De bloedigste rel van de 19e eeuw Thaise militairen zoeken invloed via verkiezingen Achtergrond Palingoproer in de Jordaan, 25 juli 1886 Protest theoloog tegen betaling abortus Achtergrond VRIJDAG 25 JULI 1986 PAGINA 13 BANGKOK - Zelfs in de massage salons en sauna's van Bangkok I worden de klanten op de democra- 1 tische plicht gewezen. „Vergeet op 1 27 juli niet te stemmen", zo staat op I affiches. Zesentwintig mihoen I Thais zullen aanstaande zondag I hun stem uitbrengen. Ze hebben I een ruime keus: zestien partijen doen mee aan deze verkiezingen, de dertiende sinds dit koninkrijk I 34 jaar geleden een constitutionele I We schrijven 1885. Het zijn slechte tijden vol armoe, honger en werkloosheid. Het volk is ontevreden. Dan is er ineens Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Een predi kant met een ongebruikelijke boodschap. Als voortrek ker van de socialistische beweging trekt hij fel van leer tegen de gevestigde orde. Door zijn vlammende betogen groeit verzet tegen de heersende, uitbuitende klasse. Op 25 juli 1886 slaat de vlam in de pan in de Amster damse Jordaan. Aanleiding: palingtrekken, een verbo den volksvermaak. Door komst en optreden van de blunderende politie barst de opgekropte agressie los. De agenten slaan keihard terug en roepen zelfs het leger te hulp. De trieste balans: 27 doden en ruim honderd ge wonden. Een reconstructie van een uit de hand gelopen vechtpartij, die leidde tot de bloedigste rel van de 19e eeuw... Opwinding, nee, conster natie op 27 juli 1886. Be richten over een onge kend oproer in Amster dam sijpelen door. Het is niet eens het Amsterdam se tumult dat de gemoede ren bezighoudt. Er zijn de laatste maanden wel va ker rellen gemeld uit die „zondige rooie poel". Het is het gerucht dat hon- derdvjjftig artilleristen uit Naarden de rust in de hoofdstad hebben her steld, dat beroering ver oorzaakt. Ieder waande de Naardense ka nonniers nog binnen de vesting muren, en daar stond met grote letters in het Handelsblad dat zij eerst op de Heerenmarkt en daarna op de Dam dienst hadden gedaan. Verontwaardiging alom in Naarden. Wat nu?! „Onze jon gens in dat socialistische broei nest? Wat een schande". Vanuit de vesting wordt het bericht direct afgedaan als een verzinsel. Maar daar blijft weinig meer van over als er getuigen ko men, die verklaren dat zij de ka nonniers in het holst van de nacht hebben zien vertrekken, 's Avonds hoorden ze al van verre het slijpen van de sabels. „Daar zullen we die rooien eens aanrij gen", zou een gemotiveerde artil lerist hebben gezegd. Palingtrekken Vandaag de dag kijkt niemand meer op van veldslagen tussen groepen demonstranten en de politie. Dergelijke kloppartijen lijken erbij te horen. Honderd jaar terug in de tijd ligt dat even anders. Politie betekent nog ge zag. En het gezag laat niet met zich sollen. Wet is wet. Ook voor een groepje bewoners van de Jordaan, dat op de middag van zondag de 25e juli druk doende is een wedstrijdje palingtrekken voor te bereiden. De verboden tijdspassering lijkt sterk op het dubieuze gan strekken, dat vandaag de dag nog steeds in Limburg plaats vindt. Er is een belangrijk ver schil: het aaltrekken is wreder, omdat de paling nog leeft. Dat kan een handjevol bewo ners van de Lindengracht, tus sen de 2e en 3e Lindendwars- straat, er niet van weerhouden een touw te spannen boven het water. Daar wordt een dikke pa ling achter zijn kieuwen aan vastgebonden. De deelnemers worden nu in een bootje zo snel mogelijk onder het kronkelende dier doorgeroeid. De kunst is om de aal van het touw. te trekken. De winnaar krijgt zes gulden, terwijl de sa menstromende belangstellenden minutenlang plezier gaan bele ven aan al die onfortuinlijken, die met een luide plons in het grachtwater kopje onder gaan. Dat is humor. De gulle lach doet de belabberde sociale situatie even vergeten. En daarmee de onderdrukking van de zelfge noegzaam heersende klassen. De proletariërs zijn aan zet, in hun Jordaan. Klootjesvolk Lang duurt het niet. Op het bu reau Noordermarkt is bekend ge worden dat het klootjesvolk zich vermaakt met palingtrekken. Vier dienders proberen direct or de op zaken te stellen. Agent Oosterloo gooit meteen zijn ver bale kracht in de strijd om het touw boven de Lindengracht verwijderd te krijgen. Als buurt bewoner Weggelaar hem meldt dat het spel bijna ten einde is en dat daarop maar gewacht moet worden, golft er een stroom van plichtsbetrachting door het bloed van agent Van Doorne- waard. Eigenhandig knoopt hij het touw los, zonder zich bewust te zijn dat daarmee de bloedigste rel van de 19e eeuw wordt inge luid. De Jordanezen, van nature al opgewonden standjes, laten zich niet de les lezen. Ze beschouwen de Jordaan als een vrijplaats, waar het gezag zich moet aanpas sen aan de geldende zeden en ge woonten van de volksbuurt en niet omgekeerd. Afgezien van de „brutaliteit" van het gezag om deze regel te negeren, speelt te vens de opgekropte sociale on vrede een rol. Lieden als Jan Anton Fortuyn, voorzitter van de afdeling Am sterdam van de Sociaal-Demo cratische Bond (SDB), en de so cialistische voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis hadden al eerder geroepen dat de regeren de burgerij een loopje met het volk neemt. Vanuit die hoek ge zien krijgt de daad van agent Van Doornewaard een heel wat grim miger accent. Vandaag de dag zou zoiets provocatie heten en zou de politie openlijk spreken over een tactische blunder. Want daarmee hebben we van doen. Explosief De beuk gaat er in by de inwo ners van de Jordaan. Agent Van Doornewaard wordt afgedroogd. Diens collega's krijgen eenzelfde behandeling. De mond van in specteur Sikkens van het bureau Noordermarkt valt van pure ver bazing open, als hij de verfrom melde manschappen voor zich ziet. Hij laat versterking aanruk ken. Zoveel mogelijk Amster damse agenten worden naar de Jordaan gedirigeerd. De situatie wordt explosief. Grote groepen Jordaners wor den gesignaleerd in de le Goud sbloemdwarsstraat, op de Lin dengracht, Zaterdagse Brug en in de Lindenstraat. Barricaden worden opgeworpen en het volk galmt vrijheidsliederen. Agenten worden bekogeld. Er wordt ge zwaaid met rode en zwarte vlag gen. Hoofdcommissaris Steen kamp, die het bevel inmiddels heeft overgenomen van collega Van Doesburgh, zoekt contact met de legerautoriteiten. De strijd duurt tot het begin van de avond, dan besluit de po litie zich terug te trekken in het bureau Noordermarkt. De rust keert terug in de Jordaan. De tussentijdse balans wordt opge maakt: achttien gewonde agen ten en vier gewonde burgers. In de vroege ochtenduren van maandag de 26e juli spreekt bur gemeester Van Tienhoven met de Amsterdamse legercomman dant en hoofdcommissaris Steenkamp. „De politie moet geen aanleiding geven tot nieu we ongeregeldheden", zegt hij tegen Steenkamp. De legercom mandant krijgt te horen dat vuurwapens in uiterste nood ge bruikt mogen worden. Overmoedig In de Jordaan is het 's och tends betrekkelijk rustig. Maar dat verandert snel. Het volk is overmoedig en in een triomfan- Het neerslaan van de palingoproer in de Jordaan liep volkomen uit de hand. Trieste balans: 27 doden e ruim honderd gewonden. De 35-jarige evangelische theo loog dr. Werner Neuer uit Goma- ringen bij Tübingen (Bondsrepu bliek Duitsland) is met zijn vrouw en drie kinderen uit het ziekenfonds gegaan uit protest tegen de financiering van abor tus. "Met mijn gezin wil ik niet lan ger medeschuldig zijn aan de elk jaar terugkerende moord op 300.000 kinderen alleen al in de Duitse Bondsrepubliek door toe passing van abortus". In zijn ver klaring van dit besluit noemt Neuer dit "de grootste misdaad in Duitsland sedert het Derde Rijk". Via het ziekenfonds kunnen zwangere vrouwen hun abortus betalen. Eerst had dr. Neuer het ziekenfonds gevraagd of hij als 'symbolisch verzet' een deel van zijn premie mocht inhouden. Maar het fonds deelde hem mee, dat daarvoor geen wettelijke ba sis bestaat. Met zijn bedanken voor het fonds wil de theoloog oproepen tot 'compromisloos verzet tegen de financiering van abortus'. Bijbel voor Koerden. Het Koerdisch Instituut in Bonn denkt met inschakeling van vijf tien vertalingsdeskundigen der tienjaar nodig te hebben voor de vertaling van de hele bijbel voor het volk der Koerden. De Koerden wonen verspreid in Turkije, Iran, Irak, Syrië en de Sowjet-Unie. "Het is de ironie van de geschiedenis", zegt het in stituut, "dat een volk uit de streek waar Abrahams wieg heeft gestaan en waar zich een belangrijk deel van de bijbelse geschiedenis heeft afgespeeld, niet beschikt over de bijbel in ei gen taal". Het instituut heeft al een voor zet gegeven door de uitgave van het evangelie naar Lucas in het Koerdisch en beeldverhalen voor jongeren over bijbelse ge schiedenissen. In de Bondsrepu bliek Duitsland zelf wonen rond een half miljoen Koerden. Velen dragen vrijwillig bij aan het werk telijke roes door de overwinning van zondag op het gezag. Rode vlaggen gaan de lucht in. Het Vrijheidslied kaatst tussen de ge vels van de Lindengracht. Hoofdcommissaris Steenkamp kan geen greep krijgen op de si tuatie. Hij beschikt slechts over summiere en incomplete gege vens en weet niet wat er werkelijk aan de hand is. Weer escaleert de zaak en keert het volk zich tegen de sterke arm. Feller dan daarvoor. Massaal worden er stenen gesmeten naar agenten, die door korte charges de Jordaners uiteen trachten te slaan. Het heeft allemaal weinig zin. De lont ligt in het kruitvat. Burgemeester Tienhoven roept, in overleg met de procu reur-generaal, de hulp van het le ger in. Hij weet het ook niet meer. De informatie van zijn hoofdcommissaris is meer dan verontrustend. In zijn achter hoofd houdt hij rekening met een revolutie. Gebeurde iets der gelijks óok niet in Parijs? Een detachement van de infan terie, van de Noordermarkt door een omtrekkende beweging door de Westerstraat in de Eerste Boomdwarsstraat gekomen, wordt met een regen van stenen ontvangen. Hier is een versper ring opgeworpen. Het is niet de enige plaats. De Jordaan lykt op één grote barricade. De bevel voerende officier sommeert met luide stem het geweld te staken. van het instituut. Vrijwilligers doen in de regel het vertaalwerk. Zij krijgen daarvoor een kleine vergoeding. Orgel. Om geld bij elkaar te krijgen voor de hoognodige res tauratie van het beroemde Schnitger-orgel in de Jakobikerk in Hamburg hebben twintig or ganisten op één dag in een mara thonconcert alle orgelwerken van J. S. Bach gespeeld. Dat be gon 's morgens om 9 uur en ein digde laat in de nacht. Wereldreligies Naar de 'gebedsdag van de wereldreligies' voor de vrede, op 27 oktober in Assisi (Italië), zal ook geestelijk leider Khomeini van Iran een afgevaardigde stu ren. Het zal de shfitische geeste lijke Salman Ghaffari zijn, die wordt gezien als de opvolger van de binnenkort afscheid nemende Iraanse ambassadeur bij de Hei lige Stoel. De paus heeft het ini tiatief genomen tot deze gebeds dag. Naast de Rooms-Katholieke Kerk nemen aan deze gebedsdag deel het Orthodoxe patriarchaat, ook dat van Moskou, de Angli caanse Kerk, verscheidene pro testantse kerken die bij de We reldraad van Kerken zijn aange Stenen, honderden stenen zijn het antwoord van een woedende menigte. Als drie soldaten door vanuit huizen geworpen projectielen dermate gewond raken dat ze in eenzinken, wordt op de hoek van de Lindenstraat en Boomdwars straat het eerste bevel gegeven tot vuren. Dan is het echt oorlog. Salvo's knallen door de straten, kogels slaan tegen huizen. In de omliggende straten is het blaffen van het geweervuur goed hoor baar. Een man, die met een rode vlag op een barricade staat, stort neer. Hij is getroffen door een kogel. Verwarring alom. Slachtoffers Maar het is nog niet genoeg. Een detachement infanterie rukt uit de Lindenstraat de le Lin- dendwarsstraat binnen. Ook daar wordt het verzet met scherp beantwoord. De kogels vliegen over deZaterdagsche Brug en ketsen op het wijnhuis Den kat in den Wijngaard. Op de boven kamers woont een gezin met vier kinderen. Ene Albertus Witte is daar op bezoek. Hij zit voor het raam van de eerste verdieping, wordt door een kogel in het hoofd getroffen en is onmiddel lijk dood. Hij is niet de enige. Een man die voor zijn huisje aan de Lindengracht een pijp zit te roken krijgt ook een kogel door het hoofd. sloten, en afgevaardigden van het jodendom, boeddhisme, hin doeisme, shintoïsme en taoïsme en de islam. Khomeini's ambassadeur zei in een vraaggesprek met een Ita liaans rooms-katholiek maand blad, erop te vertrouwen dat het in Assisi om een 'nuttige bijeen komst' gaat, "waarbij een op recht en verstandig gesprek zal worden gevoerd". Religieuzen. De paus waar schuwt in een boodschap aan de conferentie van religieuzen in Brazilië voor een onvoldoende opleiding van jonge religieuzen in kleine basisgemeenschappen. De opleiding moet, naar zijn oor deel, gebeuren binnen klooster gemeenschappen die aan de pe dagogische regels van de kerk voldoen. De Braziliaanse conferentie van religieuzen houdt deze week in Sao Paulo haar algemene ver gadering. "Jonge religieuzen", zegt de paus in zijn brief, "moe ten een passende en volledige opleiding krijgen in overeen stemming met het kerkelijk leer gezag". "De grote behoefte aan zielzorg en de uitzonderlijke si tuaties in Brazilië eisen een at tente keuze van priester-studen ten, een juist begrip van de teke nen des tijds en de behoeften van In de Anjelierdwarsstraat wordt een nieuwsgierige vrouw, met een kind op schoot, geraakt. Ook Lange Hendrik zal de zon nooit meer zien opkomen. Een straatwerker uit de Sint Nico- laasstraat gaat rochelend neer, evenals een jongen en meisje op de Brouwersgracht. Zo loopt de onrustige maan dagavond naar een einde: tegen middernacht is het geweld on derdrukt. In het Binnengasthuis liggen maandagavond al tiental len gewonden. Veertien sterven er, 's nachts nog vijf. Het doden tal loopt uiteindelijk op tot 27. Hartverscheurend zijn de tone len dinsdag voor het ziekenhuis. Vrouwen en meisjes zoeken hui lend naar broers en vaders, die 's nachts niet zijn thuisgekomen. Doden worden geidentificeerd. De Jordaan huilt. Leed en ver ontwaardiging. Het overgrote deel van de doden is jong en on schuldig aan het oproer. Langzaam keert de rust weer. Burgemeester Van Tienhoven hervindt zichzelf. Hij toont zich tevreden over het gevoerde be leid. „Erger is voorkomen", zegt hij in een verklaring. Dat vindt de pers ook. Van Tienhoven krijgt prachtige recensies in de krant. De socialisten, onder aan voering van Domela Nieuwen- huis, krijgen de schuld van het voor de revolutie gehouden op- de gelovigen en totale gehoor zaamheid aan de bisschoppen". Brazilië heeft meer dan 300 bis schoppen. Er zijn 107 vrouwen- en 19 mannenkloosters. Ruim 2500 religieuzen bereiden zich voor op het priesterschap. Op het ogenblik zijn daar 38.000 vrou welijke religieuzen en 7700 pa ters in functie. Simonis in Brazilië Kardinaal Simonis is nu in Brazilië, vanwaar hij eind vol gende week zal terugkeren. Deze week bezocht hij een nationaal congres van kerkelijke basisge meenschappen in Goiania, hoofdstad van de deelstaat Goias, waaraan 1500 mensen deelnemen, onder wie vele bis schoppen en andere gasten uit het buitenland. Simonis kreeg de uitnodiging van Dom Helder Ca- mara, emeritus-aartsbisschop van Olinda en Recife. In een toespraak tot het con gres erkende de kardinaal, dat de manier van kerk-zijn van de ba sisgemeenschappen geboren is uit en gegrond is op een geloof zoals dat door de kerk wordt uit gelegd. "Ik hoop, dat u zich in veelvoud mag vermenigvuldigen als ware gemeenschappen van de kerk". Ook hoopte Simonis op het ontstaan van soortgelijke groepen in Nederland. door Bob Mantiri De belangrijkste partijen zijn de Sociale Actie Partij, de Democrati sche partij (DP), Prachakorn Thai (Thai Burger Partij) en de Nationa le Democratische Partij, die op het ogenblik de regeringscoalitie vor men en de Chart Thai Partij, die in de oppositie is. Het gaat bij deze verkiezingen om de 347 zetels in het Lagerhuis, te vergelijken met de Tweede Ka mer. De zestien partijen hebben maar liefst 3.800 kandidaten in het veld gebracht. Aanvankelijk zou den pas volgend jaar verkiezingen worden gehouden. In mei echter werd de coalitieregering ten val ge bracht, nadat 42 dissidente SAP- parlementariers een onbelangrijk voorstel van de regering over de in voering van voertuigenbelasting hadden getorpedeerd. Daardoor ontstond een regeringscrisis. Achteraf bleek dat de SAP-leden door het bedrijfsleven en hoge mi litairen waren omgekocht om de coalitie op te blazen, premier Prem Tinsulanond ten val te brengen en de weg vrij te maken voor de ster ke man in het leger, generaal Arthit Kamlang-ek, een tegenstanders van premier Prem. Arthit en de zakenwereld namen het Prem zeer kwalijk dat hij zon der enig overleg de Thaise munt (baht) met 14,8 procent had gede valueerd. Generaal Arthit Kam lang-ek, bevelhebber van het leger en opperbevelhebber van de strijd krachten, oefende openlijk kritiek uit op premier Prem en eiste een wijziging van het kabinet. Maar premier Prem, een voorma lig legerbevelhebber, stapte niet op. Hij ontbond het Lagerhuis en schreef vervroegde verkiezingen uit. Een paar weken later maakte hij het voor generaal Arthit onmo gelijk om een gooi te doen naar het premierschap. Hij zette Arthit op een zijspoor door hem als legerbe velhebber te ontslaan en in diens plaats een trouwe medewerker, ge neraal Chaovalit Yongchatyut, te benoemen. Het is geen geheim dat ambitieu ze generaals staan te popelen om via een staatsgreep hun invloed weer te vergroten. De laatste jaren hebben de militairen hun greep op het politieke leven verloren. Zo heeft het Lagerhuis meer macht dan de door de militairen gedomi neerde Senaat. Voorts mogen mili tairen in actieve dienst en ambte naren geen ministersposten bekle den. Daarbij komt nog dat de jongere lichting officieren geen interesse schijnt te hebben voor de politiek. De modernisering van de strijd krachten en introductie van gea vanceerd wapentuig bezorgen de beroepsofficieren handenvol werk, waardoor zij nauwelijks tijd heb ben voor de politiek. Tot dusver zijn de kolonels en generaals overal in het maatschap pelijke leven vertegenwoordigd. De Nederlandse aartsbisschop had een gesprek van anderhalf uur met de 'bevrijdingstheoloog' Leonardo Boff, die in 1985 van het Vaticaan een schrijf- en spreekverbod kreeg opgelegd (dat inmiddels is opgeheven). Vredesdag. De werkgroep 'Vredesvraagstukken' van de Sa menwerking Nederlandse Vrou welijke Religieuzen houdt op za terdag 20 septemer in Den Bosch de tweede nationale vredesdag van en voor vrouwelijke religieii- zen. Thema is: "En wij zoeken naar wegen van vrede". De dag in de San Salvatorkerk begint om 10 uur en eindigt om half 5. Voor nadere informatie en aan melding kunnen belangstellen den contact opnemen met de ge noemde werkgroep: Carmelweg 1,6564 AH Heilig Landstichting. Toogdag. Op zaterdag 23 au gustus houdt de organisatie 'Het Zoeklicht' (stichter Joh. de Heer) in de Expohal in Hilversum een 'Maranatha-toogdag'. Thema van deze dag: 'Leven in de eindtijd'. Sprekers zijn de predikanten P. J. Mietes (vrij-evangelisch), L. W. G. Blokhuis (Nederlands-ge reformeerd) en Jac. Schouten (baptist) en de evangelist A. P. van de Sande. Medewerking ver- Zij zitten in de directies van bijna alle belangrijke ondernemingen in het land. Maar er lijkt voor hen een kentering te komen nu de politieke partijen, die in het verleden ooit verboden zijn geweest, meer in vloed krijgen. Tegen die achter grond is het niet uitgesloten dat de generaals een voorwendsel zoeken om een staatsgreep uit te voeren om hun verworven belangen zeker te stellen. In het verleden zijn vijftien staatsgrepen of pogingen daartoe gedaan. De laatste werd vorig jaar 9 september gepleegd door wat ge noemd werd "Jonge Turken', een groep radicale officieren die onte vreden was met het benoemings beleid. Een confiictsitiuatie na de ver kiezingen tussen de partijen, bij voorbeeld by de verdeling van de ministersposten, zou volgens poli tieke waarnemers, wel eens voor de militairen een argument kun nen zyn om in te grijpen. De grote vraag is wat de kansen zyn van Prem om te worden herko zen. De premier heeft geen partij achter zich en de drie belangrijkste partyen die op het ogenblik de coa litie vormen, de Democraten, So ciale Actie Partij en de Thai Burger Partij, hebben zich van Prem ge distantieerd. De populariteit van de premier is de laatste weken sterk gedaald. Hem wordt verwe ten dat hy gedurende zijn ambts termijn niets heeft gedaan om de economische situatie van het land te verbeteren. De partij die op het moment het goed doet bij de opiniepeilingen is de Democratische partij van Bhi- chai Rattakul. Maar zijn kansen voor het premierschap lijken klein. Rattakul komt niet uit de militaire stand. Hij is een burger, terwijl de SAP en de Chart Thai partij, de op positiepartij, worden geleid door ex-topmilitairen. Voorzitter van de SAP is de voormalige luchtmaar- schalk Siddhi Savetsila, die minis ter van buitenlandse zaken is; die van de Chart Thai is generaal-ma- joor Chaichai Choonhavan. Gegeven het feit dat een premier de zegen moet hebben van de le gertop, lijkt het welhaast uitgeslo ten dat Rattakul in een nieuw kabi net premier wordt, zelfs al zou zijn partij de absolute meerderheid in het parlement behalen. De verwachting is dat er na de verkiezingen toch weer een coali tieregering uit de bus zal komen onder leiding van premier Prem Tinsulanond. Hij heeft zich niet al leen verzekerd van de steun van le gerbevelhebber Chaovalit, die hy zelf in die functie heeft benoemd, maar Prem kan ook rekenen op de steun van niemand minder dan ko ning Bhumipol. lenen onder anderen Gert en Hermien Timmerman en een groot koor. De samenkomsten beginnen om 10 en 2 uur. Vandaag weer geen kerkely- ke beroepingsberichten. Met pensioen. Op 3 augustus neemt ds. E. G. Boesenkool (63), hervormd predikant te Ens- Kraggenburg, afscheid van de actieve dienst. Van 1954 tot 1961 werkte hy in Aarlanderveen. Afscheid. Op 17 augustus neemt dr. G. C. van de Kamp af scheid van de gereformeerde kerk van Wassenaar-Zuid. Hy gaat naar Delft. Een van de kandidaten voor het Thaise parlement, de gepensioneerde generaal Ham Leenanond (tweede van rechts), probeert stemmen te win nen onder de bevolking. ifoto ap>

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1986 | | pagina 13