Terrorisme doet herinnering
aan Poitiers weer herleven
De eerste bloedige botsing tussen christendom en islam
ZATERDAG 8 NOVEMBER 1986
EXTRA
PAGINA 27
Vroeg-negentiende eeuwse prent van Charles Steuben. Tafereel van de slag bij Poitiers.
De velden tussen Chatelleroult en Poitiers. Op de plaats van de boom zou
zich het kamp van Abd-er-Rahman hebben bevonden.
Op de glooiende velden tussen
Chatellerault en Poitiers, die aflo
pen naar het riviertje de Clain, is
geen enkel monument te vinden dat
herinnert aan de slag bij Poitiers,
waarvan gezegd wordt dat die een
overwinning van het christendom
betekende.
Het staat zelfs niet eens onomsto
telijk vast dat de slag zich daar ook
werkelijk heeft afgespeeld, en zelfs
niet dat ze plaats vond in 733. Ar
cheologen vonden bijlen noch ge
beente. Arabische kronieken fanta
seren maar wat op los. De drie be
staande kronieken van christelijke
kant zijn de enige bron waaruit de
geleerden konden putten.
In '66 verscheen bij de uitgever
Gallimard een gedetailleerd verslag
van de strijd en zijn achtergronden.
Het boek werd geschreven door
Jean-Henry Roy en Jean Deviosse
en het verscheen in de serie 'de der
tig dagen die Frankrijk maakten'.
Daarin worden de belangrijkste ge
beurtenissen die het huidige gezicht
van Frankrijk bepalen, uit de doe
ken gedaan.
Jean-Henry Roy is een fervent
arabist die het voor de moslims op
neemt, Jean Deviosse een tandarts
uit Chatellerault, die zijn sporen
met een aantal historische mono
grafieën verdiende. Van het boek,
werd een tv-documentaire gemaakt,
die kort geleden opnieuw werd uit
gezonden.
In het boek en in de film komt de
strijdvraag naar voren: had de wes
terse cultuur er in die dagen aan ge
wonnen als niet Karei Martel, maar
Abd-er-Rahman bij Poitiers de
overwinning had behaald?
Afgepoeierd
Op een hete dag in juli leidt Jean De-
I viosse me over het slagveld rond. De
tandarts kent alle kronieken uit zijn
I hoofd waaruit blijkt dat het hier gebeurd
is: tussen het gehucht Moussais aan de
Clain en - aan de andere kant van een
stille landweg - een boerderij die nu nog
de naam 'La Bataille' (de slag) draagt.
Zijn wetenschappelijke tegenstanders
poeiert Deviosse - de Franse humorist
Alphonse Allais parafraserend - af met
de boutade: 'De slag van Poitiers heeft
inderdaad nooit plaats gehad, maar er
was een andere slag, die weliswaar door
dezelfde tegenstanders, op dezelfde
plaats en op dezelfde dag werd uitge
vochten en die ook 'de slag van Poitiers'
werd genoemd.
Monsieur Deviosse leidt me over een
zandpad tussen de bossen naar een
hoogte waarvandaan je over golvend ak
kerland kijkt. Midden in het akkerland
staat een eenzame boom. Het is er Warm
en stil, om mijn oren fladdert een ci
troenvlinder. Daar, ongeveer op de
plaats van die boom, bevond zich het
kamp van Abd-er-Rahman, legt Jean
Deviosse met sonore stem uit. En aan
onze rechterhand, aan de andere kant
van de weg tussen Moussais en de boer-
I derij 'La Bataille', lagen de troepen van
j Karei Martel.
Nadat Abd-er-Rahman, emir van Cor-
I doba, zijn rivaal Munuza had verslagen
I en diens vrouw naar zijn harem in Da-
mascus had afgevoerd, was ér tijd en
I energie over om links en rechts nog wat
aan het plunderen te slaan.
Bekend om hun verfijnde smaak en
hun geraffineerde cultuur, lieten de
moslims zich noordelijk van de Pyre-
neeën van een heel andere kant kennen,
j Er is geen plek in het Franse zuiden
waarvan de reisgidsen niet melden dat
de 'saracenen' er ooit alles wat er aan
cultuur voorhanden was met de grond
j gelijk hadden gemaakt.
Halve porties
Ook Abd-er-Rahman en zijn leger wa
ren echte saracenen. Na dagmarsen van
30 kilometer sloegen ze bij zonsonder
gang hun kamp op, werden er verken
ners uitgestuurd om nieuwe buit te ont
dekken, werd de dag daarop de buit bin
nengehaald, gebouwen verwoest, man
nen, vrouwen en kinderen in gevangen
schap meegevoerd. Onder de infanterie
bevonden zich joden, die door de volge
lingen van Allah zo werden geminacht
dat ze het met halve porties moesten
doen.
In Poitiers lag de Saint-Hilaire toen
nog buiten de hoog op de rotsen ge
bouwde muren. Abd-er-Rahman maakte
het houten bouwwerk met de grond ge
lijk en nam de kerkschatten mee. En het
In de lente van het jaar
732 verzamelden de
troepen van emir
Abd-er-Rahman zich in
Pamplona. Ze gingen
op strafexpeditie tegen
de berberhoofdman
Munuza, die de macht
van de emir wilde
breken. Nadat Munuza
was geliquideerd,
trokken
Abd-er-Rahman en zijn
mannen plunderend
door het Frankische
land. Die tochten
noemden ze razzia's.
Tot ze op 17 oktober
733 ten noorden van
Poitiers te pletter
liepen tegen de legers
van Karei Martel. Deze
korte strijd, waarbij
Abd-er-Rahman het
leven verloor, was het
eerste contact dat
Fransen en Arabieren
ooit hadden. Het was
de eerste botsing
tussen twee volkeren
en twee culturen, de
eerste bloedige botsing
tussen het christendom
en de islam.
In het door
islamitische
terroristen geteisterde
Frankrijk komt de
herinnering aan
'Poitiers' in discussies
weer boven. En zijn
experts die - meer nog
dan het gevaar van de
atoombom - in de
onstuitbare opkomst
van de 'fous de dieux'
(godsdienstfanaten)
een ernstige
bedreiging van de
westerse beschaving
zien.
door Rudolph Bakker
was pas onderweg dat hij attent werd ge
maakt op een andere kerk.
Dat was de Saint-Martin de Tours, de
rijkste abdij der Franken. Toen het ge
rucht van Abd-er-Rahmans plannen tot
Karei Martel doordrong, verzamelde die
inderhaast een leger en trok hij spoor
slags naar het zuiden om de plundering
van de Saint-Martin tegen te gaan.
Karei Martel was de gezaghebbende fi
guur aan het h§f van de over de Franken
regerende Merovingers, van wie de laat
ste koningen in geestelijke verwording
de macht hadden laten slippen. Karei
leende zijn naam aan het huis der Karo-
lingers, dat de Merovingers opvolgde.
Kareis zoon Peppijn was de eerste Karo-
linger-koning, en kleinzoon Karei (de
Grote) zou later het gezicht van de West-
europese cultuur bepalen.
Paniek
Zeven dagen lang lagen Abd-er-Rah
man en Karei Martel ter hoogte van
Moussais tegenover elkaar. De Franken
gingen schuil achter reusachtige schil
den. Tot hun wapentuig hoorde de 'fran-
cisque', een kleine bijl waarmee ze sche
dels kliefden.
Tegen het middaguur van de achtste
dag stormden de Arabieren op hun stijg-
beugelloze paarden op de Franken af.
Hun beproefde taktiek bestond eruit om
met snel aanvallen en verdwijnen de vij
and tot paniek te verleiden.
Deze taktiek ging bij Karei Martel niet
op. De eerste aanval liep op de muur van
Frankische schilden stuk. Daarop zetten
de Franken de achtervolging in, stortten
ze zich op het Arabische kamp ('als wol
ven op een kudde schapen') en kliefden
er Abd-er-Rahman de schedel.
Die nacht sliepen de Franken in eigen
kamp en bereidden ze de definitieve
aanval op de saracenen voor. De volgen
de ochtend hing er een dichte mist - zo
vertelt me Jean Deviosse, terwijl we uit
kijken over de eenzame boom in het ak
kerland - en voetje voor voetje drongen
de Franken opnieuw tussen de Arabi
sche tenten door.
En dat was de verrassing van de slag
bij Poitiers: de saracenen waren weg. Ze
waren op de vlucht geslagen na de dood
van Abd-er-Rahman en lieten buit en ge
vangenen in de mist tussen de tenten
achter. Ze gingen over de oude Romein
se weg, waarover ze ook gekomen wa
ren, weer terug. En ze noemden die later
'el balat ech shuada', dat wil zeggen 'de
straatweg van de martelaren voor het ge
loof. Nu nog worden de moslims, die in
de slag bij Poitiers gevallen zijn, in de
ogen van de Arabieren beschouwd als
'martelaren van het geloof.
Saracenen waren even snel ontmoe
digd als ze waren opgezweept. Toch za
gen ze de kans schoon - of ze nu martela
ren van het geloof waren of niet - om op
de vlucht nog flink met roven en brand
stichten door te gaan.
Winst
Jean Deviosse neemt me mee naar een
oude en verlaten boerderij, waarvan de
daken en de muren kraken onder het klim
op. Een half ingestorte kapel herinnert
eraan dat hier vroeger de abdij van Sa-
vigny had gestaan.
In de eerste kronieken over de abdij
wordt gemeld dat hij door de vluchtende
saracenen was beroofd. Ze waren met
z'n vijven gekomen en hadden zelfs de
klokken uit de toren meegenomen. Maar
de klokken bleken te zwaar en rolden
met de saracenen het riviertje de Vienne
in, dat onderaan de heuvel stroomt. Bij
nacht en ontij is er het gelui van de klok
ken nog te horen, zoals de volksmond
wil.
Mede-auteur Jean-Henry Roy van 'La
bataille de Poitiers' gelooft, anders dan
Deviosse, dat de saracenen beter hadden
kunnen winnen omdat hun cultuur de
voorkeur verdiende boven het heidense
christendom van die dagen. „De islam
was tolerant en had ons wellicht voor de
godsdienstoorlogen behoed", aldus Roy.
„We hadden een groot deel van de
Griekse filosofie eerder ontdekt, omdat
de Arabische denkers er de erfenis van
hadden bewaard. Bovendien was de
Arabische wetenschap heel wat briljan
ter dan wat ons was overgebleven van de
Romeinse wetenschap na de invallen
van de barbaren".
„'Ze namen het cijfersysteem van de
hindoes over en gingen met sprongen
vooruit in de algebra, de trigonometrie
en de astronomie". En Roy besluit dan
met te zeggen: "De overwinning van-
Abd-er-Rahman had ons tweehonderd
zesenzeventig jaar .winst opgeleverd'.
Weggeknipt
In de tv-documentaire die in '74 aan de
hand van het boek door regisseur Daniel
Costelle was gemaakt, bleek de mening
van Roy het te hebben gewonnen. De
viosse, die in de documentaire ook
wordt opgevoerd, vertelt me dat alle uit
leg die hij gaf en die tegen de mening
van Roy inging, uit de film was wegge
knipt.
Uit een gesprek met regisseur Costel
le, dat ik kortgeleden had, en waarbij
Costelle de mening-Roy aanvankelijk
als een papegaai reproduceerde, kreeg
ik de indruk dat deze typische intellec
tuelen-mening over de islam duidelijk
stamt uit de dagen voordat de sjiitische
zijtak van de islam een schrikbewind
over het Europa aan de Middellandse
Zee had ontketend.
Abd-er-Rahman trok niet over de Py
reneeën om er Homerus en de trigono
metrie te introduceren, maar om te ro
ven, te moorden en te brandstichten.
Evenmin als Karei Martel (de bescher
mer van Bonifacius) in de eerste plaats
naar Poitiers kwam om er het christen
dom te redden, maar veel meer om er
zijn eigen macht met het oog op een ko
ningschap te verstevigen.
De saracenen waren niet alleen islami-
ten, maar ook Spanjaarden, Italianen, jo
den. Het waren rovers en bandieten. Om
de islamiten onder hen in beweging te
krijgen bedienden hun leiders zich van
Mohammeds dronken-makende woor
den dat 'de strijd een voorproefje is van
de paradijselijke geneugten, van de tuin
in de zevende hemel'.
En Mohammed zei nog: 'Het paradijs
is voor u, de hel achter u'. Wie op het
slagveld stierf werd dan ook niet begra
ven. 'Ze bleven liggen met hun wonden
en in hun bloed, want op de dag van het
laatste oordeel zullen ze de geur ver
spreiden van muskaat'.
Sji'iten
Dezer dagen zagen de Fransen op hun
televisie een reportage over Libanese sji
'iten die, opgezweept door uit Iran over
gekomen ayatollahs, zich met scheer
messen de kruin opensneden en met be
bloede koppen de dood aan Europa en
Amerika verkondigden, daarbij de
woorden van Mohammed over de heer
lijkheden van de dood citerend.
In april verscheen een Franse verta
ling van een boek van de ervaren Duits-
Franse. tv-journalist Peter Scholl-La-
tour, dat 'De krijgers van Allah' heet en
als ondertitel draagt: '800 miljoen mo
hammedanen op weg naar verovering
van de wereld'.
In een tv-discussieprogramma onder
leiding van de in Frankrijk befaamde
Michel Polac kwam in een uitzending op
24 mei over de islam de angst voor een
kruistocht in omgekeerde richting dui
delijk tot uiting. Een lokale moslim-lei-
der, die aan de discussie deelnam, vond
het toen nodig te verklaren dat 'de isla
miten in Frankrijk alleen maar vrede
willen'.
Wat er gebeurd zou zijn als Abd-er-
Rahman in 733 de slag bij Poitiers ge
wonnen had blijft een open vraag. De
ondergang van het toenmalige islamiti
sche wereldrijk was in ieder geval niet
het werk van Karei Martel, maar kwam
voort uit heftige twist in eigen kamp als
gevolg van de eeuwige strijd over de wa
re opvolger van de profeet
De schuld lag toen grotendeels bij de
charidjiten (de 'afscheiders'), die in geen
der opvolgers van Mohammed geloof
den en die uitblonken in onverzoenlijk
heid en haat, weinig constructiefs be
dachten en neigden naar anarchie.
De naar schatting 90 miljoen sji'iten
van nu, die in de strijd om de erfenis van
Mohammed in diens schoonzoon Ali de
opvolger van Mohammed zagen, bren
gen op hun beurt grote schade toe aan
het beeld van de islam en zijn cultuur
zoals die door Jean-Henry Roy zo hoog
worden aangeslagen.
Symbolen
De 'hezbollah' oftewel 'les fous de
dieux' hebben met zoveel woorden aan
het (christelijke) westen de oorlog ver
klaard. Die oorlog is volgens sommigen
ook al daadwerkelijk uitgebroken. Als in
de herfst van '86 in de Parijse straten
met pantserwagens wordt gepatrouil
leerd en in Libanon Franse diplomaten
en journalisten door de hezbollah gegij
zeld zijn, betekent dit dat het roerigste
deel van de islam aan een kruistocht is
begonnen, waarvan de uitwerking te
vergelijken valt met de niets en niemand
ontziende 'razzia's' van de saracenen in
de dagen van Poitiers.
Twee symbolen dringen zich daarbij
op. Het eerste symbool is het eenzame
boompje op het akkerland in de buurt
van Moussais aan de Clain. Daar werd
volgens de geleerden de eerste storm
loop van de islam op Frans grondgebied
afgslagen.
Het tweede symbool is een onaanzien
lijk burgermanshuisje in Neauphle-le-
Chataux, aan de westkant van Parijs.
Daar verleende de toenmalige president
Giscard als uitvloeisel van zijn schippe
rende arabische politiek onderdak aan
sji'itenleider ayatollah Khomeini en zijn
volgelingen. Al in de jaren '50 hadden
experts voor de sluimerende macht van
Khomeini gewaarschuwd.
De Fransen waren medeverantwoor
delijk, toen het deksel in het Iran van
1980 van de pan werd gelicht en de gods-
dienstterreur zich over het Nabije Oos
ten verspreidde. Bij dit alles verbleekt
'Poitiers' tot een schaarse regel in de
reisgids van het westerse christendom.
Jean Deviosse voor de ruïne van de kapel van Savigny: rooftochten van vluchtende saracenen.
