Een unieke,
overspannen
samenleving
Correspondent neemt
afscheid van Amerika
ZATERDAG 4 OKTOBER 1986
EXTRA
PAGINA 29
Amerika is aardiger dan de Verenigde Staten.
Achter hun rokende barbecues met hamburgers en
openbarstende hotdogs zijn Amerikanen hele
aardige mensen, die het wereldgebeuren toetsen
aan wat zich op hun eigen vierkante meter
afspeelt. Maar het officiële Amerika kan worden
gekenschetst als een overmaatse en allerminst
efficiënte bureaucratie die net zo goed
analfabetisme, werkloosheid en armoede kent als
menige andere natie. Henk Kolb was ruim tien
jaar onze correspondent in Washington en legde er
ten afscheid enige impressies vast.
door Henk Kolb
lang niet meer het land van de onbegrensde mogelijkheden.
(foto Dirk Ketting)
Aardige mensen
Amerikanen proberen iemand echt
een plezier te doen met zulke uitspra
ken. Zij verwachten een passend blijk
van waardering voor deze hoffelijkhe
den en wat kan het dan eigenlijk schelen
of iemand genoegelijk snatert over het
Amsterdamse pretpark Tivoli? Het is
pas echt belangrijk als blijkt dat een des
kundige van de posterijen niet weet dat
brieven naar Nederland een andere kant
op moeten dan enveloppen voor de Ne
derlandse Antillen.
Maar zijn wij zoveel anders? Niet alle
Nederlanders weten precies waar Chica
go ligt. Of Seattle, of Detroit. Het is on
zin te gniffelen over de Amerikaanse ge
woonte om voedsel met de vork in de
rechterhand en de linker in de schoot
naar binnen te schoffelen, hoewel het
geen enkele opwinding wekt dat veel
Aziaten met stokjes eten en slurpen aan
soep uit een kommetje.
Op eigen grond, buiten de sfeer van de
politiek, in hun ballparks, op het strand,
in theaters, achter hun rokende barbe-
ques met hamburgers en openbarstende
'hotdogs' zijn Amerikanen hele aardige
mensen, die het wereldgebeuren toetsen
aan wat zich op hun eigen vierkante me
ter afspeelt. Zo langzamerhand weet ie
dereen wel dat Amerika geen 'smelt
kroes' is, en al lang niet meer het land
van de onbegrensde mogelijkheden.
Vietnam, Watergate, het vergaan van
de Challenger, werkloosheid, ramp
spoed in de landbouw, industrieel ver
val, een gebrekkige concurrentiepositie,
gigantische tekorten op begroting en
handelsbalans, honger, daklozen, een fa
lend onderwijssysteem dat een voortge
zette opleiding - vrijwel onbetaalbaar
maakt - om voor de vuist weg maar eens
een paar dingen op te sommen - nopen
tot bescheidenheid.
Gevaar
De nationale eenheid die vanuit het
Witte Huis bezwerend wordt veronder
steld, bestaat hooguit in tijden van drei
ging of glorie, die prioriteiten duidelijk
en onontkoombaar maken. En dus moet
aan gevaar voortdurend worden herin
nerd. Of dat nu uit Moskou heet te ko
men, of uit Cuba, Nicaragua of Libië en
of het werkelijk bestaat, zoals het zich in
het brein van Ronald Reagan voordoet,
is minder belangrijk dan het risico om,
bij gebrek aan ander onraad, te maken te
krijgen met de grote problemen die deze
federatie van staten van binnenuit be
dreigen.
Dat zijn niet de zwaarlijvigheid en pa
thologische vraatzucht, volksziekten op
zichzelf; of ooit de veronderstelde uit
roeiing van een minimale vis, de 'snail
darter', die de bouw van een dam ten
koste van 137 mihoen dollar twee jaar
verhinderde; hoe erg ook, niet aids; niet
de illegale immigratie; niet het legale of
illegale wapenbezit.
staanbaar taai-eigen hebben ontwik
keld, om het gevaar dat een generatie
teenagers het slachtoffer wordt van
steeds nieuwere en steeds verslavender
verdovende middelen. Ronald Reagan
heeft drugs weliswaar de oorlog ver
klaard, maar niet de middelen verschaft
voor effectieve bestrijding.
Cijfers: 5000 nieuwe gebruikers per
dag - uitgaven van 220 miljoen dollar per
dag aan illegale verdovende middelen,
zoals het nieuwste: 'crack' - 6.5 miljard
dollar per jaar voor bestrijding - on
danks het gebruik van Awacs, de militai
re vliegende waarnemings- en comman
doposten, wordt slechts 15 procent van
de smokkel onderschept voordat die de
straat bereikt - hulp aan heroïnegebrui
kers kost een tot anderhalf miljard dol
lar per jaar - bijstand voor cocainever-
slaafden zes tot zeven miljard in het eer
ste jaar alleen. Dat geld is er niet en de
hulp is er niet.
Waardigheid
Dit soort vraagstukken ontsnapt ge
heel aan de greep van de blikken domi
nees van de televisie, die Reagan zo'n
warm hart toedragen. Die winden zich
op over abortus in China en hebben ge
noeg misbaar gemaakt rond abortuskli
nieken in Amerika zelf om de regering
ertoe te brengen zich terug te trekken uit
het VN Fonds voor Bevolkingsvraag
stukken, dat probeert de bevolkings
groei in de armste landen van de wereld
af te remmen.
Amerika is een land met veel aardige
en bij tijden verbijsterend naieve men
sen: voortdurend hunkerend naar de
pompeuze status van zoiets als een ko
ningshuis en op zoek dus naar waardig
heid, altoos onderweg naar meer van het
een of ander, dromend nog van het zeer
nabije verleden waarin mannen nog
mannen waren, die hun gezin in schom
melende wagens onder kommervolle
omstandigheden op hoge wielen naar
een nieuwe toekomst reden, verlangend
naar tijden waarin goed en kwaad op
nieuw duidelijk te onderscheiden zijn.
Zij wórden daarentegen voortdurend
onder schot gehouden met waarschu
wingen tegen alles wat gevaarlijk kan
zijn voor de gezondheid en menigeen
rent zich terwille daarvan zwetend we
zenloos. Amerika bevestigt in door
snee nogal weerloos het beeld dat de 'ad-
campaigns' suggereren, gevoelig als
men is voor de dreiging er niet meer bij
te horen.
Zonder veel ontspanning leeft dit land
in allerlei overtrokken soorten vrees, die
zijn politiek en anderszins uiterst kneed
bare bevolking tot op het bot aanvreet
Op pakken melk staan foto's van vermis
te kinderen; in en nabij de grote steden
verschansen de Amerikanen zich in hun
slordig gebouwde behuizingen achter
slot en grendel; overdag gaan zij onalle
daags ogende mensen uit de weg, stap
pen niet in liften met maar één medeT
passagier, zijn beducht voor ontvoerders
en verkrachters als zij hun auto uit een
verlaten garage of van een parkeerter
rein moeten halen; zij hebben weinig
vertrouwen in politie en rechtspraak, die
net als de politiek zeer plaatselijk is be
paald.
Hele stap
Het gaat om analfabetisme, om werk
loosheid, om de zwarte Amerikanen die
schuilend in hun ghetto's zo ver buiten
de 'mainstream' achterop raken dat zij
een voor buitenstaanders vrijwel onver-
Het is een zeer onthutsende ervaring
om, zoals deze correspondent nog niet
lang geleden gebeurde, tijdens de lunch
plotseling in de loop van een pistool te
kijken: iemand haalde de kas leeg van
een restaurant in een onopvallende
buurt, ver van waar men dit soort mis
daad zou verwachten.
Welk een opluchting dat - óók in dit
land - een vijftal mannen met toetsen
bord, klarinet, saxofoon, basen trommel
op een rubbervlot 440 kilometer de Colo-
rado-rivier afzakte, om geïnspireerd
door de Grand Canyon jazz te scheppen.
Dit zijn indrukken, meer niet, van een
uitzonderlijk land met een samenleving
die maar zelden onder één noemer valt
te brengen; en van een macht die te wei
nig door creatief politiek denken wordt
geschraagd. Het is kortom een hele stap
van Reagan, Rambo en Mike Hammer
naar Lubbers, Grijpstra en De Gier.
t Twee Ku Klux Klan-leiders in Connecticut.
New York van een sombere zijde gezien.
De zon staat op ondergaan en in het
licht van schijnwerpers zwaait een
buikige man in een pak met knie
broek en sokophouders een stuk
hout door de baan van een keiharde
witleren bal, die arme mensen in
Haiti met de hand hebben genaaid.
Op de tribunes zwelt gejuich aan na
een droge knal. De bal zeilt loom bijna
naar de andere kant van het veld, terwijl
iemand in een anders gekleurde knie
broek probeert daar tegelijkertijcLaan te
komen. Hij houdt een zeer grote leren
handschoen vooruitgestoken, als Prik-
kebeen zijn vlindernet. En vangt de bal.
De toeschouwers zakken terug op*hun
stoeltjes en nemen een volgende teug
bier, in de zekerheid dat het korte mo
ment van spanning dat zij zojuist heb
ben beleefd voortaan vastligt en voor al
tijd terug te vinden zal zijn in statistie
ken, waar het na verloop van tijd onver
mijdelijk gaat behoren tot de records.
Amerikanen houden van records, van
dingen die nog nooit eerder gebeurd
zijn. En zij houden van hun baseball, dat
als een religie nivelleert en tijdelijk soe
laas biedt voor de genadeloze druk en
zuigkracht van een unieke, zij het door
gaans ongelukkige, ongelijke, overspan
nen samenleving.
Wanhoop
Amerika is aardiger dan de Verenigde
Staten. De Verenigde Staten zijn het of
ficiële Amerika. Een overmaatse en al
lerminst efficiënte bureaucratie laat als
dagelijks beheerder» van een ingewik
keld en omslachtig geregelde democra
tie uit zelfverdediging geen haar onge
kloofd. Vanuit het Witte Huis regeert nu
alweer zeer lang een bejaarde die de ge
schiedenis in zal gaan als een van Ameri-
ka's populairste ep belangrijkste presi
denten. Ronald Reagan heeft Amerika
weer overeind geholpen, zegt men, en
dit moet dan wel betekenen dat ik het
bijna elf jaar geleden kruipend heb aan
getroffen.
Dat was in het verkiezingsjaar 1976.
Een merkwaardig jaar. Niet alleen om
dat dit bizarre en buitenmaatse land uit
pure wanhoop na Watergate en Vietnam
de ijverige Democraat en dorpsnotabele
Jimmy Carter inhuurde als president,
maar ook omdat de Republikeinse partij
kans zag in een boekje met partij humor
niet minder dan 24 pagina's te wijden
aan gevleugelde woorden van president
Gerald Ford, hoewel deze geen redevoe
ring behoorlijk kon voorlezen, zelfs niet
de kleinste hindernis kon tegenkomen
zonder erover te struikelen, en vandaag
de dag alleen nog befaamd is omdat zijn
behendigheid bij het golfspel voor om
standers rechtstreeks levensgevaar ople
vert.
Jimmy Carter heette een populist te
zijn, maar men vindt nu ook Ronald
Reagan een populist en de Democrati
sche Partij wil een populistische bood
schap brengen, hoewel de Republikei
nen via een populistische benadering
een blijvende brede aanhang trachten te
verwerven na de politieke zelfmoord
van de populist en Democraat Frits
Mondale bij de presidentsverkiezingen
van 1980, Mondale die weer een protégé
was van de overleden senator en popu
list Hubert Humphrey. Amerikanen zijn
een zeer populistisch volk. Althans, zij
zouden dat moeten zijn.
Broodmand
Destijds wist Jimmy Carter nog wel
enige bijval te wekken met de verklaring
dat Amerika 's werelds broodmand
moest zijn in plaats van 's werelds arse
naal. Daar is weinig-van terechtgekomen
natuurlijk, want de wereld heeft graan
genoeg tegenwoordig en volgens opvol
ger Reagan zijn de VS het arsenaal van
de vrijheid. En telkens als hij een pers
conferentie geeft of langs andere weg
uitspraken doet in het openbaar, vraagt
men zich tevoren af: 'Is hij Rambo van
daag, of toch weer Walter Mitty?'
Maar, bij het afscheid van vrijwel da
gelijkse notities over Amerika, moet het
niet gaan over de politiek, want die is te
arrogant, zelfzuchtig, parochieel mach
tig en corrupt om zich in smakelijke ter
men van welwillendheid te laten be
schrijven. De Verenigde Staten hebben
als puntje bij paaltje komt geen bood
schap aan bondgenoten die niet in de
pas willen lopen en er een ander tempo
Kan óók in Amerika: bij een demonstratie tegen apartheid bij de Zuid-
afrikaanse ambassade in Washington worden twee vrouwen met zachte
hand verwij derd. (foto afp>
Ouderen zonder achterdeurtje hebben het niet gemakkelijk, (foto Dirk Ketting)
op na houden. Amerikaanse politici heb
ben maar zelden tijd voor buitenlandse
vragenstellers, want die vertegenwoor
digen geen stemmen. En als er geen
kruisraketten op het programma staan,
moet ijverig ambassadepersoneel hard
knokken om voor een passerende minis
ter-president of bewindsman van bui
tenlandse zaken gesprekspartners van
niveau te vinden.
Nederland stelt in de Verenigde Sta
ten niets voor. Het is niet alleen lastig
meer irrelevant veelal, en in Amerika is
het historisch, cultureel en verder vooral
folkloristisch enigszins bekend. Hoewel
weinigen precies weten waar het ligt in
Europa. 'Holland' wordt dikwijls ver
ward met België of Denemarken, doch
gedurig en irriterend geprezen vanwege
een algemene bekendheid met de Engel
se taal, dijken, kaas, klompen, windmo
lens en tulpen.
