Het laatste
sport-nieuws
•v
MITSUBISHI 1 986
óh
Tabakspijp pure merkvervalsing
Automobielbedrijf Oudshoorn bv
Boek over Alphense ldeipijpennijverheid
Met het Leidsch Dagblad de hele
zomer lang overal op de eerste rang!
7 WEKEN VOOR 25,-
A.950.-
LEERMEESTER
ELECTR0M0NTEURS
PAGINA 20
REGIO LEIDEN
DONDERDAG 11 SEPTEMBER 1986
De auteur van het boekjeHans van der Meulenbij een van de vitrines in Rijnkade 11waar de expositie
over de ooit zo florerende Alphense tabakspijpindustrie: "Het is een tipje van de sluier", (foto Nanno Bioupot»
maand betalen voor 'haar lange
turff tot haar nering gebruikt als
pijpbakster'.
Aan de westzijde van het be
drijf van Magtelt ligt de Gemee-
ne Sloot of Uytvaart die door de
brug in de Aardijk in open ver
binding staat met de Aar. Het
opephouden van deze sloot, in
gebruik voor de aan- en afvoer, is
van vitaal belang. In 1759 laat
Magtelt notarieel vastleggen dat
de eigenaren van huizen of land
grenzend aan de sloot verplicht
worden gesteld tot het uitdiepen
en het in stand houden van de
beschoeiing en de brug op de
Aardijk.
In dit bloeiende pijpenfabriek-
je werken tegen die tijd ongeveer
dertig mensen. Als Magtelt enige
jaren later overlijdt, komen de
nabestaanden bijeen om de
erfenis te delen. Veel pijpenma
kers blijken via familiebanden
nauw aan elkaar verwant te zijn.
Vooral bij de families Hoogstra
ten en Van 't Anker blijkt de
voorkeur van de vrouwelijke le
den uit te gaan naar pijpenma
kers".
Uit het boek van Van der Meu
len blijkt overigens dat de pij
penmakers toch niet echt te be
nijden zijn geweest. De regel
werd gehanteerd van loon naar
werken. In de zeventiende eeuw
werd 's zomers en 's winters ge
durende zes dagen per week,
vanaf zes uur in de morgen tot
acht uur in de avond gewerkt
met inbegrip van anderhalf uur
schafttijd. Een beruchte afwij
king was de pijpenmakersbo
chel.
Het boek: "Het is niet verwon
derlijk dat velen naar de fles gre
pen om even de vergetelheid te
zoeken en weg te dromen uit hun
dagelijkse sleur. Ook Philip Hoo-
genboom wist hem goed te ra
ken, getuige de hoge drankreke
ning bij Jan Vlasveld, een leve
rancier van sterke drank. Of zijn
liefde voor de alcohol iets te ma
ken had met het compagnon
schap met zijn krachtdadige
moeder Magtelt Hoogstraten,
valt niet te bewijzen".
Vervalsingen
De vervalsingspraktijken van
de diverse pijpenmakers in Al
phen en omgeving waren een
doorn in het oog van het Goudse
gilde. Gepoogd wordt alle in om
loop zijnde vormen van de Goud
se pijpen op te kopen. Dit had
een tweeledig doel. De eigen
Goudse produkten werden niet
meer in discrediet gebracht en
de handel werd gedwongen de
'gouwenaars' ook werkelijk in
Gouda te kopen, wat een gunsti
ge uitwerking had op de omzet.
In 1739 en 1740 wordt door de
Staten van Holland en West-
Friesland octrooien verleend aan
het Goudse gilde. De namakers
ofwel beunhazen riskeerden een
boete van zeshonderd gulden,
het boek: "Ondanks de fikse
geldstraf blijven enkelen het wa
pen van Gouda gebruiken. De
vondsten in Alphen aan den Rijn
zijn hiervan een duidelijk voor
beeld. Philip Hoogenboom heeft
aan het wapen enkele stippen
toegevoegd. Door deze minimale
toevoeging heeft hij geen getrou
we weergave van het wapen van
Gouda, maar deze is bij vluchtige
beschouwing nauwelijks te on
derscheiden".
Het boek De 'Gouwenaars' van Al
phen aan den Rijn (ISBN 9064711836)
is gedrukt in een oplage van 500 ex
emplaren en te koop voor 25 gulden
bij boekhandel Haasbeek in de Van
Mandersloostraat te Alphen.
ALPHEN AAN DEN RIJN - De
industrie van tabakspijpenmake
rijen heeft niet alleen in Gouda
en Leiden een grote bloei door
gemaakt, maar zeker ook in het
Alphen aan den Rijn van de acht
tiende eeuw. Dat is de conclusie
van de Leidse amateur-archeo
loog Hans van der Meulen (40).
De betekenis van deze nijverheid
voor Alphen is nooit goed beseft,
maar wordt uitvoerig behandeld
in Van der Meulens boek De
'Gouwenaren' van Alphen aan
den Rijn, een onderzoek naar de
tabakspijpenmakers en hun pro
dukten.
Het eerste exemplaar van het
boek wordt zaterdag 13 septem
ber om 15.30 uur overhandigd
aan burgemeester M. Paats van
Alphen in het historische pand
Rijnkade 11. Vanaf die dag is te
vens in het gebouw een expositie
over de plaatselijke pijpenindus-
trie te bezoeken. Open van dins
dag tot en met zaterdag van 10.00
tot 17.00 uur en op vrijdagen tot
21.00 uur. De toegang tot de ten
toonstelling is gratis.
"Ik heb het idee dat we slechts
een tipje van de sluier hebben
opgelicht, maar alles duidt op
pure merkvervalsing", aldus Van
der Meulen, van beroep che
misch analist aan de Leidse uni
versiteit. Het archeologisch
speurwerk met archiefonder
zoek is een liefhebberij van de
auteur. Hij heeft daarbij hulp ge
kregen van de Archeologische
Werkgemeenschap voor Alphen
en omstreken. Een groot deel
van de in Alphen gevonden klei-
pijpen zal Van der Meulen schen
ken aan de werkgemeenschap
'om ter beschikking te blijven
van de Alphense bevolking'.
Onderschat
De produktie van tabakspijpen
in het vroegere Alphen aan den
Rijn is altijd erg onderschat ge
weest. Slechts het toenmalige
Goudse pijpenmakersgilde
maakte zich grote zorgen over de
concurrentie vanuit de dorpen
Alphen, Aarlanderveen en Ouds
hoorn. De streekproducenten
verkochten geïmiteerde, maar
duidelijk herkenbare Goudse
pijpen, die in kwaliteit niet veel
Het verpakkingsmerk van de Alphense pijpenmaker Cornelis
Pietersz. van Rijk. Hij vestigt zich aan het einde van de achttiende
eeuw aan de lage zijde van de Rijnwaar hij twee panden bezit. In
een van die huizen aan de huidige Raadhuisstraat is de pijpenma-
kerij annex tabakswinkel ondergebracht.
Het zijn roerige tijden waarin de meningen van prinsgezinden
en patriotten fel botsen. Cornelis heeft op een niet mis te verstane
wijze zijn politieke voorkeur duidelijk gemaakt.
Als merk zet hij het symbool van de patriotten, de keeshondop
zijn produkten. In hoeverre hij actief voor zijn mening uitkwam is
onduidelijk. Mogelijk ging zijn overtuiging niet veel verder dan de
geldbuidel. Door het kiezen voor dit merk verzekerde hij zich van
de klandizie van een groeiende volksbeweging.
(Illustratie: uit De 'Gouwenaars' van Alphen aan den Rijn)
voor de echte exemplaren zou
den onderdoen.
Volgens het boek van Van der
Meulen deed de industie van het
pijpenmaken aan het einde van
de zeventiende eeuw zijn intrede
in de directe omgeving van Al
phen. Halverwege de achttiende
eeuw beleefde het pijpenmaken
een ware bloei. In het jaar 1745
waren in het dorp Aarlanderveen
24 zelfstandige pijpenmakers en
in het dorp Alphen drie. Rond
1910 was het het oude ambacht
geheel verdwenen.
Een deel van de Goudse tabak
spijpenmakers vertrok door de
economische stagnatie en de
overproduktie in die stad. Ande
ren door de strenge gilderegels
waardoor ze niet door de proef
van deskundigheid zouden ko
men. In de hoop elders een
nieuw bestaan te kunnen opbou
wen, streken zij in wezen vlakbij
neer in Alphen en omgeving.
Vooral door de ligging aan de
Rijn en de aanwezigheid van ba
kovens raakte Alpen en directe
omgeving in zwang. Als grond
stof voor de vervaardiging van
de tabakspijpen diende een wit-
bakkende klei, ook wel pijpaarde
genoemd. De hier gebruikte klei,
heette Maastrichtse aarde, dat bij
Luik werd gewonnen en haar
naam dankte aan het feit dat het
via Maastricht ons land binnen
kwam.
Ineenstorting
Het boek: "De opkomst van de
Alphense pijpenmakerijen valt
samen met de ineenstorting van
de industrie in Leiden, enige
tientallen jaren na de oprichting
van het pijpmakersgilde. De ste
den Gonnchem (1656) en Gouda
(1660) waren Leiden (1661) voor
gegaan in het grondvesten van
een vereniging voor ambachts
lieden. Hoewel het verval van de
nijverheid in beide plaatsen sa
menvallen, gaat geen enkele
pijpmaker uit Leiden zijn geluk
in Alphen opnieuw beproeven".
Het boek van Van der Meulen
weet sappig te verhalen over de
individuen uit die tijd: "In 1721
wordt door Magtelt Andriesse
Hoogstraten op de Aardijk (de
huidige Aarkade) een huis ge
kocht. Dit pand vormt de basis
van een omvangrijke pijpenfa-
briek, die zij samen met haar
aangenomen zoon Philip Hoo
genboom zal opbouwen. Magtelt
was een doortastend, maar onge
makkelijk persoon. Vooral het in
stand houden van relaties levert
regelmatig problemen op".
In 1724 schenkt Maarten Huij-
gen Ruijtenburg aan Philip Hoo
genboom een huis aan de lage
zijde van de Rijn. Philip is dan 13
jaar en Magtelt Hoogstrate staat
als moeder en voogdes in het
contract vermeld. Ruijtenburg is
de vader van enkele buitenechte
lijke kinderen van Magtelt. Een
paar jaar later, na het verbreken
van de relatie met Magtelt, wordt
de schenking weer ongedaan ge
maakt.
Aardijk
Een citaat: "Hoewel Magtelt
samen met haar man Jan Jansz.
Versluijs mogelijk in 1700 een
pijpenmakerij heeft opgericht,
komt de groete bloei, in het pand
op de Aardijk no. 374 pas na
1721. Uit een belastingaanslag
van 1748 blijkt het bedrijf over^
een eigen oven te beschikken.
Zij moet vijf gulden, dertien stui
vers en twee penningen per
Ja, ik wil graag sportief kennismaken met het Leidsch Dagblad.
Ik hoef niet langer na te denken en neem gelijk een abonnement.
Daarom krijg ik het Leidsch Dagblad de eerste 2 weken gratis in
de bus! Ik betaal:
per maand* 22,70 per half jaar 134,90
per kwartaal 67,45 per jaar 256,90
alleen mogelijk bij automatische betaling)
Naam:Voorletter(s):
Adres:Huisnummer:
Woonplaats:Telefoon:
2.2*3 r
Haast u, de voorraad is beperkt
Showroom-verkoop-werkplaats
Touwbaan 5 (hoek Rietschans) Leiderdorp
Telefoon 071-410141
Saab dealer
Donderdag koopavond
Leiderdorp Autoboulevard
Werkplaats-filiaal
Levendaal 136-138 Leiden
Telefoon 071-149341
Mitsubishi dealer
stichting
vakopleiding
carrosseriebedrijf
Postbus 1050
2340 BB Oegstgeest
Tel. 071-153821
Stichting VOC zoekt voor haar regionaal oplei
dingscentrum te Sassenheim een
Voor het vervullen van de
ze functie denken wij aan
een functionaris, die ruime
ervaring heeft opgedaan
op het gebied van de car-
rosseriebouw en/of auto
schadeherstel.
Kandidaten in het bezit van
een FOCWA-patroonsdi-
ploma verdienen de voor
keur.
Schriftelijke sollicitatie met gegevens over oplei-
^jling^enervaring^ende^aanJ^
FOfOPBOOUHTS
Onze garantie:
Foto's die niet naar uw zin
"zijn, hoeft u niet te betalen!
Zonder gezeur!
Fotodiscounts
Zeilmakerstraat 1
2222 AA Katwijk
Tel. 01718-24432
Rijksstraatweg 336
2242 AC Wassenaar
Tel. 01751-10023
DUIVENVOORDEN
ELECTROTECHNIEK B.V.
Herenweg 1 Kotwijk ZH
vraagt met spoed
Tel. 01718-25921 en 26481
na 17.00 uur 01719-15011
iedereen leest de krant altijd en overal, iedereen leest de krant altijd en overal, iedereen leest de krant altijd en overal, iedereen leest de krant altijd en overal, iedereen leest de krant altijd en overal, iedereen leest de krant altijd en
