Het broeit
in Tunesië
Achter 'westerse' fagade
gaat veel onvrede schuil
ZATERDAG 26 JULI 1986
EXTRA
PAQ1NA 25
Het straatbeeld lijkt op dat van Amsterdam uit de jaren
dertig. Elke dag weer hangen duizenden jonge mannen
doelloos in het centrum van de hoofdstad rond. Op
afgetrapte schoenen, in uitgezakte broeken of tot op de
draad versleten en verbleekte spijkerkleding. Per jaar dijt
het leger werklozen van Tunesië zich met 90.000 (vaak goed
opgeleide) jongeren uit. En wint de buurman, de Libische
leider kolonel Khadaffl, onder deze groep aan sympatie.
Sociaal en politiek broeit het land. Taco Slagter in het
Tunesië dat niet in de reisfolder staat vermeld.
door Taco Slagter
De anders zo chique ogende Boulevard Habib Bourgiba in de hoofdstad Tunis tijdens het 'broodoproer' van januari 1984. Het geweld dat Tunesië
toen plaagde, is thans onder de bevolking nog volop latent aanwezig. «foto ap>
j Bij de Arabische broederlanden
staat Tunesië bekend als een poli-
tiek redelijk stabiel land. In de ogen
van de vrije wereld voert het een ge-
j matigde, pro-westerse politiek. In
die visie ziet het regime van de stok
oude president Habib Bourgiba
(83) comfortabel en zorgeloos op het
pluche. Tunesië ziet er voor velen
uit zoals het in de reisgidsen wordt
voorgespiegeld: vredig, welvarend
en pittoresk. Voor de toeristen een
stukje Europa op het Afrikaanse
continent met een Arabisch-oriën-
taalse allure. -
Maar de wereldwijde economische re
cessie is ook aan Tunesië niet voorbijge
gaan. Bovendien groeit met de dag de
oppositie tegen het niet van corruptie
gespeende staatsapparaat. De Tunesiër
realiseert zich dat de schijndemocratie
van Bourgiba met steeds meer politieke
en persoonlijke onvrijheden gepaard
gaat. Zelfs op de stoep voor het zwaar
bewaakte ministerie van binnenlandse
zaken, tevens het kantoor van de pre
mier, is het verboden te lopen.
Uitgekeken
Het volk is op de eens als algemeen
aanvaarde nationale leider uitgekeken
en wacht op diens dood. Maar wat dan?
Volgens de grondwet wordt de huidige
premier Mzili automatisch de nieuwe
president. Maar deze kleurloze politicus
I mist ten enenmale het met de revolutie
verbonden charisma van Bourgiba, dat
van hem tientallen jaren de onbetwiste
leider maakte. Krijgt het nimmer uit
bundig beleefde Arabisch nationalisme
dan vat op de Tunesiërs of kiezen ze
voor het islamitisch fundamentalisme,
al dan niet aangevuld met de grillige re
volutionaire ideeen van Khadaffi? Dat is
de grote vraag.
Duidelijk is dpt de economische, so
ciale en politieke structuren nu al met
elkaar botsen. Het is een rijpingsproces
waarbij, zoals dat in feite in alle ontwik-
kelings- en derde wereldlanden het ge
val is, de toestand van de economie in
eerste instantie de rek van het politieke
systeem bepaalt. Lange tijd kon de rege
ring de economische crisis met geflat
teerde cijfers onder het tapijt vegen.
Voor de buitenstaander leek het er op
alsof het bewind de staatshuishouding
onder controle had. En als de recente
statistieken in het door de staat gecon
troleerde Franstalige maandblad Infor
mation Economique Africaine van april
op waarheid berusten - wat mag worden
betwijfeld - dan nog is de situatie zeer
somber.
Vorig jaar was het handelstekort ruim
2,5 miljard gulden. Die wanverhouding
tussen import en export werd hoofdza
kelijk veroorzaakt door de grootschalige
invoer van industriële produkten, luxe
j goederen en levensmiddelen. Daalde on
der meer de import van aardappelen en
j vlees, daarentegen steeg rigoureus de
behoefte aan de uit het buitenland af
komstige melkprodukten, koffie en
thee. Tunesië heeft altijd kunnen drijven
I op een redelijke voor de export bestem
de mijnindustrie, zoals de winning van
koper, lood, zink en fosfaten. Maar door
de toenemende buitenlandse concurren-
j tie - met name op het terrein van de
kunstmest - is daarin de klad gekomen.
Uitgeput
Bovendien raakt de beperkte olievoor
raad in de bodem van het land uitgeput.
Experts voorspellen dat Tunesië in 1989
I al een netto-importeur van energie zal
zijn. Tot die tijd kunnen de deviezen met
j de export van olie nog wel wat worden
aangevuld, maar door de huidige scherp
j gedaalde prijzen op de wereldmarkt zal
dat voor de economie niet veel soelaas
meer bieden. Evenals de steeds groter
wordende buitenlandse en binnenland-
i se schuld, op dit moment in totaal 18,5
miljard gulden.
Daling van de reserves aan vreemde
i valuta heeft ook nog een andere oorzaak.
Toen tienduizenden Tunesiërs in Euro
pa werkten, stuurden zij regelmatig de
guldens, marken en franks op naar de
achtergebleven familie. Maar sinds ge
zinshereniging in de gastlanden werd
toegestaan droogde deze bron op. Zo
I ging dat recent op een andere manier,
j De eveneens tienduizenden die emplooi
in de rijke Arabische landen hadden ge
vonden - met name de Golfstaten, Saoe-
di-Arabië en Libië - verloren hun banen
vanwege de sterk gedaalde inkomsten
uit olie die genoemde landen tot bezuini
gen dwong, als gevolg waarvan ze als
eerste de arbeiders uit de broederlanden
over de grens zetten.
Tunesië oogt in vele opzichten wes
ters. Dat geldt ook voor het maatschap
pelijke leven. Er is bijvoorbeeld een op
Europa gelijkende familiewetgeving en
vrouwen hebben in dit van oorsprong is
lamitische land veel rechten. De sjieke
Avenue Habib Bourgiba met haar naar
Zuideuropese normen rijen getrimde
bomen in het centrum van Tunis doet
sterk denken aan de Ramblas van Barce
lona of de fraaie steden langs de Cote
d'Azur.
Voor de majestueuze villa waarin de
Franse ambassade is gevestigd, prijkt in
deze stad van moslims de rooms-katho-
lieke kathedraal met op de voorgevel het
in mozaïek uitgelegde gelaat van Chris
tus. Ook culinair kunnen de gerenom
meerde restaurants en de dure hotels
zich meten met hun voormalige over
heersers in Parijs. Maar achter die post
koloniale facade gaat veel sociale ellen
de schuil.
Om aan de weet te komen wat er
werkelijk gaande is, hoef je in Tunis
maar even weg te wandelen van de grote
boulevards en avenues. Het eerste deel
van de Medina, het oude centrum met de
nauwe karakteristieke straatjes, is van
wege de souvenirwinkeltjes nog een
toonbeeld van welvaart. Maar dat maakt
al gauw plaats voor verfloze entrees die
de grauwheid van het ware bestaan
weerspiegelen. Van het platteland - de
exodus naar de stad houdt aan - komen
de talrijke schoenpoetsers, veelal nog
zeer jeugdig, die met een zelf in elkaar
getimmerd bankje de terrassen van het
'rijke' Tunis afstropen om voor hun vaak
kinderrijke families het dagelijks (dro
ge) brood te verdienen.
Veel arbeid leveren die plaatsen ech
ter niet op. Ze zijn weliswaar druk be
volkt, maar op de tafeltjes staat vaak
niets. Het zyn de werklozen die hier een
deel van de dag doorbrengen en ver
spreid over al die uren slechts één of
twee koppen koffie of thee te verteren
hebben. De obers laten ze begaan. Want
anders zouden die terrassen leeg zijn. En
dat maakt het stadsbeeld er ook niet vro
lijker op, zo is de redenering voor dit to
lerante gedrag.
De avenue, waarvan de naam de eer
van de eerste en nog enige president van
Tunesië in herinnering moet houden, is
echter hoofdzakelijk het dopiein van de
jeugd, die voor een deel de toeristen
naar de souvernirwinkels lokt of zich ge
dwongen voelt tijdens de avonduren
met sex voor mannen aan de kost te ko
men. Maar vrouwelijke prostitutie komt
ook voor in het sjieke vijfsterren hotel
Africa Meridien langs deze brede laan.
Onder de dekmantel van een sauna met
massage. Voor een Arabisch-islamitisch
land is dat zeer uitzonderlijk. Niet zozeer
omdat er in Egypte bijvoorbeeld geen
hoeren zouden werken, maar vanwege
het feit dat een gerenommeerd hotel
zich hiervoor in feite openlijk leent. Hoe
wel de hoteldirectie er geen reclame
voor maakt, is de aard van de massage
voor de inwoners van Tunis een publiek
geheim.
Waterlooplein
In de wijk Bab Jedid, achter de Medi
na en eveens vol treurig kijkende bezoe
kers van koffiehuizen, wordt je duidelijk
waarom zoveel jonge Tunesiërs sjofel
gekleed zijn. Op de Souk des Armes -
souk betekent markt en daarvan wemelt
het in de hoofdstad - is een levendige
straathandel in tweedehands kleding en
allerlei andere oude rommel. Het Wa
terlooplein van Tunis, waarbij het hier
niet gaat om klanten die op zoek zijn
naar curiosa, kitsch of vodden, omdat de
mode van dat moment is ingegeven door
uit grootmoederstijd daterende nostal
gie. Voor die vlekkerige afgedragen
broeken, truien en kostuums moet naar
verhouding nog veel worden betaald.
Want de artikelen zijn slechts beperkt in
voorraad en ook hier wordt de prijs be
paald door het marktmechanisme van
vraag en aanbod.
De autoritaire politiek van Bourgiba
spreekt bij al die sociaal-economische
en culturele problemen nauwelijks tot
de verbeelding van de nieuwe generatie.
De afgelopen 29 jaar heeft de president
zichzelf steeds meer macht toebedeeld.
Het parlement bestaat alleen maar uit de
tot de party van Bourgiba, de Parti So-
cialiste Destourien (PSD), behorende ja
knikkers. Revolutionaire medestrijders
die zich op den duur tegen het almachti
ge staatshoofd keerden, werden in het
gevang gezet of kozen voor balling
schap, terwijl de drie offcieel toegelaten
oppositiepartijen van nu nauwelijks eni
ge inbreng of invloed hebben.
Met de eens zo machtige vakbond
UGTT is het al idem dito. Toen kolonel
Khadaffi zijn uit Tunesië afkomstige
gastarbeiders er in juli vorig jaar na een
conflict met het regime in Tunis uitgooi
de en de vakbeweging een massale sta
king organiseerde omdat Bourgiba daar
schuld aan had, was het voor de presi
dent een unieke aanleiding het arbei-
dersverbond te knevelen. Onder het
mom dat de UGTT met Libië zou heb
ben samengespannen. Dit als 'hoogver
raad' aangemerkte verzet deed de vak
bondsleider in de gevangenis belanden,
waar hij nu nog zit.
Opgepakt
Onlangs kreeg de UGTT-voorman ge
zelschap van een ander lid der oppositie.
Het was Ahmed Mestiri van de geregi
streerde oppositiepartij Movement des
Democrates Socialistes (MDS). HU was
opgepakt na een demonstratie tegen de
Amerikaanse bombardementen op Li
bië. Aanleiding voor de drie officiële en
drie illegale partijen de krachten te bun
delen om Mestiri weer vrij te krijgen en
de weerstand tegen het regime beter te
coördineren.
Op het hoofdkwartier van de MDS in
de Rue Gamel abdal Nasser in Tunis wil
het lid van het politbureau, Ladjeni Ab-
dessatran. zijn gal wel spugen over de
langzamerhand wurgende politiek van
Bourgiba. „We zyn een officiële partij en
proberen langs legale weg oppositie te
voeren", zegt hij. „Maar dat wordt ons in
feite onmogelyk gemaakt. Als we in de
steden en dorpen vergaderingen willen
beleggen, staan door de partij van Bour
giba betaalde en door de politie gesteun
de rellenschoppers klaar om dat met een
regen van stenen te voorkomen. Maar
dat neemt niet weg dat de mensen
steeds meer ontevreden worden en dat
de onrust toeneemt".
De MDS deed aan de laatste verkiezin
gen mee, maar grootschalige fraude met
de stembiljetten - later door de regering
toegegeven - verhinderde de party de
toegang tot het parlement. Volgens Lad
jeni is Bourgiba fie „moeder van het ge
weld", Hij doelt daarbij op recente de
monstraties van studenten, waarbij er
één door een politiekogel om het leven
kwam. Maar hy heeft nog meer kritiek.
„De pers is niet vrij. De kranten produ
ceren dagelijks pulp met alleen maar
nietszeggende berichten over de wande
lingen van de bejaarde president in de
tuin van diens presidentiële paleis met
ministers die in goed overleg de staats
zaken hebben doorgenomen. Ik kan u de
inhoud van de krant van morgen al voor
spellen. Met dezelfde foto's van Bourgi
ba achter zyn bureau in de riante werk
kamer met om zich heen de bekende ge
zichten van ministers. Ook op de tv en
de radio is het elke dag hetzelfde".
Werkloosheid
Ladjeni zegt dat de sociaal-economi
sche problemen het land het meest
kwellen. „De werkloosheid is groot en
op het platteland deels verborgen. De
ware cijfers zyn niet bekend en die van
de staat onbetrouwbaar. De' armoede
neemt toe, terwijl Bourgiba het prestige
in diens laatste dagen zo nodig in de ste
den Sousse en Sfax met geldverslinden
de objecten als een modern spoorwegen
net en toeristische attracties wil opkrik
ken. Er zyn wel andere projecten voor
het welzijn van de Tunesiërs die een ho
gere prioriteit verdienen", zegt hy
kwaad.
In de visie van deze politicus zyn de
Tunesiërs van nature niet een extreem
volk, maar hij geeft toe dat er weinig
voor nodig is om de bom te laten bar
sten. Is de wens de vader van de gedach
te of stoelt die toekomstverwachting op
feiten?
Ladjeni heeft gelijk als hy bedoelt dat
islamitisch en politiek extremisme on
der de huidige omstandigheden een voe
dingsbodem zullen vinden. De algeme
ne anti-Amerikaanse tendensen in de
Arabische wereld - door de militaire ac
ties in Libië alleen maar versterkt - zijn
ook aan Tunesië niet voorbijgegaan.
Hoewel na de massale uitzetting van de
Tunesische gastarbeiders uit Libië de
animositeit tussen beide volkeren sterk
is gegroeid, heeft de sociale regel in dit
deel van de wereld het gewonnen van de
haat: de vijand van mijn vijand is myn
vriend. Voor de oppositie een kans voor
open doel om de gevoelens tegen Bour
giba en het met hem verwante regime te
kanaliseren.
Bovendien sluit dat oplevende Ara
bisch nationalisme uit de school van de
eerste Egyptische president en revolu
tionair Gamal abdal Nasser aan bij de
steeds sterker wordende neiging op uni
versiteiten en in het overige onderwijs,
naar de oude waarden terug te keren.
Geloofden de jongeren nog niet zo lang
geleden dat Tunesië zou worden meege
zogen in de vaart der volkeren, het besef
is nu doorgedrongen dat het land feite
lijk tot de Derde Wereld zal blijven beho
ren.
Propaganda
In Tunesië wordt die op gang gebrach
te verandering in de sociale structuur
'intergrisme' genoemd. Een combinatie
van Arabische en islamitische aspiraties.
Stelt de (verboden) orthodox-islamiti
sche party van sjeik Muru zich nog zeer
gematigd op, Khadaffi doet met sterke
op Tunesië gerichte zenders zyn best
diens weliswaar in de ogen van de tradi
tionele islam ketterse, maar niettemin
revolutionair-fundamentalistische pro
paganda er bij de buren in het westen in
te stampen. Niet voor niets voelt het re
gime in Tunis zich erg ongemakkelijk
bij die niet ongevaarlijke Libische in
menging in 's lands interne aangelegen
heden.
Tunesië heeft in het verleden bloedige
rellen gekend die echter allemaal te ver
wijzen waren naar binnenlandse probe-
men. De te voorziene volgende massale
burgelyke ongehoorzaamheid zal zeer
waarschijnlijk van een heel ander karak
ter zyn. Daarby zal het gaan om het de
finitieve afscheid van het vastgeroeste en
niet meer te reanimeren politieke sys
teem van Bourgiba en het zoeken naar
een nieuwe orde in het land. Welke dat
zal zijn is in de Arabische wereld koffie
dik kijken.
De op alle strategische punten van de
hoofdstad Tunis geposteerde rellenpoli-
tie die het centrum met de regeringsge
bouwen in een oogwenk hermetisch kan
afsluiten, voorspelt weinig goeds.
Voor de oudere generatie is de 83-jarige president Bourgiba nog de onbetwiste leider. Voor de jongeren echter
geenszins. «root wui Dijkman)
De werkloosheid op het platteland is groot. (foto wui Dijkman)
