Kunst, geloof en natuur zijn één in China Boeddhisme herleeft; miljoenen voor tempelrestauraties Het went snel, een zondag zonder kerkgang1 ZATERDAG 25 OKTOBER 1986 GEESTELIJK LÉVEN PAGINA 11 BEIJING (GPD) - Uit de verte lij ken de zeventien kapellen van de Hangende Tempel van Hunyuan op grote honingraten, die, driehon derd kilometer westelijk van de Chinese hoofdstad, tegen de steile wand van het Hengshan-gebergte zijn geplakt. Nadat in de vijfde eeuw de boeddhistische monniken van Hunyuan voor de zoveelste maal hadden moeten toezien hoe hun kloosters door het wassende water van de rivier de Hun waren meegesleurd, besloten zij hun nieuwe tempel negentig meter ho ger, hangend aan de rotswand te herbouwen. Daar ontstond een meesterwerk van Chinese bouw kunst, dat door overhellende rot sen beschermd tegen regen en een verzengende zon, de eeuwen heeft getrotseerd. Totdat het in de jaren zestig doel wit werd van de jonge gardes van de Culturele Revolutie, voor wie elk spoor van het godsdienstig verleden een gruwel was. De han gende tempel werd zwaar bescha digd; een deel van de meer dan tachtig beelden van goden en boeddha's werd onthoofd, ogen werden uitgestoken en vingers af gehakt. Na herstel van de gods dienstvrijheid in 1979 werd begon nen met een ingrijpende restaura tie en in 1982 kon deze reliek schrijn van het herleefde boedd hisme in oude luister weer voor het publiek worden opengesteld. Niet alleen de Rode Gardes van de beruchte 'Bende van vier' heb ben schade toegebracht aan het re ligieuze erfdeel van China. De Ja panse bezetter roofde naar harte lust in naam van de keizer en de rijzende zon. De Amerikaanse be vrijders laadden hun legertrucks vol bronzen en houten beelden om de musea in de Nieuwe Wereld enig aanzien te geven. Het nationa listische regime van Chiang Kai- shek, op de vlucht voor het volks leger van Mao Zhedong, sleepte duizenden kunstschatten mee naar Taiwan. Alleen al uit de beroemde grotten van Yungang, ten westen van de stad Datong, zijn daardoor meer dan 1400 beelden of stukken daarvan verdwenen. Herleving Ondanks roof en onderdrukking is er vanaf het begin van de jaren tachtig sprake van een geweldige herleving van het boeddhisme in zijn typisch Chinese vorm. Miljoe nen worden door de staat en de boeddhistische gemeenschap be steed aan de restauratie van tem pels over het gehele land. Daarmee worden twee doeleinden gediend; in de herstelde kloosters en bede huizen herleeft de belangstelling voor het religieuze verleden en de ze pelgrimsoorden vormen evenzo- vele stimulansen voor het toeris me. Volgens de principes van de re gerende communistische partij in de Volksrepubliek China is gods dienst nog steeds 'opium voor het volk'. De religie heeft dan ook geen speciale plaats in de samenleving. Elke godsdienst is verdacht als een wapen om macht en voorrechten veilig te stellen. De 'Bende van vier' stuurde er de Rode Gardes op af om elke herinnering uit te wis sen. Maar het huidige liberale be wind van Deng Xiaoping Ujkt be reid om de vrijheid van godsdienst primair te erkennen en het reli gieuze verleden als een belangwek kende erfenis te aanvaarden. Georganiseerde godsdienst, zo als wij die kennen, is in China niet te vinden. Godsdienst is diffuus aanwezig, het is verweven met de manier van leven. De denkwereld van Confucius werd vanaf de zesde eeuw vóór Christus overgenomen door de vorsten van de Qin en Han- dynastie. Die wereld bepaalde het handelen van overheidsdienaren. De taal van de tot dan toe primitie ve eredienst werd door Confusius omgezet in een ethisch en moreel systeem. Hij doceerde de kunst van het leven en vertaalde bijgelo vige gevoelens over voor- en tegen spoed in een leer van goed en kwaad. De laatste monnik van Hunyuan vereert drie meesters: Cofusius, Boeddha en Lau-Tse. (foto gpd> Boek Tegelijkertijd ontwikkelde zich op het platteland het taoisme. «Naast het ethische confusiaanse denken in de steden ontstond daar buiten een mystieke religie. De bronnen van het taoisme lagen dicht bij de volkse godsdienst in de oudheid, die het bovenzinnelijke zocht in yoga en trance. Auteur van het boek Tau-te-ching, de heilige schrift van het taoisme, zou Lau- Tse zijn geweest, de 'oude mees ter', die ouder was dan Confucius en keizerlijk archiefbewaarder in de toenmalige hoofdstad Lo-jang. In de eerste eeuw werd bijna on gemerkt een buitenlandse gods dienst uit India binnengebracht, het boeddhisme. In de eerste jaren van onze jaartelling hadden de Chi nezen al banden met Zuid-Azië en het Westen. Zij beheersten de zij deroute naar het Westen en dien den als gezanten en soldaten in de boeddhistische landen van Cen- traal-Azië. Boeddhisme en taoisme waren op belangrijke punten verschillend van elkaar. Taoisten zochten de on sterfelijkheid van het fysieke li chaam, terwijl de boeddhisten dat lichaam juist als tijdelijk be schouwden, net als andere gescha pen dingen. Maar in de praktijk vertoonden beide religies voldoende schijnba re gelijkenis; beide kenden open bare erdiensten met zoenoffers, meditatie en yoga, vasten en ont houding. Daardoor werd eeuwen lang in China gedacht dat Boeddha een leerling was van Lau-Tse en het boeddhisme gewoon een bui tenlandse vorm van taoisme. Confusianisme, taoisme en boeddhisme hebben elkaar zoda nig beïnvloed dat zij een drie-een heid vormen, en de mengvorm er van wordt als de Chinese gods dienst aangemerkt. In de hangen de tempel van Hunyuan is de hoog ste kapel aan de stichters van de drie stromingen gewijd. Confu cius, Lau-Tse en Boeddha worden er in vereniging vereerd door de enige overgebleven monnik, die nog in de tegen de bergwand aan geplakte honingraten woont. Wat de directeur van dit mu seumcomplex, mr. Sun-Xi, betreft zou het geen kwaad kunnen wan neer er ook nog een paar kamertjes voor Mohammed en Christus gere serveerd zouden worden, om er een centrum van universeel geloof van te maken. Zo te horen is mr. Sun-Xi zelf geen gelovige. „Nee", zegt hij, „ik ben een geschiedkun dige. Maar als ik hierboven in alle stilte zit te werken, dan voel ik mij dikwijls half een monnik. Dan be grijp ik wat de bouwers van deze tempels veertienhonderd jaar gele den heeft bezield om dit oord dicht bh de hemel te stichten". De restauratie van de boeddhisti sche en taoistische heiligdommen wordt met grote voortvarendheid aangepakt. In het immense grot- tencomplex van Yungang bij Da- tong - dat niet onderdoet voor de tempelgalerijen van Ramses aan de oevers van de Nijl - worden met monnikengeduld de ruim 50.000 beeltenissen van de vele gedaanten van Boeddha hersteld van de scha de door rovende geallieerden en Japanners en beeldenstormers van de Culturele Revolutie. Wat zorg vuldig hersteld is, dreigt overigens weer vernield te worden door hor den spelende kinderen, die de beelden van alle kanten besprin gen en beklimmen. Het grootste deel van de 53 grot ten werd uitgehouwen in de twee de helft van de vijfde eeuw onder het regime van de Noordelijke Wei dynastie. In de nadagen van deze dynastie bloeiden de schilder kunst, de calligrafie en de dicht kunst. Maar het uithouwen van de boeddhistische grotten was de hoogste vorm, die dit kunstzinnige tijdperk heeft opgeleverd. De grot ten van Yungang zijn in 1949 door Mao Zhedong uitgeroepen tot de eerste historische monumenten van het revolutionaire volk. Berg Wutai De dalen rond de berg Wutai zijn bedekt met lotusbloemen en de berghellingen met edelweiss. Het massief draagt zijn naam met ere: Qing Liang Shan, de pure en hel- derfrisse berg. Omgeven door de Wutai Shan, vijf plateaus van drie duizend meter hoogte, ligt op twee duizend meter de stad Tai Huai, een van de vier grootste boeddhis tische centra van het land. In de vijfde eeuw telde de stad "r Als honingraten hangen de kapellen van de tempel Hunyuan tegen de berghelling. 364 kloosters. Daar zijn er nu nog 58 van over, 34 gewijd aan Tao- boeddhisme en 24 aan het uit Tibet overgewaaide Lama-boeddhisme. Ook hier is een uitgebreid restaura tieprogramma in .volle gang om dit indrukwekkende oord zijn oude glans terug te geven. Volgens de legende was het in het verleden zo heet op de berg Wutai dat er geen plant wilde groeien. Daarom reisde de Bodhi- satva van de wijsheid - de heilige die haar verlossing uitstelt om an deren te helpen - naar de Chinese Zee om daar de door draken be waakte koude steen te lenen. De draken wilden haar de steen echter niet afstaan. Toen vermomde zij zich als een monnik. De draken daagden hem uit de zware steen op te tillen. Boeddha maakte de steen echter vederlicht, zodat de Bodhisatva de koelte in bladeren kon verpakken en meenemen. Daarop ontstaken de vijf draken in hevige woede en togen naar Wutai om de steen terug te halen. Toen de Bodhisatva die niet wilde geven, werden zij zo kwaad dat ze met hun staarten de vijf pieken van de omringende ber gen afsloegen. De vlakte tussen deze vijf pla teaus wordt beheerst door een ro buuste witte pagode, die onder de Ming-dynastie werd gebouwd. De top van de ruim vijftig meter hoge toren is omkranst met bellen, die voortdurend rinkelen in de wind. Daarmee brengt deze 'sarira stupa' eer aan Boeddha. Van deze pagode leidt een trap van 108 treden naar de tempel. Met elke trede laat de pelgrim een van de 108 ondeugden, die de mens aankleven, achter zich. In de tem pel werpen de monniken zich on der dreunende slagen op grote bekkens en doffe trommen, 108 maal ter aarde, voor het geval de louterende werking van de trap niet optimaal is geweest. De Chinese bouwstijl, die meer dan tien eeuwen dezelfde is geble ven en alle andere opdringende culturen heeft overleefd, vormt een harmonisch geheel met de ma jestueuze natuur. De licht gebogen daken, afgezet met beschilderde kammen, sluiten aan bij de t berghellingen. Kunst, geloof en r tuur vormen een eenheid, zoals overal in China; een mysterieuze eenheid waarin de westerling nau welijks kan doordringen. Geest Op het noordelijke plateau woont op 2980 meter hoogte de eenzame monnik Hui-Cheng. Hij zit er nu alweer zestien maanden onafgebroken, hoog en koud, te mediteren over de bijna-oneindig- heid van een fantastisch verge zicht. De vreemdeling, die de lange klim naar de hermitage heeft on dernomen, aangetrokken door de witte stip van een kleine pagode te gen een hard-blauwe lucht,- wordt verwelkomd met thee en verse da dels. Op de vraag wat hem beweegt om zo lang alleen door te brengen aan de voet van de grafheuvel van zfjn voorganger, antwoordt Hui- Cheng met een glimlach, dat zijn geest mag zijn als deze berg, de 'Qing Liang Shan'; puur en onge rept als de berghellingen en helder als de zuivere lucht. Wie zei daar opnieuw dat gods dienst opium voor het volk was? In de gereformeerde kerk van Oegstgeest komt een werkgroep 'viering en verkondiging'. De plaatselijke predikant H. R. Plomp hierover in zijn wijkbericht: "In de zondagse kerkdienst klopt het hart van de gemeente. De liturgie is er immers op gericht, dat God en gemeente elkaar ontmoe ten. Vormgeving en inhoud zijn dan ook zeer gevoelige materie. Mensen haken af omdat de dien sten hen niet aanspreken. Sommi gen gaan zwerven en zoeken hun heil in andere diensten. Anderen verwachten weinig of niets meer van het kerkelijk gebeuren en be steden hun zondag op een andere manier. Het went snel, een zondag zonder kerkgang". "Voor een dominee betekent de ze wetenschap een grote druk. Hij weet natuurlijk ook wel, dat het niet allemaal aan hem te wijten is. Er zyn zoveel factoren die hier een rol spelen. Maar toch....Nodig is een groep die de last en vreugde van de voorbereiding van kerk diensten wil meedragen". "Er gebeurt al van alles op dit ge bied: orde voor de eredienst, lees- rooster, diensten voor jong en oud, themadiensten. Maar juist daarom moet er een groep zijn die een en ander coördineert, zich bezint op het karakter van de liturgie, de vin ger aan de pols houdt, zich op de hoogte stelt van wat er in andere kerken gebeurt, concreet werkt aan de voorbereiding van bepaalde diensten". Ds. Plomp hoort het graag als ie mand daaraan wil meedoen. Vesper. Morgenmiddag om half 5 verzorgt de Schola Gregoria- na Lugdunensis in de Lodewijks- kerk in Leiden (Steenschuur) een gregoriaanse vesperdienst in ver band met Allerheiligen. Er liggen boekjes met een vertaling van de Latijnse tekst. Pastoor A. Vree burg is voorganger in deze dienst. Kerken open. Voorgangers en andere ambtsdragers van meer dan twintig kerkelijke gemeenten in de stad Groningen gaan vluchtelin gen die uit Nederland weg moeten beschermen. Zij vinden dat staats secretaris Korte-van Hemel van justitie de menselijke kanten in haar beleid onvoldoende laat mee wegen. Aanleiding tot de actie is haar weigering om een gezin dat al drie weken in een Groningse kerk ver blijft als vluchteling te beschou wen. Verwacht wordt, dat veel met uitzetting bedreigde vluchtelingen nu bescherming zullen zoeken in Groninger kerken. Gesprek. De rooms-katholieke bisschoppen hebben de '8 Mei-be weging' uitgenodigd voor een ge sprek. Een gesprek lijkt hun be langrijk om tot verheldering te ko men van wat de beweging voor staat. Onderwerpen zijn (dat stel len de bisschoppen althans voor): het volk Gods, het bisschoppelijk beginsel, gelovige mondigheid en gezamenlijk beraad, de relatie tot de paus en het gewijde ambt. Dat lijkt de bisschoppen voorlo- pig voldoende. Het zal, volgens hen, toch al niet eenvoudig zijn, zo'n gesprek vruchtbaar te laten verlopen. (De '8 Mei-beweging' ontstond ten tijde van het pausbezoek aan Nederland. Ze wilde een ander ge zicht van de kerk laten zien dan uit het officiële programma naar vo ren kwam). Hervormde Kerk: bedankt voor Huizen A. van de Beek Gene- muiden. Gereformeerde Kerken: beroepen te Hoogeveen L. Gros heide St. Jacobiparochie. Gerefor meerde Kerken Vrijgemaakt: be dankt voor Dalfsen J. F. de Haan Lutten. Gereformeerde Gemeen ten: aangenomen naar Ridderkerk J. J. Tanis Tholen; bedankt voor Enkhuizen J. Mijnders Veenen- daal. Privé naar Zuid-Afrika. De voorzitter van het Confessioneel Gereformeerd Beraad in de Gere formeerde Kerken, de Ermelose predikant R. van den Berg, brengt met de oud-legerpredikant H. E. Wijnja uit Diever een bezoek aan de synode van de blanke Neder duits Gereformeerde Kerk in Zuid- Afrika. Ds. H. J. Kouwenhoven, voorzit ter van de gereformeerde synode, noemde het een 'volslagen particu liere onderneming'. De Zuidafri- kaanse kerk heeft in de jaren 70 de band met de Nederlandse gerefor meerden verbroken. De synode heeft geen enkele bevoegdheid om de twee ter verantwoording te roe pen. "Zo men dat al zou willen", voegde Kouwenhoven eraan toe. Mevrouw Van den Berg deelde mee, dat haar man de reis in zijn vakantie maakt. Het Confessioneel Gereformeerd Beraad heeft er niets mee van doen. LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Pannekoek, 11.45 studentenekklesia; Marekerk 10 dr. Meijers. 5 ds. v. Cam- pen, Vlaardingen; Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kramer; Oecumeni sche geloofsgemeenschap De Regen boog (Merenwijk) 9.30 en 11.15 pastoor H. Groenen en dr. P. Dirksen; Bethle- hemk. (Driftstr.) 10 ds. Dronkers; Be- vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, 5 ds. Hortensius; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Schouten; Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6) 10.30 ds. Ribs; jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugd- kapel Bevrijdingskerk 10. Wijk 'Ste- venshof zie na geref. kerk. Acad. Zie kenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds. Robbe- mond, Melissant. Diakonesseiihuis elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. v. 't Hof. Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Hortensius; Oude Vest 10 ds. v.d. Velden; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. ge meente; bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Verdoorn; Merenwijk zie herv. gem. Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof (Rijndijk) 10 ds. Koolstra. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 leesdienst. Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds. De Clercq. Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 dienst. Evang. Gemeenschap (Mid- delstegr. 3) 9 en 10.30 evang. Dikkes. Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe- terw.singel 21) 5 hr. J. de Leeuw. Evan- geliecentrum-Pinksterbew. J. Maas- bach-Wereldzending (Bethlehemskerk Lammermarkt) zo. 10 en wo. 8 evang. Zijlstra. Pinkstergenx (O. Vest 13) 10 evang. Joh. v. Wieringen. Leger des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 5. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4. wo. 8. Zevendedag-adventis ten (Ontmoetingskerk Voorschoten) el ke zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik dienst Leidse Soefi-stichting: 11 u. in zaal Pieterskerk mr. C. A. Baron Ben- tinck over 'Heeft godsdienst nog zin?' Christelijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10. Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 11; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11 (gezins viering. mmv kinderkoor); Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7. zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 4.30 gregoriaanse vesperdienst ivm Al lerheiligen, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en 12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou- de). AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. v. Driel, 7 ds. v. Achterberg, Leiden. Geref. Kerk 10 ds. Brouwer, Krimpen a d. IJssel. 6.30 ds. Verdoorn. Chr. Ge ref. Kerk 9 ds. Lof, Capelle a.d. IJssel, 2.30 ds. Roos, Utrecht Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30. ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Adventskerk 10 ds. Jonkman, 5 ds. Moll, met gehandicapten; Kruiskerk 10 ds. De Bruyn, Maarn; Opstandingskerk 10 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds. Jonkman; G. Herderkerk 10 drs. Brombacher, 5 ds. Van Dok; De Bron 9.15 ds. Moll, 10.15 en 6.30 (zangdienst) ds. Taselaar; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder; Oudshoornse kerk 10 ds. J. Bakhoven, Leiden, mmv cantorij; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 en 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar- .kerk 10 ds. Wilschut, ha, 6.30 ds. Boer, ha; Salv.kerk 10 ds. Boer, 6.30 ds. Wil schut, ha. Geref. K. Vrijg. (aula school Bospark) 9.30 en 5 ds. Room. Ned. Ge ref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds. De Lange, 4.30 ds. M. de Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Ge- ref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt- .gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr. N. van Gemeren, 6.30 zendingsdienst. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. H. Lijzenga. Pinkstergem. (school Bate- stein 16) 10. Christengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma- laan). Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 5 (gezinsdienst). Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11. BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze, Noorden, 6 kand. Rietveld, Woerden. Geref./Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. v.d. Linden, Zoeter- meer. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst. BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. Pettinga, Utrecht; Salv.kerk 10 ds. De Wilde. Soest, 6.30 ds. v.d. Hoef; Bethl.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. v.d. Pol, Boskoop. De gereformeerde kerk in Nieuw-Vennep. HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris pijn, 5 ds. Buikema, Zw.dam. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 dr. Vlijm, V.scho- ten. Chr. Geref. Kerk 10 leesdienst, 7 ds. Den Hertog, Leiden. Rk Kerk: Mart. zat. 7. zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30. Luth. Gem. 10.30 ds. v. Beek. BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds. v.d. Pol, 6.30 ds. Vlasblom; De Stek 9.30 dr. Haitsma. Geref. Kerk 9.30 ds. G. de Jong, 5 ds. Mondeel. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. De Joode, Den Haag. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. De Pater, 29 okt. 7.30 ds. Hofman. HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds. Eysenga, Zw.dam, 6.30 ds. De Graaf. Geref. Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. v.d. Woude. Rk Kerk: dom zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7. zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7, zo. 10. KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds. Kret. S.heim, 6 ds. Krol, Gorinchem, jeugddienst; Ont- m.kerk 10 dr. v.d. Bank, Ede. 6.30 kand. Lagendijk, Leiden. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Horst, 5 ds. v. Melie, Den Haag. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15. KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kérk 10 ds. v. Sliedregt, 6 ds. Drieber gen; O. Kerk 10 ds. Sjollema, 6 ds. Ho- vius; Ichthusk. 10 ds. Schuurman, 5 ds. Vroegindewey; Pniëlk. 9.30 ds. Hovius, 4.30 ds. Sjollema, 6.30 ds. Visser; Mara- nathakerk (Rijnsoever) deze zondag LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7 ds. Buikema, Zw.dam. Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15. LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. v. 't Hooft. 7 ds. Boswijk, jeugddienst; Pauluskerk 10 ds. De Gelder. Geref. Kerk 10 ds. Boswijk, 7 zie herv. gemeen te. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4,30 lees dienst. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 ds. v. Dijken, gez. dienst met chr. geref. kerk, 5 ds. Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 lees dienst, 31 okt. 7.30 ds. Den Boer, her denking kerkhervorming. Evangeliege meente (Heereweg 52a) 9.45 hr. J. Ver- mey. Rk Kerk: Agaihakerk zat. 7. zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 11; Engelbew. NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. H. Rijksen, Welsum, 6.30 ds. Wegerif. Ge ref. Kerk 9.30 ds. Hoekstra. Amstelveen. Chr. Geref. Kerk 8.30 leesdienst, 7 ds. Boiten, Schiedam, in remonstr. kerk. Remonstr. Gem. 10 ds. Bloemendaal. Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45. 7. 2 111. geen diensten ivm herstel stormschade, zie Pniëlkerk. Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. Klink, Haarlem, dienst voor jong en oud. Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. Elder- man, Bodegraven, 5 prof. dr. v.d. Beek, Valkenburg; Triumfatork. 10 hr. Brou wer, 5 ds. v.d. Horst. Geref. K. Vrijg. 9-30 en 5.30 ds. Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 ds. P. Goos- sens. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. J. Vee- nendaal. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni- zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ved. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang. ;em. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds. J. A. Visser. KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. zie geref. kerk. Geref. Kerk 9, 10.30 en 7 ds. Lapré, Samen op weg-zon- LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk Dorpsk. 10 (ha) en 6.30 ds. Knorth; Hoofdstr. 10 ds. Doesburg (ha); Schep- pingsk. 9 en 10.30 (mmv jongeren) ds. v.d. Bom. Leythenrode 10 pater Poel- ma. Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftig- schild. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds. Trouwborst, Vlaardingen, 7 ds. Berg- sma, Lekkerkerk. Geref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden, 4.30 ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10. NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Was- sinkmaat. Oene, J ds. v.d. Kamp. Bleis- wijk. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 hr. Schreuder, 7 hr. Knotters, Oudewater. NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St Jeroensk. (Binnen) 10 ds. J. Veen, Leus den. 5 ds. v. Sliedregt, Katwijk aan Zee; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruitenburg, 5 ds. Kuiper; Sole Mio 9 ds. Ruitenburg; De Rank (Golfbaan) 10 prof. dr. Graafland, Gouda. Geref. Kerk Buurtkerk -(Hoofd str.) 10 ds. Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma, ha. 7 ds. Ruitenburg. ha; Stichtingskerk 11 ds. Slofstra. Evange liegemeente 'Shalom' geb. 'Buitenzorg', NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. v.d. Mey. ha; De Zilk 10 ds. P. Sierat. O.geest. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7. zo. 10 en 11.30. OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk 10 mevr. ds. v. Beinum; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 mevr. ds. E. Visser, 7 ds. Plomp. Geref. Kerk 10 ds. Veenstra. Ge ref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder school) 8.30 ds. Houtman, 4.30 lees dienst. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. M. de Jong. Alphen, 4 ds. De Lange. ha. Van Wijckerslooth 4 ds. Koo man. Endegeest 10 ds. Friederich. Volle- evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30. OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt, Leimuiden. Geref. K. 9.30 en 6.30 ds. De Vos, Mar ken. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30. ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30. RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30. ds. v.d. Kamp, 7 ds. v.d. Heiden, Alphen. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds. Bouw. RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius- zeel. 'De Kwetterpoel' 10 ds. Smaling, evangelisatiesamenkomst. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Snel; Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Ribberink. 5 ds. Baayen; Mar.kerk 9.30 ds. Snel, 5 ds. Ribberink. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. IC. 9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo) 10 ds. Woudenberg, Dordrecht. Rk Kerk zo. 10.30. SASSENHEIM: Herv. Gem. 10 en 7 ds. Germans, ha. Geref. Kerk 10 ds. Baas, ha, 7 zie herv. gemeente. Chr: Geref. K. 10 en 5 ds. Aarnoudse. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30 hr. H. Mesdag. A.dam. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11. TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Kloot wijk. Raamsdonksveer, 6.30 ds. v. Leus den. Leidschendam. Geref. Kerk 9.30 ds. Stam (hervormd predikant), 6.30 ds. Rang. Nieuw-Vennep. Rk Kerk Aardam zat. 7. zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7. zo. 9.30 en 11.30. VALKENBURG: Herv. Gem. 10 prof. dr. v.d. Beek, 6.30 dr. Vermeulen, jeugd dienst. mmv kerkkoor Rijnsburg. Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema, openb. belijde nis. 6.30 ds. Elgersma, Noordwijk, jeugddienst, mmv gospelgroep. Geref. K. Vrüe. 9.30 leesdienst. 4 ds. Heida. kerk; De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds. Hamminga, Den Haag, ha. Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. P. Kooy, A.dam. Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-college, Beeth.laan) 9.30 ds. Cammeraat, Leersum, 4.30 ds. G. H. van Kooten. Geref. Kerk 10 ds. De Zeeuw, ha, 7 ds. Hamminga. Geref. K.' Vrijg. (Bachlaan) 10.30 ds. H. Wilschut, 3 stud. A. de Hullu. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk. zat 7, zo. 10. Kerk van Engeland (British school in The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst. WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 hr. L. D. Burger, 5 ds. Goossen; Hoeksteen 9.30 en 3 (aangepaste dienst) ds. Schipaanboord, 6.30 ds. Beens, Krimpen a.d. IJssel; Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5 ds. Verwelius, Veenendaal; Imm.kerk 10 ds. J. van Vliet, R.dam, 5 ds. v. Bart, Schoonhoven. Geref. Kerk Kruisk. 10 ds. v. 't Hoff, Boskoop, 5 ds. Fernhout, Alphen; Ontm.kerk 10 ds. Bongers. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.45 en 2.45 ds. v. Gurp, Emmen. WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. M. B. Blom. Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30. WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds. Steenstra, oogstdienst, 4.30 ds. De Reuvgr, Delft, 7 muziekdienst; Kievietk. 10 dr. De Ru, Den Haag, oogstdienst; Messiask. 10 ds. v Waasbergen, oogst dienst; Dorpscentrum 9.30 kand. v. Dis. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. v.d. Woude, 7 ds. Huisman, H.woude. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 dra. A. C. Mulder, be- zinningssamenkomst onderwerp: 'Vrouwen worstelen met God'. WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v. 't Hof, 6.30 ds. v.d. Sluys, A.dam. Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds. Mondeel, Reeuwijk. Rk Kerk zat 7, zo. 10. ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. De Haan. 5 hr. M. Schreuder, gezinsdienst. Geref. Kerk 9.30 ds. Cziria, Rijnsburg. 5 herv. kerk. ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 prof. dr. v. Gennep, Leiden. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30. zo. 9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en 11.30. Geref. Kerk 10 ds. Buikema, 6.30 ds. De Boer. Hoofddorp. Remonstr. Gem. 10 ds. R. Thieme.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1986 | | pagina 11