Kleuren doen meer dan we denken
60JAARREUMABESTRI|DING,354
MAAR WE Zp ER NOG LANG NIET.
Het Nationaal Reumafonds, Stateniaan 128,2582 GW Den Haag. Bankrek.nr.: 70.70.70.848. Giro: 324.
HET NATIONAAL REUMAFONDS l
Rood, wit en blauw. Dat zijn
kleuren. Zet je ze in deze volg
orde onder elkaar dan vormen
ze de Nederlandse vlag. Dat be
rust op een afspraak die lang
geleden gemaakt is. Kleuren
kunnen ook op zichzelf iets be
tekenen omdat we er een bete
kenis aan toekennen. Rood is
gevaar, groen is veilig, hebben
we afgesproken. Die afspraak
is niet zomaar gemaakt. Ze is
gebaseerd op de ervaring die
we met kleuren hebben. Kleur
is erg belangrijk in het leven
van een mens. De uitdrukking
dat iets het leven kleur geeft,
zegt al genoeg. De schilder
Wassilij Kandinski meende
zelfs dat kleur een directe in
vloed op de ziel uitoefent. In
elk geval is het waar dat kleur
een veel grotere betekenis
heeft in het leven dan we ge
neigd zijn te denken. Probeer
alle kleuren weg te denken en
je belandt in een wereld die er
uit ziet als de beelden van een
zwart/wit-televisie.
Maar alles hééft een kleur, het dag
licht, de hemel, het landschap, de
dingen om ons heen, mmar ook
wijzelf; onze huid is blank (roze
dus), bruin of zwart, ons haar
blond, zwart, bruin, rood, onze
ogen zijn blauw, bruin, groen.
Kleur is van invloed op onze ge
moedstoestand, ze maakt de din
gen warm of koud, afstotend of
aantrekkelijk, opwindend of rust
gevend.
Die kleur echter komt niet van
buiten onszelf. Licht komt van bui
ten onszelf en wordt pas kleur na
dat het als zenuwsignaal is doorge
stuurd naar onze hersenen. Kleur
is dus een produkt van onze herse
nen. „In je hersenen zit de verf
waar we de hele wereld mee
inkleuren", aldus dr. J. Walraven
van het Instituut voor Zintuigfy
siologie in Soesterberg, een van de
instituten van TNO. Als biofysicus
is hij kleurendeskundige bij uit
stek, penningmeester bovendien
van de Nederlandse Vereniging
voor Kleurenstudie. Hij promo
veerde in 1981 op een proefschrift
over 'Chromatic Induction' en be
werkte en vertaalde in het Neder
lands een prachtig boek, genaamd
'Kleur'.
Wetenschappelijk
Er is over kleur veel te zeggen. Er
zijn mensen - zoals dr. Walraven -
die zich bezighouden met de we
tenschappelijke verklaring en toe
passing van het fysiologisch ver
schijnsel kleur, er zijn er die zich
bezighouden met de uitwerking
van kleuren op de menselijke psy
che (kleurenpsychologen kun je ze
noemen, hoewel een kleurenpsy
chologie eigenlijk niet bestaat) en
je hebt mensen die op een hele
praktische wijze deskundig zijn op
het gebied van kleur, de kleuren-
adviseurs, die mensen voorlichten
en advies geven over de werking
van kleuren.
Bij de inrichting en aankleding
van woningen wordt vaak een be
roep gedaan op een kleurenadvi-
seur. Ook in de reclame heeft dit
specialisme een geheel eigen in
breng; kleuren hebben immers ef
fect op mensen, je kunt er associa
ties mee oproepen net als in de mu
ziek een bepaalde combinatie van
noten een bepaald effect geeft.
„Het zijn de combinaties die het ef
fect geven", aldus dr. Walraven, die
het onzin noemt dat één bepaalde
kleur één speciale betekenis heeft:
bijvoorbeeld dat geel de kleur van
haat zou zijn en dat rood gelijk
staat met revolutie en gevaar. Rood
kan bijvoorbeeld ook warmte, ge
noeglijkheid en gezelligheid aan
geven.
Vandaar bijvoorbeeld de rode en
roodgetinte kleuren van de lampen
in bepaalde nachtlokalen. Hoe ver
schillend er over een kleur gedacht
kan worden moge blijken ut het
feit dat de Romeinse schrijver Pli-
nius over smaragd-groen opmerkt
dat het "het oog verrukt zonder te
vermoeien", terwijl Kandinskij
groen als een 'zelfgenoegzame
kleur' beschrijft en Mondriaan de
kleur groen zo walgelijR vond dat
hij tijdens een lunch in Parijs zo
ging zitten dat hij niet naar het
groene Bois de Boulogne hoefde te
kijken.
Dr. Walraven wijst op de negatie
ve klank in 'gifgroen'. Van de ande
re kant is bij beeldschermen geko
zen voor de kleur groen omdat het
minder vermoeiend voor de ogen
zou zijn. "Groen kan rustgevend
zijn, maar ook laf, walgelijk, het is
maar van welke kant je het bekijkt
en welke kant je er mee op wilt.
Het is gevaarlijk te zeggen dat het
maar één ding betekent. Je kunt ie
dere kleur in elke context plaatsen.
Mensen zijn wat dat betreft gemak
kelijk te manipuleren".
Religie
Ook in de magie en in de religie
heeft kleur een belangrijke plaats.
Kerken gebruiken ook liturgische
kleuren: paars voor de lijdenstijd,
groen voor de tijd na Pinksteren,
wit voor Pasen, rood voor Pinkste-
door Ton van der Werf
Denimblauw, een kleur die
in het modebeeld weer een
belangrijke plaats inneemt
(foto Foxy Fashion)
Spelen met kleuren, het
wordt ons steeds gemakke
lijker gemaakt. Het hoeft
echt niet beperkt te blijven
tot verf of stoffenbekleding;
ook tegels, zoals op deze fo
to van Villeroy Boch, bie
den tal van mogelijkheden.
ren bijvoorbeeld. In onze cultuur
draagt een bruid wit, oorspronke
lijk om aan te geven dat ze maagde
lijk het huwelijk ingaat. In Japan
draagt een bruid ook wit, maar
daar is wit de kleur van rouw en
betekent het bruidswit dat het
meisje dood is voor haar familie. In
China en Bolivia dragen bruiden
en bruiloftsgasten rood omdat het
de kleur van liefde, hartstocht en
vreugde is.
In combinatie roepen kleuren
een bepaald effect op. Dr. Walra
ven wijst erop dat het niet alleen de
combinatie van kleuren is die dat
effect geeft, maar ook de combina
tie van kleur met een begrip als
warm of koud. Oranje is gekoppeld
aan zonlicht. Als je door een oranje
glas naar buiten kijkt, wordt alles
buiten een paar graden warmer,
omdat het lijkt alsof er zon op
schijnt. Dit soort gegevens wordt
bijvoorbeeld gebruikt bij het ma
ken van tl-verlichting. Een blauwe
tint in de buis geeft koeler licht,
een gele tint warmer. In de tropen
worden veel meer lampen met koe
ler licht gebruikt. Dat scheelt in de
warmtebeleving zeker vijf graden.
Een andere toepassing van een we
tenschappelijk gegeven is het soort
groen dat voor verkeerslichten
wordt gebruikt. Het is een blauw
achtig groen, dat beter dan een
naar geel tenderend groen waar
neembaar is voor kleurenblinden.
Schrijvers en psychologen heb
ben zich met kleur beziggehouden.
Goethe meende dat kleuren sterke
associaties hebben met emoties,
Jung geloofde dat kleuren symbo
lische betekenis hebben die uit het
onderbewuste voortkomen. He
dendaagse psychologen gaan niet
meer van de stelling uit dat ie
mands persoonlijkheid af te leiden
zou zijn uit zijn voorkeur voor een
bepaalde kleur, zoals vroeger wel
werd aangenomen. Hoe de voor
keur of afkeer van een kleur tot
stand komt is niet duidelijk. Moge
lijk ligt de oorzaak in de associaties
die we opbouwen tijdens de eerste
levensjaren.
Maar ook latere ervaringen spe
len ongetwijfeld een rol. Dat mag
tenminste afgeleid worden uit het
feit dat mensen zich in steeds wis
selende modekleuren kunnen vin
den. Dat geldt voor de kleding, dat
geldt voor het woninginterieur, dat
geldt voor de keuze voor bepaalde
bloemen in de tuin. Omdat kleur
echter onze emotionele toestand
kan beïnvloeden, is het goed zich
niet door elke modegril te laten lei
den. Mode loopt overigens vaak
achter de feiten aan. Na het succes
van een bepaalde film schrijft de
mode soms een bepaalde kleur
daaruit voor. De mode, aldus dr.
Walraven, heeft ongeveer een vijf-
jaare-cyclus. Om de zoveel tijd
komt een bepaalde kleur of combi
natie terug, zonder dat dit verder
vast ligt.
Voorkeuren
"De ideeën voor de nieuwe kleu
ren van een seizoen komen meestal
voort uit de reeds bestaande voor
keuren. Tot de nieuwe kleurkeuze
draagt ook van alles bfj wat er voor
belangrijks in de afgelopen perio
de heeft plaatsgevonden, hetzij in
de media (een belangrijke film of
toneelstuk, een boek, een belang
rijke expositie), in het leefpatroon
(het joggen, de disco, de religieuze
sekten) of in de internationale be
trekkingen (de economische malai
se, de détente - ontspanning in de
betrekkingen - met China, de toe
stand in het Midden-Oosten). Daar
bij komt nog een groot aantal prak
tische overwegingen; de kosten (de
kleurstoffen voor een diep wijn
rood kunnen zestien maal zo hoog
liggen als voor een beige); het aan
tal benodigde verven (bij te veel
verschillende behandelingen is het
moeilyk een constant eindprodukt
te krijgen); de geschiktheid van
synthetisch materiaal; het ge-
bruiksdoel; het uiterlijk onder
kunstlicht", aldus het boek 'Kleur'
over 'kleur als modeartikel'.
Kleuren worden tegenwoordig
veel in functionele zin gebruikt in
openbare gelegenheden en op de
werkplek. In winkels wordt kleur
gebruikt om mensen een bepaald
pad te laten aflopen of ze tot de
aanschaf van een bepaald produkt
te bewegen. Een produkt dat
slecht verkoopt en datje toch kwijt
wilt, moetje tussen contrasterende
kleuren zetten (tussen haakjes: dr.
Walraven weet van een verffabri-
kant die een bepaalde tint wit 'ivo
ry' (ivoor) had genoemd. Hij raakte
het aan de straatstenen niet kwijt
tot hij het een jaar of vijf later on
der de naam 'Oriental silk' (ooster
se zijde) met groot succes opnieuw
lanceerde. Chirurgen en personeel
in een operatiekamer dragen te
genwoordig groene kleding, ener
zijds omdat groen geen nabeeld
van rood (bloed) geeft, anderzijds
omdat bloed op groen een zwarte
kleur krijgt en de kleding er dus
niet meer zo bloederig uitziet.
Bijkleuren
De kleur van voedsel is van groot
belang voor de consument. Vlees
moet er rood uitzien, doperwtjes
groen (maar het gewenste soort
groen verschilt in sommige landen
en dat is voor het veel erwtjes ex
porterende Nederland best een be
langrijk weetje: het natuurlijke
produkt moet dan bijgekleurd
worden).
Bij het etaleren en verpakken
van voedsel maakt de industrie en
het winkelbedrijf graag gebruik
van de ervaringen en onderzoeks
resultaten van kleurdeskundigen.
In de Verenigde Staten leeft het
besef van de belangrijkheid van
kleur overigens nog sterker dan bij
ons. Daar is de kleur van een pro
dukt een van de belangrijkste ar
gumenten bij de aan- en verkoop.
Een artikel zonder kleur maakt
weinig kans de aandacht van een
koper te trekken. Vandaar dat in
de verpakkingsindustrie voor felle
kleuren (rood, oranje) wordt geko
zen. Voor etiketten met 'in prijs
verlaagd' of 'nieuw' wordt om die
reden vaak rood gebruikt.
Kortom: je kunt dagen praten en
boeken volschrijven over het ver
schijnsel kleur. Vaststaat dat kleur
een veel grotere betekenis heeft
dan velen denken.
Mondeling
Economisch
Administratief
Beroepsonderwijs
VANAVOND
-tussen 7 en 9 uur -
INLICHTINGENAVOND
in het
MEAB-LESGEBOUW
HERENGRACHT 4 LEIDEN
De MEAB studiewijzer ligt voor u Klaar;
Vraag 'm vrijblijvend aan: MEAB - Herengracht 4- Leiden-Tel. 071-130660
De MEAB is niet van gisteren, maar van 1946
