Een leven in
hoger sferen
y
f1
1
L Jp\
f
Fokker: 'Vliegtuigen begreep ik altijd beter dan vrouwen'
PAGINA 20
EXTRA
Z i
ZATERDAG 4 OKTOBER 1986
Een mengeling van verbazing, ongeloof en
bewondering maakte zich ruim 75 jaar geleden
meester van de Haarlemse burgerij, toen
Anthony Fokker met zijn zelfgebouwde
vliegtuig 'De Spin' het luchtruim koos om een
vliegdemonstratie te geven boven de stad waar
hij opgroeide. Die met talloze stunts omlijste
vlucht betekende voor Fokker meer dan de
beleving van een groots moment; op 31
augustus 1911 stelde hij zijn leven definitief in
dienst van de luchtvaart. Innige relaties
offerde Fokker daarvoor op. „Want ik was niet
alleen geobsedeerd door mijn werk,
vliegtuigen begreep ik ook beter dan
vrouwen".
Wie was Anthony Fokker eigenlijk?
Dat hij in de jaren twintig en dertig
faam genoot als vliegtuigbouwer,
mag bekend worden verondersteld.
Maar hoe zit het met de verdere ken
nis over Fokker? Dacht deze man
bijvoorbeeld ooit aan vrouwen?
Was hij getrouwd, had hij kinderen?
Had hij eigenlijk hobby's?
Op dergelijke vragen zijn nauwelijks
antwoorden te vinden. Ook de vele boe
ken die over Fokker zijn geschreven zeg
gen veel over zijn werk, maar weinig
over de persoon zelf. Een van de weini
gen die de mens achter de vliegtuigbou
wer heeft gekend, is zijn nicht uit Wasse
naar. „Fokker was geobsedeerd door
zijn werk, maar hij was ook een goed
mens, met gevoel voor humor. Iedereen
die in de puree zat kon bij 'Tonny' te
recht. Hij was dol op Haagse hopjes en
eigenlijk was er maar één schaduwzijde
aan zijn leven: hij was allesbehalve for
tuinlijk in de liefde."
Anthony Herman Gerard (roepnaam
Tonny) Fokker, werd op 6 april 1890 ge
boren op Java in Indonesië. Als zovele
Nederlandse kinderen leidde Tonny in
die tijd in Indonesië een onbezorgd le
ventje op de koffieplantage van zijn va
der. Toen hij vier jaar oud was, besloten
vader en moeder Fokker naar Nederland
terug te keren, zodat Fokker junior en
zijn iets oudere zusje een behoorlijke
schoolopleiding konden volgen. Het ge
zin vestigde zich in augustus 1894 in
Haarlem.
Hoe goed de ouders van Fokker het ook
met hun zoon voor hadden, dikwijls
moet hij met heimwee hebben terugge
dacht aan het vrije en blije leventje op
Java. De schooltijd was voor Tonny en
zijn hele omgeving een ware beproe
ving. Fokker was overal in geïnteres
seerd, behalve in de lessen op school.
Dagelijks was hij op zijn zolderkamertje
in de weer met stoommachientjes en zijn
elektrische trein; van alles en nog wat
knutselde hij daar in elkaar. Tot groot
genoegen van zijn leraren en tot wan
hoop van zijn ouders besloot Anthony
van school te gaan en zich aan de 'kunst'
van het uitvinden te wijden.
Als er in huize Fokker visite was, dan
wenste Tonny niet te worden gestoord
in zijn knutselkamer. Om ongenode gas
ten te weren, zette hij de deurknop van
zijn kamer onder stroom. „Dat soort
grappen had hij wel vaker. Op een ver
jaardagspartijtje heeft hij ook eens het
vloerkleed onder stroom gezet. Bij het
zingen moesten we op het tapijt gaan
staan en elkaar allemaal een hand geven.
Nou ja de rest kun je wel raden".
Anti-plofband
De eerste echte uitvinding die Fokker
het licht deed zien, was de zogenaamde
anti-plofband. Samen met een school
vriend was hij op zijn kamertje maanden
bezig geweest deze band te ontwikkelen.
„Om aan stroom te komen heeft hij zelfs
nog eens het idee geopperd stroom af te
tappen van de bovenleiding van de tram,
die toen nog in Haarlem reed", vertelt de
nicht van Fokker. Helaas voor Tonny en
zijn schoolkameraad waren de Fransen
hem met de anti-plofband voor geweest;
de uitvinding was derhalve van nul en
generlei waarde.
Fokker besloot daarop zijn vleugels
uit te slaan. Hij vertrok naar Duitsland,
bezocht daar een chauffeursschool bij
Mainz, die tevens een cursus voor vlieg
tuigconstructie en een pilotencursus
had. De leerlingen moesten zelf hun
vliegtuig bouwen. Nadat hun eerste toe
stel ook door henzelf te zwaar was be
vonden, construeerden zij een lichtere
machine. Tjjdens de eerste test gooide
leraar Buechner de machine in puin.
Na deze teleurstelling besloot Antho
ny zelf maar een vliegtuig in elkaar te
zetten. Een 50-jarige medeleerling, luite
nant Von Daum werd zijn compagnon.
Het toestel 'De Spin' werd gebouwd in
een lege Zeppelin-loods in Baden-Ba
den. Aan het eind van 1910 was het toe
stel zover klaar dat Fokker er de eerste
sprongetjes mee waagde. Aanvankelijk
had het toestel geen richtingsroer, zodat
er met de kist geen koers was te houden,
maar dat maakte voor Fokker jr. niet uit.
Dolgelukkig ging hij met Kerst naar
huis om zijn ouders het grote nieuws te
vertellen. In Haarlem bereikte hem .het
rampzalige bericht dat zijn compagnon
Von Daum tijdens Fokkers vakantie ook
een vluchtje wilde maken. Tijdens de
start was hij tegen de enige boom gere
den, die het veld rijk was.
De jonge Fokker ging echter niet bij
de pakken neerzitten en begon meteen
met de bouw van zijn tweede 'Spin'.
„Dat was een karaktertrek van hem",
weet het Wassenaarse familielid. „Hij
liet zich niet gauw uit het veld slaan. Hij
bleef opgewekt en werkte gewoon hard
door. Veel mensen hebben altijd ge
dacht dat het een vervelende vent was.
Hij was vaak kortaf en dat klinkt natuur
lijk onvriendelijk. Maar mensen die hem
beter kenden, wisten wat ze aan hem
Anthony Fokker: Geen man van berekeningen, maar een kunstenaar in de vliegtuigbouw'.
Ineke van der Meer en Erik van den Brink
Het horloge dat Anthony Fokker van zijn vader kreeg, nadat hij op 31
augustus 1911 een rondje om de Haarlemse Sint Bavo had gevlogen, (foto anp»
hadden en hebben hem graag gemogen.
Zelf mocht ik hem ook graag. Vanuit het
buitenland stuurde hij ons altijd india-
nenpakken. Wat we er mee moesten was
me niet geheel duidelijk, maar het was
toch leuk bedoeld".
Als Fokker in Nederland was, werden
zijn nichtjes altijd uit school gehaald om
hem te komen 'bekijken'. „De moeder
van Fokker zag hem echt als iets bijzon*
ders. Als we dan bij haar thuis kwamen,
legde ze haar vinger tegen haar lippen.
Fokker lag dan op de bank te slapen en
mocht niet wakker wordengemaakt.
Dat is hem nou, zei ze dan, alsof hij een
wereldwonder was. Wij vonden er niets
aan en vertrokken weer. Fokker kon
trouwens toch te pas en te onpas in slaap
vallen. Hij heeft ons nog eens meegeno
men naar een theateruitvoering in Am
sterdam. De hele voorstelling heeft hij
zitten snurken".
Vliegbrevet
Samen met botenbouwer Jacob Goe-
decker was Fokker inmiddels in Duits
land druk doende zijn tweede 'Spin' te
bouwen. In dit toestel leerde Anthony
vliegen. In mei 1911 haalde hij zijn vlieg
brevet. Met Von Daum was Fokker over
eengekomen dat hij mede-eigenaar van
het vliegtuig zou worden.
Von Daum wilde meteen gaan oefe
nen, ook hij had de ambitie zijn brevet te
halen. Anthony wrong zich in allerlei
bochten om hem tegen te houden. In
middels had hij namelijk een uitnodi
ging uit Haarlem gekregen voor het ge
ven van een vliegdemonstratie. Von
Daum hield echter voet bij stuk en stap
te in het vliegtuigje.
De start verliep redelijk, maar bij de
landing vergat de luitenant alles om zich
heen en stortte van 10 meter hoogte naar
beneden. Hij schudde de wrakstukken
van zich af; ontstemd adviseerde Von
Daum Fokker zijn- vliegtuig mee te ne
men en naar de hel te vliegen. Gelukkig
was er bij Goedecker een derde 'Spin' in
de maak en de jonge Fokker gaf op 31
augustus 1911 toch zijn eerste vliegde
monstratie in Haarlem. Voor Fokker en
zijn familie een groots moment.
,.We waren allemaal zo trots als een
pauw. Vooral zijn moeder droeg hem op
handen. Ze aanbad hem eigenlijk altijd
al, maar toen was hij helemaal het einde
voor haar. Trouwens hij was ook dol op
zijn moeder. Als hij overkwam zei hij ai-
tijd tegen haar: zo eeuwige jeugd, hoe
staat het leven? In de meeste boeken
staat ook dat zijn vader veel geld in de
ondernemingen van Fokker heeft ge
stopt. Dat was inderdaad zo, maar daar
zat zijn moeder achter. Zij heeft haar
man altijd gepushed geld af te schuiven,
want vader Fokker moest eigenlijk wei
nig van de praktijken van zijn zoon heb
ben. Maar iedere cent die er door de fa
milie werd ingepompt heeft hij terugbe
taald".
De toen al succesvolle vliegtuigbou
wer was ongelukkig in de liefde. Hij
trouwde in zijn Duitse tijd met Elisabeth
von Morgen. Dat huwelijk was echter
geen lang leven beschoren. „Fokker en
vrouwen dat ging niet samen. Hij was
veel te veel geobsedeerd door zijn werk.
Hij had ook maar één hobby en dat was
filmen. Voor de rest was het vliegtuig-
bouwen geblazen en daar moesten die
vrouwen niets van hebben. Ze hingen
wel altijd bij bosjes om hem heen. Hij
was natuurlijk een aantrekkelijk figuur.
Net als bijvoorbeeld die autocoureurs,
die hebben ook altyd van die dames om
zich heen", is het enige dat de Wasse
naarse erover kwijt wil.
Na zyn mislukte huwelijk had Tonny
desondanks diverse verhoudingen. Zijn
grote liefde was de 19-jarige Russische
Ljuba Galanschikoff. Deze dame had
ook al op jonge leeftijd haar vliegbrevet
gehaald. Ljuba was voor Fokker de vol
maakte vrouw. Want: een partner die
over vliegtuigen kon praten. Ook al
sprak hij dan geen woord Russisch, met
handen en voeten konden zij elkaar veel
duidelijk maken. De mooie Ljuba begon
al snel met de kisten van Fokker te
vliegen. Voor Anthony een enorme re
clame want mooie vrouwelijke piloten
lagen in die tijd zeker niet voor het opra
pen.
Toch zou de zo innig schijnende rela
tie stuklopen. Omdat Fokker geen ande
re gespreksthema's kon verzinnen dan
de vliegtuigen in het algemeen en de on
derdelen in het bijzonder, werd Ljuba
hem na verloop van tijd zat. Fokker
schreef in zijn boek 'De Vliegende Hol
lander': „Ik werkte hard en was soms zo
moe, dat ik als ik haar bezocht al snel in
slaap viel inplaats van haar te vertellen
wat een schat ze toch was. En was ik toe
vallig wakker, dan was bij gebrek aan
beter het enige onderwerp steeds weer
de vliegerij."
In zijn autobiografie schrijft hij mis
moedig: „Ik heb vliegtuigen altijd beter
begrepen dan vrouwen. Door schade en
schande wijs geworden weet ik nu wel
dat je in de liefde net zo goed je hersens
moet gebruiken als in je zaken en mis
schien nog meer. Als je je zaken ver
waarloost, raak je je zaak kwijt. Als je de
liefde verwaarloost, verlies je die ook.
Dan krijg je mededingers. En concur
rentie stimuleert het zakenleven, maar is
de dood voor de liefde".
In 1925 vestigde Fokker zich in Ameri
ka. Daar waagde hij zich nog een keer in
het huwelijksbootje. Hij trouwde met de
mooie Viola Eastman. Het jonge echt
paar zou een lange huwelijksreis op een
luxe jacht gaan maken. Op het laatste
moment liet Fokker het echter afweten,
want hij wilde zijn fabriek niet zo lang in
de steek laten. Het was het begin van het
einde van een huwelijk dat vier jaar
duurde. De 29-jarige Viola sprong van de
vijftiende verdieping van een wolken
krabber in New York, aldus de geschied
schrijving.
Bijzondere band
Met zijn moeder had Fokker een bij
zondere band. Hoezeer hij zijn moeder
adoreerde, blijkt uit het feit dat hij er op
stond dat zij en niemand anders zijn in
de VS geconstrueerde jacht te water zou
laten. Fokker liet zijn moeder vanuit
haar woning in het Noordhollandse Ber
gen opbellen naar de Amerikaanse
jachtwerf. Via de telefoon wenste zij het
schip in het Engels behouden vaart. Aan
de andere kant van de oceaan liet Fok
ker de telefoonstem van zijn moeder via
luidsprekers op de scheepshelling ver
sterken, zodat alle genodigden haar kon
den horen. Een dergelijk - voor die tijd -
opmerkelijk technisch stuntje was ty
pisch iets voor Fokker.
Hoog in de Zwitserse bergen kocht
Fokker een chalet in Sankt Moritz. Van
tijd tot tijd trok hfi zich daar terug om
wat op adem te komen. Hü skiede veel
en de ijle lucht was voor de van jongs af
astmatische Anthony letterlijk en fi
guurlijk een verademing. „Het chalet
was de enige luxe die Fokker zichzelf in
zijn leven heeft toegestaan. Voor de rest
interesseerde geld hem helemaal niets.
Als hij maar brood op de plank had. Hij
is van die hele vliegtuigbusiness nooit
echt rijk geworden", weet Fokkers nicht
te vertellen. „Aan de ene kant was hij
een slimme zakenman, maar aan de an
dere kant liet hij zich veel door zijn vin
gers glippen".
Volgens de Wassenaarse was Anthony
wel een gezelligheidsmens. Vooral als
hij naar zijn chalet in Sankt Moritz ging,
nodigde hij vaak zijn hele familie uit en
vele vrienden. „Jong en oud door elkaar.
Daar hield hij van. Als tiener ben ik
vooral in de winter veel op het chalet ge
weest. Daar hield hij dan grote feesten.
Het enige probleem was altijd hoe bij
het huis te komen. Er was geen toe
gangsweg. Als we daar 'met een groep
aankwamen, kreeg jong en oud van An
thony een schop in de handen geduwd
en moesten we sneeuw schuiven om het
chalet te kunnen bereiken".
Anthony liet zijn gasten veel skiën. In
de garage stonden 30 paar ski's waar ie
dereen gebruik van kon maken. De
kleintjes onder de familie nam hij zelf
onder zijn hoede. Drie keer per week de
berg op met een kind en dan met de
kleuter tussen zijn benen naar beneden.
Het voornaamste voor Fokker was ech
ter dat hij met zekere regelmaat zijn fa
milie om zich heen had.
„Het was trouwens wel zo dat hij zich
midden in de feestvreugde soms ineens
opsloot in zijn studeerkamer. Dan was er
een idee bij hem opgekomen en dat
moest dan meteen worden uitgewerkt.
Net een kunstenaar. Zijn bureau lag vol
met tekeningen. Daarentegen ontbraken
er berekeningen, want een technicus
was hfi niet. Dat betekende dat je hem
soms dagen niet zag, maar dat mocht
voor ons de pret niet drukken".
Operatie
Aan het leven van Anthony kwam in
1939 vrij abrupt een einde. Op 49-jarige
leeftijd overleed hij in een ziekenhuis in
New York. „Hij lag in het ziekenhuis
voor een vrij eenvoudige ingreep. Dok
toren hadden ontdekt dat het kraakbeen
in zijn neus nogal fors was uitgevallen.
Zij vermoedden ook dat hij het daarom
nogal eens benauwd had. Fokker werd
geopereerd en de chirurgen haalden wat
van het kraakbeen weg. De operatie was
prima gelukt. Na een aantal dagen kreeg
hij echter hoge koorts en nog wat later
bleek dat hij hersenvliesontsteking had
gekregen. Tijdens een medisch onder
zoek kwam aan het licht dat er een
gaatje in zijn neusbeen zat. Daardoor
konden de bacteriën zich gemakkelijk
een weg banen naar de hersenen. Hij
heeft nog een aantal dagen in coma gele
gen en op 23 december was het met hem
gebeurd".
Fokker werd gecremeerd in de VS,
waarna zijn as per schip werd overge
bracht naar Nederland. De urn werd bij
gezet in het familiegraf in Driehuis-Wes-
terveld. „Het was voor de moeder van
Fokker een dramatische gebeurtenis dat
zij haar zoon naar het graf moest bren
gen", weet'Fokkers nicht nog. Ook voor
de vele vrienden en werknemers van
Fokker natuurlijk. Er waren zo'n 10.000
mensen bij de begrafenis. Lang niet ie
dereen kon op de begraafplaats komen,
zo vol was het er".
De nicht van Fokker vindt het vooral
erg triest dat hij de nieuwste ontwikke
lingen op luchtvaartgebied niet meer
heeft kunnen meemaken. „Van ruimte
vaart bijvoorbeeld heeft hü nooit iets ge
weten. Die man zou echt genoten heb
ben op het moment dat de eerste ruimte-
vlucht werd gemaakt".
Onlangs werd de 'Spin' in gehavende staat overgebracht vanuit Polen
voeren overleg over de uit te voeren restauratiewerkzaamheden.
Nederland. Twee vliegtuigtechnici
(foto Ancfol
