'Cynisme is vaak koket'
Leids toneel kiest voor degelijk
Om deze stukken ging het:
theater tO-Ver leT
v.
-rO
(De Tiimelerclub
Globe.vier grote
zaalprodukties
Ronald Klamer wil bij Globe werken vanuit bewondering voor de auteur
THEATERKRANT W87
BIJLAGE LEIDSCH'ALPHENS DAGBLAD
"Ik heb daar verder niet zo'n ideologie
bij nodig. Het gebeurt, laat anderen het
maar verklaren. Zo werk ik als regisseur
ook. De karakters van O'Neill interesse
ren me; vanuit die interesse werk ik, en
niet vanuit een gigantisch dramatur
gisch concept. Er moet ruimte voor in
tuïtie blijven, al ben ik een intellectueel
en dus geneigd tot reflexie".
"Vanuit bewondering voor de auteur
wil ik werken, en niet vanuit de behoefte
om hem te vernietigen. Ook voor de ac
teur moet er een - gepaste - bewondering
zijn. Het heeft me geérgerd dat de spe
lers - ook in kritieken - de laatste jaren
niet meer bestaan".
- In de weinige interviews die je hebt
gegeven duikt steeds weer je afkeer van
cynisme op. Is er niet heel veel in de we
reld aan de hand wat uitnodigt tot cy-
"Begrijp me goed: cynisme als levens
houding kan ik onmogelijk veroordelen.
Er kan in een mensenleven veel gebeu
ren wat zo'n houding begrijpelijk maakt.
Het gaat me om cynisme als handels
waar. Het zogenaamde moderne cynis
me is een goedkope handigheid, waar
door men zich opblaast tot iets wat gro
ter is dan het onderwerp. Dat noem ik
koket en gemakzuchtig. Met zo'n instel
ling heb je altijd gelijk, omdat bepaalde
vragen Overbodig worden. Maar daar
mee doel ik niet op iemand als Céline of
Thomas Bernhardt of Oscar Wilde. Zij
hadden het cynisme van iemand die
leeft, het cynisme van een kruitvat. Echt
cynisme heeft met lijden en met passie
te maken".
Omhelzingen
"Ik wil juist toneel laten zien dat emo
tioneel is, pathetisch desnoods. Een to
neel dat kwetsbaar is en daarop ook kan
worden aangevallen. Uiteindelijk is het
de mate van intensiteit die theater mooi
maakt. Ik wil ontroerd Worden. Dat lukt
niet als twee mensen tegen elkaar zeg
gen: 'Ik hou van jou', en daarbij op twin
tig meter afstand van elkaar staan; of als
je omhelzingen ziet die net geen omhel
zingen zijn. Dat soort esthetiek is versle
ten, passé. Je moet nu de pathetiek dur
ven zoeken. Het theater van het verlan
gen windt mij meer op dan het theater
van de desillusie. De toeschouwer moet
emotioneel het toneel kunnen opkrui
pen en niet achterover in zijn stoel wor
den geslagen. Het moment van de breek
baarheid interesseert me, het moment
waarop de personages helemaal
openklappen".
- De seizoenfolder van Globe heeft een
klassieke, dagboekachtige vorm gekre
gen. Is dat bedoeld als provocatie?
"Welnee. Ik wilde dat het boekje er
sjiek en spannend uit zou zien en in het
oog zou springen. Het is per slot toch
iets bijzonders om naar het theater te
gaan. Klassieke vormen zijn mooi en
tijdloos. Ik haat al die design-flauwekul
met letters door elkaar. In het program
maboekje van het Holland Festival kon
ik nog geen telefoonnummer vinden. Al
vanaf m'n aanstelling ben ik met een
nieuwe huisstijl bezig. Ik heb er lang
met de vormgevers over gesproken. Men
ziet het boekje en denkt nu: Globe gaat
op degelijk. Maar wacht maar af, er ko
men grapjes. Het is ook een boekje om te
bewaren. Een beetje snobisme is niet
erg".
Disco
"Het is me opgevallen dat schouwbur
gen er zo saai uitzien als een gezelschap
als Globe er optreedt. Dan kan je wel
over de schouwburgen gaan klagen,
maar we willen er zelf wat aan gaan
doen. Bij wijze van proef zal tijdens elke
voorstelling een gastvrouw of-heer aan
wezig zijn, die programma's en affiches
verkoopt en bij wie het publiek vragen
en opmerkingen over de voorstelling
kwijt kan. Ik zag dat bij de Fledermaus
in Brussel en het deed heel prettig aan".
- Vind je dan ook dat mensen er zich
weer op moeten kleden als ze naar het
theater gaan?
"Men mag komen zoals men wil. In
spijkerbroek of in rok, dat maakt me
niet uit. Maar ik moet eerlijk zeggen dat
ik het zelf leuk vind als mensen zich kle
den. Niet omdat theater elitair zou zijn,
maar bij wijze van spelletje. Vroeger was
het spannend om in spijkerbroek naar
de opera te gaan. Dat doet nu iedereen,
dus is het weer leuk om in smoking te
komen. Als je naar de disco gaat trek je
toch ook je mooiste kleden aan. Ik ben
niet vies van een beetje franje".
"Bij Globe kan ik m'n plannen probe
ren te verwerkelijken. Ik kan gaan kij
ken of mijn ideeën over theater in de
praktijk werken. Als ik handelde vanuit
een behoefte aan macht, dan zou ik geen
oog meer dicht doen en de kans lopen op
m'n gezicht te gaan. Ik heb een aanstel
ling tot 1 augustus 1988. Beval ik niet,
dan vlieg ik er dus over twee jaar uit. Dat
zou jammer zijn, maar dan heb ik toch
mooi twee jaar ervaring opgedaan".
Opiniepeilingen en enquêtes zijn vaak
heel serieus bedoeld. Je kunt er echter
ook eenvoudige spelletjes mee beden
ken. Acht Leidse amateurtoneelvereni
gingen hebben we een lijst met dertien
toneelstiikken voorgelegd. Die stukken
vormen samen een natuurlijk uiterst be
knopte en niet geheel willekeurig sa
mengestelde bloemlezing uit de rijke to
neelgeschiedenis.
Volgens de opdracht mocht men twee
stukken uitkiezen, die de vereniging bij
voorkeur op het repertoire zou willen
nemen. Tevens was de bedoeling, dat
men één stuk zou aanwijzen, dat men
per se niet zou willen spelen. Bij het kie
zen kon men praktische problemen bui
ten beschouwing laten. De verenigingen
konden als het ware uitgaan van de idea
le situatie, waarin - om met Heer Bom
mel te spreken - geld geen rol speelt.
Elk stuk op de bewust traditioneel ge
houden lijst staat voor een bepaald soort
theater, zoals de traditionele klucht, de
thriller, het moderne blijspel, het sociaal
drama enz. Hopelijk kan aan de hand
van deze Top-Dertien de repertoirekeu
ze van de Leidse amateurtoneelvereni
gingen weer eens wat duidelijker in
beeld gebracht worden. Meer dan een
spelletje tot nadere kennismaking is dit
overigens niet - eventuele conclusies
worden aan de lezer overgelaten.
Bij de 'nietjes' ligt de zaak het duide
lijkst. Heijermans valt bij Gruppo Trutto
Dramatico (GTD), Leids Theater en TIG
uit de boot. Vooral de recente verfilming
wordt daarvoor als reden genoemd.
Mocht GTD (die uitsluitend zelfgeschre
ven produkties uitbrengt) dit stuk ooit
op het repertoire nemen, dan zou dat
volgens de groep "de dood van GTD"
betekenen. Of de dood van het stuk, om
dat de groep het zodanig zou bewerken,
dat de auteur zich ofwel omdraait in zijn
graf ofwel "te pletter lacht".
Imperium, De Timdelerclub en Tover-
lei moeten niets van de travestieklucht
'De tante van Charlie* hebben. Dat
spreekt blijkbaar zo voor zich, dat geen
van drieën deze resolute afwijzing moti
veert. Alleen LEST wenst per se niet de
thriller van Agatha Christie te spelen.
Reden: het risico is te groot, dat LEST er
nooit meer vanaf komt, want "je kunt
het niet maken dit stuk slechts een keer
of vijf te spelen".
Litteris houdt zich niet aan de spelre
gels en wijst zelfs twee stukken af: 'De
tante van Charlie' en 'The mousetrap'.
Kees Schutte (Litteris) schrijft: "Over de
beide afgekeurde stukken wil ik kort
zijn. Ik kots van ze en daarom wil ik er
niet naar terug kijken! Het is mij een
raadsel hoe iemand die twee stukken,
naar ik mag aannemen serieus bedoeld,
op een lijst kan zetten van uitgekozen
titels". Eigenlijk deugt volgens Schutte
de hele lijst niet: "Wat geijkt, hoe weinig
fantasievol".
Nu de voorkeurlijstjes. Bovenaan de
Top-Dertien staan Beckett en Pinter met
ieder drie vermeldingen. Litteris, GTD
en LEST kiezen voor 'Wachten op Go-
dot', Litteris, Imperium en LEST voor
'De huisbewaarder'. Dubbele vermel
dingen zijn er van Brecht (GTD/Leids
Theater), Ayckbourn (TIG/Timdeler-
club) en Simon (Timdelerclub/Toverlei).
Molière, Goldoni, Ibsen en Christie wor
den steeds éénmaal vermeld op de lijst
jes van respectievelijk Leids Theater,
Imperium, Toverlei en TIG. Liefhebbers
van Herman Heijermans en Brandon
Thomas zijn er blijkbaar niet. Tsjechov
en Haenen vallen helemaal niet in de
prijzen en worden op alle lijstjes dood
gezwegen.
WIJNAND ZEILSTRA
Molière
Carlo Goldoni
Anton Tsjechov
Henrik Ibsen
Herman Heijermans
Bertolt Brecht
Samuel Beckett
Alan Ayckbourn
Brandon Thomas
Agatha Christie
Neil Simon
De ingebeelde zieke
Knecht van twee meesters
Drie zusters
Nora
Op hoop van zegen
Heer Puntila en
zijn knecht Matti
Wachten op Godot
Slippers
De tante van Charlie
The mousetrap
Met blote voeten
in het park
De huisbewaarder
Bemoeizucht
LITTERIS SACRUM
pq
micro theater
IMPERIUM
Globe brengt dit seizoen vier grote-
zaalprodukties uit:
'Clavigo' is een minder bekend to
neelstuk uit 1774 van Goethe over een
man die zijn geliefde in de steek laat
omwille van zijn carrière. De jonge
Westduitse regisseur Stephan Kimmig
is de regisseur. Première op 6 oktober.
'Een poppenhuis' van Ibsen is één
van de meest gespeelde stukken aller
tijden. Teuntje Klinkenberg wil in haar
regie laten zien dat, voor wie het stuk
letterlijk neemt, 'Een poppenhuis' niet
het feministische drama is waarvoor
het de laatste jaren is versleten. Pre
mière op 18 oktober.
'Lange dagreis naar de nacht' werd
door de Amerikaan Eugene O'Neill in
1941 voltooid. Ronald Klamer regis
seert deze tragische geschiedenis van
een gezin. Première op 8 januari. N
'Die Fledermaus' van Johann Straus"
jr. staat bij kenners aangeschreven als
de parel onder de operettes. Globe
brengt deze produktie met acteurs en
zangers, begeleid door een negenkop
pig orkest en in een regie van Hans
Nieuwenhuis. Première op 13 maart.
door Arie Jan Korteweg
Met Ronald Klamer (31) is het razendsnel gegaan.
Tweeënhalf jaar geleden maakte hij zijn debuut als
zelfstandig regisseur met 'Ballingen' van James Joyce bij
F Act. Kort daarna verliet hij het Publiekstheater, waar
hij dramaturg was. In een vraaggesprek met deze krant
zei hij toen: "Waarheen? Dat weet ik nog niet. Maar het
rommelt op het moment genoeg in het theaterwereldje.
Er is allicht kans dat zich iets voor me aandient".
Dat 'iets' bleek heel wat. Ronald Klamer is benoemd tot
artistiek leider van Globe, één van de grote
repertoiregezelschappen van het land. Een benoeming
die op haar beurt het nodige bijdroeg tot het rommelen.
Klamer werd een verrader genoemd, omdat hij op de
stoel ging zitten van Sam Bogaerts, die na zijn omstreden
'Hamletmachine/Egofiel' was ontslagen; met Klamer zou
Globe kiezen voor de behoudzucht.
Ronald Klamer inmiddels is blij dat hij "de slangenkuil
Amsterdam" de rug kan toekeren en in het betrekkelijke
isolement van Eindhoven kan gaan laten zien wat hij
waard is. Hij wil volle zalen voor Globe. In onderstaand
vraaggesprek zet hij zich af tegen de heersende
opvattingen over toneel en pleit voor een theater van het
verlangen. Want: het publiek wil verhalen horen en geen
abacadabra.
Bij Zuidelijk Toneel Globe kwam in
november van het vorig jaar een
sluimerende crisis tot een uitbar
sting. Het bestuur zette in één bewe
ging de gehele artistieke top van het
gezelschap aan de dijk. Het was de
voorstelling Hamletmachine/Ego
fiel die de lont bij het kruitvat
bracht. In theaterkringen werd deze
regie van Sam Bogaerts goed ont
vangen, maar tal van schouwburgen
(waaronder die van Leiden) weiger
den de voorstelling te nemen. Op
aandrang van zakelijk leider Kom
mer 't Mannetje besloot het bestuur
van Globe het viermanschap dat de
dienst uitmaakte te ontslaan, een
beslissing die voor veel tumult zorg
de. De Raad voor de Kunst sprak er
haar afkeuring over uit, het ministe
rie van wvc dreigde met het intrek
ken van de subsidie.
Toen een maand later bekend werd
dat Ronald Klamer de nieuwe artistiek
leider zou worden, viel vrijwel de gehele
toneelwereld over hem heen»Men noem
de hem niet veel minder dan een verra
der, een zetbaas die door het bestuur
was ingehuurd om met een risicoloos re
pertoire de Brabantse zalen weer vol te
laten stromen voor Globe. Bovendien
meende men dat hij niet niet meer dan
twee kleine-zaalregies op zijn naam on
voldoende ervaring zou hebben om een
repertoiregezelschap als Globe te leiden.
Na 'Ballingen' regisseerde hij, ook bij F
Act, 'Judith' van Christian Friedrich
Hebbel.
"Na het Publiekstheater heb ik een
tijd gezocht. Ik kon één regie per jaar
doen en heb verder vertwijfeld om me
heen gekeken. Als een kluizenaar heb ik
op m'n kamertje gezeten en bedacht wat
ik goed vond en wat flauwekul. In die
tijd ben ik losgeraakt van de ideeën van
ouderen, van de generatie net boven me.
Globe diende zich op precies het goede
moment aan".
Hij schrijft daar over in het program
maboekje van Globe: 'Het waren de der
tigers die de toon aangaven. Zij verte
genwoordigden het kritische denken, de
zelfbewuste stem van de toekomst. Wan
hopig probeerde ik hen in te halen. Maar
steeds bleef dat gapende gat van de ach
terstand, het gevoel niet uit eigen erva
ring te spreken. Ik hobbelde een tijdje
mee totdat het moment van inzicht
kwam: dat Hun taal niet de mijne was".
- Had je verwacht datje benoeming bij
Globe juist bij die generatie zulke felle
reacties zou oproepen?
"Als ik tevoren had beseft wat ik over
me zou afroepen, had ik me nog weer
baarder opgesteld. De reacties getuig
den van weinig intelligentie. Men heeft
partij getrokken voor het slachtoffer, dat
is per definitie zo. Maar op een dergelij
ke heldenverering had ik niet gere
kend".
"Ik kan heel goed begrijpen waarom
de zakelijk leider van Globe deze stap
heeft genomen. Mijn voorgangers had
den er een rotzooitje van gemaakt. Een
repertoiregezelschap is geen speeltuin.
Het verschil met m'n generatiegenoten
is dat ik toch vier jaar in zo'n moloch heb
gezeten. Door mijn tijd bij het Publiek
stheater weet ik wat er moet gebeurèn
en hoe het werkt. Het windt mij op om
zo'n groot gezelschap te leiden. Een
zuidelijke groep, die niet lonkt naar Am-
sterdam. Het is een bevrijding om van
de sociale controle die daar heerst weg
te zijn. Ik heb een open, avontuurlijk ter
rein voor me".
Globe wordt geen Klamer met aan
hangsel. Ik ben niet van plan een artis
tiek leider te worden die vooral regis
seert en tussen de bedrijven door nog
eens wat regelt. Regisseren is vooral ne
men, het artistiek leiderschap is vooral
geven. Ik vind het erg leuk om voor
mensen te zorgen".
- De algemene verwachting is dat Glo
be onder jouw leiding een meer behou
dende koers zal gaan varen. Is er met
jouw komst een definitief einde gekomen
aan het op vernieuwing gerichte beleid,
dat sinds Gerardjan Rijnders bij Globe
is gevoerd?
"Er is zo'n fractievorming in het Ne
derlandse toneel. Kies je zelf geen partij,
dan wordt je wel door anderen inge
deeld. Ik heb vier jaar bij het Publiek
stheater gezeten, dus word ik in de meer
traditionele hoek geplaatst. Natuurlijk
vind ik contact met de traditie van we
zenlijk belang; niets is erger dan kunst
die in de leegte wordt gemaakt. Maar ik
heb niet zulke uitgesproken opvattingen
over toneel. Het heeft met zorgvuldig
heid te maken, en met liefde. Het is be
langrijk je met de breekbaarheid van
vertellingen bezig te houden; het ge
vecht van mensen in een wankele sa
menleving. Dat gevecht, dat zoeken
moet worden getoond. Dat is beter dan
op het toneel de wanhoop nog eens ver
dubbelen".
Fles wijn
"Het spreekt vanzelf datje voor je pu
bliek moet uitlopen. Theater is er niet
om de werkelijkheid nog eens te herha
len. Maar je moet zorgen dat je binnen
het gezichtsveld blijft. Anders pleeg je
verraad jegens je publiek. Uitgaande
van de theaterbezoekers kun je kritisch
je repertoire opbouwen. Peter Brook
(een befaamd Engels toneelregissseur,
red.) zei eens naar aanleidng van reacties
op een première van hem in Engeland:
'Die voórstelling kan hier dus niet'. Hij
haalde de voorstelling meteen vah het
repertoire af. Dat is een mooie houding".
"Ingmar Bergman stelde zich zijn
ideale publiek voor als mensen die na de
film gezien te hebben met een fles wijn
aan de keukentafel gaan zitten en dan
napraten. Over de film, maar vooral ook
over hun eigen leven. Dat spreekt me
"Ik heb bezwaren tegen hoe Sam Bo
gaerts met acteurs omgaat, maar als re
gisseur kan ik hem waarderen. Toch,
zo'n Hamletmachine van Muller, ik denk
niet dat dat een stuk voor Globe is. Wie
in Roosendaal of Etten-Leur doe je daar
nu een plezier mee? Voor mensen die
HAVO of Atheneum hebben gedaan en
niet hebben doorgestudeerd is zo'n stuk
abacadabra. Je verklaart ze dus voor
dom als je dat op je repertoire neemt.
Dat de schouwburgen de Hamletmachi
ne niet hebben genomen is een heel an
der verhaal. Die deden dat op morele
gronden, of omdat de kwaliteit onvol
doende zou zijn. Dat is hypocriet, daar
wil ik niks mee te maken hebben".
- Enerzijds vind je dat een gezelschap
zich niet aan de smaak van de toeschou
wer dient aan te passen, anderzijds wil
je graag volle zalen. Loop je zo niet het
gevaar voortdurend je eigen smaak ge
weld te moeten aandoen met allerlei
compromissen?
"Je moetje publiek een beetje op weg
helpen. Kijk naar wat Edo de Waart
heeft gedaan met het symfonieorkest
van San Francisco. Die weet dat je het
publiek eerst een beetje van je moet la
ten houden. Hij heeft ze voor zich ge
wonnen met wat toegankelijker reper
toire, en bracht er geleidelijk ook mo
dern werk (zoals van Steve Reich en
John Adams, red.) in. Ons repertoire
voor dit seizoen weerspiegelt die opvat
ting".
- Alle vier de stukken dateren van voor
de Tweede Wereldoorlog. Is dat een be
wuste keuze?
"Je mag daar niet uit afleiden dat Glo
be een klassiek gezelschap wordt. Al
hoeft het voor mij niet zo nodig modern.
Men zeurt toch ook niet over 'The Slee
ping Beauty' bij het Nationale Ballet of
over de Vierde van Mahler bij het Con
certgebouworkest. Als ik alleen aan vol
le zalen zou denken, dan had ik 'Clavigo'
niet gekozen, dat bij maar weinig men
sen bekend is. Het is een mooi verhaal,
dat we niet zullen actualiseren. Kijk naar
Anna Karenina (van Tolstoi, red.) en Ma
dame Bovary (van Flaubert, red.). Wat
daarin wordt verteld, gaat niet alleen op
voor de tijd waarin het verhaal speelt".
De Revisor
"Mensen hebben nu een behoefte aan
vertellingen. Ik merk het bij mezelf.
Tien jaar geleden las ik Thomas Mann,
daarna is het een hele tijd Peter Handke
en aanverwanten geweest, maar nu lees
ik weer Salinger en Scott Fitzgerald. De
'Bacchanten' van Gerardjan Rijnders bij
het Nationale Ballet vond ik na drie uur
kijken maar een magere belevenis. Ter
wijl ik nu op vakantie de gefingeerde
biografie van Fernandez over Pasolini
echt met rode oortjes in één ruk heb uit
gelezen. Je moet er je naievetéit voor be
waren, dat is het mooie van verhalen.
Een hermetische houding leidt tot
niets".
"Die behoefte hangt samen met een
hang naar duidelijkheid en helderheid.
Dat koketteren met 'woorden schieten
mij te kort', dat is voorbij. Dan doe je
maar net zolang moeite tot je die woor
den wel vindt. Neem 'Cirkel in het gras'
van Oek de Jong, een klassieke, 19e
eeuwse roman, waarin ongetwijfeld pas
sages zitten die niet deugen. Maar als ge
heel is het een ademende, expansieve
vertelling. Ik ben blij dat zo'n soort boek
nu weer wordt geschreven. Tien jaar ge
leden werd iedereen uitgelachen die niet
zo schreef als De Revisor".
Ronald Klamer, de nieuwe artistiek leider van Globe: Mijn voorgangers hadden er een rotzooitje van gemaakt".
(foto PR)
