Evangelisatie
als koopwaar
ZATERDAG 8 NOVEMBER 1986
PAGINA 21
Binnen het leger Amerikaanse tv-predikanten neemt het echtpaar
Jim en Tammy Bakker wel een heel bijzondere plaats in. Niet
alleen zien ze kans om diep ontroerde kijkers honderdduizenden
dollars uit de zak te praten, maar ze verwezenlijkten ook een
'droom': een pretpark op fundamentalistische grondslag,
compleet met luxe hotel, kitscherige winkelstraatjes,
tennisbanen, theaters en een compleet waterparadijs met het
grootste golfslagbad ter wereld. Kortom, de evangelisatie als big
business. Onze correspondent nam er een kijkje.
door Henk Dam
r Het van wansmaak getuigende winkelstraatje: religieus speelgoed.
Het geboortehuis van Billy Graham: zorgvuldig herbouwd.
Een gewoon, zij het wel heel groot
pretpark met een naar Amerikaanse
begrippen gewoon, groot, luxe ho-
3 tel. Dat zijn de eerste gedachten als
je Heritage USA binnenrijdt en het
daarin gelegen Heritage Grand Ho
tel ziet.
Nadere bestudering van pretpark en
hotel helpt je al snel van dat oordeel af.
Want waarom staat er bijvoorbeeld met
grote gouden letters "Jezus Christus is
Heer" boven de receptie? En dat briefje
op het nachtkastje in je hotelkamer (170
gulden per nacht) datje verzoekt om 11
uur 's morgens je kamer te verlaten als je
verder reist? Is dat ook niet nogal cu
rieus geformuleerd? "Uw medewerking
verzekert de volgende gast ervan dat hij
op tijd de door hem gereserveerde ka
mer in kan. Mattheus 7 vers 12", staat er.
Dat vers luidt: "Alles nu wat gij wilt,
dat u de mensen aandoen, doet gij hun
ook aldus: want dit is de wet en de profe
ten". De gelegenheid om die vermaning
in je .hotelkamer op te zoeken is ruim
voorhanden, want de bijbel is hier niet
in een la verstopt, zoals normaal in ho-
i tels, maar ligt op de tafel, groot, goud
opsnee, en nadrukkelijk opengeslagen.
Als je je 's morgens door de receptie
j laat wakker bellen, krijg je te horen: "Dit
is de dag die door de Heer is gemaakt".
En wie de tv op zijn kamer aanzet heeft
de keuze tussen enkele normale stations
en voor de rest alle christelijke zenders
I die er maar in de States zijn - en dat zijn
er veel.
Droom
Nee, het Heritage Grand Hotel is geen
gewoon hotel, en Heritage USA is niet
zomaar een pretpark. Dit is een Disney
land voor fundamentalistische christe
nen, Beeksebergen voor de bijbelvasten.
Het is vooral de droom van Jim en
Tammy Bakker, een opmerkelijk echt
paar dat sinds 20 jaar bekendheid geniet
als tv-predikanten, dat wil zeggen: hij
predikt en zij voegt daar steevast enkele
I woorden aan toe om al spoedig in posi-
I tief gezang uit te barsten.
Tv-predikanten zijn zo Amerikaans als
1 hamburgers en Coca-Cola. Met name op
zondagochtenden kun je ze op vrijwel al
le netwerken aan het werk zien met die,
naar Nederlands-calvinistische opvat
tingen, zo merkwaardige mengeling van
j de Blijde Boodschap, commercie en
showbizz.
Jim en Tammy Bakker waren in dit
j legertje buis-preek-tijgers al gauw een
I paar apart. Niet alleen vielen ze' op door
hun bepaald schokkende vertoon van
emoties (Tammy huilt even makkelijk
als ze zingt, en Jim kan in seconden van
vurige toorn op diep verdriet overgaan),
ze vielen vooral op door hun succes.
Want als er geld ingezameld moest
worden en de Bakkers waren de centrale
presentatoren, dan stonden de telefoons
roodgloeiend. Met honderdduizenden
dollars tegelijk wist het echtpaar de ont
roerde kijkers het geld uit de zak £e pra
ten, te zingen en zelfs letterlijk te sme
ken.
Jaloers
Ook in de wereld van de christelijke
omroepen is het gevaarlijk om succes te
hebben. Jim en Tammy hadden, zo
blijkt uit hun beider autobiografieën,
meer dan eens te maken met jaloerse
i medestrijders die projecten van hen om
zeep hielpen, of lelijke dingen bij de om-
j roepleiding fluisterden.
Dat leidde tot ontijdige vertrekken bij
een aantal van die omroepen, totdat in
1973 het gouden idee werd geboren: een
eigen omroep beginnen. Dat werd PTL
(afkorting voor Praise the Lord - prijs de
Heer) die aanvankelijk nederig alleen in
Los Angeles begon.
Die omroep, opgericht met enige ge
lijkgestemden, sloeg meteen aan, getui
ge Jim Bakkers autobiografie "Move
that mountain": "Als wc in de lucht wa-
ren kwam er respons uit het hele gebied
rond Los Angeles en al gauw kregen we
berichten binnen over genezingen, won
deren en bekeringen".
Het aparte talent om geld binnen te
halen, dat de Bakkers hadden bewezen
met hun "telethons" (zoals de Ameri
kaanse versies van "Open het Dorp" he
ten), liet hen inmiddels niet in de steek.
Dat bleek weer eens overduidelijk toen
het echtpaar een telethon presenteerde
in Charlotte, een stadje in het zuiden van
Noord-Carolina. De lokale christelijke
omroep, die tapes van PTL-program-
ma's placht uit te zenden, had hen uitge
nodigd om dat te komen doen.
Spoedig stroomden niet alleen de dol
lars binnen, maar ook de berichten van
wonderbaarlijke genezingen. Jim Bak
kers biografie: "De berichten van kij
kers kwamen sneller binnen dan ik ze
lezen kon... reuma genezen, nierproble
men genezen, slechte rug genezen, pro
blemen met zien genezen. Tumors en ge-
I zwellen vielen van de lichamen van
mensen af. Wonder na wonder werd ge
meld".
Bekeerd
Vijfhonderd mensen werden op die
avond bekeerd. Jim en Tammy (die net
weer problemen hadden gekregen in
Los Angeles met mede-bestuursleden
van hun PTL) zagen een en ander als een
vingerwijzing, en besloten naar Charlot-
j te te verhuizen om daar hun PTL op
nieuw, en deze keer alleen, op te zetten.
Dat gebeurde. Van het een kwam het
I ander, en toen PTL goed en wel op-
nieuw van start was gegaan, was het ge-
I bouw dat als tv-studio diende alweer te
klein. Naarstig werd naar een ander ge
bouw gezocht, dat uiteindelijk aan de
zuidwestelijke rand van Charlotte werd
gevonden. Het ging om een groot, statig
pand met veel groen eromheen, te groot
voor alleen maar een studio. Het zou tot
veel meer dan dat uitgroeien: het zou het
begin blijken te zijn van Heritage USA.
Jims autobiografie: "Toen we het
pand hadden, vroeg ik de Heer wat we
ermee moesten doen. Een paar avonden
I later kon ik niet slapen. Tammy sliep al
een paar uur, maar ik lag maar te woe
len. "Heer", zei ik, "U heeft ons dit pand
gegeven. Wat moeten we ermee doen?"
"Rond drie uur in de ochtend kreeg ik
het antwoord. "Ik heb het, ik heb het",
schreeuwde ik, vergetend dat Tammy
naast me lag te slapen. "Wat bedoel je
met: ik heb het", mompelde ze slaperig.
"Ga toch slapen". "Maar Tammy, ik heb
I het", riep ik weer. "God wil dat we een
j dorp bouwen, een miniatuurversie van
I koloniaal Williamsburg".
Nu is Williamsburg zoiets als het Vo-
lendam van Amerika, dus wat het idee
behelsde was de bouw van een toeris
tenoord in de stijl van het oude (kolonia
le) Amerika. Zo werd de kiel gelegd voor
een toeristische trekpleister die nu maar
liefst vijf miljoen mensen per jaar trekt,
ongeveer half zoveel als Disneyland in
Florida.
Wel, koloniale stijl (of wat daarvoor
moet doorgaan) is in Heritage USA in
overvloed te zien. Er is veel en veel meer
te zien, want Bakker heeft de afgelopen
jaren zo ongeveer monopolie gespeeld
met Zuid-Charlotte. Hij heeft nu een
landgoed in handen met een omvang
van ruwweg 3 bij 3,5 kilometer met tien
tallen attracties die je maar het best per
auto kunt bereizen. Totale kosten van
het over een periode van zeven jaar op
gebouwde pretpark: 400 miljoen gulden!
Bakkers boodschap is een miljoenen
bedrijf geworden, dat blijkt ook uit an
dere cijfers. De evangelist heeft meer
dan 2000 mensen in dienst die samen
voor een bedrag van 70 miljoen gulden
per jaar op de loonlijst staan.
Naar adem happen
Maar we waren gebleven bij de kolo
niale stijl. Het Heritage Grand Hotel is in
die stijl gebouwd, compleet met valse pi
laren en friezen. Aan het hotel is een
overdekt winkelstraatje in koloniale stijl
gebouwd dat zo onecht en kitscherig is
dat je ervan naar adem moet happen.
Dat de winkeltjes namaak-oude na-
maak-houten geveltjes hebben, is nog
tot daar aan toe, maar het begrip houdt
op bij de kleuren die Bakkers ontwerper
aan de gevels heeft gegeven: roze, he
melsblauw, pastelgroen, Amerikaanse
wansmaak van de ergste soort.
De winkeltjes getuigen op hun eigen
wijze van het Woord dat Jim en Tammy
Bakker voor de wereld hebben. Bij de
ijszaak bijvoorbeeld wordt "Heavenly
hash" (hemels mengsel) verkocjit, een
mierzoete combinatie van chocolade-ijs
en nootjes. De boeken- en platenwinkel
verkoopt uitsluitend positieve werken,
met op de meest prominente plaats de
boeken, video-banden en platen van...
Jim en Tammy, en dan de zojuist uitge
komen eerste plaat van de 16-jarige
dochter van het echtpaar, Tammy Sue
(die op eigentijdse wijze gestalte geeft
aan inhoudsvolle liedjes, en van wie in
middels als gevolg van groot succes een
tweede elpee op stapel staat), en daarna
nog een hele winkel vol verantwoorde
literatuur en muziek.
Speelgoed
Werkelijk curieus is de speelgoedwin
kel ("Noah's Toy Shoppe") waar speel
goed op fundamentalistische grondslag
wordt verkocht. Wie eenmaal de deur
mat met daarop "Jezus is Heer" is gepas
seerd, ziet voor zijn verbaasde ogen hele
schappen vol op het Goede Boek geïn
spireerd speelgoed. Action Man, GI Joe,
Transformers, My little pony, Cabbage
Patch kids en ander bij de Amerikaanse
jeugd razend populair speelgoed ont
breekt (een eveneens in de winkel te
koop boek toont zelfs aan dat het hier
om werktuigen van de duivel gaat), en
zijn vervangen door eigen varianten.
Zo is er de praatpop Susie die, als erin
geknepen wordt, bemoedigende teksten
uit als: ",God staat aan uw kant, dus u
kunt alles wat u wilt". En voor jongens is
er, in plaats van "Zoyd, Heerser van het
Universum" en diens hulpjes, de reeks
"Helden van het Koninkrijk", poppen
die Petrus, Mozes, Johannes de Doper
en andere bijbelse figuren voorstellen.
Op een wel bijzonder heldhaftige jon
genspop treffen we de volgende toelich
ting aan: Juda, de Christelijke Soldaat,
15 centimeter groot actiefiguur, gekleed
in de volledige wapenuitrusting van
God, zie Efeziërs 6, verzen 10 tot 17".
Daarbij vergeleken is het houten treintje
voor de allerkleinsten even verderop
eenvoudig: vijf wagonnetjes in de vorm
van vijf letters. Wie weet dat de eerste
twee van die letters een "J" en een "E"
zijn kan de andere drie wel raden.
Make-up
Weer naar buiten. Volgende winkeltje.
Daar verkopen ze make-up spullen. Ma-
ke-up spullen? Hebben de Bakkers dan
nooit Jes^ja 3, verzen 16 tot 24 en andére
teksten in de bijbel gelezen waarin op
schik behandeld wordt? O jawel, vast
wel, maar Tammy houdt toevallig van
make-up. In haar autobiografie "I gotta
be me" staat niet voor niets hoe ze als
teenager voor de eerste keer mascara op
deed. "Ik besloot wat op mijn wimpers
te doen, en toen realiseerde ik me dat ik
superlange wimpers had en dat ik er
veel leuker uitzag met make-up".
Een Amerikaans weekblad schreef on
langs dat Tammy haar make-up in zulke
dikke lagen opbrengt dat het wel lijkt of
madame Tussaud haar gezicht geboet
seerd heeft. En vandaar de winkel met
cosmetica onder haar eigen naam (waar
bij ook de waterproof mascara die ze zelf
draagt, wel m-o-e-t dragen omdat ze, zo
als gezegd, zo makkelijk huilt).
Terug naar het winkelstraatje. Daar
zien we nog "Der Bakkers Bakkerij"
(wat oud-Nederlands moet voorstellen -
Jim Bakker heeft nog heel in de verte
Nederlandse voorouders) en buiten die
bakkerij een opmerkelijke schoenpoet
ser die, terwijl hij zijn nederige werk
doet, de klant beleefd naar diens spiri
tuele welzijn vraagt.
Hotel annex winkelstraatje is nog
maar een heel klein stukje van Heritage
USA dat verder onder meer 12 restau
rants telt (van hamburgertent tot exclu
sief frans) een markt, tennisbanen,
speeltuinen, theaters.
Bijzonder trots zijn de Bakkers op het
geboortehuis van de evangelist der
evangelisten, Billy Graham. Deze boe
renwoning moest worden afgebroken,
maar de Bakkers redden het van de
sloop, lieten het zorgvuldig uit elkaar ha
len en bouwden het 30 kilometer verder
op, in hun Heritage USA, weer liefdevol
op. Het is - geloof het of niet - een ware
attractie.
Golfslagbad
Maar het pronkstuk van het pretpark
is toch wel Heritage Island, een 30 mil
joen gulden gekost hebbend waterpara
dijs met onder meer het grootste golf
slagbad ter wereld, een waterglijbaan
waar de dapperste gelovigen met een
snelheid van 60 kilometer per uur van af
komen razen, en namaakrotsen met na-
maakwatervallen en daaronder namaak-
grotten (toegang: 25 gulden).
's Avonds is er in Heritage USA ook
van alles te doen. Je kunt bijvoorbeeld
in een namaak Romeins amfitheater el
ke zomeravond naar het passiespel (toe
gang: 25 gulden) waaraan 200 man mee
doen, alsmede, in een poging zo realis
tisch mogelijk te zijn, tientallen kame
len, schapen en paarden.
Dit passiespel laat een vrije interpreta
tie van het lijden en de opstanding van
Jezus zien, met als een der hoofdfiguren
een bliksem werpende duivel die het tij
dens een sterk aan Star Wars herinne
rende strijd compleet met elektronisch
geleide licht- en rookeffecten moet af
leggen tegen Jezus.
Tekorten
Dat de Hemelvaart - waaraan ook
weer veel rook en hel kwartslicht te pas
komt en die alles weg heeft van de scène
uit de film „Close Encounters from the
Third Kind" waarin het ruimteschip op
stijgt - meer orthodoxe christenen pijn
aan de ogen moet doen, is in Heritage
USA geen factor.
Zo gaat het hier nu eenmaal toe. En
het is niet alles show dat er in Jim en
Tammy Bakkers paradijs blinkt. Er wor
den ook kerk- en gebedsdiensten gege
ven, er wordt aan gebedsgenezing ge
daan, en in "The Upper Room" - een
ruimte die de kamer moet voorstellen
waar ooit het Laatste Avondmaal werd
gegeten - staan evangelisten klaar voor
wie dat maar wil. Voorts worden elke
dinsdag in het zwembad doopdiensten
gehouden.
Dus je kunt niet zeggen dat het in Her
itage USA alleen maar om show en de
poen gaat, hoewel die ook belangrijk
zijn. Geld is zelfs heel belangrijk als er
weer eens tekorten zijn, een ongemak
dat zich nogal eens voordoet. Zo was er
begin '84 een belastingschuld van 6 mil
joen dollar, en eind '84 huilde Bakker
voor de tv omdat PTL voor 14 miljoen in
het rood stond. Eind '85 liep een bouw
bedrijf naar de krant omdat Bakker nog
2 miljoen schuldig was, en rond diezelf
de tijd had PTL weer een tekort van 5
miljoen en moesten er 80 man op straat
worden gezet.
De manier waarop de Bakkers die
schulden bestrijden is karakteristiek: er
wordt dan gewoon weer een telethon
georganiseerd. Sommige uitzendingen
van de "Jim and Tammy Show", die een
uur duren, worden voor meer dan de
helft gevuld met verzoeken om geld en
nog meer geld en veel meer geld.
Heel veel geld zal er nodig zijn voor de
verwerkelijking van Bakkers verdere ui
terst ambitieuze plannen met Heritage
USA. Een tweede hotel, Heritage To
wers met 500 kamers, is bijna klaar, en er
wordt gewerkt aan een congrescentrum
met 30.000 stoelen.
Maar Bakkers wildste voornemen is
zijn idee om Jeruzalem zoals dat aan het
begin der jaartelling erbij lag, op ware
grootte na te bouwen, en ook nog een
miljoenen en miijoenen kostend bijbels
themapark.
Wie zegt dat Heritage USA niets meer
te maken heeft met het christendom van
eenvoud en deemoed, krijgt van Bakker
als tegenwerping: "Jezus heeft gezegd
dat wij vissers van mensen moeten zijn.
Het enige dat ik doe is ervoor zorgen dat
het aas in orde is".
Rolls Royces
Eenvoud en deemoed figureren ook
niet erg opvallend in het persoonlijke le
ven van de Bakkers. In Amerikaanse
christelijke bladen als "Christianity To
day" en "The Christian Century" wordt
met enige bezorgdheid geschreven over
hun peperdure levensstijl.
Zo hebben de Bakkers onlangs een
huis gekocht in Palm Beach, Florida,
voor een bedrag van bijna een miljoen
gulden, en een tweede optrek (voor 6
ton) in Palm Springs, Californië. Rolls
Royces, mink bontjassen voor Tammy
en hotelkamers raison van 2500 gulden
per nacht maken het beeld compleet.
Jim Bakker begrijpt de opwinding
hierover in christelijke kring en daarbui
ten niet erg. Zijn antwoord: "God zegent
hen die anderen zegenen. En Jezus heeft
ons geen armoede geleerd".
