Twee kerken 'in staat van 1
ïereniging'
Samen op weg-synode staat voor vérstrekkend besluit
Rudi Seidel schonk houtsneden aan Bijbels Museum
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 13
door
S.J. de Groot
Hoe het besluit ook mag uitvallen, alleen al het feit dat de
gecombineerde hervormde en gereformeerde synode van
13 tot 15 november aan de hand van concrete stukken en
plannen zal praten over toekomstige hereniging van de
twee kerken, is zonder twijfel de belangrijkste 'oecumeni
sche' gebeurtenis van het jaar. Nog afgezien van het ant
woord van deze 'combi-synode' op het evangelisch-luther-
se verzoek om aan het 'Samen op weg' van hervormden en
gereformeerden te mogen meedoen. Precies honderd jaar
na de 'Doleantie', toen de gereformeerden van Abraham
Kuijper het ouderlijk huis van de Reformatie verlieten en
op zichzelf gingen wonen, komen de twee grootste protes
tantse kerken van dit land bijeen om elkaar te betuigen dat
zij zich 'in staat van hereniging' bevinden. Dat is althans
de opzet.
De 'lagere' kerkelijke vergaderin
gen, zoals gemeenten en classes
(regio's), zijn geraadpleegd en heb
ben zich in meerderheid uitgespro
ken vóór het doorgaan met 'Samen
op weg'. Nü is het woord aan de
dubbele 'top'. Die komen bij elkaar
in 'De Reehorst', een 'cultureel- en
congrescentrum' aan de rand van
Ede.
"De Reehorst voor uw cursus,
dealerdag, produktpresentatie,
workshop, tentoonstelling, bio
scoop, theater, lunch/diner, recep
tie, reünie, jubileum, bruiloft, all-
in-feest, personeelsavond en party
service", zo luidt de reclame van
het centrum bij een ruwe platte
grond van Ede, die onbekenden
langs de kortste weg op de plaats
van bestemming moet brengen.
Aan die vrolijke opsomming kan
dus nu worden toegevoegd: ook
voor uw synodevergadering.
Als de vergaderstukken onvol
doende inspiratie bieden, kan de
omgeving dat misschien vergoe
den.
Of dat iéts heeft te maken met de
spreekwoordelijke wakkere
aanpak van gereformeerden, zal
wel niemand beamen, maar wat in
de lange agenda voor de drie verga-
derdagen opvalt is, dat ze steeds
door een gereformeerd synodelid
worden geopend. Hervormden zijn
goed voor een stichtelijk woord bij
het slapengaan.
De opening van de gezamenjijke
synode is toevertrouwd aan de
voorzitter van de gereformeerde
partner, dr. H. J. Kouwenhoven.
Ds. E. Overeem uit Haren verzorgt
de dagopening op vrijdag 14 en dr.
H. B. Weijland uit Lunteren op de
laatste dag. De hervormde predi
kanten B. Wallet uit Utrecht en R.
H. Kieskamp uit Leerdam verrich
ten de dagsluiting en de voorzitter
van de hervormde synode, ds. H.
Huting, mag op zaterdag 15 no
vember om kwart over 12 de com
bi-synode sluiten. Precies op tijd,
want om half l roept het slotmaal.
Aanvullingen
Als in Ede - een plaats waar her
vormd 'rechts' (de Gereformeerde
Bond) juist heel sterk is - wordt be
sloten tot verder samengaan, dan
zal dat niet gepaard gaan met een
overtuigd 'hoera voor de nieuwe
kerk', want die is er, landelijk ge
zien, nog lang niet en hoeft er van
sommigen ook niet te komen. En
die 'sommigen' zijn in aantal niet
gering.
Procentueel zijn de gereformeer
den méér in voor 'Samen op weg'
dan de hervormden. Een raadple
ging in de 'lagere' regionen van de
ze kerk wees uit, dat zeker 80 pro
cent vóór is. Maar die instemming
ging in een aantal gevallen wel ge
paard met voorwaarden.
Vooral werd gevraagd om aan
vulling van de 'Verklaring van
Overeenstemming', en wel bij de
passages over de 'rechtvaardiging
van de goddeloze' en de 'openba
ring als waarheid Gods'. Kort ge
zegd: de gereformeerde confessio
nelen wilden de belijdenis van hun
kerk op die punten duidelijker la
ten uitkomen.
De gereformeerde synode kwam
aan dat verlangen tegemoet, al
vond lang niet iedereen dat nodig.
Dus kwamen er toevoegingen als:
"De zondaar wordt gerechtvaar
digd enkel en alleen krachtens het
verzoenend lijden en sterven van
onze gekruisigde en opgestane
Heer". En: "De Schrift is de enige
norm van geloof en leven".
Van minder belijnde orthodoxen
hoeft zo'n precieze formulering
niet. Men kan zich ook afvragen
hoe de Verklaring van Overeen
stemming, aangevuld met deze no
ten, bij meer vrijzinnig denkende
kerkleden moet aankomen. In die
verklaring wordt al met nadruk ge
steld, dat beide kerken in gehoor
zaamheid aan de Schrift en in ge
meenschap met de belijdenis van
het voorgeslacht de zelfopenbaring
van de drieënige God belijden. Zij
beloven, zich in de weg van dat be
lijden te zullen bewegen en te zul
len weren alles wat dat belijden
weerspreekt.
Bond
De hervormden zijn procentueel
minder gecharmeerd van 'Samen
op weg' met hereniging als doel.
Daar is om te beginnen de Gere
formeerde Bond. Dat is al onge
veer een kwart van deze kerk. De
Bond gelooft niet, dat de oude 'va
derlandse kerk' er mét de gerefor
meerden beter van wordt, hoe
mooi de Verklaring van Overeen
stemming ook mag klinken.
Het oproeien in eigen kerk tegen
de stroom van moderne ideeën en
niet-reformatorisch geloof vergt al
zoveel energie, en als daar dan nog
eens de theologische en ethische
vrijheden die gereformeerden zich
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Nauta, mmv cantory, 11.45 studente-
nekklesia; Marekerk 10 dr. Meyers, 5 ds.
Blenk, A.dam; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds. Beintema. Semarang (Ind
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. De
Mey, 11.15 ds. De Mey en pastoor v.
Well, gezinsdienst, 5 nam. jongeren(go-
spelldienst; Kooikapel (Driftstr.) 10 gez.
dienst, ds. Pannekoek; Bevrydingsk.
(Montgomerystr.) 10 Jansen. 5 ds.
Schouten; Vredesk. (Burggravenl.) 10
ds. Schouten, mmv cantorij; Waalse
kerk (in gerestaureerde kerk Breestraat)
10.30 ds. Ribs; jeugdkapel Vredeskerk
10; jeugdkapel Bevrijdingsk
'Stevenshof z:
iingskerk 10. Wijk
i geref. kerk. Acad.
Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds. v. Bei-
num, ha; Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. v. 't
Hof; Endegeest zie Oegstgeest. Geref.
Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak.
(Surinamestr.) zie Kooikapel; Oude
Vest 10 ds. Kramer; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrydingsk. zie herv. ge
meente; bejaardenhuis Groenhoven 10
ds. Keyser, Utrecht; Merenwyk zie herv.
gem. Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dyk-
hof (Rijndijk) 10 ds. Rietveld. Geref. K.
Vrijg. (Herengr.) 10 ds. Houtman, 5 ds.
Room. Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10
en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem. (N.
Rijn) 10 en 4.30 leesdienst. Geref. Gem.
in Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30 en
5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert, ingebruikne
ming nieuwe preekstoel, mmv Leids
Kerkkoor. Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds.
Koek. Baptistengem. (O. Ryn 3) 10 ds.
Agtereek. Evang. Gemeenschap (Mid-
delstegr. 3) 9 en 10.30 evang. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21) 5 nam. dienst. Evangelie-
centrum-Pinksterbew. J. Maasbach-We-
reldzending (Bethlehemskerk Lammer
markt) zo. 10 en wo. 8 evang. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. J. Eiker
bout. Leger des Heils (hoek Vestestr
Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4. wo. 8. Ze
vendedag-adventisten (Ontmoetings-
Bezwaren tegen hereniging
vindt men ook aan hervormd-con-
fessionele kant, maar daar denkt
men toch veel genuanceerder over
de voorgenomen eenwording.
Erkend wordt, dat het jaren gele
den begonnen en in tal van ge
meenten al ver gevorderde proces
niet is tegen te houden. De confes
sionelen hebben wel hun voor
waarden, zowel geestelijk als ker
kelijk. Samengaan alleen op basis
van voldoende overeenstemming.
En geleidelijke groei naar elkaar
toe (zonder enige druk van boven
af) waar hereniging er voorlopig
niet in zit.
Uitleg
De twee synodes hebben afzon
derlijk diep nagedacht over wat
onder de woorden 'in staat van her
eniging' moet worden verstaan.
Duidelijk is in elk geval, dat de
eigenlijke hereniging - hóéveel ta
ken de twee kerken ook al samen
willen gaan doen - in de toekomst
ligt. En dat zal, naar het zich laat
aanzien, niet de nabije toekomst
zijn. In dat verband is - zij het niet
van officiële kant - het jaar 2020
wel genoemd. Anderen zijn ervan
overtuigd, dat het, gezien de kerke
lijke situatie, zo lang niet meer kan
duren. "Dan hoeft het niet meer,
omdat er geen kerk meer is",
schreef iemand.
De hervormde uitleg van de term
'in staat van hereniging' is, dat het
proces van beide kerken op weg
naar eenheid "doorgaat en zoveel
mogelijk wordt gestimuleerd".
Kennelijk om de tegenstroom in
te dammen wordt tegelijk uiteen
gezet wat die 'staat van hereniging'
beslist niét betekent. Een hervorm
de gemeente kan in geen enkel op
zicht worden verplicht een federa
tieve samenwerking aan te gaan
wanneer zij niet tot overeenstem
ming kan komen. En gemeenten
zonder brede interkerkelijke sa
menwerking blijven gewoon val
len onder de hervormde kerkorde,
met uitzondering van de bredere
verbanden waarvoor een federatie
ve samenwerking is aangegaan.
In de gereformeerde synode be
stonden aanvankelijk bezwaren te
gen de term 'in staat van hereni
ging'. Men zag daarin het gevaar
van overhaasting en dwang van bo
venaf.
De nadere toelichting bij die
term deed de twijfel snel wegeb
ben. Het betekent alleen dat de
twee kerken niet meer 'vrijblij
vend' tegenover elkaar staan. En
het laat de eigen verantwoordelijk
heid van de plaatselijke kerken on
verlet. Die moeten zelf de aard en
het tempo van de samenwerking
op plaatselijk niveau bepalen.
Boze
De twee synodes zijn het erover
eens, dat druk van bovenaf uit den
boze is.
De gecombineerde synode zal
haar vingers niet branden aan een
uitspraak over toekomstige hereni
ging die met zoveel veiligheid is
omgeven. Zo'n uitspraak is eigen
lijk niet méér dan een bevestiging
van wat er al is: in meer dan hon
derd plaatsen gaan de twee kerken
al geheel (federaties) of gedeelte
lijk samen, en ook op andere ni
veaus doen ze steeds meer met el
kaar. Dat is niet meer ongedaan te
maken.
Logisch dat je dan als landelijke
kerken niet meer 'vrijblijvend' te
genover elkaar kunt staan. Dat is
wel het minste dat over de term 'in
staat van hereniging' gezegd kan
worden.
Toch is het goed, dit nu officieel
uit te spreken, want het is natuur
lijk wel de bedoeling dat het niet
bij deze honderd gemeenten blijft.
Zonder druk van bovenaf te willen
uitoefenen, zullen de synodes er
niet meer onderuit kunnen de wa
gen op de weg naar hereniging van
tijd tot tijd flink voort te trekken.
En dan maar oppassen dat er nie
mand uitvalt en eronder komt.
De scheiding duurt nu honderd
jaar. Dat hef je niet zomaar op van
de ene op de andere dag.
Maar het hoeft ook geen eeuw
meer te duren.
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst. Christelijke
Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Genoot-
zo. 11; Herensingel z
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7. zo. 9.30
10.45 en 12.15; Merenwyk zie herv.
gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
zie geref. kerk, 7 ds. v. Driel. Geref. Kerk
10 gez. gezinsdienst, ds. Bogers, Alphen,
6.30 ds. v. Wijngaarden. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4 kand. v. Mourik, Goes.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Adventskerk 10 ds. Lapré, Koude
kerk, 5 ds. v.d. Kamp, Rijns.woude;
Kruiskerk 10 ds. v.d. Heiden; Opstan-
dingskerk 10 ds. C. Snoei, Scherpen-
zeel, 5 zie Salv.kerk; G. Herderkerk 10
drs. Brombacher, 5 ds. Mulder; De Bron
9.15 ds. Taselaar. 10.15 ds. Mulder, 6.30
ds. Verheul; Ashram (Marsdiep) 10 ds.
Verheul; Driehoorne 7 nam. rk. viering;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals en ds.
Thieme (Boskoop); Sionskerk (Meteoor
laan) 9.30 ds. Ouwendyk. 6.30 ds. Boer,
Benthuizen. Geref. KerkMar.kerk 10 dr.
v. Raalte, Driebergen, 6.30 kand. P.
Baane; Salv.kerk 10 ds. v. Wijngaarden,
5 ds. Bovenberg, Leiden, jeugddienst.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds. M. de Jong, 4.30 ds. Bouma,
Sliedrecht. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr. J. v. Barneveld, 6.30 ds. C. de
Jong. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr.
Hendrikstr. 54) 10 hr. J. v.d. Brink.
Pinkstergem. (school Batestein 16) 10.
Kring (V,
Heering, Leiden. Rk Kerk: Bonifaciusk.
zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, z
en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. Los,
Pijnacker. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v.
Aalst. 5 nov. 9.30. 3 en 7 ds. v. Aalst,
dankdag.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Wilde. Soest, 6.30 ds. v.d.
Hoef; Salv.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds.
Wieman; Bethl.kerk 10 ds. Wieman, 6.30
ds. Quak, Vianen. Geref. Kerk 10 ds. El-
derman, 6.30 ds. v.d. Berg. Geref. K.
Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds. Mouis-
sie, ha. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10
en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth. Gem. 9 ds.
v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk'
9.30 ds. Vlasblom, 6.30 dr. Haitsma; De
Stek 9.30 ds. G. de Jong. Geref. Kerk
9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds. G. de Jong. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref.
Gem. 9.30 leesdienst, 7 ds. Boogaard, 5
'De barmhartige Samaritaan' (Lu
cas 10). Een houtsnede van de beel
dend kunstenaar Rudi Seidel (48)
uit Assen. Tot en met 30 november
is zijn werk te zien in het Bijbels
Museum te Amsterdam (Heren
gracht 366, dinsdag tot en met za
terdag van 10 tot 5 en op zondag
van 1 tot 5 uur). Alle 33 bijbelpren
ten heeft Seidel aan dit museum
geschonken. Zijn motief was: daar
kennen ze de bijbel en zullen ze be
grijpen wat ik bedoel.
Houtsnede is de oudste druk
techniek. In het begin van de veer
tiende eeuw werd deze techniek in
Europa voor het eerst toegepast en
de bijbel zo voor ongeletterden toe
gankelijk gemaakt. De prenten wa
ren toen klein; papier was kost
baar.
Rudi Seidel daarentegen maakt
soms houtsneden op formaten die
zelden eerder werden gebruikt. In
het Bijbels Museum is een drieluik
van hem te zien van drie meter
breed en bijna twee meter hoog. Ti
tel: 'Intocht van Christus in Neder
land'. Met dit opschrift wilde hij tot
uitdrukking brengen, dat de bijbel
een actueel boek is. Hij is een so
ciaal sterk bewogen kunstenaar.
Directeur ds. T^j. Bijlsma in zijn
inleiding tot de tentoonstelling:
"Seidel is niet als kind met de
bijbel opgegroeid. Hij heeft de bij
bel zelf 'ontdekt'. Bovendien her
kende hij al lezend daarin de kri
tiek op een samenleving waarin de
rijken steeds rijker worden ten
koste van de armen. Zijn kritiek op
de maatschappij steekt hij niet on
der stoelen of banken. De bijbel is
voor hem daarbij dikwijls een me
destander bij wie je in hoger be
roep kunt gaan. Wat Jezus gezegd
en gedaan heeft, daar kun je niet
omheen, vindt hij".
Zijn serie bijbelprenten is ont
staan vanuit deze betrokkenheid.
Seidel is een van de weinigen in
ons land die regelmatig de bijbel
als bron kiest voor zijn beeldende
kunst.
Bij de tentoonstelling wordt ook
iets van de houtsnede als techniek
getoond. In de catalogus is van alle
tentoongestelde prenten een af
beelding opgenomen.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds. v.
Niel; Ontm.kerk 10 ds. Romein, R.dam,
n 7.30 ds. De Pater. 6.30 ds. Aarents. Herv. Gem. 'De Rank'
(P. Groen-college) zie Katwyk aan Zee.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 30 Geref. Kerk 9.30 ds. Kersten. 5 ds. v.
en 6.30 ds. De Graaf. Geref. Kerk 10 ds. Breevoort. Marinevliegkamp 10.30 ds.
Baayen, Rijnsburg. 5 ds. Wilschut. Dor- Verseput. viering 25-j. ambtsjubileum,
drecht, jeugddienst. Rk Kerk: dorp zat. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.15.
Vandaag bij uitzondering eens een kerk uit het buitenland. Ze staat in
het Finse dorp Kerimaki, 12 kilometer van Savonlinna in het zuidoosten
van het land. Het gebouw is de grootste volledig houten kerk ter wereld: 45
meter lang, 42 meter breed en 27 meter hoog. Er kunnen 3300 mensen in.
Zoveel inwoners heeft heel Kerimaki niet. Alleen op hoogtijdagen is de
kerk goed bezet, ook met mensen van buiten het dorp.
De overdreven grootte is - naar sommigen beweren - het gevolg van een
misverstand. De architect - die zelfvan de bouw geen getuige kon zijn -
had de maten in voeten aangegeven, terwijl de bouwers dachten dat het
ellen waren.
In 1847 werd de kerk voltooid. Van 1972 tot 1975 werd ze van binnen en
van buiten geschilderd. Het uit 1894 daterende orgel is dringend aan
restauratie toe. De kerk wordt ook veel gebruikt voor concerten, zoals in
het kader van het Savonlinna Operafestival.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. v. Niel, 6 ds. Hovius; O. Kerk
10 ds. Vroegindewey, 6 ds. Schuurman;
Ichthusk. 10 ds. v. Sliedregt, 5 ds. Sjolle-
ma; Pniélk. 9.30 ds. Schuurman, 6 ds. H.
Visser; Maranathakerk (Rijnsoever) 10
ds. Visser, 6 ds. A. J. de Jong, Leiden.
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. Wijkge-
bouw 'De Hoeksteen' (Burgersdijkstr.)
10 dovendienst, hr. L. J. van Kempen.
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 mevr.
ds. Westera-Franke, ha. Geref. Kerk
Vr.kerk 10 ds. v. Breevoort, 5 ds. Koster;
Triumfatork. 10 ds. Koster, 5 ds. Kerst
en. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-ma-
vo) 9.30 en 7 kand. J. Kiers. Chr. Geref.
K. 10 en 5 ds. Slagboom. Vrije Chr. Ge
ref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. J. de Reu
ver. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. On-
afh. baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10
ds. J. A. Visser, ha.
HILLEGOM: Herv. Gem. zie geref.
kerk. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Rothfusz, zendingsdienst. 5 ds. Kris
pijn. Chr. Geref. Kerk 10.30 en 5 kand. J.
van Pelt. Breda. Rk Kerk: Mart. zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Jozeflt. zat. 7. zo. 10 en
11.30.
meente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Ge
ref. Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 (zangdienst)
ds. Doesburg; Hoofdstr. 10 ds. v.d.
Bom; Scheppingsk. 9 en 10.30 ds.
Knorth. Leythenrode 10 ds. W. de
Leeuw. Elis.ziekenhuis 9.30 ds. Brom-
met, 11 hoogmis. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries, ha. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt. Geref. Kerk 9.30 ds. P. de Bruijn,
O.geest, 7 evang.dienst. Rk Kerk zat. 7.
zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder; Pauluskerk 10 en 7 ds. 't
Hooft. Geref. Kerk 10 (ha) en 5 ds. Bos
wijk. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4.30 stud.
P. Gort. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10
ds. Vos, 5 br. G. Rietkerk, leesdienst.
Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken.
Geref. Gem. 10 en 4 ds. Den Boer, 5 nov.
10 en 4 ds. Den Boer (dankdag). Evange
liegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr. J.
Spaargaren. Rk Kerk: Agathakerk zat.
7, zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9
en 11.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 11;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 hr.
Goedhart, 6.30 hr. N. Stam, jeugddienst,
mmv koor. Geref. Kerk 9.30 ds. Noote-
boom. Chr. Geref. Kerk 8.30 leesdienst,
7 ds. Beekhuis, R.dam, in remonstr.
kerk. Remonstr. Gem. 10 ds. Friederich.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. De Graaff. Geref. Kerk 9.30 ds.
v.d. Berg, Bodegraven, 7 ds. De Boer,
Hoofddorp. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30
ds. Ten Voorde, 7 ds. Kret, S.heim, ont-
moetingsdienst. Geref. Kerk 9.30 ds.
Wijngaarden, 4.30 ds. Rang. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 kand. H. Wey. Rk Kerk
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10
ds. v.d. Mey, gezinsdienst. Rk Kerk Vic-
tork. zat. 7. zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo.
9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene
of WilLkerk geen dienst; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum
(Lytw.) 10.30 ds. Kooman, maaltijd-
dienst, 7 drs. I. Eggink-Hoog. Geref.
Kerk 10 ds. Plomp, viering maaltijd.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en
4 ds. De Lange. Van Wyckerslooth 4 ds.
H. Ryksen. Endegeest 10 pater H. Poel-
ma. Vol le-e van gel iegem(Gem.cen
trum) 4. Rk Kerk WilLkerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
7, zo. 8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 zie geref. kerk. Geref.
K. 9.30 ds. Jaspers Focks, Dronten, gez.
hervormingsdienst, 5 ds. Los, Pijnac
ker. Remonstr. Gem. 10 dr. Meyering.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem.
9.30 ds. v.d. Kamp, 7 ds. v.d. Heiden, Al
phen. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15
zat. 7. z
10.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN:
Herv. Gem. 10 ds. v. Achterberg, Lei
den, 7 ds. v.d. Horst. Katwijk. Geref.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 dr.
Haitsma, Boskoop, 7 hr. M. Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of
St. Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5
ds. Roetman, Ermelo, 7 ds. Elgersma;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruitenburg; Sole
Mio 9 ds. Kalkman; De Rank (Golfbaan)
10 kand. Kuijt. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 ds. Wilschut, Dordrecht, 5
ds. v.d. Lee; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. El
gersma; Stichtingskerk 11 ds. Slofstra.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds.
B. van Ginkel, A.dam. Evangeliege
meente 'Shalom' geb. 'Buitenzorg' (Zee-
reep) 10. Rk Kerk Zee zat. 7. zo. 10.30;
Binnen zat. 7. zo. 10 en 11.30.
ref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Huisman, 5
ds. Cziria; Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Czi-
ria, 5 zie Laurentiuskerk; Mar.kerk 9.30 -
ds. Drost, Ryswijk, 5 ds. Baayen. Geref.
Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr.
Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang.
Christengem. (aula mavo) 10 br. J. v.
Duin, Noordwjjk, ha. Rk Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en
10.30 ds. Koldewijn, De Kaag. 7 ds. Bie-
wenga, Kamerik. Geref. Kerk 10 ds.
Baas. Chr. Geref. K. 9 kand. J. W. van
Pelt, Breda, 7 ds. De Groot, Den Haag, 5
nov. 7.30 nam. ds. Aarnoudse, dank
stond. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam,
gezinsdienst, 6.30 kand. v. Dis, Wasse-
Geref. Kerk 9.30 ds. Merkelijn,
Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 ds. v. Roon, Zeist. Ge
ref. Kerk 10 ds. Snel. 6.30 ds. VollmüUer,
Zuidland. Marinevliegkamp 10.30 ds.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem
Dorpskerk 10 ds. v.d. Schoot; De Ont
moeting (Noordhofland) 10 ds. Blanken.
Oogstdiensten. Hulp en Heil (Schaken-
bosch) 10 ds. Honig, dankdag, mmv
Oratoriumkoor Bennebroek. Herv.
evang. op geref. grondslag (Lucas-colle-
ge, Beeth.laan) 9.30 ds. Poort, Oister-
wijk, 4.30 ds. Harteman, Moerkapelle,
dond. 6 nov. 7.30 ds. Arkeraats, Giessen-
dam, dankstond. Geref. Kerk 10 (oogst-
dienst) en 7 ds. De Zwart. Geref. K.
Vryg. (Bachlaan) 10 en 3.30 ds. W. de
Graaff. Aulagemeenschap Noordhof
land 10.30 woorddienst. Rk Kerk Laur-
.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk. zat.
7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem.
Brugk. 9.30 ds. Goossen, 5 ds. Verwe-
lius, Veenendaal; Hoeksteen 9.30 ds. v.
Rossum, Waarder, 6.30 ds. Schipaan-
boord; Bethelk. 9.30 ds. Schipaanboord,
5 ds. Goossen; Imm.kerk 10 ds. Bou-
huys, Leiden, 7 ds. F. Bos, Den Haag.
Geref. Kerk Kruisk. 10 ds. Bongers, 5
ds. Mondeel; Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
Geref. K. Vryg. (Kruiskerk) 8.45 ds.
Veldman, Zeist, 2.45 ds. Houtman, Lei
den. Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. Hoff,
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk.
10 ds. v.d. Woude, 4.30 ds. Abma, Gou
da, 7 leerdienst; Kievietk. 10 dr. Vlym,
V.schoten; Messiask. 10 ds. v. Waasber-
gen; Dorpscentrum 9.30 kand. v. Dis.
Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. Steenstra, 7
ds. v.d. Woude. Ned. Prot. Bond (Kerk-
dam) 10.30 ds. Fockema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Pettinga, Utrecht, 6.30 ds. Moll, Alphen,
jeugddienst. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Aalders. Ned. Prot. Bond (De Wyk)
10.30 ds. Roos. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr.
De Haan. Geref. Kerk 9.30 hr. Schreu
der, 7 ds. W. Bruijn, Gouda.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, oogstdienst. Rk Kerk St. Jan
zat. 7.30, zo. 9.30; Chr. Dienaark. zat. 7.
zo. 10; Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7.
Jong, Woerden, 6.30 kand. v. Wallinga.
In Leiderdorp zijn de namen 'hervormde gemeente' en 'gereformeerde kerk' al vervangen door de aanduiding
'Herv.lGeref. Kerkengemeenschap'. Er is geen hervormd college van kerkvoogden en ook geen gereformeerde
commissie van beheer meer, maar een gezamenlijk 'college van beheer'. De kerkengemeenschap heeft vijf predi
kanten en drie kerkgebouwen
tegenwoordig veroorloven bij ko
men, wat komt er dan nog terecht
van het doel van de Bond: verbrei
ding en verdediging van de Waar
heid in de Hervormde Kerk.
Voor hun bezwaren vinden de
hervormde Bonders ongevraagd
steun bij de rechts-gereformeer-
den, die enige jaren geleden het
Confessioneel Gereformeerd Be
raad hebben opgericht om te voor
komen dat hun eigen kerk in al te
vrijzinnig vaarwater zou verzeilen.
Zei de gereformeerde predikant
L. H. Kwast uit Kollum afgelopen
zaterdag op een Appèldag van dit
Beraad niet, dat de Gereformeerde
Kerken de belijdenis in de motten-
ballen hebben gelegd? Van cate-
chismusprediking hoor je nauwe
lijks meer en het ondertekenings
formulier voor ambtsdragers is in
feite buiten werking gesteld. "De
Gereformeerden zijn een winkel
van Sinkel geworden. Over het be
lijden heerst een dodelijk zwij-
(foto Wim Dijkman)
gen".
Onverdachte Bonders zullen
'van nature' een gereformeerde
niet gauw bijvallen in zaken van
Schrift en belijdenis, maar Kwast -
ook nog hoofdredacteur van de
Friese Kerkbode - zou op dit punt
hun man kunnen zijn. Kan het nog
beter: gereformeerden leveren zélf
het bewijs. En de zorg van de Bond
over het schriftuurlijke peil van de
eigen 'vaderlandse kerk' is toch al
groot genoeg.
