Open riool vol nitraten, Matei, olie, loodkoper, zink en wat al niet meer
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1986
Na meer dan een uur praten komt
de vraag op tafel of de Noordzee nog
wel te redden is. Folkert de Jong
van de werkgroep Noordzee zegt di
rect: "Jawel...". Vervolgt dan aarze
lend: "Eigenlijk weet ik dat niet. Je
moet je afvragen: in welk stadium
zit je. De natuur kan echt wel wat
hebben, maar op een gegeven mo
ment passeer je toch het point of no
return".
door Sjaak Smakman
ken - de tweede bezinkput - langs de
Noorse kust richting Noordpool te gaan.
De zuidkust van Noordwegen is even
eens een enorme vuilnisbelt.
Behalve de bezinking van gigantische
hoeveelheden met zware metalen en
koolwaterstoffen vergiftigd slib is er ook
nog het probleem van de 'overvoeding'
van het zeewater. In de jaren '60 en '70
veranderden de lozingen van fosfaat en
nitraat menig binnenwater in een vieze,
stinkende groene algensoep. Vissen
stierven aan het zuurstofgebrek dat de
algen veroorzaakten. Datzelfde dreigt nu
voor de Noordzee en vandaar dat Rijks
waterstaat snel onderzoek naar de fos
faatlozingen wil doen.
Maar wat uiteindelijk de gevolgen
voor de Noordzeevervuiling voor Neder-
Een Griekse tanker laat duidelijk waarneembaar een grote olievlek ach
ter zich. Een olievlek die zich tot een oppervlakte van ruim 540 vierkante
kilometer zou uitbreiden. (foto anp>
Zelfs wanneer alle lozingen nu ophouden duurt het nog tientallen jaren voordat de zee zich zal hebben hersteld. (foto win» Dijkman»
,De giframp bij Sandoz lijkt alweer
verleden tijd. Met alle sluizen op
topsnelheid stroomden de eerste tonnen
gif vorige week de Noordzee in. Deze week
besloten de waterleidingbedrijven om
weer Rijnwater in te nemen. Maar
'Sandoz' is niet voorbij. Allereerst omdat
de eerste 200 kilometer van het 700
kilometer lange traject Bazel-Rotterdam
biologisch dood zijn. Minister Smit-Kroes
sprak van een 'ecologische ramp'. Volgens
Zwitserse deskundigen duurt het minstens
10 jaar voordat de Rijn zich zal hebben
hersteld.
Wie echter denkt dat het gifdrama
ophoudt bij Hoek van Holland, vergist
zich. De Noordzee, al jarenlang een van de
vuilnisvaten van de Westeuropese
industrie, begint langzaam maar zeker
tekenen van ziekte te vertonen. Harde
bewijzen zijn er nauwelijks, niet in de
laatste plaats omdat de Atlantische
oceaan ervoor zorgt dat het
Noordzeewater ongeveer elke twee jaar
helemaal wordt ververst. Was dat niet zo,
dan was de Noordzee al lang een stinkende
poel. Maar desondanks kwam een paar
maanden geleden het bericht dat veel vis
in de kustwateren kanker heeft.
Kort geleden kwam Rijkswaterstaat met
een rapport over de Noordzee: zelfs
wanneer alle lozingen nu ophouden, duurt
het nog tientallen jaren voordat het
zeemilieu zich heeft hersteld. De Tweede
Kamer buigt zich binnenkort over het
Waterkwaliteitsplan Noordzee, waarmee
Rijkswaterstaat beoogt de Noordzee op
langere termijn weer gezond te maken.
Portret van een zieke buurman.
"We weten er nu nog te weinig van om
te kunnen zeggen waar we op die schaal
zitten. Misschien zitten we wel op dat
punt voor bepaalde soorten, misschien
zitten we er nog wel een heel eind van af.
Niemand kan daar uitsluitsel over ge
ven. Dat is het werkelijke probleem".
"Er zijn tot nu toe maar weinig concre
te aanwijzingen. Je hebt bijvoorbeeld de
achteruitgang van de zeehondenstand
op de Wadden door de pcb's (polych-
loorbifenylen, een giftig afvalprodukt
dat zich in lichaamsvet ophoopt, red.).
Het geboortencijfer van zeehonden op
de Wadden is nog altijd lager dan elders
in de Noordzee. En dan was er natuurlijk
de achteruitgang van de zeevogel de
stern door de landbouwgiffen dieldrin
en aldrin. Maar er zijn zo weinig harde
bewijzen, dat je alleen maar kunt specu
leren over de gevolgen. Het is niet zoals
bij de giframp in de Rijn, waar je water
vlooien in een bakje met Rijnwater zet
die dan de volgende dag dood zijn. De
concentraties in de Noordzee zijn veel
lager, lager dan direct dodelijk in elk ge
val, zodat je te maken hebt met lange ter
mijn-effecten".
Onomkeerbaar
"Maar het proces is natuurlijk wél on
omkeerbaar. Je kunt, nog afgezien van
de bedragen die ermee gemoeid zouden
zijn, de zeebodem niet uitbaggeren.
Trouwens, waar zou je met het slib heen
moeten? Stel datje vandaag zou ophou
den met het lozen van afval, dan nog zou
je heel lang te maken hebben met het
teruglekken van de stoffen die nu al in
de zeebodem zitten".
Dat er grote problemen zijn met de
Noordzee, ontkent in Nederland nie
mand meer. De milieuorganisaties staan
niet alleen. Ook woordvoerder Spaans
van Rijkwaterstaat noemt de toestand
van de Noordzee ronduit 'zorgwekkend'.
In navolging van De Jong zegt hij: "Er is
tot nu toe nauwelijks onderzoek naar de
gevolgen van de vervuiling gedaan.
Maar het zou best eens kunnen dat het
blijvende effecten heeft. In hoeverre
hebben visziekten gevolgen voor de
voortplanting? Een belangrijke vraag.
Voor het milieu, maar ook voor de visse
rij, waarvan in Nederland toch zo'n
15.000 mensen afhankelijk zijn".
De bezorgdheid is niet verwonderliik
voor wie ziet wat er jaarlijks wordt ge
loosd. Vooral sinds de opkomSt van de
chemische industrie is - en wordt - de
Noordzee als een open riool gebruikt.
Een kleine greep uit een inventarisatie
van Rijkswaterstaat: 1,3 miljoen ton ni
traten, 140.000 ton fosfaten, 94.000 ton af
gewerkte olie, 280 ton cadmium, 5300
ton lood, 1100 ton arseen, 4200 ton ko
per, 25.000 ton zink, 61 ton kwik, 2700
ton chroom. Vooral de niet-afbreekbare
en veelal zeer giftige zware metalen ba
ren Rijkswaterstaat veel zorgen. Vol
gens het Waterkwaliteitsplan moeten
met name de lozingen van kwik en cad
mium snel stoppen. Datzelfde geldt voor
gechloreerde koolwaterstoffen als PCB
en HCH. In de 'gevarenschaal' van
Rijkswaterstaat scoren die in alle op
zichten hoger dan zware metalen. Bo
vendien is snel onderzoek naar de gevol
gen van de koperlozingen en de enorme
hoeveelheden fosfaten en nitraten gebo
den, aldus Rijkswaterstaat in een actie
plan voor de komende vier jaar.
Ophopingen
De rommel komt via vooral het rivier
water, lozingen vanaf de kust, het stor
ten van havenslib en de atmosfeer de zee
terecht. Een extra probleem daarbij is
dat het leeuwedeel zich onder de kust
ophoopt. Het middendeel en het noorde
lijk deel van de'Noordzee zijn nog rede
lijk schoon, maar vanaf Hoek van Hol
land voert de Warme Golfstroom het
Rijnwater - de Rijn is een van de groot
ste vervuilers van de Noordzee - direct
rechtsaf langs onze kust. In de Wadden
zee komt de stroom even tot rust, waar
zich dan ook prompt een groot deel van
het meegevoerde slib ophoopt, om ver
volgens via Noord-Duitsland/Denemar-
land zullen zijn, is volgens Folkert de
Jong erg moeilijk aan te geven. "De che
mische vervuiling is denk ik vooral een
probleem in het Waddengebied. Maar
dat is wel een enorm voedselrijk gebied,
de broedkamer van de Noordzee. Ook
maken enorm veel trekvogels gebruik
van de Wadden als fourageerpunt op
hun trektocht naar het zuiden. Uit me
tingen is komen vast te staan dat die vo
gels bij hun vertrek een hogere concen
tratie zware metalen in hun lichaam heb
ben dan toen ze er aankwamen".
Voornemens
Genoemde overvoeding leidt al tot
problemen in de Duitse bocht, maar De
Jong sluit niet uit dat op langere termijn
de Nederlandse kustwateren dezelfde
verschijnselen gaan vertonen. Vooral
rustige, warme zomers zouden proble
men kunnen opleveren. De herfststor
men zorgen dan later wel weer voor
doorspoeling 'maar voor de badgasten is
het natuurlijk niet erg leuk'.
Mooie voornemens zijn er genoeg. Een
mooie volzin uit het Waterkwaliteits
plan: 'Centraal staat het behoud en zono
dig bereiken van een zodanige water
kwaliteit voor de Noordzee dat een
duurzaam behoud van de ecologische
waarden van de Noordzee wordt bevor
derd, rekening houdend met de maat
schappelijk gewenste gebruiksfuncties
van de Noordzee'.
Rijkswaterstaat lijkt er vooralsnog zelf
niet echt in te geloven. Het rapport
spreekt dan wel van een 'aanzienlijke
verbetering van de waterkwaliteit in
1990', de fosfaat- en nitraatlozingen lig
gen dan waarschijnlijk nauwelijks lager
dan in 1980. De lozingen van koper, lood
en zink zullen met een kwart tot de helft
afnemen, en de Noordzee zou in 1990
nog 'slechts' de helft tot een kwart van
de hoeveelheden cadmium, kwik en
chroom opnemen dan aan het begin van
het decennium.
Maar dat betekent niet dat het dan
echt beter gaat, merkt Folkert de Jong
op: "Want er komen dan nog steeds
enorme hoeveelheden chemisch afval in
de Noordzee terecht. Maar dat geldt voor
het hele milieu. Het is relatief allemaal
beter dan tien jaar geleden, maar het mi
lieu op zichzelf gaat nog altijd achteruit.
Het gaat nu alleen wat langzan\er dan
een aantal jaren geleden". Hij is overi
gens wel blij met het plan, omdat het
volgens hem aangeeft dat de overheid de
problemen in de Noordzee serieus
neemt.
Doorverwezen
De politiek heeft het tot nu toe behoor
lijk laten afweten. Op initiatief van West-
Duitsland werd weliswaar in 1984 in
Bremen een conferentie van alle Noord -
zeestaten gehouden, sindsdien is er wei
nig gebeurd. De Jong: "Bremen was een
uitstekende gelegenheid om internatio
naal maatregelen te nemen. Er waren
ook een hoop mooie uitspraken, maar
sindsdien is er eigenlijk nauwelijk iets
gebeurd. De meeste problemen werden
doorverwezen naar internationale com
missies die geen politieke macht had
den".
De landen waren dan ook stevig ver
deeld. Landen die direct met de rommel
worden opgescheept - Nederland, Duits
land, Denemarken, Noorwegen - wilden
wel maatregelen, maar met name Groot-
Brittanniê speelde voor dwarsligger. De
Britten merken dank zij de gunstige
stromingen rond het eiland eigenlijk
(nog) niets van de langzame vergiftiging
van de Noordzee, en ze voelen er niets
voor iets te doen zolang niet onomstote
lijk vast staat dat het fout gaat. Boven
dien kosten maatregelen ontegenzegge
lijk geld, en de Britse economie behoort
tot de krakkemikkigste van Europa.
De veel directer getroffen landen
staan een veel voorzichtiger beleid voor:
zolang nog niet duidelijk is wat er alle
maal op lange termijn fout kan gaan,
moet je uiterst voorzichtig met de lozin
gen zijn, vinden die. Maar, geeft Spaans
toe, ondanks de mooie beleidsvoorne
mens heeft Rijkswaterstaat in de afgelo
pen jaren al verschillende keren in dé
clinch gelegen met het 'economische be
lang'. Spaans: "In feite bepalen hier de
ministers Ruding (financiën) en De Kor
te (economische zaken) of de zee weer
schoon wordt".
Eind volgend jaar organiseren de Brit
ten een vervolgconferentie over de
Noordzee. De Jong vermoedt dat het
aanbod van de Britten om de vervolg
conferentie te organiseren, een taktische
zet is. "Het is meer een politiek spel dan
dat men werkelijk wat doet. Bovendien
heb je als je zelf zo'n conferentie organi
seert, ook flink wat in de melk te brok
kelen. Engeland heeft er alle belang bij
de agenda zo beperkt mogelijk te hou
den en ze zullen daartoe ook wel pogin
gen doen".
Verbod
Wat zou er dan echt moeten gebeuren?
De Jong steekt van wal: "Er moet een
totaal verbod komen op de lozingen en
dumpingen van alle stoffen die mogelijk
schadelijk zijn. Dan denk ik aan zware
metalen, maar ook aan organische
chloorverbindingen. Een van de grote
problemen daarbij is dat er jaarlijks
meer stoffen bij komen dan er methoden
zijn om ze te meten. De chemische in
dustrie produceert jaarlijks zoveel nieu
we verbindigen, met bijbehorende afval
stoffen, dat het voor controlerende orga
nen nauwelijks bij te fietsen is. Een aan
tal stoffen is met de huidige methoden
niet eens te meten".
"Uiteindelijk komt al die rommel in
het water terecht. Voor mij wordt het
steeds duidelijker dat we achter de fei
ten aanhollen. Waar we naartoe moeten
is een heel streng toelatingsbeleid voor
Actievoerders van Greenpeace verhinderen de lozing van chemisch afval
in de Noordzee. Na erin geslaagd te zijn aan boord van het Belgische schip
Falco te komen, neemt één van hen plaats op een lozingspijp (links) terwijl
de ander zich hangend aan de achtersteven heeft vastgeketend. (foto anp»
"Het probleem is dat het marktmecha
nisme nu teveel overheerst. Als een fa
brikant met een nieuw produkt komt en
daarmee bijvoorbeeld 200 mensen aan
de slag helpt, dan is er niemand die zegt:
jongen, dat mag je niet maken omdat het
te veel schade aan het milieu toebrengt.
En dat zou eigenlijk wel moeten".
Een nogal utopische gedachte. "Op zijn
minst moet er maar eens over worden
gepraat. Alsof die voortrollende sneeuw
bal van technologische ontwikkelingen
iets automatisch is, waar je nooit vraag
tekens bij mag zetten. Van de politiek
verwacht ik niet veel. Kijk eens naar de
PvdA, wat voor alternatief heeft die nu
helemaal te bieden? Ze hebben precies
dezelfde modellen als CDA en VVD, al
leen hebben ze voor bepaalde groepen
wat meer aandacht. Op dit moment zie
ik geen heil in de politiek. Als je praat
over een alternatief, heb ik het over een
bredere visie op maatschappelijke ont
wikkelingen, waarin het milieu een we
zenlijke plaats inneemt. Het milieu staat
nu wel in de belangstelling, maar het
gaat nog steeds in kwaliteit achteruit.
We zijn leuk bezig geweest in Nederland
in de afgelopen jaren, het oppervlakte
water is nu weer schoon dank zij de
rioolwaterzuivering, maar een wezenlij
ke oplossing van de problemen is er niet
gekomen. Het milieu gaat alleen wat
langzamer achteruit Maar achteruit gaat
het".
produkten, met veel strengere
testen voor de schadelijkheid van nieu
we stoffen. Vaak stellen die nu niets
voor. Er wordt bijvoorbeeld nauwelijks
gekeken naar de effecten op lange ter
mijn of de gecombineerde effecten van
verschillende stoffen".
"Een voorbeeld van achter de feiten
aanhollen? Den Haag is de enige grote
stad die nog een open riool op de Noord
zee heeft. Na jaren aandringen zijn ze
daar nu eindelijk rioolwaterzuiverings
installaties aan het bouwen. Maar het
punt is: ze weten niet wat ze met het af-
valslib moeten doen omdat het niet vol
doet aan de strengere normen. Als de in
stallatie over twee jaar klaar is, wordt
het water gezuiverd op de Noordzee ge
loosd. Maar tegelijkertijd mag Den Haag
dan ook nog anderhalf jaar het slib ge
woon in zee storten omdat ze niet weten
wat ze er anders mee moeten. Er zitten te
veel zware metalen in. Je bouwt dan in
feite voor niets".
"En aan de andere kant zie je dat de
markt wordt overspoeld met batterijen
waarin zware metalen als cadmium zit
ten, die het slib onverwerkbaar maken.
Dan denk ik: zet dan gelijk met de intro
ductie een inzamelsysteem op, zodat die
metalen niet in het afval terecht komen.
Maar nee, de fabrikanten moeten door
de milieuorganisaties worden geprest
om minder zware metalen in hun batte
rijen te stoppen en een inzamelsysteem
op te zetten".
