'Er zijn zulke mooie
dingen uit voortgekomen'
'Religie is alert zijn op de wereld'
DINSDAG 21 OKTOBER 1986
PAGINA 21
LEIDEN - Een gevarieerd aan
bod van dans, musical, cabaret
en amateurtoneel de komende
week in de Leidse Schouwburg.
Geen theater echter in hel LAK;
daar wordt tot en met zaterdag
avond een filmfestival gehouden
met de sociale satire als thema.
Madame Arthur
De schouwburg haalt van
avond 'Madame Arthur' weer in
huis, het zoveelste kassucces van
Jos Brink en Frank Sanders.
Brinks gezelschap keert naar het
theater aan de Oude Vest terug
na er eind vorig jaar twee proef-
voorstellingen te hebben gegeven
van de musical, die zich afspeelt
in een nachtclub in de jaren der
tig. In een (travestieten)wereld,
waar valse wimpers even snel
worden opgeplakt als valse boe
zems opgeblazen. Pret met een se
rieuze ondertoon. De schone
schijn van hel nachtclubleven
slaat namelijk in schril contrast
met de politieke dreiging, de dis
criminatie van homoseksuelen en
de werkloosheid in de jaren voor
de grote wereldbrand.
Cox/Gratama
Teruggrijpen naar de tijd van
rond de Tweede Wereldoorlog,
PODIUMBUK
Redactie Pieter C. Rosier
dat doet ook het duo Gerard Cox
en Rients Gratama. Voor een deel
althans, want ook het roerige he
den vindt in vele nummers van
'Beperkte dijkbewaking', zoals
het tweede programma van het
cabaretduo heel. zijn humoristi
sche weerspiegeling. Het pro
gramma bevat naast teksten van
het duo zelf bijdragen van Jan
Boerstoel. Hans Dorrestijn, Drs.
P.. Jaap v.d. Merwe en Willem
Wilmink. Het laat zich karakteri
seren als traditioneel cabaret
met veel variatie aan onderwer
pen. Vermaak voor heel het volk
dus, dat zich zelf in menig num
mer zal weten te herkennen. De
voorstelling, die vorige week in
première is gegaan, is donder
dagavond te zien in de Leidse
Schouwburg.
Hemelsbreed
'Hemelsbreed' is de titel van
een theaterprogramma, dal za
terdagavond in het Oude-Vest-
theater zijn eerste voorstelling
beleeft. Een programma met Joke
Bruijs en het salonorkest Pluche
dat is geregisseerd door schouw
burgdirecteur Frans Boelen. Het
is een gespeeld, gezongen en geac
teerd verhaal met het leven van
Joke Bruijs als rode draad. Joke
Bruijs en het salonorkest Pluche,
dat is op z'n minst een ongewone
combinatie te noemen. Elders op
deze pagina een verhelderend in
terview met zangeres en regis-
Rondtheater
Het Rondtheater,
zich van nu af aan de Ex-Jon
kies. Het door Bert Jonk aange
voerde gezelschap presenteert
zich op maandagavond 27 okto
ber in de Leidse Schouwburg en
op vrijdagavond 31 oktober en
zaterdagavond 1 november in de
aida van de Vlietschans. De jon
ge amateurtoneelspelers, oud
leerlingen van de scholengemeen-
Het Rondtheater met Bert Jonk (midden achter) als regisseur
en Ynte Hoekstra en Barabara Sloots (middelste rij rechts) als
technici. (foto pri
schap aan de Apollolaan, bren
gen daar hun nieuwste produk-
tie, 'Je moet er mee leven', uit.
Waarom opeens het Rondthea
ter? Het programmaboekje geeft
een antwoord op deze vraag. Na
jaren financieel gesteund te zijn
door de Vlietschans vond men het
tijd worden de schooljaren defi
nitief achter zich te laten en het
etiketje schooltoneel voorgoed te
laten vallen. Hoewel van de mo
gelijkheid om voorstellingen in
de schoolaula te blijven geven
dankbaar gebruik wordt ge
maakt. hecht men er aan om als
onafhankelijke toneelgroep ver
der te gaan. Voor de naam Rond
theater is gekozen omdat er een
aantal interpretatiemogelijkhe
den in ligt opgesloten: 1) een cir
kel is een gesloten maar tegelij
kertijd open vorm, 2) de naam
geeft een bepaalde gebondenheid
aan en 3) ze refereert aan de oer
vorm van theater, het amphi
theater. dat rond van vorm is.
'Je moet er mee levennaar een
tekst van het Werkteater. gaat
over de 18-jarige Rick en de veel
oudere De Waal. Beiden hebben
kanker en liggen naast elkaar in
het ziekenhuis. Was dit stuk des
tijds voor een belangrijk deel be
doeld als kritiek op de gang van
zaken in een ziekehuis (te weinig
aandacht voor de mens achter de
patient), nu hebben Bert Jonk en
zijn ploeg er een positievere
draai aan gegeven. De kritiek op
het ziekenhuis is vervallen en
heeft plaats gemaakt voor een
ander belangrijk aspect: het om
gaan met sterven.
Scapino-ballet
Ook voor de kinderen is er deze
week op theatergebied wat te
doen. Het Scapino-ballet komt
morgenmiddag (aanvang 14.30
uur) naar de schouwburg met
een programma, waarin het bal
let 'Heksenkeet' van Deborah Lie-
bers een centrale plaats inneemt.
'Heksenkeet' is het verhaal van
zes danseressen, die voor heks
worden opgeleid. Het program
ma wordt aangevuld met 'Snip
pers' van Hans van Manen en
'Kink' van Rob van Woerkom.
Geheim van Oenis
Het NJT geeft zondagmiddag
(aanvang 15.00 uur) een voorstel
ling in hel LAK, waar 'Het ge
heim van Oenis' zal worden op
gevoerd. Een avonturenverhaal,
waarin een professor op hel
spoor komt van de grafkamer
van farao Oenis. Het lijkt de
vondst van de eeuw te worden
maar helaas, waar goud is zijn
ook rovers. Voor kinderen van zes
tot twaalf jaar.
Imperium geeft in het eigen Mi
cro-theater vrijdag- en zaterdag
avond weer voorstellingen van
'Een sneeuw' door Willem Jan Ot-
Joke Bruijs over samenwerking met schrijvers van 'Hemelsbreed'
In de Leids e Schouw
burg gaat zaterdag 'He
melsbreed' in premiere,
een produktie met Joke
Bruijs en het salonorkest
Pluche. Deze muzikale
produktie is geregisseerd
door schouwburgdirec
teur Frans Boelen. Van
'Hemelsbreed' werd de af
gelopen week in het cultu
reel centrum 'Warenar'
een proefvoorstelling ge
geven. Na afloop waren"
regisseur en zangeres be
reid tot een gesprek.
WASSENAAR/LEIDEN - Na de
voorstelling zit de stemming er
goed in: het honderdkoppige pu
bliek was zeer enthousiast. De
muzikanten van Pluche komen
vrolijk, haast uitgelaten de foyer
van Wassenaars cultureel cen
trum binnen en Joke Bruijs
straalt dezelfde energie en pret
uit die ze ook op het toneel ten
toon spreidde. Ook regisseur
Frans Boelen lijkt tevreden. Boe
len: 'De omstandigheden hier ha
len het natuurlijk niet bij die van
de Schouwburg: het toneel is
veel te klein, er is geen ruimte
aan de zijkanten en de belichting
is veel minder, maar ondanks dat
zie je dat de voorstelling weer is
gegroeid. Er moet nog van alles
bijgesteld worden, zoals de chan
gementen die nu nog veel te lang
duren, maar daar ben ik echt niet
bang voor'.
Waarvoor dan wel?
Boelen: 'Het meest benieuwd
ben ik naar hoe de samenwer
king tussen Joke en de mannen
van Pluche over zal komen. Niet
op muzikaal gebied, want dat
gaat prima, maar op acteerge-
bied. Die musici hebben daar
nauwelijks of geen ervaring mee
en moeten nu opeens met een
theaterdier als Joke spelen. Dat
contrast is groot en in plaats van
dat proberen weg te moffelen,
hebben we dat willen gebruiken.
Zonder de mannen voor schut te
zetten, wat heel gauw zou kun
nen gebeuren. Het ligt zonder
meer aan het vertrouwen dat ge
groeid is tussen Joke en Pluche -
in sommige opzichten tóch stug
ge Noorderlingen - dat die man
nen zich helemaal durven te ge
ven op het toneel'.
Hoe is het project tot stand ge
komen en hoe verliep de samen
werking?
Joke Bruijs: 'Het idee kwam
eind vorig jaar van Pluche. Zij
wilden eens iets anders doen dan
alleen maar musiceren. Producer
Frans van Bronkhorst zag mij
toen in 'Kaltes Grauen' met Don
Quishocking - waarvoor ik nu
overigens de cabaretprijs 'hart
van de stad' zal krijgen - en be
sloot ons aan elkaar te koppelen.
Eén vrouw en zeven mannen: dat
was het uitgangspunt en het pro
gramma kreeg pas vorm toen we
met de schrijvers (onder wie
Jaap Bakker. Frans Mulder, Wil
lem Wilmink, Jan Boerstoel
P.D.) en Frans voor de regie rond
de tafel gingen zitten. Toen
kwam Frans met het idee om
mijn leven als rode draad te ne
men: ik moet voor de Almachti
ge verantwoording afleggen voor
mijn leven en voor de relaties
met mannen. En die denkbeeldi
ge mannen zijn dan de leden van
Pluche. Toen zijn de schrijvers
aan de slag gegaan en daar zijn
zulke mooie dingen uit voortge
komen! Het lijkt wel alsof man
nen beter voor vrouwen kunnen
schrijven dan vrouwen zelf... En
die schrijvers hadden er zo'n lol
in dat ze van 'andere opdrachtge
vers op hun donder kregen dat ze
alleen nog maar voor ons bezig
waren. Er is trouwens door ieder
een vreselijk hard aan de voor
stelling gewerkt en bijna voor
niets'.
Hoe wordt dit alles gefinan
cierd?
Boelen: 'We krijgen geen sub
sidie en dat betekent dat de voor
stelling zichzelf moet terugver
dienen. Dat betekent ook dat nie
mand van ons hier rijk van zal
worden. De voorstelling zal on
geveer vijfentwintig keer ge
speeld worden en alleen door dat
grote aantal spelen we quite en
misschien zal er een klein beetje
geld overblijven'.
De teksten zijn door anderen
geschreven: hoeveel van Joke
Bruijs zelf zit er dan nog in dit
programma?
Joke Bruijs: 'Heel veel. Alle
nummers betekenen iets voor
me en een belangrijk aantal is ge
baseerd op ervaringen uit mijn
leven, ook al zullen mensen som
mige dingen die ik vertel niet se
rieus kunnen nemen, ze zijn zo
wel echt gebeurd. Nummers als
'Mijn Vader' en 'Doodgaan in de
Zon' zijn allebei mooie, serieuze
nummers die veel voor mij bete
kenen. Maar ook uitbundigheid
van een nummer als 'Waarom
zou je treurig zijn'? - dat eigenlijk
over nare dingen als kanker en
aids gaat - spreekt mij enorm
'Hemelsbreed' is een geva
rieerd programma geworden:
een 'muzikaal cabaretprogram
ma' of een 'muzikaal theaterpro
gramma' imBruijs' woorden. Het
bevat komische sketches, confe
rences, uitbundige meedeiners,
tedere chansons en een aantal
muzikale 'acts' en 'intermezzo's'
van Pluche (want Joke Bruijs
moet zich nogal eens in nieuwe
kostuums laten tillen - prachtige
kostuums overigens van Ber van
Hintum). 'Hemelsbreed' is voor
Joke Bruijs de volgende stap op
Joke Bruijs repeteert met het salonorkest Pluche. Regit
wijzingen.
r Frans Boelen midden vooraan) geeft c
de lijn die ze met 'Kaltes Grauen'
inzette: een lijn wég van het ima
ge dat haar jarenlang achtervolg
de en dat ze voornamelijk had
opgèbouwd door haar optredens
voor de Mounties.
Joke Bruijs: 'Mijn image? In
derdaad, dat van het domme
blondje dat niets anders kan dan
een beetje over het toneel wiegen
met alles wat ze heeft. Maar daar
heb ik nooit onder geleden, want
ik wist dat ik veel meer kon en
bovendien ben ik ook altijd heel
verschillende dingen blijven
doen, zoals met mijn band 'Terri
fic'. Maar vooral de schrijvende
pers heeft dat altijd genegeerd.
Dus ik ben wel blij met die caba
retprijs voor 'Kaltes Grauen'; dat
programma heeft een aantal
mensen de ogen geopend, zoals
Paul Klare. Die man kwam na af
loop daarvan naar mij toe, bood
zijn excuses aan en zei dat hij al
les wat hij tot dusver over mij ge
schreven had terugnam en dat
heeft hij toen ook echt opge
schreven. Dat was natuurlijk wel
heel sportief van hem, maar het
is toch wel tekenend; omdat ze
mij maar in één ding zagen, stop
ten ze me direct in een hokje en
keken niet verder. Een aantal
vooroordelen zijn nu weggeno
men en dat is fijn'.
Ach, ik wou dat die ouwe van
mij dit had kunnen meemaken.
Die zei altijd al van mij dat ik
veel meer kon. En dan kon hij je
ook zo leuk een complimentje
geven'.
PAUL DEVILEE.
Iris Murdoch en haar toenemende belangstelling voor godsdienst
Iris Murdoch; "Zowel een
goed kunstenaar als een re
ligieus mens probeert te
zien wat de wereld echt is".
i Iris Mur
doch lijken gemakkelijk
te lezen. De in Dublin ge
boren, 67-jarige schrijf
ster en filosofe beheerst
het bedenken van spec
taculaire 'plots' echter
als geen ander. Zelfs
haar bewonderaars heb
ben wel eens moeite met Groningen, getiteld 'Hoe
de bizarre wendingen bewijs ik het bestaan
die zij aanbrengt brengt van God?', maakte Mur-
in de levensloop van doch tijd vrij voor een
haar karakters. vraaggesprek.
Tijdens haar verblijf
in Nederland voor de
Van der Leeuw-lezing in
ang-
in haar ogen
bare roman liet
schrijfster zich uit. Van
Iris Murdoch verscheen
onlangs bij Contact de
vertaling van haar laat
ste roman 'The Good Ap
prentice' als 'De leer
tijd'.
GRONINGEN - Iris Murdoch rekent zichzelf tot de volgelingen van de bekende traditie
van de Engelse roman. „Daar zitten mijn voorouders. Ik geloof niet dat je mijn werk
modern of experimenteel kunt noemen. Mijn voorbeelden zijn Dickens, Austen, Tolstoi
en Dostojewski - daar hoor ik bij, al ben ik natuurlijk lang zo goed niet - schrijvers die
doordachte romans maakten met veel karakters erin. Een eind aan de traditie van de
grote romanschrijvers komt in de jaren twintig. Met mensen als Proust, James en Hardy.
De schrijvers die daarna komen, zijn niet zo goed".
Daarbij tekent Murdoch aan dat
deze laatste uitspraak niet zo zeer
een definitief oordeel is, maar an
ders moet worden begrepen. „Het
is heel moeilijk om eigentijdse lite
ratuur te beoordelen. We zitten er
te dicht op. Maar toch geloof ik, en
nu spreek ik iouter voor mezelf,
dat wanneer je om je heen kijkt, je
bijzonder weinig grote roman
schrijvers ontdekt. Er zijn er wel
die zeggen: de roman is dood. maar
dét geloof ik absoluut niet".
door
Peter Blom
Wanhoop
„Er zullen altijd romans worden
geschreven", is haar stellige over
tuiging. „Hij gedijde in de 19-de
eeuw. toen er een groot vertrou
wen was in menselijkheid en be
grip voor een ruime blik: het ge
voel dat het menselijk ras op de
goede weg was". „Er waren wel
problemen. Die hebben roman
ciers ook nodig, maar men kon ze
de aan".
„Ook in de jaren twintig en der
tig van deze eeuw zaten de mensen
nog vol hoop. De grote oorlog was
achter de rug en nu zou alles oké
worden. Maar na de verschrikkin
gen van Hitler en Stalin kwam het
gevoel van menselijke verdorven
heid. Wanhoop overdekt nu de pla
neet. Dat maakt indruk op de men
sen en dus ook op schrijvers".
„Vroeger keek je alleen rond in
je dorp, stad of land. Je leefde niet
in de hele wereld. Maar door de te
levisie zou je je dat nu kunnen
voorstellen, je kunt zien hoe ver
schrikkelijk de problemen zijn.
Mensen die verhongeren in Afrika,
die elkaar uitmoorden. Overal is
onrecht, tirannie, angst, voor kern
wapens bijvoorbeeld".
Haar romans, stelt Murdoch, zijn
desondanks nooit somber gewor
den. „Ook in mijn vroege romans
worden de mensen niet verplet
terd. Maar ze waren niet cynisch,
eerder opgewekt. Ik geloof wel dat
de latere romans veel beter zijn
dan de vroege. Als iemand tegen
mij zegt dat hij mijn eerste roman
het beste vond, dan is dat erg ont
moedigend. Ik heb veel geleerd in
die periode. De vroegere hebben
minder structuur, minder kracht,
minder omvang ook, ze zijn veel
korter".
„De latere boeken gaan over
méér menselijke dingen", wijst ze
op nog een verschil tussen haar
vroege en latere werk. „Over ver
schrikkelijke dingen weliswaar,
maar ja, veel vormen van kunst
gaan over dat soort dingen. Het as
pect dat 'mensen die verschrikke
lijke dingen overleven' is inder
daad in de latere romans veel ster
ker verwerkt. Die gaan ook meer
over religieuze onderwerpen, over
de achtergronden van religie. Dat
is een element dat het blikveld ver
ruimt".
Verslapping
Murdoch maakt het in haar werk
de lezer vaak niet gemakkelijk.
Met opzet. „Als mensen ongeluk
kig zijn met hun leven en ze vinden
baat bij een volstrekt romantisch
verhaaltje, voor een tijdje, dan is
dat goed. Aan de andere kant, als je
in het dagelijks leven ziet dat som
mige jonge personen verschrikke
lijk slechte dingen lezen, moet je
zeggen: probeer de volgende keer
eens iets beters".
„Sommige dingen zijn evident
slecht, bijvoorbeeld pornografie,
voortdurend televisiekijken, alle
soörten gemakkelijk vermaak
waarmee de wereld wordt over
stroomd. Die verslappen de vaar
digheden van de geest. Terwijl er
zoveel mooie dingen zijn om aan
dacht aan te besteden".
„Kunst kan je van het leven weg
voeren. Van de realiteit van je om
geving. Op een soort gemakkelijke,
dus slechte manier. Die je minder
in staat stelt om te gaan met het
leven en zijn rijkdom, zijn pracht
en verschrikking. Maar goede
kunst brengt je terug. Niet als ver
strooiing, maar door werkelijk te
laten zien hoe het is".
„Het klassieke beeld van slechte
kunst is die van de roman waarin
de romancier eenvoudigweg zich
zelf adoreert. Neem de James
Bond-verhalen. Over een man die
altijd slaagt, heel moedig is en door
elk meisje wordt bemind. Hij kan
zeer wreed zijn, maar niemand
schijnt dat in de gaten te hebben:
hij vecht immers voor de goede
zaak. Hij is een figuur met wie de
mensen zich identificeren en dat
doet de schrijver ook. Zoiets is een
valkuil voor de kunstenaar".
Religie
Iris Murdoch steekt zowel in
haar filosofische als literaire werk
veel energie in het onderzoek van
religie. „Eén van mijn eerste ro
mans was 'The Bell' en daarin
stond religie centraal. Mijn belang
stelling voor dat onderwerp was er
al heel vroeg. Het geloof is enorm
belangrijk voor een heleboel men
sen. En. omdat zij het op allerlei
verschillende manieren beleven,
heel geheimzinnig".
„Ik ben er in de loop van de tijd
steeds meer in geïnteresseerd ge
raakt. Toen ik negentien, twintig
jaar was dacht ik dat ik marxiste
was. Ik ben anglicaans opgevoed,
maar ik dacht dat ik het zonder ge
loof moest zien te redden. Latei-
ben ik daar op teruggekomen. Ik
denk nu dat het goed mogelijk is
een religieuze levensopvatting te
hebben. Ik ben sterk door het
boeddhisme beïnvloed, heb eraan
gedacht om boeddhist te worden".
„Ik geloof dat religie te maken
heeft met je bewust zijn van andere
mensen en andere dingen. Ergens
raakt het kunst. Zowel een goed
kunstenaar als een religieus mens
probeert te zien wat de wereld echt
is. Zij laten dit beeld niet vertroe
belen door hun ego, hoewel het in
feite onmogelijk is je egocentri
sche visie op de wereld kwijt te ra
ken".
„In de schepping van goede
kunst zit ook iets onbaatzuchtigs.
Je hoeft echter geen kunstenaar te
zijn, dat is een vak apart. Een kun
stenaar kan heel goed zijn, maar
een verschrikking voor zijn gezin,
egoïstisch in alle opzichten, behal
ve in zijn relatie tot kunst. Religie
verschilt hiervan. Ik zie mijn ge
voel voor religie niet als iets dog
matisch, maar als een soort alert
zijn op de wereld. Er zijn geheim
zinnige verbindingen tussen kunst
en religie".
Absoluut
In de Van der Leeuw-lezing be
klemtoonde Murdoch de relatie
tussen denken, goedheid en
werkelijkheid. „Er zijn oneindig
veel verschillen tussen mensen.
Volgens mij is ondanks alles op
merkelijk hoe gelijk de mensen
zijn, in bepaalde opzichten. Neem
een werk uit een wereld die ver van
ons staat, de poëzie van Homerus:
de gevoelens en oordelen van de
beschreven mensen lijken erg op
die van ons. Ze hebben moreel ge
voel, ze schamen zich, ze begrijpen
wat het betekent als je iemand
kwetst. Die zaken horen bij be
schavingen en waarschijnlijk zelfs
bij primitievere samenlevingsvor
men. Er zijn sterke banden tussen
de mensen. Ik denk dat literatuur
een sterke band is: het feit dat de
mensen eikaars boeken lezen".
In haar denken past ook het be
grip 'absolute waarden', waaraan
Murdoch ook in de Van der
Leeuw-lezing aandacht besteedde.
„Ik geloof dat ook mensen die er
nooit over hebben nagedacht toch
onderscheid maken tussen de din
gen die zij uit plichtsgevoel doen
en de dingen die zij vanwege louter
eigenbelang doen. Ik denk dat het
eenvoudigste uitgangspunt is om
te suggereren dat er zoiets als abso
lute waarden bestaan", verklaart
zij dit. „Voor het individu èn in al
gemene zin, omdat we streven naar
een samenleving met goede indivi
duen. Die we nooit zullen berei
ken, maar juist het streven is be
langrijk".
„Sommige mensen beweren dat
ze cynicus zijn, dat ze om niets an
ders geven dan zichzelf. Maar uit
eindelijk herkennen ook zij de
punten waarbij zij niet cynisch
kunnen zijn. En de maatschappij
als geheel heeft enige vooruitgang
geboekt, zelfs zeer recent, door te
erkennen dat er bepaalde normen
zijn die bewaard moeten blijven.
En dat we daarover met elkaar
kunnen praten. Dat biedt hoop
voor de wereld".
