'Boeken?Het zijn
net witte muizen'
Luchtmacht neemt
Patriot in gebruik
Reportage
Gouden handel in tweedehands schoolboeken
Kunst in
kerkelijk
kantoor
18 DONDERDAG 21 AUGUSTUS 1986 PAGINA 13
Heeft het te maken met de spreekwoordelijke
zuinigheid van de Nederlanders, of komt het
door ons vrijzinnige onderwijssysteem, waar
in elke docent zijn eigen boekenlijstje samen
stelt en de schoolboekenmarkt vele duizen
den titels kent? Wie zal het zeggen. Feit is dat
de handel in tweedehands schoolboeken flo
reert. Dat blijkt het duidelijkst bij Van Dijk's
Schoolboekhuis in Kampen. Voor een be
langrijk deel van de Nederlandse scholieren
is Van Dijk de leverancier van 'het educatieve
boek', zoals het bedrijf dat zelf graag uitdrukt.
In de topmaanden juli en augustus staat er
in het bedrijfspand van Van Dijk op het Kam
per industrieterrein ruim twintig kilometer
nieuwe en gebruikte boeken te wachten op
verzending. Dertienduizend titels liggen op
voorraad. In de zomermaanden maakt het be
drijf 75 procent van de jaaromzet. Het vaste
personeelsbestand van negentig man, is dan
tijdelijk uitgebreid met 250 vakantiewerkers.
In juli en augustus is het opnemen van vakan
tie- en snipperdagen taboe. Bij aanstelling
wordt aan de sollicitant de voorwaarde ge
steld dat hij afziet van vakantie in het topsei-
zoen.
Sinds 1970 is de omzet van de werkmaat
schappij Van Dijk's Boekhuis BV elke vijf
jaar verdubbeld. In die ontwikkeling is echter
twee jaar geleden een kentering gekomen.
Het effect van de daling in aantal leerlingen
voor voortgezet onderwijs is aan het school
boekhuis niet voorbij gegaan. Een aanvanke
lijke stabilisering van de omzet zette zich vo
rig jaar voor het eerst in de bijna 50-jarige his
torie van het bedrijf om in een daling.
De concurrentie van de 'gewone' boekhan
del wordt groter en meer en meer scholen
gaan zich - tot ergernis van de Van Dijk - zelf
toeleggen op de verspreiding van schoolboe
ken. Bij wijze van tegenoffensief werd een
verhuursysteem voor schoolboeken ontwik
keld. Beeld van een boekenbedrijf.
Het begon, zoals dat hoort met
succesvolle bedrijven: heel klein
en primitief. Op een oude turfzol
der in de binnenstad van Kam
pen zette Willem Catharinus van
Dijk, zoon van een broodbakker,
in het jaar 1937 zijn eerste voor
raadje studieboeken te koop
voor studenten. Als enig kind uit
een gezin van acht kinderen
mocht Willem begin jaren '30
doorleren. Op het Kamper Gym
nasium was hij er al gauw achter
dat er handel zat in de verkoop
van gebruikte studieboeken. La
ter, tijdens zijn studie aan de
Vrije Universiteit besteedde de
stichter van Van Dijk's Boekhuis
de zomermaanden aan de ver
koop van tweedehands boeken
en kon dank zij die inkomsten in
de helft van de studiekosten
voorzien.
W. C. van Dijk heeft zijn studie
aan de VU niet afgemaakt. Hij
voorzag dat 'het stempelen' ook
aan hem in die crisistijd niet
voorbij zou gaan, trouwde in
Kampen en ging zich volledig
toeleggen op de handel in ge
bruikte studieboeken. Het ging
Van Dijk voor de wind en de con
currentie zag het knarsetandend
aan.
Pogingen van collega-boek
handelaren om door onderlinge
gebiedsafspraken Van Dijk te
muilkorven leden schipbreuk,
maar het zou wel tot 1965 duren
voordat Van Dijk zich kon los
maken uit de wurgende greep
van de Nederlandse Vereniging
tot Bevordering van de Belangen
des Boekhandels. Een kwart
eeuw lang hield deze club van
boekhandelaren tot groeiend on
genoegen van Van Dijk en zonen
vast aan een bepaling dat boek
handelaren zich verre dienen te
houden van de verkoop van
tweedehands boeken.
De vereniging verleende geen
erkenning aan bedrijven die zich
wel of uitsluitend bezig hielden
met de verkoop van tweede
hands boeken. Doordat aan Van
Dijk's Boekhuis jarenlang erken
ning werd geweigerd, mocht het
bedrijf geen nieuwe schoolboe
ken verkopen en kon dus aan
scholieren niet altijd complete
boekenpakketten leveren. Tot op
de dag van vandaag koopt ne
gentig procent van de klanten
een volledig schoolboekenpak
ket bij het boekhuis: voor zover
voorradig tweedehands boeken,
de rest nieuwe.
door
Joop Bouma
Toen de beperkingen eenmaal
waren opgeheven, kon Van
Dijk's Boekhuis uitgroeien tot de
grootste handel in tweedehands-
boeken in ons land. „Het ging zo
goed dat we in de jaren zeventig
wel eens bang waren voor nog
meer bestellingen. We konden de
orders gewoon niet verwerken",
vertelt Lammert Herman van
Dijk, algemeen directeur, voor
het personeel „meneer Lam
mert". Met zijn broer Jan en een
zwager voert hij de directie. De
oude heer Van Dijk, inmiddels
72, komt nog vrijwel dagelijks in
het bedrijf.
Lopende band
Een uitgekiend systeem lopen
de banden zorgt in het 13.000
vierkante meter grote bedrijfs
pand voor het transport van de
boeken. Plastic bakken voor de
boeken rollen af en aan. Vakan
tiewerkers en vast personeel vul
len aan de hand van de bestellij-
sten de bakken met gebruikte en
nieuwe boeken. De bestellingen
worden, voor ze het gebouw ver
laten, diverse keren gecontro
leerd. De voorraadbewaking is
geheel geautomatiseerd.
Leerlingen kunnen de boeken
ook zelf bij het bedrijf ophalen.
Een bestelling die om tien uur 's
ochtends is geplaatst, kan rond
het middaguur worden afge
haald. „En verder kennen we
hier de Friesland-gangers", zegt
Van Dijk. „Die komen aan het
begin van hun vakantie in Fries
land de bestelling brengen en bij
terugkeer naar huis halen ze hier
eerst nog even de boeken op".
Driekwart van de omzet be
staat uit individuele bestellin
gen: leerlingen die aan de hand
van hun boekenlijst zelf een be
stelformulier invullen en naar
Van Dijk sturen. Het boekenbe
drijf heeft ook contracten met
zo'n 160 scholen voor voortgezet
onderwijs, waar de leerlingen
hun boeken via school bestellen.
Van Dijk's Boekhuis is leraren
'Je moet in de schoolboekenhandel kunnen weggooien, anders kom je
desgewenst behulpzaam bij het
samenstellen van boekenlijsten.
Het bedrijf beschikt over een do
cumentatiecentrum waar alle
educatieve boeken voor het
voortgezet onderwijs te vinden
zijn.
Schoolfondsen
Er zijn ook nogal wat scholen
die zelf de boeken aan leerlingen
verkopen, via schoolfondsen.
Van Dijk is daar - het zal nauwe
lijks verbazing wekken - geen
voorstander van. „Dat is geen
taak voor scholen. Een school is
een onderwijsinstelling. Wij zijn
een boekhuis". Van Dijk geeft
toe dat zijn bezwaren tegen
schoolfondsen vooral zijn inge
geven door commerciële overwe
gingen. Iedere klant is er tenslot
te een, zeker in een periode van
afnemend leerlingental.
Ook het kopiëren van boeken,
een praktijk die ook in scholen
voor voortgezet onderwijs op
nogal ruime schaal wordt toege
past, is Van Dijk een gruwel. „De
mensen denken dat ze goedko
per uit zijn, maar ze vergeten dat
het kopiëren of stencillen wel
leidt tot een forse stijging van de
ouderbijdragen".
In de folder die het bedrijf aan
geinteresseerde klanten toe
stuurt, valt één zinsnede vooral
op: „De aard van ons werk is
meer dienstverlening dan han
del". Geen winsten dus? Van
Dijk weigert zich uit te laten over
de winsten in de afgelopen jaren,
maar: „Wij werken niet met
mooie marges. Er zijn pakketten
waar we gewoon geld op toeleg
gen. Wij gaan ook niet met prij
zen stunten. We willen kwaliteit
leveren, tegen een voordelige
prijs".
Opsturen
Wie zijn tweedehands school
boeken kwijt wil kan ze opsturen
naar het boekhuis. Vier bedrijfs-
taxateurs bepalen de waarde en
desgewenst kan een verkoper
dan nog ja of nee zeggen. De
waarde wordt niet uitsluitend
bepaald door de kwaliteit van
een schoolboek. Een boek dat er
nog als nieuw uitziet, kan waar
deloos zijn als de druk verouderd
is of als geen enkele school het
boek voor het nieuwe schooljaar
nog op de lijst heeft gezet. Er
gaan hele partijen boeken, „ook
hele nieuwe", met het oud papier
mee. Jaarlijks gooit Van Dijk
zo'n 250.000 kilo weg. „Je moet
in de schoolboekenhandel kun
nen weggooien, anders kom je er
in om", zegt Lammert van Dijk.
„Boeken zijn net witte muizen.
Je hebt altijd tekort aan ruimte.
Ons bedrijf is een levenlang be
zig geweest met uitbreiden. Toen
we nog in de binnenstad van
Kampen zaten, kochten we
voortdurend pandjes op. We had
den altijd de aannemer over de
vloer. En ook hier in het nieuwe
pand hebben we al twee keer
moeten uitbreiden. Het ziet er
naar uit dat we binnenkort weer
meer ruimte nodig zullen heb
ben".
Volgens Van Dijk komt het de
laatste jaren vrijwel niet meer
voor dat leraren boeken op de
lijst zetten die tijdens het school
jaar helemaal niet gebruikt wor
den. Hij denkt dat dit te danken
is aan de invloed van de ouder
commissies op scholen. „Als je
als leraar zo'n boek op de lijst
hebt gezet, kun je op vergaderin
gen vragen verwachten".
Er zijn volgens hem echter wel
duidelijke kwaliteitsverschillen
tussen de scholen. „Je hebt scho
len met goede en met waardeloze
lijsten. Maar we houden ons ver
re van een onderwijskundige
beoordeling. Wij geven aan een
school alleen een seintje als er op
een boekenlijst een fout staat,
bijvoorbeeld als er twee drukken
worden toegestaan, die niet
naast elkaar gebruikt kunnen
worden".
DEN HAAG - Het schrappen van
een Nederlandse kernwapentaak
mag politiek aantrekkelijke kanten
hebben, in de praktijk kost het
handenvol geld. Dat bewijst de
vervanging van de nucleaire Nike-
Hercules luchtafweerraket door de
conventionele Patriot. Liefst 924
miljoen gulden had het eerste kabi-
net-Lubbers in 1983 over voor dit
ultra-moderne mobiele luchtverde
digingssysteem van Amerikaanse
makelij.
Vandaag is het zover. De kers
verse defensieminister Van Eeke-
len draagt in het Westduitse Hese-
pe de eerste Patriot-eenheid over
aan de bevelhebber der luchtstrijd
krachten, luitenant-generaal F.J.
de Jong.
Daar, bij de Twaalfde Groep Ge
leide Wapens, zullen de uitgeno
digde kamerleden, hoge militairen
en journalisten, een blik mogen
werpen op dit nieuwste stuk high
tech wapentuig van de luchtmacht.
De Patriot, waaraan door de Ame
rikaanse fabrikant Raytheon ruim
17 jaar is gewerkt, moet een sleu
telfunctie gaan vervullen in de
geintegreerde NAVO-luchtverde-
diging van Europa, een gordel van
raketten, vliegtuigen en kanonnen
die loopt van Turkije tot aan de
Noordkaap.
De voornaamste taak van de Pa
triot wordt de luchtverdediging in
de voorste lijn van de gordel. Zo
zullen de vier Nederlandse squa
drons worden gelegerd aan de
grens met de DDR, bij de Geleide
Wapengroepen (GLW) in Noord-
(Tolsenau) en Midden-Duitsland
(Blomberg). Ze worden daar geïn
tegreerd met de bestaande Hawk-
squadrons. De Hawk is een raket
tegen laag vliegende toestellen. De
Patriot kan doelen tot op 25 km
hoogte bereiken.
In de toekomst echter zullen ook
Patriots worden gebruikt tegen vij
andelijke vliegtuigen die door de
eerste verdedigingslinies zijn ge
drongen. In de luchtmachtplannen
wordt rekening gehouden met de
opstelling van nog eens twee Pa
triot-squadrons in Nederland, die
samen met vier Hawk-squadrons
strategisch belangrijke objecten
zoals vliegvelden en havens
(Schiphol, Rotterdam) moeten be
schermen. De Tweede Kamer moet
echter nog met deze plannen in
stemmen.
Bij de luchtmacht is men, hoe
kan het anders, al bij voorbaat en
thousiast over het nieuwe wapen.
Kolonel Satter, hoofd afdeling
Plannen van de luchtmachtstaf,
somde deze week moeiteloos een
groot aantal voordelen van het
nieuwe systeem op. Het zou vrij
wel onkwetsbaar zijn tegen elek
tronische stoorzenders. Het kan in
één keer honderd vijandelijke
vliegtuigen identificeren en volgen
en negen raketten tegelijk op ne
gen verschillende doelen afvuren.
Bovendien is het systeem derma
te geautomatiseerd dat slechts
twee man nodig zijn om vanuit de
commandocentrale een vuureen-
heid te bedienen. Voor de vier Pa
triot-squadrons zijn (inclusief het
personeel bij de hoofdkwartieren
vem de twee GLW's) 850 mannen
en vrouwen nodig, de helft van het
aantal dat oorspronkelijk de Nike-
Hercules operationeel hield.
Er zullen trouwens maar weinig
squadron-leden zijn die de ruim
vijf meter lange raket zelf te zien
krijgen. Het projectiel is perma
nent opgeborgen in de lanceerin-
richting, een door een DAF-truck
getrokken oplegger met daarop
een soort container met vier lan-
ceerbuizen. Een squadron bestaat
uit vijf van dergelijke lanceerin-
richtingen, een oplegger met een
radarsysteem, een generatorwagen
voor de elektriciteitsvoorziening
en de commandocentrale.
Eén keer in de vijf jaar wordt de
raket uit de „tube" gehaald voor
onderhoud, ook al een aanzienlijke
verbetering vergeleken met de Ni
ke, die eens per vier weken voor
een paar dagen in onderhoud
moest. Maar het prijskaartje van
het projectiel, tegen de twee mil
joen gulden, zorgt er tevens voor
dat „live" oefenen, zoals met de Ni
ke op Kreta gebeurde, waarschijn
lijk nooit zal voorkomen. De man
schappen zullen zich moeten be
helpen met simulatoren, een vere
delde vorm van computerspelen.
Critici van het systeem zeggen
daarom dat volstrekt niet zeker is
of de Patriot in werkelijke oorlog
somstandigheden zo perfect zal
functioneren als (computer)tests
hebben uitgewezen. Bovendien re
lativeren zij de effecten van auto
matisering. Het systeem is dermate
ingewikkeld dat alleen een zeer
hoogwaardige specialistische op
leiding garant staat voor een juiste
bediening.
Volgens de militairen was aan
schaf van de Patriot noodzakelijk
door de toegenomen dreiging van
de sinds begin jaren zeventig snel
in omvang en vuurkracht groeien
de luchtmacht van het Warschau
Pact. De ironie wil echter dat deze
uitbouw van voornamelijk de Rus
sische luchtmacht een antwoord
was op de al sterk verbeterde
luchtafweer van de NAVO.
Dezelfde critici vrezen dat de op
stelling van Patriots de Sowjets zal
aanzetten tot een nieuwe wapen
wedloop. De Sowjets ontwikkelen
een tegenhanger van de Patriot, de
SAM-12, en zijn volgens de NAVO
al druk doende hun arsenaal aan
conventionele ballistische raketten
voor de korte afstand drastisch uit
te breiden. Want waarom dure be
mande gevechtsvliegtuigen inge
zet tegen een effectieve verdedi
ging met Patriot-raketten die een
snelheid van maar liefst 7500 km
kunnen bereiken?
In een vorig jaar verschenen stu
die van tien wetenschappers van
verschillende universiteiten en ho
gescholen in Nederland („De Pa
triot: schot in de roos of dure mis
ser") wordt gedocumenteerd uit
eengezet dat het nieuwe troetel
kind van de luchtmacht een plaats
kan krijgen in een toekomstig Eu
ropees anti-raketsysteem, dat weer
een onderdeel zou zijn van het
Amerikaanse SDI-schild tegen
strategische raketten.
Dat zou uiteraard vergaande po
litieke gevolgen voor de (machts
verhouding tussen Oost en West
hebben. Bij defensie worden vra
gen naar deze mogelijke rol van de
Patriot uit de weg gegaan. Kolonel
Satter bijvoorbeeld zegt dat in de
Nederlandse opvatting Patriot
slechts bedoeld is als verdediging
tegen vliegtuigen. Pas als binnen
de NAVO overeenstemming be
staat over de werkelijke dreiging
van het Sovjet-rakettenarsenaal,
komt de vraag aan de orde of Pa
triot ook daartegen kan worden in
gezet.
Er wordt dezer dagen bij defen
sie het liefst gepraat over het finan
ciële succes dat staatssecretaris
Van Houwelingen bij deze order
boekte. Want de ruim 900 miljoen
wordt volledig gecompenseerd
door Amerikaanse opdrachten aan
Nederlandse bedrijven. Daar heb
ben overheid en fabrikant zich toe
verplicht.
Zo zal de Amerikaanse overheid
voor ruim driehonderd miljoen aan
defensieorders in Nederland plaat
sen. Dat moet nog gebeuren, maar
na langdurige onderhandelingen
zijn door Nederlandse bedrijven al
offertes uitgebracht voor de con
structie van 2000 raketcontainers,
waarmee alleen al ruim 300 miljoen
zql zijn gemoeid.
Een tekening van de afvuurin-
richting en lancering van een Pa
triot-raket
kantstraktementen en -pensioe
nen en het Hervormd Persbureau
het kantoorpand aan de Overgoo
in Leidschendam. De onthulling
betekende de afronding van de
verhuizing.
Mevrouw Van den Boom Gou
dakreeg landelijke bekendheid
door haar beeld van koningin
Wilhelmina in Den Briel.
Op de foto (van Nico Naeff):
mevrouw Van den Boom en dr.
Mooi bij de onthulde muurplas
tiek.
Beleggingen
De Bond van Nederlandse
Predikanten (waarbij voorname
lijk hervormde dominees zijn
aangesloten) heeft zijn leden
naar hun mening gevraagd over
het beleggingsbeleid van de Her
vormde Kerk inzake Zuid-Afri-
ka. Zij moeten vóór 20 septem
ber de vraag beantwoorden of
aandelen van bedrijven met be
langen in Zuid-Afrika uit de be
leggingsportefeuille van de kerk
moeten worden verwijderd.
Aanleiding is de actie 'Steunt
uw geld apartheid' van een groot
aantal kerkelijke organisaties.
Predikanten hebben de bond
vragen gesteld over de kerkelijke
beleggingsportefeuille. Uit deze
brieven kwamen tegengestelde
meningen naar voren, zo lieten
voorzitter ds. L. de Liefde en se
cretaris ds. N. H. Kuipéri van de
bond weten. Dat was voor het
hoofdbestuur reden de leden te
raadplegen.
Bejaardenoorden. Hervorm
de en gereformeerde diakonieën
in de provincie Utrecht is ge
vraagd, protest aan te tekenen te
gen het voorstel van het provin
ciebestuur om de komende jaren
bijna 2000 bedden in verzor
gingstehuizen voor ouderen te
laten verdwijnen.
In een gezamenlijke brief zeg
gen het provinciele bureau van
de Hervormde Kerk en het Gere
formeerd centrum voor Samen
levingsopbouw, dat in dit over
heidsbeleid onverantwoord met.
een groep kwetsbare mensen
wordt omgegaan. Behalve voor
de direct betrokken ouderen
heeft de voorgestelde maatregel
ook gevolgen voor het personeel
en voor ouderen die nu nog zelf
standig wonen.
De brief wijst de diakonieën op
de mogelijkheid schriftelijke be
zwaren tegen het plan in te die
nen. "Wellicht is het nodig, uw
aandacht voor ouderen in deze
voor hen zo onzekere periode te
intensiveren".
Steun. Het hervormd We-
relddiakonaat heeft besloten tot
steun aan een drietal initiatieven
voor vrede en mensenrechten m
Israël.
Een bedrag van f. 5.000 gaat
naar de vredesbeweging Oz We
Shalom, die - in overeenstem
ming met de thora (oudtesta
mentische wet) - vrede belanrij-
ker vindt dan het bezit van het
hele land en bereid is territoriale
concessies te doen in ruil voor
vrede. Een vredesschool van een
joods-arabische leefgemeen
schap krijgt f. lü.ÖÜÓ en een orga
nisatie voor mensenrechten op
de westelijke Jordaanoever f.
15.000.
Hervormde Kerk: beroepen
te Nootdorp J. A. Woudenberg
Dordrecht, laatstelijk predikant
te Puttershoek; aangenomen
naar Veenendaal (deelgemeente
'Sola Fide') W. L. van der .Geer
Woerden; toegelaten tot de evan
geliebediening mevrouw J. de
Velde Harsenhorst-de Blois
Utrecht; beroepbaar G. H. Hoek
man Veendam.
Volkslied
Jehova's Getuigen hoeven
het volkslied niet mee te zingen
als dat op school wordt aangehe
ven. Dat bepaalde het hoogge
rechtshof van India.
Drie leerlingen van een school
in de deelstaat Kerala hadden
van thuis het consigne meege
kregen dat zij in de Idas wel res
pect moesten tonen voor het
volkslied maar het niet mochten
meezingen. De ouders beschou
wen het zingen van de nationale
hymne - die het karakter heeft
van een gebed - als een ritueel,
waaraan het Jehova's Getuigen
niet past mee te doen omdat zij
geen ander adres tot gebed heb
ben dan Jehova zelf.
De drie kinderen werden van
school gestuurd. Er kwam een
uitgebreide rechtzaak van. Het
hooggerechtshof vindt het niet-
meezingen op zichzelf geen te
kort aan eerbied. Het baseerde
zijn uitspraak op het argument
van 'religieuze tolerantie', een
hoog goed in India.
Protest. In een brief aan het
Vaticaan protesteren ruim vijftig
Braziliaanse rooms-kathoüeke
geestelijken tegen recente over
plaatsingen van bisschoppen in
het zuiden van het land. Daarvan
zijn vooral progressieve bis
schoppen het slachtoffer, zeggen
zij. Het protest betreft ook het
feit dat de priesters geen enkele
inspraak hebben gehad. Een
paar conservatieve aartsbis
schoppen zouden de benoemin
gen hebben 'geregeld'.
Secretaris-generaal dr. R. J.
Mooi van de Hervormde Kerk
onthulde in het nieuwe centrale
kantoorgebouw van deze kerk in
Leidschendam een kunstwerk
van mevrouw A. C. van den
Boom-Cairns.
De uit vier delen bestaande
bronzen muurplastiek - delen
van de hersenen voorstellend -
symboliseert de samenvoeging op
één plaats van de vier vroegere
Haagse kantoren van de Her
vormde Kerk. Begin vorig jaar
betrokken het secretariaat van
de synode, de Raad voor de zaken
van Overheid en Samenleving,
de Raad voor de Herderlijke
Zorg, de Generale Financiële
Raad, de raden voor de predi
