Kerk en geloof vallen lang niet altijd samen
ZATERDAG 23 AUGUSTUS 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 13
Uit een onderzoek van het bu
reau Intomart - in opdracht van
Youth for Christ Nederland -
bleek, dat van de jongeren van 15
tot 19 jaar ruim 62 procent zich
niet tot een kerkgenootschap re
kent, ook al is een aantal formeel
wél kerklid. Toch vindt 84 pro
cent, datje duidelijke normen en
principes nodig hebt om wat van
je leven te kunnen maken. Maar
dat hoeven niet per se kerkelijke
of godsdienstige normen te zijn.
Bovendien ziet 87 procent van de
ondervraagden kansen op een
gelukkig leven.
"Er is dus geen sprake van een
algemeen doemdenken", zo rea
geerde professor dr. J. P. Ver
steeg, voorzitter van de Evangeli
sche Alliantie, op deze steek
proef. "Er is ook behoefte aan
houvast en aan voorbeelden.
Hier ligt een uitdaging voor de
kerk. Zü moet voorgaan bij het
zoeken naar zin. Maar zijn jonge
ren daar werkelijk welkom?
Wordt er meer dan incidenteel -
zo af en toe een jeugddienst - re
kening met hen gehouden?"
De toenemende afstandelijk
heid van jongeren ten opzichte
van kerk en traditionele geloofs
waarden verbaast directeur Niek
van Exel van Youth for Christ
Nederland niet. "Dat zette in de
jaren 70 al duidelijk door en er is
geen enkele reden om te denken
dat dit nu wel tot staan zou ko
men".
De omvang van het verschijn
sel verontrust hem wel, ruim 62
procent. "Daar komt nog bij, dat
kennelijk ook voor veel nog ker
kelijke jongeren het geloof een
steeds vager iets wordt. Velen
noemen zich op grond van nogal
onduidelijke begrippen als 'ho
gere macht' en 'er moet wel iets
zijn' toch gelovig".
Van Exel: "De kerk zal de fei
ten onder ogen moeten zien én
moeten accepteren. Ze zal zich
moeten toerusten voor de heel
bijzondere opdracht van van
daag: kerk te zijn in de marge
van de samenleving, tegen de
Drie dingen vielen de gods
dienstsocioloog G. Dekker van
de Vrije Universiteit in deze en
quête op: de zich sterk doorzet
tende ontkerkelijking, vervol
gens dat kerk en geloof lang niet
altijd samenvallen (ruim 18 pro
cent van de niet-kerkelijke jon
geren vindt 'bidden' zin hebben)
en ten derde dat kerkleden echt
niet zo'n andere visie hebben op
problemen, samenleving en toe
komst dan niet-kerkleden.
Dekker: "Wat traditioneel ge
formuleerd is zie je verdwijnen.
Dan is het niet verwonderlijk dat
zowel kerkelijken als niet-kerke-
lijken het vage dat er voor in de
plaats is gekomen kunnen on
derschrijven. Maar vasthouden
aan traditionele formuleringen
biedt naar de jongeren toe geen
enkele aansluitingskans. Als
kerk kun je daar geen vrede mee
hebben. De vraag is wat je wilt
veranderen en hoe je dat doet".
De opdracht van Youth for
Christ aan Intomart was, een on
derzoek in te stellen naar de hou
ding van jongeren tegenover ge
loof en kerk. De ondervraagden
kregen elf stellingen ter beoorde
ling voorgelegd, zoals: er zijn vol
doende kansen om een gelukkig
leven te krijgen, en: de kerk ver
vult een belangrijke rol in de sa
menleving.
Youth for Christ Nederland be
staat veertig jaar. Daarover gaat
het artikel op deze pagina.
"Jonge mensen in bewe
ging om aan andere jonge
ren de diepste waarden
van het christelijk geloof
uit te dragen. Dat is Youth
for Christ. En aan dit uit
gangspunt is veertig jaar
lang niet getornd. Wél aan
de manieren waarop dat
gebeurde".
Directeur Niek van Exel ziet
voor een beweging als Youth for
Christ in deze tijd van ontkerke
lijking en totale vervreemding
van geloof en traditie grote uitda
gingen liggen. "Aan de ene kant
door
S.J. de Groot
een sterk groeiende groep jonge
ren die uit de christelijke traditie
komt maar opgroeit zonder een
levende band met een kerkelijke
gemeenschap. Aan de andere
kant een generatie jongeren die
totaal afhaakt en ook weinig
meer te maken wil hebben met
de maatschappelijke werkelijk
heid".
Youth for Christ, de grootste
evangelisatiebeweging voor jon
geren in dit land, heeft haar veer
tigste verjaardag aangegrepen
om doelgericht vooruit te zien. In
een lijvig rapport worden haar
uitgangspunten (identiteit, be
leid en organisatie) opnieuw ge
formuleerd. Doel blijft: jongeren
behouden voor of brengen bij ge
loof en kerk.
Toch wil Niek van Exel (42)
wel even achterom zien, went
Youth for Christ heeft in traditio-
neel-christelijk Nederland onbe
twistbaar geschiedenis gemaakt.
"Je kunt gerust zeggen, dat
kerkelijk Nederland op zijn
grondvesten schudde toen in
1946 Amerikaanse pioniers van
de internationale Youth for
Christ-beweging - die toen nog
geen vijfjaar oud was - hun kers
verse 1 evangelisatiemethoden
hier kwamen toepassen. De ker
ken schrokken van dit soort
evangelisatiewerk, de uiterlijk zo
sensationele aanpak, de sponta
ne zang en muziek, die zo ver af
stonden van het oude psalmge
zang op hele noten".
De belangstelling was massaal.
Men wilde wel eens zien hoe die
Amerikanen hun godsdienstige
meetings inrichtten en anderen
opwekten tot een keuze voor het
christelijk geloof. Van Exel:
"Waarschijnlijk werden die
drommen mensen aangetrokken
door de blije sfeer, het enthou
siaste zingen en de directe predi
king. En vergeet niet: het was de
tijd van Amerika als de grote be
vrijder, het land van de wonde
ren, waar alles mogelijk was en
dat geen traditie kende, ook niet
op godsdienstig gebied. Het land
ook, dat ons Marshall-hulp had
toegezegd".
De ontwikkeling van Youth for
Christ - nu in meer dan zestig
landen present - naar een op Ne
derlandse leest geschoeide be
weging verliep niet zonder span
ningen. Het eerste hoofdstuk van
haar geschiedenis moest al na
tien jaar worden afgesloten. De
tijd van wederopbouw na de
Tweede Wereldoorlog liep ten
einde. Nederland had zich her
steld van vijf jaren bezetting.
Nieuwe welvaart stond voor de
deur. En het levenspatroon ver
anderde snel, ook al door de
komst van de tv in het gezin.
Youth voor Christ zag zich ge
noodzaakt een geheel nieuw pro
gramma te ontwikkelen, meer
gericht op tieners en jongeren,
bedoeld om hun te leren hoe ze
aan anderen het evangelie kon
den brengen. De massale rally's
maakten plaats voor de opbouw
van een 'medewerkersleger' voor
heel Nederland.
Van Exel: "Overal werden
kerngroepen gevormd en nieuwe
initiatieven ontplooid. Aarzelend
begon men met het organiseren
van zomerkampen om ook op die
manier de doelstelling van de be
weging te realiseren. Niemand
besefte toen nog, dat hiermee de
basis werd gelegd voor wat later
een van de belangrijkste werk
vormen van de beweging zou
worden. Ook werd een begin ge
maakt met trainings- en vor-
mingsweekeinden en paasconfe-
renties".
Minder openbaar dus, minder
zichtbaar. "Maar aan de basis
werd keihard gewerkt aan de
vorming van een generatie jon
geren die, naar later bleek, tallo
ze leiders zou voortbrengen voor
kerk, zending en evangelisatie.
Wie diep graaft zal ontdekken,
dat achter de opkomst van het
officiële kerkelijke evangelisatie
werk in die jaren de invloed zat
van wat Youth for Christ had los
gemaakt".
De pioniersrol van de bewe
ging was toen voorbij. Halverwe
ge de jaren 60 gingen er zelfs
stemmen op om Youth for Christ
als zelfstandige beweging op te
heffen. Ze had haar tijd gehad.
Financieel zwak, beperkt in haar
kader en gereduceerd tot groep
jes jonge mensen die nog bij el
kaar kwamen voor bijbelstudie
en gebed.
Koffiebars
Het is aan de democratisering
van de samenleving te danken,
dat Youth for Christ een weder
geboorte mocht beleven.
Niek van Exel: "Mondigheid
knaagde aan oude gezagspatro-
nen en traditionele vormen van
kennis- en geloofsoverdracht. De
tieners doen het zélf; dét werd de
nieuwe weg van Youth for
Christ. Er ging zich een proces
van ontkerkelijking en ontker
stening aftekenen dat zijn weer
ga niet kende. Vooral jongeren
haakten af van de traditionele en
bijna onbeweeglijke instituten".
De kerken reageerden onwen
nig. "Het probleem bleek te diep
om te kunnen worden aangepakt
met eigentijdse jeugddiensten.
Youth for Christ herleefde te
midden van die ontwikkelingen
in kerk en samenleving. Overal
ontstonden bewegingen van jon
geren. Ook binnen de kerken
kwamen protest- en vernieu
wingsbewegingen op gang. Maar
het meest opvallende waren wel
de nieuwe kerkelijke en religieu
ze bewegingen, de parakerk. In
die stormachtige situatie heeft
Youth for Christ een brug naar
de kerken willen zijn".
Hadden de gevestigde kerken
in het begin grote moeite met
Youth for Christ in Nederland,
nu werd een andere tendens
zichtbaar. Van Exel: "Doordat de
frontale prediking plaats maakte
voor het gesprek - denk maar
r NIEK VAN EXEL 'verlengde arm'
(Niek van Exel is sinds januari 1983 directeur van Youth for Christ Neder
land. Hij begon in 1971 als predikant in Fijnaart en ging in 1974 voor de
gereformeerde zending naar Brazilië. Daar bleef hij tot zijn benoeming bij
Youth for Christ).
aan de koffiebar -, kon Youth for
Christ haar bedoeling - een brug
naar de kerk te zijn - beter zicht
baar maken. De koffiebars rezen
als paddestoelen uit de grond. In
meer dan honderd plaatsen
bracht deze werkvorm tal van
jongeren uit de rand van de ker
ken bij elkaar voor gesprek over
levensvragen".
De band met de kerken werd
gewaarborgd in duidelijke voor
waarden voor plaatselijke kern
groepen en medewerkers van
Youth for Christ. Daarin is de re
latie met een plaatselijke ge
meente vastgelegd als voorwaar
de voor de band met Youth for
Christ. Zo kreeg deze beweging
haar gezicht als interkerkelijke
jongeren-evangelisatie.
Alarmerend
De overgrote meerderheid van
de jongeren die Youth for Christ
bereikt heeft een christelijke of
kerkelijke achtergrond. Dat kan
betekenen dat deze categorie alle
aandacht van de beweging gaat
vragen, want heel veel jongeren,
komend uit de christelijke tradi
tie, hebben grote moeite om een
levende band met traditionele in
stituten - zoals de kerk - te be-
Niek van Exel spreekt van een
'alarmerende kerkverlating' on
der jongeren.
"Voor onze beweging kan het
een noodzakelijke en steeds
meer urgente opdracht zijn om
deze jongeren een ontmoetings
plaats te bieden voor geloof
soverdracht en geloofsontwikke
ling. Binnen onze evangelisatie
doelstellingen past een dergelij
ke inzet. Maar dan wordt Youth
for Christ wel meer een 'bind
middel één de kerken' - voor die
jongeren die hun belangstelling
voor de kerk dreigen te verliezen
- dan een 'brug néér de kerken' -
voor jongeren die van buiten de
kerkelijke of christelijke traditie
komen. Op beide terreinen lig
gen voor een beweging als de on
ze grote uitdagingen".
De groep jongeren binnen de
christelijke traditie die zonder
een levende band met een kerke
lijke gemeenschap opgroeit
neemt sterk toe.
Van Exel: "Ze zoeken op een
volstrekt individuele wijze naar
identiteit. Als niet creatief en
doelgericht wordt gewerkt aan
de vorming en opbouw van die
eigen christelijke identiteit, dan
wordt dat de volgende generatie
zonder kerk en geloof. Beseft de
kerk wel, dat juist hier een van
de grootste uitdagingen ligt?"
"Youth for Christ heeft op dit
gebied een schat aan ervaring
verworven in de laatste vijftien
jaar en wil dat blijven aanwen
den voor deze groep jongeren.
Nieuwe initiatieven en activitei
ten worden ontwikkeld om hier
de komende jaren een belangrij
ke dienst aan Gods kerk te verle
nen. Die jongeren mogen en kun
nen wij niet loslaten".
Aan de andere kant voelt de
beweging zich verantwoordelijk
voor jongeren die totaal hebben
afgehaakt.
"Tallozen leven in een sociaal
milieu dat op weg naar de vol
wassenheid te weinig bakens
biedt. Sommigen komen daar
door in een zwerf- en vhichttoe-
stand terecht Velen vervallen in
ongeïnteresseerdheid en morele
vervlakking. Toch hebben jonge
ren behoefte aan een thuis, een
ontmoetingsplaats, aan meer dan
vrijblijvende relaties".
In die wereld heeft het christe
lijk geloof, naar Exels stellige
overtuiging, een opdracht. "Be
wogenheid, echtheid, onbaat
zuchtigheid, ze zijn er de sleutel
toe. Binnen de doelstellingen
van Youth for Christ mag de aan
dacht voor deze snel groeiende
groep jongeren juist nu niet ont
breken".
Zendingstaak
Youth for Christ gaat binnen
kort haar werk splitsen in drie af
zonderlijke takken. De eerste be
treft de uitbouw en vernieuwing
van het bestaande werk onder
jongeren uit of aan de rand van
de christelijke traditie. De twee
de zal gericht zijn op die jonge
ren die op geen enkele manier
daarmee contact hebben.
"Hier komt Youth for Christ
op een geheel nieuw werkter
rein. Een soort zendingstaak
wacht hier, waarbij evangelisatie
vooral gericht zal zijn op het sa
men met jongeren zoeken naar
die kwaliteit van leven die in het
evangelie zo nadrukkelijk wordt
aangegeven".
De derde tak betreft de pro-
duktie op zakelijke basis van ma
terialen voor evenementen, kam
pen, evangelisatie- en groeps
werk, training, toerusting en ge
loofsontwikkeling.
Youth for Christ, bindmiddel
en brug. Dat blijft de doelstel
ling.
Niek van Exel: "De vraag daar
bij is of de kerken in de komende
jaren ook werkelijk een gemeen
schap zullen zijn waaraan jonge
ren zich kunnen en willen bin
den. En of ze voldoende ruimte
bieden voor jongeren van buiten
de christelijke traditie om over
de brug te komen. Is een lege
kerk ons werkelijk een grote
zorg? Of zal het ons een zorg
zijn?"
Van Exel beschouwt Youth, for
Christ als 'verlengde arm van de
kerk'. "V/ij zullen ons de komende
jaren tot het uiterste blijven in
zetten om jongeren en kerk tot el
kaar te brengen. Dat is ons een
grote zorg".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 ds. G. Jukema, Leerdam. 5
ds. Stam, Ter Aar; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. Koolstra; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 en 11.15 pastoor
Van Well; Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds.
Hortensius, gez. dienst; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. W. de Boer,
Moordrecht. 5 ds. Hortensius; Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds. Nauta; Waalse
kerk (tijdelijk Rapenburg 6) 10.30 ds.
Ribs. Wijk 'Stevenshof zie na geref.
kerk. Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
10.15 ds. v. Beinum. Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30
hr. H J. van Straalen, O.geest. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre-
deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) zie Bethl.kerk; Oude Vest 10 drs.
P. de Bruijn, O.geest; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. ge
meente; bejaardenhuis Groenhoven 10
ds. Verdoorn, ha. Merenwijk zie herv.
gem. Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijk-
hof (Rijndijk) 10 kand. D. Rodenburg.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. v.
Nieuwkoop. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 9.30 ds. Den Hertog, 5 ds. Aar-
noudse, S.heim. Geref. Gem. (N. Rijn)
10 leesdienst, 7 ds. De Gier. Geref. Gem.
in Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30 en
5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 mevr. W. Verhoeven,
A.dam. Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10 ds. De
Clercq. Baptistengem. (O. Rijn 3) 10
prof. Sussenbach. Utrecht. Evang. Ge
meenschap (Middelstegr. 3) 10 evang.
Dikkes. Evang. gem. Merenwijk ('De
Harlekijn', Regenboogpad 2) elke zon
dag 10.30. Zendingswerk Middemachts-
roep (Zoeterw.singel 21) 5 hr. H. Blok.
Evangeliecentrum-Pinksterbew. J.
Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evang. Zijlstra, n
13) 10 hr. J. Eikerbout. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7.
Nieuw-Apost Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8. Zevendedag-adventisten
(Ontmoetingskerk Voorschoten) elke
zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d.
Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,
10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw
.singel) zo. 10. Rooms-Kath. K. Haagweg
zat. 7, zo. 9 en 10.45; Herensingel zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-V.scho-
ten) zat. 7, zo. 9.30 en 11.30; Steenschuur
zat. 7. zo. 8.30,10.11.30, 6 en 7 (lof); Bos-
huizerkade zat. 7, zo. 9 30 en 11; Lam-
menschansweg zat. 7. zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7. zo. 9.30, 10.45 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijn
dijk (zie Zoeterwoude).
gaarden, 6.30 ds. Elderman, Bodegra
ven. Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst,
3.30 ds. H. de Boer. Rk Kerk zat. 7. zo.
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 mevr. J. Broeijer-Bo-
gers, Utrecht, 6.30 ds. v.d. Heiden;
Kruiskerk 9.30 ds. Jonkman; Opstan-
dingskerk 9.30 ds. v.d. Heiden, ha, 6.30
hr. H. van Kampen, Blaricum; Nabij
(Van Lennepstr.) 9.30 mevr. Visser; G.
Herderkerk 10 ds. Nieuwenhuis, 7 ds.
Taselaar; De Bron 9.15 ds. Moll, 10.15
drs. Brombacher, 6.30 ds. Moll; Ashram
(Marsdiep) 10 ds. Taselaar; Driehoorne 7
drs. Brombacher; Oudshoornse kerk 10
ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 en 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk
Mar.kerk 9.30 ds. Buikema, Zw.dam,
6.30 ds. Wilschut; Salv.kerk 9.30 ds.
Boer, 6.30 ds. v. Wijngaarden. Geref. K.
Vrijg. (aula chr. techn. school) 9.30 en 5
ds. Room. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 stud. F. Bruintjes, Leer
dam, 4.30 ds. N. de Jong. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Ge-
ref. Gem. (Hooflstr. 240) 9.30 en 4. Bapt-
.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds.
Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 ds. M. v.d. Vlugt. Vol-
le-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr.
54) 10 hr. A. v.d. Hoorn. Pinkstergem.
(school Batestein 16) 10. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr. Kring
(Van Mandersloostr. 36) 10 ds. Hooy-
kaas, Den Haag. Rk Kerk: Bonifaciusk.
zat. 7, 'zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9
en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, 6 ds. G. C. de Jong, Zoetermeer.
Geref./Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas')
10 ds. Assies, Z.meer. Geref. Gem. 9.30
leesdienst, 4 ds. Rietdijk, dond. 7.30 ds.
Harinck, Oostkapelle.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d. Hoef;
Salv.kerk 9.30 ds. Kielder, Vianen, 6.30
ds. Blenk, A.dam; Bethl.kerk 9.30 ds.
v.d. Hoef, 6.30 ds. Groenendijk, Den
Haag-Scheveningen. Geref. Kerk 9.30
ds. Elderman, 6.30 ds. Boer, Alphen. Ge
ref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 kand. A.
Boersma, 3 ds. Room. Geref. Gem. (Sta
tionsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-
Luth. Gem. 10.30 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 ds. Noordam, Bleis-
wijk; De Stek 9.30 ds. Vlasblom. Geref.
Kerk 9.30 ds. v. 't Hoff, 6.30 zie herv. ge
meente. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. Rib-
bers, 5 ds. Lof, R.dam. Geref. Gem. 9.30
leesdienst, 7.15 ds. Kattenberg.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 dé.
De Graaf, 6.30 dr. Haitsma, Boskoop.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Huisman, ha.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10.30; Anker
zat. 7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7,
#zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn, 7 ds. Rothfusz. Geref. Kerk ('Hoek
steen') 10 hr. De Ridder, S.heim. Chr.
Geref. Kerk 10 en 5 ds. Moerdijk, Rozen
burg. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. De Graaf, Nieuw-
veen, 6 ds. Steenstra, Wassenaar, jeugd
dienst; Ontm.kerk 10 ds. Hagen, Zwolle,
6.30 ds. Koster, geref. predikant. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. v.
Breevoort, 6.30 ds. Kersten. Rk Kerk
zat 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds. De Jong;
O. Kerk 10 ds. Vroegindewey, 6 ds. Drie
bergen; Ichthusk. 10 kand. Hiensch, 5
ds. Hagen, Zwolle; Pnièlk. 9.30 ds. Drie
bergen, 6 kand. Hiensch; Maranatha-
kerk (Rijnsoever) 10 ds. v. Sliedregt, 6
ds. Schuurman; wijkgebouw Hoeksteen
(Burgersdijkstr.) 10.30 dovendienst. hr.
C. Terpstra. 9.30 voorm. Duitse dienst,
dr. K. Zabel (Katwijk). Overduin 2.15 ds.
v.d. Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10
ds. v.d. Steen, R.dam. Geref. Kerk
Vr.kerk 9.30 ds. Kersten, 5 ds. v.d.
Horst; Triumfatork. 9.30 ds. v.d. Horst, 5
ds. v. Breevoort Geref. K. Vrijg. 9.30 ds.
Hoff, 5.30 ds. Heida. Ned. Geref. K. (aula
hervormde
in Aarlan-
(foto Wim Dijkman)
Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 kand. J. de
Groot. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slag
boom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal)
10 en 5 ds. J. de Reuver. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned.
(Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 dienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN; Herv.
Gem. 10 ds. Mackaay, Leiden, 7 ds. Hoo-
gerwerf, Nieuwerkerk a.d. IJssel. Geref.
Kerk 10 ds. Wilschut, 7 zie herv. ge
meente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Knorth, 6.30 ds.
Stegeman, openingsdienst scholen;
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born, 6.30 ds.
v.d. Born, openingsdienst scholen. Ley-
thenrode 10 ds. Lutmers. Elis.zieken-
huis 9.30 ds. Brommet, 11 hoogmis.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 dienst.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Hoo-
gendijk, Alphen. Geref. Kerk 9.30 hr. v.
Wallinga, L.dorp, 7 ds. Los, Zwijn-
drecht. Rk Kerk zat. 7. zo. 7.30. 9.30 en
11.15.
L1SSE Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder; Pauluskerk 10 ds. Oostinga,
Sliedrecht, 7 ds. De Gelder. Geref. Kerk
10 ds. Ribberink, Rijnsburg, 7 ds. Bos
wijk. Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst,
3.30 ds. Grutter. Ned. Geref. Kerk (Sal-
vatori) 10 ds. Vos, gez. met chr. geref.
kerk. 5 br. Kleingeld, Alphen. Chr. Ge
ref. Kerk 10 ds. Vos, gez. met Ned. geref.
kerk, 7 ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4
ds. Den Boer. Evangeliegemeente (Ooi-
evaarstr. 27a) 9.45 hr. M. Brands. Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Poelpolder zat 7, zo. 9 en 11.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9 en 11; Engelbew. zat 7.
zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP:-Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Wegerif. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds.
Nooteboom, ha. Chr. Geref. Kerk 8.30
leesdienst, 2.15 ds. v.d. Meij, in re
monstr. kerk. Remonstr. Gem. 10.30
mevr. L. in 't Veld. Evang. gem. (Kruis
punt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 kand. J.
van Mourik, 6.30 kand. A. Rietveld. Ge
ref. Kerk 9.30 hr. De Bruin, afscheid, 7
ds. v.d. Linden, Zoetermeer. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 hr.
J. v.d. Kamp, Beverwijk, 7 ds. Ten Voor
de. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Wijn
gaarden. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
ds. Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 en 7
ds. Schouten, Kockengen.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Keuning, 5 ds.
v.d. Plas, Zwijndrecht; Hoofdstr. (Zee)
10 ds. Franken, Zeist. 8 nam. Duitse
dienst; De Rank (Golfbaan) 10 ds. A. J.
de Jong, Leiden; Sole Mio 9 ds. Ruiten
burg, ha. Zie ook geref. kerk. Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 en 7 ds.
Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgers-
ma, ha, 7 ds. Ruitenburg, ha; Stichtings-
kerk 11 hr. P. C. v.d. Bos, Katwijk. Ned.
Prot. Bond (aula Oude Zeeweg) 10.30 ds.
Bloemendaal, Delft. Volle-evang.ge-
meente 'Shalom' (geb. Buitenzorg, Zee-
reep) 10. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30;
Binnen zat. 7, zo. 8,10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9
en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Zilkzat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Vegter; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum
(Lytw.) 10.30 ds. A. C. J. v.d. Poel, Den
Haag, geen avonddienst. Geref. Kerk 5
nam. bevestiging en intrede ds. H. R.
Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 en 4.30. Ned. Geref:
Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. De Lange,
4 ds. v.d. Veer, Rosbergen. Van Wijc-
kerslooth 4 ds. Smaling, Rijnsburg. En
degeest 10 ds. Friederich. Volle-evange-
liegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will
.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo: 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:'
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 hr. W. Volkers, Amstelveen, 6.30 hr.
L. Broek, O.geest. Remonstr. Gem. 10
mevr. ds. Went, Bloemendaal. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.3(1
ds. Heijmans, Alphen, 7 ds. Groenen
dijk, Scheveningen. Chr. Geref. K. 9.30
leesdienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. Smaling; Be-
thelkerk 9.30 ds. Smaling. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Damsma;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Snel. 5 ds. Rib
berink; Mar.kerk 9.30 ds. Damsma, 7 ds.
Cziria. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds.
Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v.
Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo)
10 br. J. van Duin, Noordwijk. Rk Kerk
zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9.30 ds.
Germans, ha, 7 ds. Baas, ha. Geref. Kerk
9.30 ds. v.d. Berg, 7 zie herv. gemeente.
Chr. Geref. K. 10 ds. Aarnoudse, 7 ds.
Den Hertog, Leiden. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Leeuw, Maarn, 6.30 ds. Cazander, Oude
Tonge. Geref. Kerk 9.30 kand. mevr.
Kreeft, 6.30 ds. Nieuwenhuis, Alphen.
Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk
Langeraar zat 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 ds. Wagter, Rijnsburg.
Geref. Kerk 9.30 ds. Ribberink, 6.30 ds.
Snel, beiden Rijnsburg. Geref. K. Vrijg.
9.30 ds. Heida, 4 ds. Hoff.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot, ha, 7 ds. De
Zeeuw; De Ontmoeting (Noordhofland)
9.30 ds. Blanken, ha. Hulp en Heil
(Schakenbosch) 10 ds. Verheule, ha.
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 ds. v.d. Kamp,
Bleiswijk, 4.30 ds. G. H. van Kooten. Ge
ref. Kerk 10 ds. De Zeeuw, ha. Geref. K.
Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds. Blokland.
Aulagemeenschap Noordhofland 10.30
agapè-viering. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7.
zo. 11; M. Godskerk. zat. 7, zo. 9.30. Kerk
van Engeland (British school in The Ne
therlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Vermaat, Maassluis, 5 ds.
Schaap, Schoonhoven; Hoeksteen 9.30
ds. Schipaanboord, 6.30 ds. v.d. Kamp,
Bleiswijk; Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5
ds. Wieman, Bodegraven; Imm.kerk
9.30 hr. Yska, Den Haag. Geref. Kerk
Kruisk. 9.30 en 5 ds. De Moor; Ont
m.kerk 10 ds. Bongers. Remonstr. Gem.
10 ds. Thieme, Boskoop.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk zat 7, zo. 8.30 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. De Graaf, H.wou-
de; Kievietk. ('Samen op weg') 10 dr. v.
Bruggen; Messiask. 10 ds. v. Waasber-
gen; Dorpscentrum 9.30 kand. v. Dis.
Geref. Kerk Zijllaan 10 en 7 ds. v.d.
Woude. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 3
nam. bevestiging en intrede ds. Focke-
ma Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v. 't
Hof, 6.30 kand. v. Dis, Wassenaar. Geref.
Kerk 9.30 ds. v.d. Bos, Gouda, 6.30 kand.
v. Wallinga, L.dorp. Rk Kerk zat. 7, zo.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J.
de Haan. Geref. Kerk 9.30 drs. A. Fluijt,
Gouda, 7 ds. v.d. Waal, Nieuwerkerk a.d.
IJssel.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30. zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en
11.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds.
Stam, Ter Aar, 6.30 ds. Eijsenga. Geref.
Kerk 9.30 dr. Bade, Koudekerk, 6.30 ds.
Buikema.
