Opera Parijs speelbal
van politieke twisten I
Claxon Festival boeit van begin tot einde
Frank Boeijen Groep in Leidse Pesthuis: huilen in de regen
19« MAANDAG 15 SEPTEMBER 1986
KUNST
PAGINA 21
Het Claxon Geluid Festival. Bijge
woond in de Waag op 12 en 13 sep
tember.
LEIDEN - Een ding kan gezegd
worden van het Claxon Festival:
de gepresenteerde werken munt
ten uit door een hoog niveau en
door de oorspronkelijkheid van
hun inhoud. Na lezing van het
programmaboekje werd je toch
telkens weer verrast door de uit
eindelijke realisatie. Het experi
mentele karakter, de avant-garde
technieken en het hoge artistieke
gehalte hielden de aandacht van
de toeschouwers voortdurend
gevangen.
Ook al leek het programma
van de hak op de tak te springen,
toch waren er grote lijnen te ont
dekken; een aantal werken van
Nederlanders beleefde zijn pre
mière (Termos, Emmer, Altena
en Waisvisz) en van de buiten
landse artiesten traden er ver
schillende voor het eerst op in
Nederland (Henry, Mitchell en
het trio Staley-etc). Wie be
nieuwd is naar wat er leeft op het
gebied van geluidskunst, komt
op dit festival aan zijn trekken.
De solo-optredens waren in de
meerderheid. Op conventionele
instrumenten waren te horen de
saxofonisten Paul Termos - al
eerder besproken - en Roscoe
Mitchell, een vooraanstaande
Amerikaanse jazz-componist. Hij
stelde de fabelachtige technische
beheersing van zijn instrument
volledig in dienst van zijn muzi
kale expressie. De hele ruimte
van het Waaggebouw zinderde
van zyn spel. De speciale adem-
techniek, waardoor hij ononder
broken door bleef spelen, benam
de toehoorders bijkans de adem
en veroorzaakte de nodige op
winding.
De piano was al eerder aan bod
geweest als solo-instrument; za
terdag was het Guus Janssen die
voor het eerst muziek vertolkte
van collega's Margriet Hoender
dos en Paul Termos. Zeer nauw
gezet en glashelder speelde Jans
sen de eindeloos voortspinnen-
de, priegelende melodie van
Hoenderdos en het bijna machi
naal ritmische Carara van Ter
mos. Maar het mooist was zijn ei
gen compositie 'Dik en Dun'.
Overal in de ruimte schenen de
beierende klanken op te duiken,
nu eens dichtbij, dan weer ver
der af; de intentie van het werk
sprak regelrecht tot het hart.
De Fransman Pierre Henry -
eerder te horen op dit festival -
experimenteerde al in de jaren
vijftig met elektronische muziek.
Later is er het gebruik van de
computer bijgekomen. Nick Col
lins ontvangt op het moment van
uitvoering radio-signalen, die hij
ter plekke bewerkt met muziek-
computertjes. Veel ibeer dan ge
luidsvervorming en onregelma
tig, ritmisch stokkende herhalin
gen bood het geheel echter niet.
Waisvisz had het anders aange
pakt. Hij maakt het bespelen van
een aantal muziek-computers tot
een fysieke en visuele perfor
mance van elektronische mu
ziek. Waisvisz was via kabels ver
bonden met de computers. De
kabels leidden naar bedienings
paneeltjes die als handschoenen
rond zijn handen gebonden wa
ren. De bewegingen van zijn han
den en armen manipuleerden de
muziek.
De samenhang tussen de
klankproduktie en de handen
was voor de toeschouwer echter
niet altijd duidelijk. Het concert
was fascinerend maar nog fasci
nerender was de persoon van
Waisvisz zelf; in het begin leek
hij een dans van gebarentaal uit
te voeren, maar geleidelijk aan
werden zijn bewegingen minder
vloeiend, het leek eerder een fol
tering met elektrische schokken,
toegediend door een geheimzin
nige macht op de achtergrond.
Over Alledaagse beslommerin
gen onder de microscoop en voor
de microfoon van Jim van der
Woude en Floris van Manen kan
ik kort zijn: dit valt nauwelijks
onder woorden te brengen. De
beslommeringen voltrokken
zich tegen een deprimerende
achtergrond van wankele, afge
dankte attributen, pure nonsens.
Degenen die het gezien hebben
zullen er nog steeds met veel pret
aan terugdenken. Opera - mu
ziektheater bij uitstek - werd
vertegenwoordigd door Huib
Emmer die grimmige, afstande
lijke muziek componeerde bij de
titel: 'They Stumble All Night
Over Bones Of The Dead'. Tekst
is van Ken Hollings. Weinig thea
traals was er aan de eerste scène
te beleven of het moesten de dia-
beelden zijn. De uitvoerenden
brachten het werk uiterst cons
ciëntieus, maar het geheel kwam
tóch niet echt uit de verf.
Tenslotte traden er twee groe
pen op: Het Maarten Altena Oc
tet met een luisterrijk en zeer
goed klinkende presentatie van
nieuwe werken en het New
Yorkse trio Jim Staley, Shelly
Hirsch en Sam Bennett, voor het
eerst in Nederland. Shelley
Hirsch is een buitengewoon pak
kende stemkunstenares met een
eindeloos scala aan uitdruk-
Michel Waisvisz in actie in de Waag. Zijn handen zijn i
verbonden met muziek-cómputers.
kingsmogelijkheden en dan nog
wel zonder één echt woord te
spreken of te zingen; de stem als
instrument sec.
Als het goed is ontstaat er in de
loop v^n zo'n evenement een
sfeer van mededeelzaamheid en
intimiteit. Je leert eikaars gezich
ten kennen, je deelt dezelfde er
varingen, je maakt deel uit van
een afzonderlijke gemeenschap.
Ook nu was dit het geval. Na af
loop kon men er moeilijk tot ko
men de Waag te verlaten en er
werden nog wat biertjes gedron
ken. Enkele reacties van onvoor
bereide bezoekers: 'Ik wist echt
niet wat me overkwam en waar
ik terecht was gekomen, maar
het was ontzettend leuk'. En:
'Gelukkig snap ik niets van mo
derne muziek, dus kon ik naar
hartelust genieten'. Dit komt
voortaan op mijn programma te
staan.
MONICA SCHIKS
(foto Fred Rohde)
De Frank Boeijen Groep. Frank
Boeijen: zang en gitaar; Ger Hoey-
makers: gitaar: Jos Haagmans: toet
sen, Nels Busch: basgitaar; Henk
Wanders: drums. Gehoord op 13 sep
tember in het Pesthuis, Leiden.
LEIDEN - De Culturele Raad
van Zuid-Holland had gedacht
slim te zijn door tijdens de
Kunstbeurs in het Pesthuis ook
concerten te organiseren. Dat
zou drempelverlagend kunnen
werken voor het bezoek aan de
beeldende kunst die er hangt.
Het pakt echter allemaal precies
omgekeerd uit. De expositie
trekt veel bezoekers, er is al voor
meer dan een half miljoen aan
kunstwerken verkocht. Maar de
concerten lopen van geen kan
ten. Het jazzfestival van vorig
weekeinde trok een handjevol
publiek. Voor de Frank Boeijen
Groep - toch met lengten voor
sprong de populairste Nederpop-
groep - kwamen er zaterdag
twee handjesvol.
Het hele concert had de allure
van een kind met een water
hoofd: zware jongens liepen met
walkie talkies rond om de orde te
handhaven, een horeca-exploi-
tant had heel wat vaatjes bier la
ten aanrukken, een prachtig po
dium compleet met lichtshow
was in elkaar getimmerd, de ge
luidsinstallatie was metershoog.
En dat allemaal om een groepje
van amper honderd concertgan
gers omver te blazen, dat in de
motregen alles geduldig over
zich heen liet komen. Het was
om echt heel droevig van te wor
den. Een eindexamenfeest zon
der geslaagden.
Dat handjevol deed overigens
wel z'n best om er een echt pop
concert van te maken. Men riep
'Frenkie, Frenkie' en 'we want
more', men klom op eikaars
schouders en zong de teksten
Het mocht niet baten. Want
hoe reageert een popgroep op
zo'n deprimerende entourage?
Gewoon doen alsof je neus
bloedt. Beginnen met 'Foto van
een mooie dag' - hoe haalt-ie het
in z'n hoofd - dan de automati
sche piloot aan en plichtmatig
het hele repertorie afdraaien:
'Crime Passionel', 'In Natura'.
'Verslaafd aan jou' en ga maar
door. Alleen de nieuwe gitarist
leek er aardigheid in te hebben.
Maar verder... tjsonge, jonge, wat
is die Frank Boeijen Groep een
lamgeslagen band. "Als ik geen
muzikant zou zijn, had ik me
misschien bij de Baader Mein-
hofgroep aangesloten", zei het
idool in een zaterdag in deze
krant afgedrukt interview. Ze
zouden hem hebben zien aanko
men. Gegarandeerd dat de Grup-
pe met Frankie erbij middenin
een overval in slaap zou zijn ge
vallen.
Natuurlijk, het beoordelen van
muziek blijft een kwestie van
smaak. Daarom behoor je in zo'n
geval ter vergoelijking altijd te
zeggen dat er dan toch maar vijf
vakbekwame muzikanten op het
podium stonden. Het is waar, on
danks de door de kou snel ont
stemmende instrumenten werd
er niet vals gespeeld. Maar daar
mee heb je het dan wel gehad.
Want in haar genre - dat van de
symfonische powerpop - is de
Frank Boeijen Groep zeker geen
uitblinker. Een volvet geluid
zonder enig contrast, logge rit
mes, onhandige breaks, een
plakkerige synthesizer en solo's
met de fantasie van streepjesbe-
hang.
Het ergst zijn de vocalen.
Boeijen zingt als een evangelist
die vanweze z'n slordige uit
spraak nooit bij het kerkkoor
mocht. Alle woorden plakt hij
aan elkaar tot één grote brij: 'De
dag dat het oproer kraait' klinkt
bij hem als dedadadedopjoek-
jaai. Het is alsof Herman van
Veen in een grote pan met spag
hetti is gevallen. En het pathos in
zijn stem doet niet veel onder
voor dat van de paus op de Mont
Blanc.
Frank Boeijen wil de grens wel
eens over en laat daarom z'n tek
sten in het Engels vertalén.
Kerklatijn had me een betere
keus geleken.
ARIEJAN KORTEWEG
Sonsbeek '86
trekt minder
publiek dan
werd verwacht
ARNHEM (GPD) - Nog net op de
valreep heeft de tentoonstelling
Sonsbeek '86 75.000 toeschouwers
weten te kragen. De familie Faber
uit Friesland passeerde zaterdag
middag nietsvermoedend de kassa
en werd direct in de bloemetjes ge
zet. Toch was deze mijlpaal geen
echte reden tot feestvreugde voor
de directie van de tentoonstelling.
In de begroting had men namelijk
op minstens 100.000 betalende be
zoekers gerekend en als het een
beetje mee zou zitten zelfs 125.000.
De tentoonstelling beleefde gis
teren haar laatste dag. Vanaf van
daag worden alle beelden inge
pakt, danwel afgebroken en op
transport gezet. H. Hofman, pen
ningmeester van de Stichting
Sonsbeek '86 toonde zich ondanks
het tegenvallende bezoekersaantal
zeer tevreden over de verloop van
de expositie.
"Hoewel we in onze begroting
hadden gerekend op 100.000 be
langstellenden, zijn we zeker niet
teleurgesteld door dit aantal. Je
moet namelijk niet vergeten dat
ook een groot aantal niet-betalende
bezoekers de tentoonstelling heeft
gezien. Sonsbeek is en blijft een
openbaar park. Je hebt mensen die
gewoon wat willen wandelen en
niet zo nodig de paviljoens in hoe
ven. Ik schat dat de tentoonstelling
met deze mensen meegerekend te
gen de 130.000 bezoekers heeft ge
trokken", aldus Hofman.
Volgens Hofman is het tegenval
lende bezoek te wijten aan het sa
menvallen van diverse openlucht
tentoonstellingen.
"Vroeger, in de begin jaren van
de Sonsbeek openluchttentoon
stellingen (de eerste was in 1946.
red.) was een dergelijke expo iets
unieks. Nu worden ze overal ter
wereld gehouden en dat blijft na
tuurlijk fikse concurrentie. Als je
dat in ogenschouw neemt, moet ik
zeggen dat we het niet eens slecht
gedaan hebben".
Zaterdagochtend bezocht een
groot deel van de Arnhemse ge
meenteraad de tentoonstelling.
Volgens Hofman werd tijdens dit
bezoek duidelijk dat deze eens in
de vier jaar te houden expositie ze
ker moet doorgaan.
Hofman: „Misschien pakken we
het over vier jaar wat kleinschali
ger aan, maar wat ons betreft moet
Sonsbeek '90 er zeker komen. Alles
hangt natuurlijk een beetje van
sponsors af, maar vooralsnog ma
ken we ons daar geen zorgen over".
MICHELANGELO (AFP) - Een
'Kruisiging' van Michelangelo
Buonarroti, tegen het einde van
zijn leven in 1545 geschilderd voor
prinses Vittoria Colonna, is in Na
pels teruggevonden in de verzame
ling van een Napolitaanse familie.
Dit heeft de historicus en kunstcri
ticus Domenico Galajsso bekend
gemaakt.
Op 23 september wordt in Am
sterdam het Muziektheater ge
opend, het grootste gebouw voor
de podiumkunsten in ons land.
Het Natioale Ballet en de Neder
landse Opera hebben er een on
derdak gekregen, binnen- en bui
tenlandse gezelschappen van
naam en faam zullen er te zien en
te horen zijn. Een bouwwerk op
3075 palen, dat plaats biedt aan
1689 toeschouwers.
Voor Nederland is het Muziek
theater, in de volksmond nog
steeds 'Stopera' genoemd, enig in
zijn soort. In West-Europa zijn
echter vergelijkbare gebouwen te
vinden. Zoals de Scala van Mi
laan, De Munt in Brussel, de Ope
ra in Parijs, het Coliseum in Lon
den en de Hamburgse Staatsope-
Onze buitenlandse correspon
denten gingen ter plekke kijken.
Vandaaghet vierde deel in een se
rie over Muziektheaters in Euro
pa: De perikelen van de opera in
Parijs.
PARIJS - De Opera van Pa
rijs is de grootste van de we
reld wat de oppervlakte be
treft die hij beslaat. Hij
heeft daarentegen minder
plaatsen dan de Newyorkse
'Metropolitan' en van de
ruim tweeduizend stoelen
in het parijse 'Palais Gar-
nier' is een kwart zo slecht
geplaatst dat je er weinig of
niets kunt zien. Zoals eens
werd opgemerkt komen in
de Parijse opera al die facto
ren samen die maken dat de
democratisering er tot een
minimum is teruggebracht,
terwijl de kosten er tot een
absoluut maximum zijn ge
stegen.
Iedere bezoeker die na lang wach
ten een peperduur kaartje verwor
ven heeft, kan zich troosten met de
gedachte dat de staat 694 franc
heeft bijbetaald, dat is omgere
kend meer dan tweehonderd gul
den. Het theater is altijd uitver
kocht als er een opera wordt gege
ven. Toch heeft minder dan één
procent van de bevolking de afge
lopen jaren het Parijse, of een an
der Frans operagebouw bezocht.
In Frankrijk is muziek sinds zo'n
jaar of vijftien weer populair, al
hoewel geleerde mannen wel heb
ben opgemerkt dat de Fransen
weinig muzikaliteit bezitten. De
Parijse opera-successen hebben
ook minder te maken met muziek
«t§ r» .¥«y
- ;iül
van onze tijd dan met de romantiek
van de vorige eeuw. Ook de barok
wordt er door welonderlegde zie
len hartstochtelijk toegejuicht.
Een seizoen is niet geslaagd door
de keuze van de titels, want die
keuze is een ijzersterke, maar voor
al door de successen van de ensce
nering, de balletten en de muzikale
leiding. In de jaren '73-'80, toen de
grote Max Liebermann intendant
was van de 'Opera de Paris', kon
den geld en talent niet op. Toch
draaide de staat steeds weer voor
de rekening op en behoorde het
publiek tót een elite.
De socialisten hadden hun eigen
idee over eigentijdse operakunst
toen ze in mei '81 aan het bewind
kwamen. President Mitterrand
kondigde een nieuwe opera aan,
die het prototype diende te worden
van de nieuwe generatie operage
bouwen van de 21e eeuw. Het ging
de socialisten allerminst alleen om
een oplossing van de kwellende
vraag of operakunst aan het ver
drinken is in de hoogopslaande
golven van negentiende eeuwse
emotie, zoals een Puccini, een Bi-
zet of een Wagner die wisten op te
roepen. Ze wilden een nieuwe
volkse opera en ze wilden die op de
'Place de la Bastille'. Ze wilden
ook dat die klaar zou zijn tegen het
moment waarop men in socialisti
sche trant de revolutie van 1789 in
1989 wilde vieren. Die 'nacht van
de revolutie' diende zo spectacu
lair te worden dat ze evenmin zou
worden vergeten als ooit de begra
fenis van Victor Hugo of de terug
keer van Napoleons gebeente van
St. Helena. Van al deze plannen
komt nu niets meer terecht.
Binnenkomers
De burgemeester van Parijs was
in die dagen - en is nog steeds -
gaullistenleider Jacques Chirac.
Hij voelde aanvankelijk wel voor
een tweede opera, ook omdat het
project bovendien gekoppeld was
aan de plannen tot het organiseren
van een wereldtentoonstelling in
datzelfde jubeljaar 1989. Langzaam
door
Rudolph Bakker
taande bij Chirac echter het en
thousiasme en dat des te sneller
naarmate het operaplan des te nau
wer bij de socialistische ideologie
betrokken raakte. En het was Chi
rac die het besluit nam dat de stad
Parijs niet mee zou werken aan de
wereldtentoonstelling van 1989,
omdat de stad er te veel hinder van
zou ondervinden en de geraamde
kosten te hoog lagen. President
Mitterrand haalde binnenskamers
verlicht adem toen hij van dit be
sluit hoorde, terwijl hij naar buiten
toe de schuld voor het niet door
gaan op rekening van Chirac kon
schuiven.
Sinds maart van dit jaar is Jac
ques Chirac niet alleen meer bur
gemeester van Parijs, maar boven
dien ook eerste minister van
Frankrijk. En de socialistische mi
nister voor cultuur Jack Lang is
opgevolgd door de even doenerige,
maar minder pathetische Francois
Leotard, die voortkomt uit de poli
tieke hoek van oud-president Gis-
card. Het is waar dat al in 1976 en
tijdens het bewind van deze presi
dent Giscard een officieel rapport
was uitgebracht, waarin-voor een
3000 plaatsen tellende "nieuwe
opera in het hart van Parijs" was
gepleit. De opsteller van dat rap
port was Francois Bloch-Laine, die
zo enthousiast was voor het plan,
dat de socialisten hem in de arm
namen toen ze hun eigen 'volks
opera' begonnen te ontwikkelen.
De korte historie van de ontwik
keling van deze volksopera is
enigszins gelijk aan alle giganti
sche projecten, die onder de
hoogstpersoonlijke hoede van pre
sident Mitterrand van de grond
kwamen. De kosten van het pro- BoUWPUt
ject stegen elk jaar opnieuw, tot ze
tenslotte op 2,5 miljard francs wer
den geschat. De ontwerpers van
het project hadden het 'innerlijk' al
helemaal uitgedacht voordat er een
Het Palais Gamier blijft ondanks de plannen van de socialisten het opera-theater van Parijs.
architect aan te pas kwam. Er zou
den twee zalen komen, één voor
2700 bezoekers, en een zaal voor
meerdere doeleinden die tussen de
400 en 1300 stoelen zou bevatten.
De stijgende kosten en ook de ar-
tistiek-ideologische onduidelijk
heid over wat een 'volks-opera' nu
precies betekende, droegen bij aan
het dalende enthousiasme van de
organisatoren. Bovendien leverde
het concours van architecten-in
zendingen weinig opzienbarends
op. Van de 1647 inzenders werden
er 756 tenslotte geselecteerd waar
van er weer drie overbleven wier
plannen aan president Mitterrand
werden voorgelegd. De president
reageerde daarop ongewoon heftig
over het geringe peil en men koos
tenslotte Carlos Ott uit Montevi
(foto GPD)
deo, die sinds jaren in Canada
woont.
Zowel de kosten als de ideologie
stonden de toenmalige conserva
tieve oppositie niet aan. Ze riep
van de daken dat het project on
middellijk tot stilstand zou worden
gebracht, voor het geval ze de ver
kiezingen van maart 1986 zou win
nen. De socialistische regeerders
lieten in de bouwput daarop over
werken om het plan-Ott zo ver te
brengen dat er geen terug meer
mogelijk zou zijn en ze volgden de
ze taktiek niet alleen bij de Bastil
le. En toen wonnen de conservatie
ven de verkiezingen in maart van
dit jaar en het werk werd stil ge
legd.
Vier maanden later, in augustus,
kwam na lang aarzelen het besluit
van minister Leotard, met de steun
van eerste minister - en Parijs' bur
gemeester - Jacques Chirac: het
werk aan de Bastille gaat door,
maar het bouwwerk zal niet de
naam van 'opera' krijgen. De oude
opera van Gamier wordt niet - zo
als de socialisten wilden - bij uit
sluiting een 'tempel van de dans',
maar ze blijft het centrum van de
Franse opera-activiteiten. "Voor
twee opera's is geen plaats", aldus
de huidige regering en ze zou, uit
gaande van dit standpunt, een 100
miljoen francs uitsparen op de
bouwkosten en nog eens 200 mil
joen francs per jaar op de exploita
tie van beide 'tempels van de ly
riek'. Met name de zaal voor ver
schillende doelen zal een lege huls
blijven. De vraag wat daarmee
moet gebeuren is voorlopig op de
lange baan geschoven.
Het besluit van de conservatieve
regering met de bouw van de twee
de operè in Parijs door te gaan zal
de staatskassen allerminst spek
ken, de "democratisering van de
kunst" weliswaar bevorderen,
maar het probleem niet oplossen
van een achterhaalde kunstvorm,
waarvan de populariteit berust op
werken uit het verleden. De kosten
van een opera-produktie zijn bo
vendien zo aanzienlijk, dat zelfs de
regering-Chirac, die bezig is de
staatstelevisie te privatiseren, er
voor terug schrikt van de 'opera'
een privé-onderneming te maken.
En zo blijft de Franse opera een ge
liefd relikwie, een trekpleister voor
rijke toeristen enerzijds en een ver
zamelplaats voor snobs aan de an
dere kant.
Eerdere afleveringen in de serie over
Muziektheaters in Europa verschenen
op 3 (Hamburg), 6 (Milaan) en 11 (Brus
sel) september.
