Al veertig kerken in één stichting
Kerkbesturen konden het zelf niet meer aan
Goede wil van paus onder
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Met het overnemen van de
kerk in Kielwindeweer - een
dorp bij Veendam - is het be
zit aan kerken en torens van
de stichting Oude Groninger
Kerken tot 40 gestegen. Dat
is bijna een kwart van het
Groningse oude-kerkenbe-
stand. Een resultaat dat even
opmerkelijk is als veelzeg
gend.
De stichting - een particu
lier initiatief - werd in 1969
opgericht om historische ker
ken in deze provincie, die
door financieel onvermogen
van kerkbesturen stonden
weg te kwijnen, van de on
dergang te redden.
Hoe acuut de toestand was,
blijkt wel uit het feit dat in
vijftien jaar veertig kerkbe
sturen zich tot de stichting
wendden met het verzoek de
verantwoordelijkheid voor
het in stand houden van hun
kerk in dorp of stad over te
nemen. In de meeste geval
len was aan onderhoud al ja
ren niets meer gedaan. En de
financiële positie van de ker
kelijke gemeenten gaf geen
enkele hoop dat dit in de
naaste toekomst wél zou ge
beuren, zelfs niet met mede
werking van de overheid.
door
S. J. de Groot
Nu is het onderhoud van één oud
gebouw al een zware last is voor
een onbemiddeld eigenaar. In de
provincie Groningen komt daar
nog eens bij, dat de hoeveelheid
kerken ver uitgaat boven de
werkelijke behoefte. Elk dorp,
hoe klein ook, heeft er wel een.
Dorpen lopen terug, soms leeg,
maar de kerk blijft de eeuwen
door onverzettelijk staan.
Zo beschikte de ene hervorm
de gemeente van Ezinge-Feer-
werd-Garnwerd-Oostum, die vol
gens het laatste Kerkelijk Hand
boek slechts 700 leden telt (kin
deren en niet-meelevenden mee
gerekend), over maar liefst vier
historische kerkgebouwen. Uit
eindelijk slaagde deze gemeente
erin, het beheer over één kerk -
die in 1956-1959 al was gerestau
reerd - te behouden. Dat was de
13de-eeuwse kerk van Ezinge
(noordwestelijk van de stad Gro
ningen). Met de andere ging men
naar de stichting; die nam ze
over van de kerkvoogdij, mét het
schamele geld dat in de kerkekas
voor het onderhoud van de bezit
tingen nog was overgebleven.
Groningen heeft meer van die
kerkelijke mini-gemeenten waar
de last om de 'trots' van het dorp
Romaanse eenvoud in EZINGE
overeind te houden dagelijks
wordt gevoeld.
Woldendorp met 85 geregi
streerde kerkleden, Termunten-
Borgsweer met 77, Noordbroek
met 122, Vriescheloo met 124,
Engelbert met 146, Dorkwerd
met 84, Visvliet met 112, Niezijl
met 72, Saaksum met 17, Adorp
met 71, Vierhuizen met 32, Nie-
kerk bij Ulrum met 59, Ooster-
nieland met 85 en Oldenzijl met
55, ze kunnen er allemaal van
meepraten. De streekgemeente
'Fivelland' (omgeving Lopper-
sum) met ruim 1300 leden had
vijf kerken tot haar beschikking.
Over twee heeft de stichting zich
inmiddels ontfermd.
Dit is nog maar een greep. De
zorg van de dorpen om de kerk
heeft van de trots weinig heel ge
laten.
Inmiddels heeft de zestien jaar
oude stichting tientallen kerken
gerestaureerd of voorlopig weer
bruikbaar gemaakt. Ze is gewel
dig actief in propaganda en wer
ving van donateurs en hamert
waar het maar kan op het belang
van kerkbehoud voor het dorps
leven. Ook het benaderen van al
le mogelijke instanties gaat de
stichting goed af. Geen fonds,
bank of bedrijf ontkomt aan haar
beroep. Vele reageren met giften,
andere sponsoren acties van de
stichting.
De overheid is erg ingenomen
met deze provinciale monumen
tenzorg. 'Den Haag' zou lang niet
zo vrijgevig met subsidies zijn
geweest als afzonderlijke kerk
besturen steeds maar weer een
beroep op de monumentenpot
hadden gedaan. Dat één en de
zelfde stichting zich hiervoor in
zet, vergroot aan de kant van de
overheid de bereidheid om fi
nancieel te helpen (ook als werk
verruiming) en maakt voor op
drachtgever en uitvoerders de
hele organisatie van het werk
een stuk eenvoudiger. Het is ook
kostenbesparend.
Kon minister Brinkman in juni
de gerestaureerde kerk met to
ren van Midwolde (bij Leek) her
openen, de laatste kerk waarvan
de volledige restauratie is vol
tooid staat in Wehe, vlakbij Zout
kamp. Die wordt volgende week
woensdag, 6 augustus, weer in
gebruik genomen.
Bij de restauratie werd deze
kerk geschikt gemaakt als regio
naal cultureel centrum, zowel
voor muziek als toneel. Wil het
kerkbestuur er nog diensten
houden, dan zal het, net als ieder
ander, de kerk moeten huren.
Dat geldt trouwens voor alle ker
ken in eigendom van de stich
ting. In Obergum huren de vrij-
gemaakt-gereformeerden de
vroegere hervormde kerk.
Navolging
Dat de Groninger stichting bij
de bevolking aansloeg, werd al
gauw duidelijk. Groningers zien
hun platteland blijkbaar niet
graag verworden tot een verza
meling accentloze dorpen. Veel
dorpen zijn zo bescheiden, dat ze
alleen aan de kerk herkenbaar
zijn.
Op het moment dat de stich
ting het veertigste object in bezit
kreeg, passeerde het getal dona
teurs de 6000. Zij zyn een belang
rijke factor in de geldwerving.
Ongeveer een derde woont bui
ten de provincie. De stichting
heeft zelfs donateurs - meest
oud-Groningers - in het buiten
land, zoals Canada, Nieuw-Zee-
land en Zuid-Afrika.
Logisch dat het initiatief van
Groningen vrij snel navolging
vond bij buur Friesland, waar
precies dezelfde problemen om
een oplossing vragen: te veel ker
ken voor kleiner wordende ge
meenten en oude kerken waar
van de restauratie- en onder-
houdslast steeds zwaarder
wordt. Laatst nog dwong vallend
gesteente de kerkvoogdij van het
middeleeuwse kerkje in Swi-
chum (een piepklein dorp bij
Leeuwarden) tot sluiting. Dat zat
er toch al in, want geen dominee
wilde meer voor zo weinig men
sen preken.
In aantal bezittingen is de iets
jongere Friese stichting de Gro
ningse al voorbijgegaan. Wel een
bewijs hoe bij veel kerkbesturen
het water tot aan de lippen stond.
Juweel
De foto bij dit verhaaltje toont
de kerk in Ezinge. Die is nog
steeds eigendom van het kerkbe
stuur. Dat heeft zijn bezittingen
in drie andere dorpen aan de
stichting overgedragen.
Een typisch Gronings kerkge
bouw daar in Ezinge, met een la
ge dikke toren op afstand van de
kerk. In zulke torens werden
vroeger boosdoeners opgesloten.
Tegenwoordig zijn het meestal
bergplaatsen.
Begin jaren 50 luidde het kerk
bestuur van Ezinge de noodklok.
En terecht, want de kerkmuren
stonden op instorten. Bij de res
tauratie was alleen de muur van
de vijfzijdige koorsluiting -
waarnaar de foto is genomen -
nog te gebruiken. De andere mu
ren moesten geheel opnieuw
worden gemetseld.
Doordat het kerkbestuur nu
geen zorg meer heeft voor de ge
bouwen in Feerwerd, Garnwerd
en Oostum, lijkt het onderhoud
van de Ezinger kerk voorlopig
verzekerd. Een juweel van ro-
maanse bouwkunst op een nog
oudere heuvel in het vlakke Gro
ninger land. Compleet met 18de-
eeuws interieur. Een preekstoel
uit 1721 en een orgel uit 1793.
Wie er oog voor heeft, zal de
pogingen om dit schoons voor
volgende geslachten te bewaren
niet alleen waarderen maar ook
willen steunen. Als kerkbesturen
dat niet meer kunnen, moeten
anderen het doen. En als zulke
kerken voor de eredienst niet
meer zo nodig zijn, zal een ande
re bestemming hun behoud
vruchtbaar moeten maken. Ook
dat is een doel van de stichting
Oude Groninger Kerken.
Holland
Een stichting als in Groningen
en Friesland bestaat nu ook in
Holland, Zeeland en Gelderland.
Daar zijn de overdrachten nog op
de vingers van één hand te tellen.
In Zeeland en Gelderland maar
een paar. Zierikzee, Groenlo,
Leur, dat is het ongeveer wel.
Verreweg de meeste kerkelijke
gemeenten zijn nog groot genoeg
om - met of zonder moeite - aan
hun verplichtingen te voldoen.
De Hollandse stichting richt
zich vooral op Noord-Holland.
Kleine kernen van kerkelijk le
ven vertillen zich daar aan een
bezit, dat in aantal en grootte de
behoefte ver te boven gaat. Het
draagvlak van de stichting is een
stuk kleiner dan in Groningen en
Friesland. De Groningse 'moe
derstichting' - met haar vaste
kantoor, haar net van werkgroe
pen en plaatselijke commissies
en sterke achterban van dona
teurs - js langzamerhand een be
drijf op zichzelf geworden.
Toch mogen al enkele Holland
se dorpen, zoals Kwadijk en
Oosthuizen, rekenen op behoud
van hun kerk, nu die bezit van de
stichting is geworden. Een extra
financiële actié onder de dona
teurs voor Kwadijk bracht
f 12.000 op. Een druppel op een
gloeiende plaat natuurlijk. Maar
het belang van zo'n stichting is
vooral, dat ze - beter dan een
armlastig kerkbestuur - brede
aandacht kan vragen voor de be
tekenis van het dorpsmonument
en bij de overheid krachtig kan
pleiten voor steun aan hoognodi
ge restauraties.
Als de torens het nog kunnen
verdragen, zal de komende jaren
ook over een aantal Noordhol
landse kerken de noodklok lui
den. Mogelijk nog doordringen
der dan uit het noorden des
lands, omdat er 'boven het IJ' na
1945 al zoveel verloren is gegaan.
"Ik voorzie nog grote oecumeni
sche problemen. Die zullen de
door de paus geformuleerde goede
wil zwaar onder druk zetten".
Dra. M. Steemers-van Winkoop,
studiesecretaris bij het secretariaat
van de Rooms-Katholieke Kerk in
Nederland, schrijft dat in het deze
week verschenen informatiebulle
tin van deze kerk naar aanleiding
van de laatste anglicaanse synode
in Groot-Brittannië.
Die synode sprak over de moge
lijkheid om elders gewijde vrou
wen als priester te laten voorgaan
en over de priesterwijding van
vrouwen. Over het eerste werd ne
gatief beslist, over het tweede nog
niets definitiefs. Die uitspraak is
pas volgend jaar februari te ver
wachten, als de anglicaanse bis
schoppen van Engeland de kwes
tie grondig hebben doorgepraat.
Er zijn al meer dan 750 vrouwelij
ke priesters in negen van de 27
anglicaanse kerkprovincies. "Het
hek is van de dam", schrijft me
vrouw Steemers, die als studiese
cretaris speciaal aandacht heeft
voor oecumene en ethiek. "De be
weging voor wijding van vrouwen
wint steeds meer aanhang. Nu is
ook de primaat van de Anglicaanse
Kerk in Engeland, mgr. R. Runcie,
óm. Niet alleen binnen de Angli
caanse maar ook binnen de
Rooms-Katholieke Kerk wordt de
ze ontwikkeling met belangstelling
én zorg waargenomen".
Mevrouw Steemers vindt die
zorg terecht. "Het gaat namelijk
niet alleen om de erkenning van de
vrouw, maar ook om de groeiende
overeenstemming tussen de beide
grote kerken. De vrouw in het
ambt zou een obstakel kunnen zijn
op weg naar kerkelijke hereni
ging".
Al in december 1984 noem
de de paus in een brief aan Runcie
de wijding van de vrouw een
steeds groter wordende belemme
ring op weg naar eenheid. "De in
zet blijft, maar de mogelijkheden
tot hereniging kunnen afnemen",
zegt mevrouw Steemers.
Tij niet te keren
Overigens betreft het hier ook
een binnenkerkelijk probleem van
de anglicanen zelf. Tegenstanders
hebben zich in enkele organisaties
verenigd. De discussie zal voorlo
pig geen einde nemen, al zouden
alle kerkprovincies buiten Enge
land vrouwen tot priester wijden.
keren. Vrouwen die priester willen
worden en dat in eigen land niet
kunnen, zullen naar de Verenigde
Staten, Canada, Nieuw-Zeeland,
Hong Kong, Uganda of Kenya
gaan om zich daar te laten wijden
en te vestigen". Tweederde van de
Britse bisschoppen was al vóór
wijding. Bij priesters en leken la
gen de verhoudingen minder gun
stig voor de voorstanders.
Mevrouw Steemers ziet het nog
niet gebeuren, dat aanvaarding van
de vrouw in het ambt ook tot aan
vaarding in het algemeen (emanci
patie) zal leiden. "In Nederland is
een niet gering aantal reformatori
sche kerken die de vrouw in het
ambt kennen. Maar tegelijk is
waarneembaar, dat de vrouw in die
kerken nog geen vanzelfsprekend
gelijkwaardige plaats heeft naast
de man. Wie de emancipatie van de
vrouw alleen maar verwerkelijkt
ziet in de vrouw als priester, zal
dus bedrogen kunnen uitkomen".
(Mevrouw Steemers maakte dit
jaar deel uit van de rooms-katholie-
ke afvaardiging die met een Neder
landse protestantse delegatie uit
hervormde, gereformeerde en lu
therse kring het Vaticaan bezocht).
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. v.d. Pol,
Boskoop; Maranathak. (L. Morsweg) 10
ds. Dronkers; Oecumenische geloofsge
meenschap De Regenboog (Merenwijk)
10 dr. Dirksen; Bethlehemk. (Driftstr.)
10 dr. v.d. Zwaan, gez. dienst; Bevrij-
dingsk. (Montgomerystr.) 10 en 5 ds.
Rietveld; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds.
Nauta; Waalse kerk (tijdelijk Rapen
burg 6) geen dienst. Wyk 'Stevenshof
zie na geref. kerk. Acad. Ziekenhuis 9
rk. dienst, 10.15 ds. Bovenberg, ha. Dia-
konessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst,
morgen 10.30 mevr. ds. Visch-Tons-
beek. Endegeest zie Oegstgeest. Geref.
Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak.
(Surinamestr.) 10 zie Bethl.kerk, 10.30
dovendienst, hr. P. Smit; Oude Vest 10
ds. Jansen; Maranathak. zie herv. gem.;
Bevrydingsk. 10 en 5 ds. Rietveld; be
jaardenhuis Groenhoven 10 hr. A. Hak
ker, Leiden; Merenwijk zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. mevr. H. J. Buijs. Ge
ref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5. Chr. Ge
ref. K. (Steenschuur) 9.30 ds. Den Her-
tog, 5 ds. v. Atten, Aalsmeer. Geref.
Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. (HoogL Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10 ds. De Clercq. Bap-
tistengem. (O. Rijn 3) 10 hr. J. Chr.
Schipper, Lisse, ha. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 10 hr. Dikkes, 35
jaar voorganger Ih Leiden. Evang. gem.
Merenwijk ('De Harlekijn', Regenboog
pad 2) elke zondag 10.30. Zendingswerk
Middernachtsroep (Zoeterw.singel 21) 5
nam. Evangeliecentrum-Pinksterbew.
J. Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evang. B. de Jong, wo. 6
aug. (Zijlsingel 2) 8 evang. J. Zandstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. J. Eiker
bout. Leger des Heils (hoek Vestestr./
Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Ze
vendedag-adventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst. Genootschap
der Vrienden (Quakers) 10.30 (Rapen
burg 6). Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d.
Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,
10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
.singel) 10. Rooms-Kath. K. Haagweg
zat. 7, zo. 9 en 10.45; Herensingel zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-V.scho-
ten) zat. 7, zo. 9.30 en 11.30; Steenschuur
zat. 7, zo. 8.30,10,11.30,6 en 7 (lof); Bos-
huizerkade zat 7, zo. 9.30 en 11; Lam-
menschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijn
dijk (zie Zoeterwoude).
gaarden, 6.30 ds. Wilschut. Chr. Geref.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 hr. Goedhart, Nieuw
koop, 6.30 ds. Boer, gez. dienst; Kruis
kerk 9.30 drs. Brombacher; Opstan-
dingskerk 9.30 drs. G. Molenaar, Al
phen, 6.30 dr. Meijers, Leiden; G. Her
derkerk 10 ds. Verheul, 7 ds. MoU; De
Bron 9.15 ds. MoU, 10.15 en 6.30 ds. Ta-
selaar; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mul
der; Oudshoomse kerk 10 ds. B. van
Ginkel, A.dam; Sionskerk (Meteoor
laan) 9.30 ds. A. J. de Jong, Leiden, 6.30
kand. P. Zeedijk, A.dam. Geref. Kerk
Mar.kerk 9.30 ds. Wilschut; Salv.kerk
9.30 ds. Boer, 6.30 ds. v. Wijngaarden.
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school)
9.30 en 5 ds. A. Veldman. Ned. Geref.
Kerk (school WiUemstr.) 9.1
coek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 ds. G. van 't Wout.
VoUe-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. P. Waijaard. Pinkster
gem. (school Batestein 16) 10. Leger des
H. (Zonneweg 3) 10 en 7. Rk Kerk: Boni-
faciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk.
zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo.
10.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, 6 kand. Zorge, Ouderkerk a.d. I Js-
sel. Geref./Herv. Gem. (dorpshuis 'De
Tas') 10 ds. Pettinga, Zoetermeer. Geref.
melo.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Nap, Woerden, 6.30 ds.
Wieman; Salv.kerk 9.30 ds. v.d. Hoef,
6.30 ds. Westerbeek van Eerten, Reeu-
wijk; Bethl.kerk 9.30 kand. Zeedijk,
A.dam, 6.30 ds. v.d. Hoef. Geref. Kerk
9.30 ds. Houtman, Arnhem, 6.30 ds. El-
derman. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30
en 4.30. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10
en 6.30. Evang.-Luth. Gem. 9 ds. Ousso-
ren, Utrecht.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 zie geref. kerk; De
Stek 9.30 ds. G. de Boer, Driebergen.
Geref. Kerk 9.30 ds. De Jong, 6.30 ds.
Vlasblom. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds.
Ribbers. Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 7
ds. Boogaard.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Stam, Ter Aar, 6.30 ds. v. Doorn, Hilver
sum. Geref. Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds.
Damsma. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10.30;
Anker zat. 7. zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk
zat. 7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Krispijn. Geref. Kerk ('Hoeksteen') zie
herv. gemeente. Chr. Geref. Kerk 10.45
ds. v. MuUigen, A.dam, 7 ds. v. Atten,
Aalsmeer. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30
en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. Aarents, 6 ds.
Bouman, Scheveningen; Ontm.kerk 10
ds. Bouman, 6.30 ds. Aarents. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-coUege) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. v.d. Horst. Vliegkamp Valken
burg 10.30 ds. J. Mooij, Den Helder. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. De Jong, 6 ds. Hagen, Zwol
le; O. Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds. De
Jong; Ichthusk. 10 ds. SjoUema, 5 ds.
Hovius; Pniëlk. 9.30 ds. Hovius, 6 ds.
Schuurman; Maranathakerk (Rijnsoe
ver) 10 ds. Driebergen, 6 ds. Vroeginde-
wey; Overduin 2.15 ds. Baas; wykge-
bouw 'Hoeksteen' (Burgersdükstr.) 9.30
Duitse dienst. Herv. Gem. 'De Rank'
(aula P. Groen-coUege Pr. Frederikdreef
15) 10 ds. Nortier, O.geest, ha. Geref.
Kerk Vr.kerk 9.30 ds. v. Halsema,
A.dam, 5 ds. v.d. Horst; Triumfatork.
9.30 hr. Brouwer. Geref. K. Vryg. 9.30
leesdienst, 3 ds. Grutter. Ned. Geref. K.
(aula Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 hr. J.
Krabbendam. Chr. Geref. K. 10
(Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned.
(Louwestr.) 10 en 5. VoUe-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 br. A. Driesprong,
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, T" ds. Huisman,
H.woude. Geref. Kerk 10 dr. Bade.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10.30 ds. v.d. Born, 6.30
ds. Knorth; Hoofdstr. 10 ds. Knorth;
Scheppingsk. 9 ds. v.d. Born. Leythen-
rode 10 pater Poelma. Elis. ziekenhuis 10
geb. Zijlkw.) 10 dienst. Rk Kerk zat. 7, 11.
zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt. Camping 'De Drecht' 10.30 hr. B.
van Putten, Kampen. Geref. Kerk 9.30
en 7 ds. Averes, Wüsum. Rk Kerk zat 7,
zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
ds. 't Hooft; Pauluskerk 10 hr. Hoffe-
naar. Voorhout. Geref. Kerk 10 ds. Kui
per, Noordwijk, 7 ds. Koelé, Badhoeve-
dorp. Geref. K. Vrijg. 9-30 en 4.30. Ned.
Geref. Kerk (Salvatori) 10 stud. Mudde,
7 zie chr. geref. kerk. Chr. Geref. Kerk
10 en 7 ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4
ds. Den Boer. Evangeliegemeente (Ooi-
evaarstr. 27a) 9.45 hr. J. Dieleman. Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Poelpolder zat. 7. zo. 9 en 11.30: Maria-
De Sint Jozef
kerk in Noordwij-
kerhout.
(foto Wim Dijkman)
i. 9 en 11; Engelbew. zat. 7,
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. De Graaff. Geref. Kerk
9.30 ds. D. Kruyt, O.geest. Chr. Geref.
Kerk 8.30 leesdienst, 7 ds. Boiten, Schie
dam, in remonstr. kerk. Remonstr.
Gem. geen dienst. Evang. gem. (Kruis
punt Kennedylaan 33) 9.30. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. Wegerif. Geref. Kerk 9.30
dr. Rietveld, Zoetermeer, 7 ds. Den Hee-
ten, Hoofddorp. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 hr.
W. van Kranenburg, 7 ds. Wagter, Rijns-
burg. Geref. Kerk 9.30 prof. mr. Reuge-
brink, L.dorp, 6.30 hr. A. van Midden,
Westzaan. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
stud. J. Huisman. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr.
A. Fluyt, Gouda, 7 ds. Hoogenraad,
Zeist.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5
kand. Kuyt; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. De
Jong, Voorhout, 8 nam. Duitse dienst;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. De Knegt,
Huizen. Zie ook geref. kerk. Geref. Kerk
Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. Lijesen,
Balk, 7 ds. v.d. Lee; Vinkenl. (Binnen)
10 drs. G. A. Scholte, 7 ds. Lijesen; Sole
Mio 9 ds. Lijesen; Stichtingskerk 11 hr.
Th. de Bock, Baarn. Volle-evang.ge-
meente 'Shalom' (in geb. 'Buitenzorg',
Zeereep) 10. Rk Kerk Zee zat 7, zo.
10.30; Binnen zat 7, zo. 8,10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey, gezinsdienst. Rk Kerk Vic
torie. zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo.
9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Da Costa; Pauluskerk
10 ds. R. E. v.d. Wal; Gemeentecentrum
(Lytw.) 10.30 mevr. ds. E. Visser, 7 ds.
Schouten, Leiden. Geref. Kerk zie herv.
gemeente. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 en 4.30. Ned. Geref.
Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. Struik,
Schiedam, 4 ds. De Lange, ha. Van Wijc-
kerslooth 4 ds. H. Rijksen. Endegeest 10
ds. Friederich. Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Wilf kerk zat
7, zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 hr. Krispijn, Scheve
ningen. Geref. K. 9.30 en 6.30 ds. Kornet,
Nijverdal. Remonstr. Gem. geen dienst.
Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9 30
ds. v.d. Kamp, 7 ds. Terlouw, Den
Hoorn. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst,
2.15 ds. v.d. Mey.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Smaling, 5 ds. Wagter; Be-
thelkerk 9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Ribberink (met Duit
se gasten), 5 ds. Zwarts, Doorwerth;
Imm.kerk 9.30 ds. Damsma, 5 ds. Ribbe
rink; Mar.kerk 9.30 ds. Zwarts. 7 ds.
Huisman, H.woude. Geref. Kerk Vrijg.
10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30
en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 ds. Woudenberg, Dor
drecht, ha. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zat 7, zo. 9
SASSENHEIM: Herv. Gem.
herv. gemeente. Chr. Geref. K. 10
stud. J. C. Wessels, Apeldoorn. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 dienst, 6.30
ds. Nicolai, Nieuwendijk. Geref. Kerk
9.30 ds. Elderman, Bodegraven, 6.30 ds.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 zie geref. kerk. Geref.
Kerk 9.30 ds. Plomp, Ouderkerk a.d.
Amstel, 6.30 dr. Vermeulen, gez. dienst.
Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds. H. W. v.
Egmond. Vliegkamp 10.30 ds. J. Mooij,
Den Helder.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 en 7 ds. v.d. Schoot; De Ontmoe
ting (Noordhofland) 9.30 vakantiedienst
in sam. met rk parochie. Hulp en Heil
(Schakenbosch) 10 dienst. Herv. evang.
op geref. grondslag (Lucas-college,
Beeth.laan) 9.30 ds. Westland, Scher-
penzeel, 4.30 ds. v.d. Plas, Zwyndrecht.
Geref. Kerk 9.30 ds. De Zeeuw. Geref.
K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds. J. de
Wolf. Rk Kerk Laur.kerk zat 7, zo. 11;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 9.30. Kerk van
Engeland (British school in The Nether
lands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 prof. dr. Graafland, Gouda, 5 ds.
Boer, Benthuizen; Hoeksteen 9.30 ds.
Wijnhorst, Ochten, 6.30 ds. G. C. de
Jong; Bethelk. 9.30 ds. v.d. End, Huizen,
5 ds. Wijnhorst; Imm.kerk 9.30 ds. v.d.
Steen, R.dam. Geref. Kerk Kruisk. 9 ds.
Davids, Rijswijk, 5 ds. Verheul, Alphen;
Ontm.kerk 10.15 ds. Davids.
WARMOND: Herv. Gem. 10 drs. G.
Schwencke. Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. Cuperus, Nieu-
werkerk a.d. IJssel; Kievietk. ('Samen
op weg') 10 mevr. ds. Bezemer, Den
Haag; Messiask. zie Zyllaankerk;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wieman, Bode
graven. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds.
Duursema, Almelo, gez. dienst, 7 ds.
Wolthuis, Monster.
Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Knoppers, Alkmaar.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 kand.
Lagend:
Maarn.
Bodegraven, 6.30 ds. Aalders. Rk Kerk
zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J.
de Haan. Geref. Kerk 9.30 hr. J. Kar
stens, Leiden, 7 dr. Haitsma, Boskoop.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 drs.
Meerburgkerk H. Rijndyk zat. 7, zo. 9.30
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds.
Heymans, Alphen, 6.30 ds. Kielder, Via-
nen. Geref. Kerk 9.30 ds. Buikema, 6.30
ds. Wattel, Hoofddorp. Remonstr. Gem.
