rk Kerk: Bonifa-
ciusk. zat 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat.
7. zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en
11; Raad van Kerken: 10 oecum gezins-
dienst in 'Nabij', Lauraplein 2, ds. v.d.
Heiden.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
v.d. Kamp (Bleiswijk), 6 ds. Boer; Ge-
ref./Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas')
10.30 ds. J.W. v.d. Linden (Zoetermeer);
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Van Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Moolenaar (Zoetermeer),
6.30 ds. Wieman; Salv.kerk 10 ds. v.d.
Hoef, 6.30 ds. Vreugdenhil (Gouda);
Bethl.kerk 10 ds. De Lange (Huizen),
6.30 ds. v.d. Hoef; Geref. Kerk 10 ds. El-
derman, ds. Weerstra (Berkel en Roden
rijs); Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) geen
opgave; Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10
en 6.30 ds. Bac; Evang.-Luth. Gem. 9 ds.
Van Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.39
ds. Vlasblom, 6.30 dr. Haitsma; De Stek
9.30 ds. G. de Jong; Geref. Kerk 9.30 ds.
Van 't Hoff, 5 ds. G. de Jong; Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers; Geref. Gem.
9.30 leesdienst. 7.15 ds. J.S. v.d. Net.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. Z. de Graaf; Geref. Kerk 10 ds.
Huisman, 5 ds. Hassefras (Maasdijk); Rk
Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker
zat. 7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7,
zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
husz; Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Vlijm (Voorschoten), 7 ds. Slofstra
(Noordwijk) opendeurdienst; Ghr. Ge
ref. Kerk 10 ds. Slofstra (Noordwijk); Rk
Kerk: Mart. zat. 7. zo. 9.30 en 11; Jozefk.
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds. Bou-
man (Scheveningen); Ontm.kerk 10
kand. Lagendijk (Leiden), 6.30 ds. Van
Niel (Rijnsburg); Herv. Gem. 'De Rank'
(P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee;
Geref. Kerk 9.30 ds. Kersten. 5 ds. Van
Breevoort; Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. Vroegin-
dewij; Oude Kerk 10 ds. Van Sliedrecht,
6 ds. Sjollema; Ichthusk. 10 ds. Visser, 5
ds. Schuurman; Pniëlk. 9.30 ds. Sjolle
ma, 6 ds. Van Sliedrecht; Maranatha-
kerk (Rijnsoever) 10 ds. Hovius, 6 ds.
Driebergen; Overduin 14.15 ds. Van den
Beid; De Hoeksteen (Burgersdykstraat)
10 dovendienst hr. Terpstra; Herv. Gem.
'De Rank' (aula P. Groen-college Pr.
Frederikdreef 15) 10 ds. Glastra (IJmui-
den); Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. Van
Breevoort, 5 ds. Koster; Triumfatork. 10
ds. Koster, 5 ds. Kersten; Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 5.30 ds. Heida; Ned. Geref.
K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 ds.
Goossens; Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
Slagboom; Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. Van den Belt; Geref.
Gem. (Remisestr.) 10 en 5; Geref. Gem.
in Ned. (Louwestr.) 10 en 5; Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45; Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds.
J.A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 en 7 ds. Lapré; Geref. Kerk 10
ds. Van Wijngaarden (Aarlanderveen), 7
ds. Lapré.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Knorth, 6.30 ds.
Van Loenen; Hoofdstr. 10 ds. v.d. Bom;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Van Loe
nen; Leythenrode 10 ds. W. de Leeuw;
Elis.ziekenhuis 9.30 ds. Brommet, 11
Hoogmis; Bapt.gem. (wijkgeb. Zylkw.)
10 hr. De Vries; Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9...
Schilt; Geref. Kerk 9.30 ds. Brouwer Schreuder.
(Katwijk), 7 ds. Elderman (Bodegraven);
Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
Hervormde kerk
in Woubrugge.
(foto Wim Dijkman)
den; Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10
en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 11; Engelbew.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff (Nieuwkoop), 6.30 ds. Wegerif;
Geref. Kerk 9.30 ds. Nooteboom; Chr.
geref. Kerk 9.30 dienst des Woords, 2.15
ds. v.d. Meij (Alphen a.d. Rijn); Re
monstr. Gem. 10.30 ds. Friederich;
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30; Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEU.WVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif (Nieuwkoop), 6.30 ds. De
Graaff; Geref. Kerk 9.30 hr. Wallinga
(Leiderdorp), 7 ds. Kersten (Schevenin
gen); Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Frederikse (Benne-
broek); Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
Rang; Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
D. Visser (HA); Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze; Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds.
Van Wijngaarden (Barneveld), 7 hr.
LISSE: Herv. Gem. Domkerk 10 ds.
De Gelder; Pauluskerk 10 ds. Germans
(Sassenheim), 7 ds. De Gelder; Geref.
Kerk 10 en 5 ds. E. Boswijk; Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 4.30 leesdienst; Ned. Ge
ref. Kerk (Salvatori) 10 ds. Vos, 5 br. P.
Pols, leesdienst; Chr. Geref. Kerk 10 en
7 ds. Van Dijken; Geref. Gem. 10 en 4 ds.
Boogaard (Leiden), woe 3 dec. 19.30 ds.
K. de Gier (Den Haag); Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.45 hr. T. v. Ey-
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Ruitenberg, 5
ds. Gooyer (Putten) 7 ds. Bakker (Am
sterdam); Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keu-
ning; De Rank (Golfbaan) 10 ds. Van
Eijk (Gouda); Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 ds. Elgersma, 5 ds. Kui
per; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Kuiper;
Stichtingskerk 11 ds. Snel (Rynsburg);
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30
drs. Sachs (Noordwijkerhout); Evange
liegemeente 'Shalom' (geb. 'Buiten
zorg', Zeereep) 10; Rk Kerk Zee zat. 7,
zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Meij, 1 jeugddienst; Rk Kerk Vic-
tork. zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo.
9 en 10.30; De Zilk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 mevr. Möhring-Wilterdink
(Vooorburg), 7 dr. Cramer; Geref. Kerk
10 ds. v.d. Zwaan; Geref. Kerk Vryg.
(aula Dr. Schilderschool) 9.30 lees
dienst, 4.30 stud. Storm (Kampen); Ned.
Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds.
Waagmeester (Den Haag), 4 ds. Kieze-
brink (Baarn); Van Wyckerslooth 16 ds.
Nicolai; Endegeest 10 pater Boshou
wers; Volle-evangeliegem. (Gem.cen
trum) 4; Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte; Geref. K.
9.30 drs. Los (Pynacker), 5 ds. Veenstraf
(Leiden); Remonstr. Gem. 10 dra. Went-
v.d. Vring; Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
kand. R. de Reuver (Nieuwerkerk a.d
IJssel), 7 ds. Vlasblom (Boskoop); Chr.
Geref. K. 9.30 dienst des Woords, 2.15
ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Van Niel, 5 ds. Smaling;
Bethelkerk 9.30 ds. Smaling; Geref.
Kerk Petrakerk 9.30 ds. Ribberink, 5 ds.
Cziria; Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Cziria, 5
ds. Baayen; Mar.kerk 9.30 ds. Baayen, 5
ds. Ribberink; Geref. Kerk Vrijg. geen
opgave; Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. Van
Sorge; Evang. Christengem. (aula mavo)
10 br. Davidse (Delft); Rk Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 7 ds.
Van Achterberg; Geref. Kerk 10 ds.
Bras, 7 ds. Baas; Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Aamoudse; Ned. Prot. Bond (Jul-
.laan 17) geen dienst; Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Leeuw (Maarn), 6.30 ds. Kielder (Via-
nen); Geref. Kerk 9.30 hr. Doddema (Bo
degraven), 6.30 ds. Bezemer (Amstere-
dam); Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en
12; kerk Langeraar zat 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 hr. Binnendijk (Rijns-
burg); Geref. Kerk 10 drs. Oegema, 6.30
prof. A. van de Beek; Geref. K. Viyg.
9.30 Room, 4 ds. Heida.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Blanken; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. v.d. Schoot; Hulp
en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Verheule;
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 ds. Grisnigt
(Bennekom), 4.30 kand. Zuyderduyn
(Stellendam); Geref. Kerk jeugddienst,
7 ds. De Zwart;
Geref. K. Vryg. (Bachlaan) 10 en 5 ds.
De Wolf; Aulagemeenschap Noordhof
land 10.30 gespreksdienst; Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; Godskerk.
zat. 7, zo. 10; Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Verwelius, 5 ds. Vermaat (Maas
sluis); Hoeksteen 9.30 en 6.30 ds. Schip-
aanboord HA; Bethelk. 9.30 en 5 ds.
Goossen (HA); Imm.kerk 10 drs. Bou-
hys (Leiden), 5 ds. Onstein; Geref. Kerk
Kruisk. 10 ds. Van Dalen (Den Haag), 5
ds. Noorden (Reeuwijk); Ontm.kerk 10
ds. De Moor; Geref. K. Vryg. (Kruis
kerk) 8.45 kand. Treurniet (Berkel),
14.45 ds. Grutter (Rynsburg); Remonstr.
Gem.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. A.J. de Jong (Lei
den); Kievietk. ('Samen op weg") 10 ds.
Wevers; Messiask. 10 ds. Van Waasber-
gen; Dorpscentrum 9.30 ds. J. Boer
(Benthuizen); Geref. Kerk Zijllaan 10 en
7 ds. v.d. Woude HA; Ned. Prot. Bond
(Kerkdam) 10.30 prof. Sperna Weiland
(Rotterdam).
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.£ij-
senga (Zwammerdam), 6.30 ds. Van 't
Hof; Geref. Kerk 9.30 drs. Aalders, 6.30
drs. Buikema (Zwammerdam); Ned.
Prot. Bond (De Wyk) 10 ds. Van Lunte-
ren (Zeist); Rk Kerk zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 en 7
hr. J. de Haan; Geref. Kerk 9.30 hr.
Schreuder, 7 hr. De Haan.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10. ds.
Wolthaus; Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 hr.
Goedhart (Nieuwkoop), 6.30 ds. Eysen-
ga; Geref. Kerk 10 drs. Buikema, 6.30
drs. Aalders (Woubrugge); Remonstr.
Gem. geen dienst
