—vV
Dario Fo: boodschap in
bruisende verpakking
PODIUMBLIK
Schilderijen
zoeken
sponsors
Sculptuur in ruime zin
DINSDAG 30 SEPTEMBER 1986
KUNST
PAGINA 21
Redactie Pieter C. Rosier
Toneel en dans deze week in de
Leidse theaters. Tot de toneel
voorstellingen behoort een opvoe
ring morgenavond in de Leidse
Schouwburg van Dario Fo's 'Als
het ware toevallig een vrouw, Eli
sabeth'. De Internationale Nieu
we Scene uit Antwerpen begint
met de opvoering van deze kome
die over het Elizabethaans tijd
vak in Leiden aan een voorstel
lingenreeks in diverse Neder
landse schouwburgen. Dario Fo
is een Italiaanse auteur wiens
werk het dramatisch uitgangs
punt van menig zich zelf respec
terende theatermaker is. Veel
van zijn omvangrijk werk is in
de loop van de jaren in Leiden te
zien geweest, zodat men ook naar
dit theaterspektakel a la Shakes
peare nieuwsgierig mag uitzien.
m ~C
Lionle Hoche en Elke Schepers i
In 'Elisabeth' verdiept Dario Fo
zich in de figuur en psyche van
Elizabeth Tudor, koningin van
Engeland van 1558 tot 1603. Het
gaal in dit brok teksttheater met
name om de tragische liefdesge
schiedenis van Elizabeth voor de
25 jaar jongere graaf van Essex
Elders op deze pagina
de auteur Dario Fo.
Danstheater
Als het feestgewoel rond de vie
ring van Leidens Ontzet wat is
verstomd gooit het theater aan de
Oude Vest zijn deuren weer open.
Op zaterdagavond 4 oktober na
melijk treedt er de juniorengroep
van het Nederlands Danstheater
op. Wanneer er geen wijziging in
het programma komt zullen on
der meer worden uitgevoerd
'Dumbarton Oaks' van Hans van
Manen, Nomadenvan Jiri Ky-
lian en 'La Cathédrale Englou-
tie'. eveneens van Kylian. 'Noma
den' is gebaseerd op de rituele
dansen van de Aboriginals, de
oorspronkelijke bevolking van
Australië. 'La Cathédrale
Engloutie' is een ballet, waarin
de strijd tussen eigen wil en opge
legde wetten tot uitdrukking
wordt gebracht.
Harold Pinter
Op de Theaterschool in Amster
dam kwam vorig jaar de groep
'Breton' tot stand, een initiatief
van acteurs die pas waren afge
studeerd. De groep heeft als uit
gangspunt contrast en plurifor
miteit in speelstijlen. Na een ex
periment met deze opvatting in
een solovoorstelling is de keus
voor ae tweeae voorstelling ge
vallen op 'Vroeger' van Harold
Pinter. Deze voorstelling is mor
genavond in het LAK te zien. In
de regie van Aike Dirkzwager en
met Edith Andriesse. Gerrat
Klieverik en Marian Theelen als
vertolkers.
Deadline
Het Leids Theater komt zater
dagavond naar het LAK met
'Deadline', een eigen produktie
gebaseerd op 'De draad in het
donker' van Hella Haasse. Hel
stuk, met als thema de vraag hoe
vrij de mens is, is door middel
van improvisatie ontstaan,
waarbij de regisseur Jan Kijne
de uiteindelijke dialoog heeft ge
schreven. In het oorspronkelijke
verhaal laat Hella Haasse ko
ningi' Minos toegeven dat de Mi-
notaurus door hem is verzonnen.
Angst en ontzag voor deze niet
bestaande god houden en volk
rustig. En Theseus, die de zoge
naamde Minotaurus heeft versla
gen, wil niet toegeven dat het om
een verzinsel ging. Hij is een held
en helden zorgen voor vrede. In
'Deadline' wordt de held T. on
aangenaam gestoord bij zijn be
zigheden. Getoond wordt hoe
sommige mensen een eigen oplos
sing vinden voor het behoud van
hun eigen identiteit, dankzij of
ondanks anderen.
Lelijk eendje
'Het lelijke jonge eendje', een
toneelbewerking van het gelijk
namige sprookje van H.C. An
dersen, staat zondagmiddag 5
oktober in het LAK-thealer. In
deze voorstelling van het kinder
theater NJT gaat het er om hoe
het is om lelijk te worden gevon
den, om anders te zijn dan de an
deren. Eenzaamheid, jaloezie,
buiten de groep worden gestoten
en opkomen voor jezelf, daarover
handelt in grote lijnen dit stuk
voor de jeugd van zes tot twaalf
jaar. Het suk kent uiteraard een
moraal. Als het eendje tenslotte is
veranderd in .een prachtige
zwaan en zijn soortgenoten, die
hem eerder geen blik waardig
keurden, hem bewonderend uit
nodigen zich bij hen aan te slui
ten weigert hij dat. Hun waarde
ring geldt immers alleen zijn ui
terlijk. Óndanks deze 'bood
schap' laat de voorstelling vol
doende ruimte voor humor. Aan
vang 15.00 uur.
Het beroemde Belgische ge
zelschap 'Kollektief Interna
tionale Nieuwe Scene'
speelt morgenavond in de
Leidse Schouwburg 'Elisa
beth' van de internationaal
befaamde auteur/acteur Da
rio Fo. Fo mag zich al een
ruim aantal jaren - ook in
Nederland - in een immer
groeiende belangstelling
voor zijn werk verheugen,
maar is bij het grote publiek
(juist zijn doelgroep) nog re
latief onbekend. Reden voor
een beschouwing van zijn
werk en - in mindere mate -
zijn leven.
LEIDEN - 'Zegt de naam Dario
Fo jou iets?'
'Dario Fo? Ja Is dat niet die
Italiaan, die theater voor het volk
maakt; communistisch, of zo?'
Dit is ongeveer de parate ken
nis van de gemiddelde Nederlan
der over Dario Fo - als het al
zover komt. En toch is juist die
gemiddelde Nederlander, of lie
ver: het 'gewone volk', degene
voor wie Fo leeft en werkt. Voor
Fo geen 'kunst om de kunst',
geen theater voor het eigen thea
terwereldje, geen burgerlijk en
tertainment, maar engagement,
politiek theater voor, door. met
en tussen het volk en tegen de
machthebbers, de regenten, de
bazen.
Fo zelf: 'Wij weigeren de theo
rie van een kunst en een cultuur
als middel tot verzoening van al
le burgers. Kunst die voor onder
nemers goed is, kan en mag niet
goed zijn voor loontrekkenden'.
En: 'Komisch theater betekent
voor mij lachen in het besef van
de tegenstander, de vijand van je
klasse, te vernietigen. Dat wil
zeggen, de mythen van de bour
geoisie van het kapitaal verplet
teren'.
Voeg hier wat Fo-titels aan toé
en het zal duidelijk zijn dat we
hier te maken hebben met een
voor Nederland anno 1986 onbe
kend verschijnsel: 'De Ballade
en de Begrafenis van de Baas'.
'Boem, Boem. Wie Daar? De Po
litie', 'Genoeg van de Fascisten.
Toevallige Dood van een Anar
chist'. Politiek theater, dus. En
dat is in Nederland op sterven na
dood - voor zover het ooit le
vensvatbaarheid heeft gehad.
Zodra je Fo en de zijnen hoort of
leest, waan je je in een andere
plaats en tijd. Welke theaterma
ker in Nederland claimt nog een
politieke boodschap te hebben?
Dat is toch 'passé' en oninteres
sant?! En wie pretendeert nog
überhaupt pogingen te doen de
massa te bereiken? Het is toch
een bekend feit dat die al lang
verloren is aan film en televisie.
In een tijd dat hier iedereen
huiverig is voor moraal, 'beteke
nis', belering of uitspraken,
strijdt Fo in Italië onverstoor
baar voort met de idealen die hij
in de jaren zestig opdeed met
studies van Sartre, Camus, maar
vooral Marx, Lenin en Mao. En
dat zijn strijd aanslaat, blijkt zo
wel uit de enorme bezoekers aan
tallen bij zijn stukken, als uit de
geprikkeldheid, waarmee het 'es
tablishment' (voor ons haast een
met nostalgie beladen term),
neo-fascistische organisaties en
de Mafia op hem reageren. Fo is
noch een eenzaam roepende in
de woestijn, noch een dwarslig
ger die zijn tegenstanders zich
kunnen veroorloven te negeren.
Blijkbaar is er in Italië een voe
dingsbodem voor dit soort werk
die bij ons verdwenen is. of ver
sluierd. Wie gelooft er hier nou
nog één seconde dat 'de revolu
tie' nabij is, of mogelijk, of ge
wenst?
Los van deze aan Fo's theater
bestaansrechtverlenende voe
dingsbodem, is het ongetwijfeld
de vorm die hij gekozen heeft,
die voor het succes daarvan ver
antwoordelijk is: de komische.
Op zoek naar een vorm die bij
het volk zou aanslaan, begon Fo
de geschiedenis na te pluizen op
vormen van volkscultuur en
kwam daarbij tot de volgende
conclusie: 'Alle ons bekende ko
mische theatervormen zijn
voortgekomen uit het volk
Het zijn allemaal vormen voort
gekomen uit de volkscultuur
Machthebbers hebben altijd een
intense hekel gehad aan het gro
teske, de lach, ze zijn er als de
dood voor'. Aansluitend bij deze
traditie, besloot Fo zich te con
centreren op de klucht, de satire
en de komedie. Niet alleen van
wege de traditie, maar ook van
wege de duidelijkheid van deze
vormen: 'We hebben gemerkt
dat onze bedoelingen veel duide
lijker overkomen, als we ze in
een passende, satirische, onder
houdende, groteske vorm weten
te kleden'.
Fo's ideaal is altijd geweest een
synthese te bereiken tussen het
epische theater van Brecht en de
Italiaanse Commedia dell'Arte;
het belerende van de één in de
vitale, groteske en levendige
vorm van de ander. De bood
schap zit verpakt in een vorm die
elke seconde 'des theaters' moet
zijn en waarin invloeden van mir
me, poppenspel, acrobatiek en
circus duidelijk zichtbaar zijn.
Een bruisend theater dus, waar
voor de mensen in Italië althans,
graag de deur uitgaan.
Met betrekking tot Fo's carriè
re springt één jaar direct in het
oog:: 1968, waarin hij zoals hij
het zelf schimpend noemt: 'brak
met mijn burgerlijke periode'.
Alhoewel zijn werk uit die perio
de reeds politiek kritische ele
menten bevat, voltrekt het zich
in de veilige sfeer van het burger
lijk schouwburgtheater. Maar de
bewustwording bij hem en zijn
vrouw, de actrice Franca Rame,
groeit en in 1968 breken zij defi
nitief met het geïnstitutionali
seerd theater en besluiten zij
'kunstenaars te worden ten dien
ste van de revolutionaire proleta
rische beweging'. Met enkele
vrienden richten zij de gemeen
schap 'Nuove Scene' op, waar
binnen in 1969 het collectief 'La
Comune' ontstaat: politiek en so
ciaal activerend volkstheater. De
groep stelt zich solidair met de
massa, breekt met alle welstand
en werkt voor het gemiddelde
loon van arbeiders in Italië.
De doorbraak naar het grote
publiek komt in datzelfde jaar
ir Fragment uit Dario Fo's 'Elisabeth' door de Internationale Nieuwe Scene.
met Fo's 'Mistero Buffo', een op
de middeleeuwen geïnspireerd
modern mysteriespel dat tracht
aan te tonen hoe de wetten dei-
onderdrukking door de eeuwen
heen onveranderd zijn gebleven.
Mede door de beroemde uitvoe
ring van dit stuk door het 'Kol-
lektief Internationale Nieuwe
Scene' kreeg Fo in Nederland be
kendheid en opvoeringen van
andere stukken door o.m. To
neelgroep Theater, De Nieuwe
Komedie en het Projekttheater.
versterkten zijn faam.
De binnen- en buitenlandse
bekendheid van Fo en La Comu
ne groeiden met elk jaar tegen de
klippen van repressieve toleran
tie (door de verschillende instan
ties) op, maar bereikten in 1981
een kritisch hoogtepunt met
'Clacson, Trombette e Permac-
chi', dat temidden van de oplaai
ende terreur in Italië een aan
klacht leverde tegen de hypocri
sie van de regering in haar be
strijding van het terrorisme. Het
stuk lokte een politiek schandaal
uit, waarbij de groep als terroris
ten werd afgeschilderd en be
schuldigd van banden met de
PLO. de IRA en de ETA. Na de
nodige deining werd de groep
geconfronteerd met het andere
wapen van de machthebbers: ne
geren en doodzwijgen. Maar ook
dat hielp niets. Fo en de zijnen
bleven en blijven strijden tegen
de 'plagen' van Italië: de corrup
tie, de invloed van de kerk. de
klassemaatschappij, de onder
drukking van de vrouw, het neo-
fascisme, de politici. Hoe lang
nog? En haalt het iets uit? Maar
die twijfel is zeer Hollands.
Elisabeth
Het stuk van morgenavond -
'Elisabeth' - stamt uit 1984 en is
één van de vele historiestukken
die Fo geschreven heeft, waarbij
Fo's stelling altijd is geweest dat
het verleden 'leeft' in die zin dat
het het heden verklaarbaar
maakt en daarop een grote in
vloed heeft. 'Elisabeth' toont
een paar uur uit het leven
de
eerste Engelse vorstin met die
naam. Zij worstelt met haar twij
fels over haar leven en koning
schap: twijfels over het laten ont
hoofden van Maria Stuart; wat
moet ze aan met ene heer Sha
kespeare die in een personage
Hamlet haarscherp lijkt uit te te
kenen, of met de Graaf van Es
sex op wie.ze verliefd is, maar die
een staatsgreep voorbereidt, of
met de verschillende religieuze
partijen in haar land? Het stuk
schept een beeld van een briljant
monarche die moet laveren tus
sen persoonlijke, nationale en in
ternationale belangen, die een
bloeitijd in de Engelse literaire
cultuur mogelijk maakt, die En
geland laat worden en daar zelf
onvermijdelijk aan onderdoor
gaat.
Het stuk is zeer knap geschre
ven, bevat schitterende rollen en
kan - mede vanwege de faam
van de uitvoerende groep - onge
zien ten zeerste aanbevolen wor
den.
PAUL DEVILEE
LEIDEN - Van 3 oktober tot 30 no
vember worden in het Stedelijk
Museum 'De Lakenhal' ongeveer
dertig schilderijen tentoongesteld,
die in het afgelopen jaar zijn geres
taureerd in het kader van het pro
ject 'Schilderijen zoeken spon-
Dit project bestaat hieruit dat be-
drijven, verenigingen, stichtingen
en particulieren optreden als spon
sor in de restauratiekosten. De ac
tie is in 1982 begonnen en zal door
gaan tot het jaar 2000. Tot dusver
konden niet minder dan 76 schilde
rijen geheel of grotendeels op kos
ten van derden worden gerestau
reerd, terwijl het museum zelf
daardoor de financiële handen vrij
had om nog eens 47 schilderijen te
laten restaureren.
De geëxposeerde werken zijn
vervaardigd in de periode van 1500
tot 1930, maar de meeste schilderij
en dateren uit de 17de en 18de
eeuw. Er zijn bekende kunstenaars
vertegenwoordigd, zoals Cornelis
Engebrechtsz en Willem van Mie
ris en zijn zoon Frans van Mieris de
Jonge. Ook de schuttersvendels
van Claes van der Meer en Johan
van Boerchem, in 1626 door Joris
van Schooten geportretteerd, zijn
aanwezig. Deze schilderijen kon
den worden gerestaureerd dankzij
een subsidie van het ministerie van
WVC
In dezelfde zaal zijn schilderijen
te zien die hard aan restauratie toe
zijn, bijvoorbeeld een portret van
dezelfde Claes van der Meer, die
samen met zijn vrouw door een on
bekende in 1650 is neergezet. Zo
wel de gerestaureerde als de nog te
restaureren schilderijen zijn voor
zien van uitleg en documentatie
omtrent de aard van de restauratie.
Opdracht voor
K. Holierhoek
DEN HAAG - De Leiderdorper
Kees Holierhoek heeft van het
Fonds voor de Letteren opdracht
gekregen tot het schrijven van een
systematische en beknopte studie
over de auteursrechtelijke positie
van schrijvers en vertalers in de di
verse puibliciteitsmedia. Holier
hoek wordt daarmee aangespro
ken op zijn speciaüteit, waarvan hij
onder meer bij de Vereniging van
Letterkundigen getuigt.
Het Fonds voor de Letteren kan
sinds 1983 een actief beleid voeren
waar het opdrachten betreft. Het
richt zich daarbij op het beschrij
ven van letterkundige verschijnse
len en met name het essayistisch
werk, de letterkundige biografie en
het moeilijker vertaalwerk.
KUNSTWET - De bestaande wet
geving op het terrein van de kun
sten moet worden samengevoegd
in één Wet op de Kunsten. Zo'n
wet zou een einde moeten maken
aan de warboel van ondoorzichtige
regelingen, adviezen en voorwaar
den in deze sector. Daarnaast moet
er een wet op het cultuurbehoud
komen, die de bestaande Monu
mentenwet en de Wet behoud cul
tuurbezit samenbrengt. Een wette
lijke regeling van het museumbe-
stel zou daaraan toegevoegd moe
ten worden.
Dit adviseert het Sociaal en Cul
tureel Planbureau (SCP) aan mi
nister Brinkman van welzijn en
cultuur. De aanbevelingen zijn
neergelegd in een lijvig rapport dat
gisteren is verschenen en 'Advies
cultuurwetgeving' heet.
UTRECHT - Een uiterst godsvruchtige paus zijn. en er toch een nar op
nahouden. Dat historische feit trof toneelschrijver Ton Vorstenbosch voor
al bij het bestuderen van het leven van de Utrechter Adriaan Floriszoon
Boeyens (1459-1532), de enige Nederlandèr die het tot paus heeft gebracht.
Als groots opgezette ad-hoc produktie (meer dan zestig medewerkers,
onder wie ook musici) wordt dit nieuwe Nederlandse stuk in het kader
van de lustrumviering van de 350-jarige Rijksuniversiteit in Utrecht van
af vanavond in de aula van het Utrechtse Academiegebouw aan het Dom-
plein opgevoerd. Henk van Ulsen speelt de hoofdrol. Voor de regie tekent
Aram Adriaanse.
"De nar bracht mijn fantasie op gang, vanuit die invalshoek ben ik'
gaan schrijven", zegt Vorstenbosch, "Nu moet ik er wel bij vertellen, dat
voor die tijd een nar op het pauselijk hof helemaal niet zo vreemd is. Zijn
voorganger, Leo X, had er zelfs meer in dienst. Maar Leo X kon lachen,
j ging de geschiedenis in als een verkwistende paus. Adriaan Boeyens was
daarentegen humorloos; integer maar humorloos. Die eigenschappen trej
i je overigens opvallend vaak naast elkaar aan: wat heeft het een met het
ander te maken? Maar goedwat mij toch vooral prikkelde was de vraag
hoe die confrontatie tussen die stugge Hollander en een Romaanse spot-
I geest zich ont wikkeld zou kunnen hebben. Een fantasie dus, en geen docu
mentair drama, hoewel ik wel historische gebeurtenissen heb verwerkt".
De nar van de paus, Stichting Utrechts Theater Initietieven, van 30 sep-
tember tot en met zaterdag 18 okt. (niet op zo. en ma.), Aula Academiege-
I bouw, Domplein. Reserveren: 030-312452. (foto anp>.
'Beelden' van Thijs van Kimmenade
Expositie 'Beelden' van Thijs van
Kimmenade, t/in 12 oktober. Galerie
AZL, Academisch Ziekenhuis, Rijns-
burgerweg 10, Leiden. Geopend ma.
t/m vr. van 10.00-17.00 uur. Za. en zo.
van 14.00-17.00 uur.
LEIDEN - De tentoonstelling
van Thijs van Kimmenade bij de
galerie van het Academisch Zie
kenhuis, heeft als titel 'Beelden'
meegekregen. Anders dan men
misschien zou denken, gaat het
hier niet om een vast te omschrij
ven vorm van sculptuur. Van
Kimmenade werkt noch met na
tuursteen, noch met brons, maar
zijn materiaalgebruik is geva
rieerd en tevens uiterst simpel:
baksteen, cement, een strip rub
ber of metaal, elektriciteitsdraad,
of combinaties hiervan. Van
Kimmenade weet met eenvoudi
ge middelen suggestieve objec
ten te creëren, en het is juist deze
eenvoud die allerlei reacties te
weegbrengt. Een stuk 'Wat een
hondeweer' getiteld, was voor
een passerende elektricien aan
leiding zijn eigen creatieve bij
drage tot de expositie te leveren.
Geïnspireerd door het huisje met
een kronkelende rookpluim, ge
maakt van een stuk elektrici
teitsdraad, bevestigde hij op de
vloer van de galerie een bundel
veelkleurige draden, die eindi
gen in een grote kwast koper
draad en vermeldde daarbij, be
halve zijn naam: 'Kloteweer -
Over de prijs valt te praten'.
In deze persiflage op*het werk
van Thijs van Kimmenade ont
breekt echter een belangrijke in
houdelijke component. Naast
het spel met het materiaal is het
spel met de taal van belang. Een
deel van de geëxposeerde objec
ten laat de relatie zien tussen de
betekenis van een woord en het
beeld dat men heeft van een
vrouw bijvoorbeeld. Bij een
baadster of een amazone is de as
sociatie in summiere vorm weer
gegeven. In het eerste geval door
de typerende houding en bij de
amazone door twee strengen
haar onder elkaar aan te bren
gen, als verwijzing naar de ruiter
en haar paard. Slechts het woord
amazone in kratletters, geombi-
neerd met de twee staarten, laat
aan duidelijkheid niets te wen-
Thijs van Kimmenade geeft
meermalen een grote rol aan de
titel van een stuk. Zo ontstaan in
samenhang met het beeld
woordgrapjes, die soms te ge
zocht zijn om werkelijk leuk ge
vonden te worden. Om een voor
beeld te geven, het woord 'Wat-
teaux' verwijst in het gelijknami
ge stuk niet naar de Franse schil
der Watteau (zonder x) maar
moet letterlijk opgevat worden,
met het oog op de vele gekleurde
wattebolletjes achter glas. Tot
dezelfde categorie behoren 'Ein
stein - Ein stein' en het werk
'Kus-sen', waarin Van Kimmena
de zinspeelt op de liefde, door op
Thijs van Kimmenade: 'Hommage a Einstein'.
twee witte kussentjes beide let
tergrepen van het woord 'kus
sen' aan te brengen.
Behalve de liefde en de baad
sters zijn in het werk van Van
Kimmenade twee andere the
ma's te onderscheiden, de stoel
en de mummie. De 'Open en
dichte stoel' bestaat uit strak ge
construeerde objecten, die niet
ontworpen zijn om als meubel
stuk te dienen, evenals een soort
gelijk werk uit 1979, waarvan de
vorm herinnert aan een zittende
figuur. Ook de mummies van
Van Kimmenade zijn soms een
tussenvorm van een stoel en een
met verband omwikkelde figuur.
Dit deel van het werk overtuigt
meer dan de kleine samengestel
de objecten, die ik meer als expe
rimenten met diverse materialen
beschouw. Dergelijke extreme
uitingen lokken reacties uit zoals
hierboven beschreven. Het mate
riaal biedt ongekende mogelijk
heden maar een evenwichtiger
selectie zou een overtuigender
beeld geven van Van Kimmena-
des werk, waarin de grenzen tus
sen verschillende kunstvormen
vervagen.
NANCY STOOP.
