'Een lijkschouwing
heeft zeker zin'
Nederland gaat 'witte steenkool' winnen
Reportage
Patholoog-anatoom prof. dr. Becker:
Waterkrachtcentrales op bescheiden schaal goed mogelijk
Zwarte in
kerk laat
zich niet
wegsturen
WOENSDAG 23 JULI 1986
PAGINA 13
AMSTERDAM „Over
lijkschouwingen gaan wil
de verhalen. Mensen den
ken dat een lijk verminkt
wordt, aan stukken gesne
den. Nabestaanden kijken
er vaak tegen aan van: 'nu
heeft vader al zo geleden
en dan doen ze hem dat
ook nog aan'. Dat is jam
mer, want een lijkschou
wing is vaak heel zinnig".
Prof. dr. A. E. Becker
heeft een beroep dat de
meeste mensen eigenlijk
alleen van de televisie
kennen. Hij is patholoog
anatoom en houdt zich af
en toe bezig met het ontle
den van dode mensen om
te kijken waaraan ze
overleden zijn.
door
Runa Hellinga
Op zijn snijtafel komen hoofdza
kelijk mensen die na een ziekte
zijn overleden in het Acade
misch Medisch Centrum in Am
sterdam. Becker spreekt dan ook
steeds over patiënten, al valt er
niets meer te genezen. Heeft een
dergelijke lijkschouwing ob
ductie in vaktermen eigenlijk
Becker vindt van wel. Vorig
jaar hielden twee studenten ze
ven weken lang alle lijkschou
wingen op zijn afdeling bij. Het
waren er 41 in totaal. Bij 28 pa
tiënten werden afwijkingen ge
vonden die de behandelende arts
tijdens hun leven niet had ont
dekt. Van de dertien overige lijk
schouwingen warén er elf ba
by's, die vóór of vlak na de beval
ling gestorven waren, en waar
dus geen behandelende arts bü
was geweest die een diagnose
had gesteld.
Niet te redden
De cijfers klinken overigens
schokkender dan ze in werkelijk-
heid ziyn. Vierentwintig patiën
ten hadden geen andere behan
deling gekregen als hun arts wèl
precies had geweten wat met hen
aan de hand was. Maar vier pa
tiënten hadden bij nader inzien
anders behandeld moeten wor
den, en twee van hen zijn aan iets
anders overleden dan men aan
vankelijk dacht. Becker: „Niet
dat die mensen met deze weten
schap te redden waren geweest.
De afwijkingen die ze hadden,
waren allemaal ernstig genoeg.
Ze waren dus waarschijnlijk
toch wel overleden".
Het aantal lijkschouwingen
loopt jaarlijks terug. Minder dan
50 procent van de overledenen in
het AMC wordt nog onderzocht.
En daarmee komt het dus steeds
vaker voor dat de exacte dood
soorzaak niet wordt vastgesteld.
Is het dan wel echt nodig?
Dat staat volgens Becker vast.
De behandelende arts leert ervan
en de medische wetenschap ont
wikkelt zich verder. Zonder ana
tomische les in de 17e eeuw zou
de geneeskunde thans nooit zo
ver zijn gekomen. Voor medi
sche studenten is de lijkschou
wing vandaag de dag nog steeds
een belangrijk studieonderdeel.
Bovendien, hoe geavanceerd
de huidige medische apparatuur
ook is, er blijven toch regelmatig
nog dingen onontdekt. De lijk
schouwing kan helpen om dat
soort zaken beter op te sporen:
„Uit obductie zijn we bijvoor
beeld te weten gekomen volgens
welk patroon bepaalde kanker
gezwellen zich verspreiden.
Daardoor kun je bij volgende pa
tiënten veel gerichter zoeken".
Niet dat Becker nu iedere over
ledene uit het AMC op zijn snijta
fel wil zien: „Dat zou ik niet eens
kunnen bij benen. Ik zou het ook
niet willen. Als ik echt de hele
dag in lijken zat te snijden, had
ik een ander vak gekozen. In
sommige gevallen is lijkschou
wing echt onzin. Bovendien heb
ben we hier ook ander werk te
doen".
Dat is, vreest hij, er wel een
beetje de oorzaak van dat het
aantal lijkschouwingen terug
loopt: de behandelende arts
Prof. dr. Becker: 'Meer lijkschouwingen, Ik zou het niet kunnen bij benen'
Uitstrijkjes
De patholoog houdt zich niet
alleen met dode mensen bezig.
Een belangrijk onderdeel
zijn werk heeft met levende pa
tiënten te maken. Zo krijgt een
groot deel van de vrouwen, zon
der het te weten, regelmatig me
hem te doen. Hij is het namelijk
die het jaarlijkse uitstrijkje
derzoekt.
De patholoog-houdt zich in het
algemeen bezig met cel- en weef-
selonderzoek. Jaarlijks verricht
de pathologische afdeling van
het AMC zo'n 40.000 onderzoe
ken. En dan wil een lijkschou
wing, die gemiddeld toch zo'n
twee uur duurt, wel eens in de
verdrukking komen.
Becker vindt dat dat zou moe
ten verbeteren: „Als een arts te
lang op de uitslag moet wachten,
is hij de volgende keer minder
gemotiveerd om weer een lijk
schouwing aan te vragen. Boven
dien moet je als patholoog op de
behandeling gericht zgn. Je
moet geen laboratoriumgeleerde
worden, want dan begrijpt nie
mand je meer en vinden ze het
ook niet meer belangrijk".
De lijkschouwing is volgens
Becker overigens niet alleen
voor medici interessant: „De in
formatie kan ook voor de familie
heel belangrijk zijn. Bij bepaalde
ziekten is het goed als de behan
delende arts weet waar de vader
of moeder van de patiënt
overleden is. En bij doodgeboren
baby's is het heel nuttig om uit te
zoeken of ze een aangeboren af
wijking hebben. Dat kan voor
een volgende zwangerschap en
voor de gezinsplanning van be
lang zijn".
Toch kan hij er zich goed in in
leven dat familieleden erg tegen
een lijkschouwing opzien. Hun
toestemming is, behalve als er
sprake is van een misdrijf, dan
ook altijd vereist.
ARNHEM - Lange tijd is water
kracht in Nederland nauwelijks
van betekenis geweest. Maar met
de bouw van nieuwe waterkracht
centrales en de mogelijkheden
voor opslag van energie in spaar-
bekkens kan water in de toekomst
een bijdrage leveren aan de
stroomvoorziening in ons land.
Daarvoor wordt op verschillende
plaatsen onderzoek verricht, onder
meer bij de Kema in Arnhem.
door
Paul de Gram
Vooral in het oosten en zuiden
van Nederland zijn mogelijkheden.
De voor onze begrippen grote toe
passingsmogelijkheden liggen bij
de stuwen en sluizen in de Maas en
het Julianakanaal, in de Rijn, de
Lek en de Nederrijn. Met ruim 70
megaWatt gaat het dan overigens
nog altijd om een bescheiden bij
drage aan de electriciteitsproduk-
tie van in totaal 15.000 megaWatt.
De tot nu toe grootste water
krachtcentrale is te vinden in de
stuw bij Hagestein in de Lek met
een vermogen van 1,8 megaWatt.
Deze centrale is van 1962 tot 1974
in gebruik geweest en twee jaar ge
leden opnieuw in bedrijf gesteld.
De jaaropbrengst bedraagt circa 5
miljoen kiloWattuur. Verder wor
den thans vier waterkrachtcentra
les gebouwd, bij Maurik, het Bra
bantse Alphen en bij Linnen en
Borgharen.
De centrale in de Nederrijn ter
hoogte van Maurik krijgt een maxi
maal vermogen van 10 megaWatt.
Met dat vermogen is een opbrengst
aan kilowatturen te bereiken, ge
lijk aan het jaarverbruik van 18.000
gezinnen. Waar verwacnting zal de
ze centrale in 1988 kunnen draaien.
De centrale bij Alphen in de Maas
zal door een groter hoogteverschil
nog meer stroom kunnen leveren,
maximaal 12,4 megaWatt. Verder
zijn er nog vele honderden plaat
sen die technisch gesproken ge
schikt zijn voor waterkrachtbenut-
ting. Ze zijn echter niet allemaal
rendabel, maar zo'n 5 megaWatt is
toch wel haalbaar. De belangrijk
ste wateren hiervoor zijn de Over
ijsselse Vecht, de Oude IJssel en
het Twentekanaal. Hier zijn water
krachtinstallaties van meer dan 50
kiloWatt mogelijk. Een wel zeer
kleinschalige toepassing is het op
nieuw in gebruik nemen van oude
watermolens, maar nu voor de
stroomopwekking. Zo leveren
twee molens in Limburg, in De
Geul en De Voer, al een kleine bij
drage aan de elektriciteitsvoorzie
ning.
Milieu
Is waterkracht milieuvriende
lijk? Uit onderzoek blijkt, dat dit
niet zonder meer waar is. Klein
schalige waterkracht heeft zowel
positieve als negatieve milieu-ef
fecten. De positieve zijn, dat water
kracht fossiele brandstoffen als
steenkool, gas en olie spaart en
daarmee wordt de uitstoot van
schadelijke stoffen die voor zure
regen zorgen, verminderd.
De veranderingen in het water
peil zorgen er echter ook voor dat
de oorspronkelijke plantengroei
wordt aangetast. "Specifiek dier
lijk en plantaardig leven voorbij de
stuwen kan worden verstoord. Vis
in de rivier kan worden bescha
digd door de turbines. Verder kan
De waterkrachtcentrale bij Hagestein, de grootste van ons land.
(foto ANP)
een waterkrachtcentrale een bar- Studies
rière vormen voor optrekkende
vis. Volgens recente onderzoeken
moet bij nieuw te bouwen centra-
Al in het begin van deze
les rekening worden gehouden zijn studies verschenen over moge
met sterftepercentages van 10 tot lijkheden van kleine waterkracht-
30 procent. Op het ogenblik wordt centrales. Twee projekten kwamen
onderzocht of door middel van van de grond: precies 60 jaar gele-
lichtbarrières en flitslichten de vis- den een centralebij Roermond
sen op afstand kunnen worden ge- voor een elektro-chemische indus-
houden", aldus Van Wijk. trie, welke tot 1974 dienst deed, en
de eerder genoemde centrale in de
Lek bij Hagenstein. Verder is het
gebruik van waterkracht voor de
stroomopwekking vrijwel altijd bij
plannen gebleven. Daar komt nu
dus verandering in. Wel hebben in
vroeger dagen zo'n 800 watermo
lens dienst gedaan als maalderijen
en houtzagerijen. Voor water
krachtwinning zijn twee elemen
ten van wezenlijk belang: een per
Op wereldschaal verzorgt waterkracht ruim 20 procent van de totale
electriciteitsvoorziening. Het gezamenlijk vermogen van alle grote en
kleine waterkrachtcentrales bedraagt dan 500.000 megaWatt en landen
als Noorwegen en Zwitserland zijn voor hun electriciteit voor een be
langrijk deel aangewezen op de 'witte steenkool'.
Wanneer de prijs aantrekkelijk is wordt soms waterkracht-electrici-
teit uit Zwitserland naar ons land gebracht. "Maar het grootste deel
van bet potentieel in de wereld ligt nog ongebruikt. Theoretisch is dat
meer dan 50 keer zoveel dan nu in exploitatie is. Alles wijst erop dat
waterkracht als energiebron een steeds grotere rol gaat spelen in 's
werelds electriciteitsvoorziening", aldus Kema-deskundige Van Wijk.
Waterkracht is ook een van de oudste energiebronnen. Ongeveer 2500
jaar geleden was al sprake van waterkracht in Griekenland, China en
India. Schoepenraden zijn gebruikt om graan te malen en om het land
te bevloeien. De moderne toepassing van waterkracht - voor de pro-
duktie van electriciteit - is mogelijk geworden door de uitvinding van
de waterturbine in 1820 door de Fransman Benoit Fourneyron.
In 1881 werd in de Amerikaanse staat Wisconsin de eerste water
krachtcentrale in gebruik gesteld. Sinds die datum is witte steenkool
steeds vaker toegepast om stroom op te wekken. Enorme stuwdammen
zijn aangelegd en turbine-installaties van vele honderden megaWatt's
per stuk zijn in gebruik.
Een bekend voorbeeld is de Egyptische Assoean-dam.
richt, onder meer naar de techni
sche haalbaarheid van het 5 jaar
geleden gelanceerde plan Lieven-
se. Dat voorziet in een spaarbek
ken in het IJsselmeer van 55 vier
kante kilometer in combinatie met
een windturbinepark. Honderden
grote molens zouden gezamenlijk
2000 megaWatt leveren om het
spaarbekken vol te pompen.
Inmiddels is duidelijk geworden
dat bij een windmolenpark tot 1000
megaWatt de toepassing van een
spaarbekken als buffersysteem
overbodig is. Omdat 1000 mega
Watt aan windvermogen het maxi
mum is dat bereikt kan worden
voor het jaar 2000, is de oorspron
kelijke gedachte van Lievense vol
gens Van Wijk minder interessant.
Het verval van het rivierwater
vormt de energiebron voor de wa
terturbine. Hoe groter dit verval
des te meer elektriciteit kan er
worden opgewekt. De invloed op
het verval wordt bepaald door de
eb- en vloedwerking, door de sei
zoenen en door de natheid of
droogte. Zo is het wateraanbod bij
de stuwen wen sluizen - in dit ge
val bij Hagestein - in niet geringe
mate afhankelijk van het smelten
van sneeuw in Zwitserland en de
regen die valt in West-Duitsland.
manente aanvoer van water (net
debiet genoemd) en een verval, de
valhoogte van het water bü een
sluis of stuw.
In Nederland is overal sprake
van een klein verval, terwijl de
hoeveelheid water per tijdseenheid
die door een kanaal of rivier
stroomt óp een bepaalde plaats
vrijwel nergens gedurende het hele
jaar hetzelfde is. Vanwege het ge
ringe Nederlandse verval zijn al
leen overdrukturbines te gebrui
ken. Hierbij is het hele turbinehuis
gevuld met water en wordt het
schoepenrad aangedreven door het
drukverschil voor en achter het
rad. Het schoepenrad is verbonden
met ëen generator die elektriciteit
opwekt.
De turbine is zo gevormd dat het
water bij het schoepenrad de hoog
ste snelheid bereikt. In Nederland
kan het water niet in grote stuw
meren opgevangen worden. Water
kracht kan daardoor alleen bij be
staande sluizen en stuwen in rivie
ren en kanalen worden benut.
Naast de mogebjkheden van wa
terkrachtcentrales bij stuwen en
sluizen is het ook mogelijk electri
citeit op te wekken met behulp van
grote spaarbekkens. Ook op dit ter
rein heeft de Kema onderzoek ver
In een blanke Zuidafrikaanse
kerk is onrust ontstaan over een
zwarte kerkganger die van geen
wijken wil weten.
De leden van de geheel blanke
gereformeerde 'Dopperkerk' in
Middelburg, op het platteland
van Transvaal, moesten deze
maand voor het eerst in hun
kerkgeschiedenis meemaken dat
een zwarte man hun dienst bij
woonde. De zondag daarop was
de man er weer. De derde keer
werd het de kerkeraad toch te
machtig. Een kerkeraadslid ging
naar de zwarte toe en bood hem
aan hem naar een zwarte kerk
vijftien kilometer verderop te
brengen. De man weigerde be
leefd maar beslist.
Omdat de kerkeraad weieens
precies wilde weten hoe het in de
'Dopperkerk' moet toegaan als
andersgekleurden zich daar aan
dienen, belegde men een specia
le vergadering met dominee J. S.
Bingle als raadgever. Maar die
spaarde de kool en de geit en dus
werd de kerkeraad niets wijzer.
De dominee legde er eerst de na
druk op, dat kerkdeuren voor
christenen nooit gesloten moe
ten blyven. Maar, zei hij er direct
bij, de Schrift leert, dat er ver
schil is tussen mensen en hun
aard, zodat het verreweg het bes
te hjkt als mensen naar ras en
cultuur eigen kerken hebben.
De kleine, maar in overheids
kringen invloedrijke 'Dopper
kerk', die haar hoofdkwartier
heeft in Potchefstroom, heeft
naar buiten altijd de indruk wil
len wekken ruimhartiger te zijn
in rassenkwesties dan haar calvi
nistische zusters. Er dreigt nu
ook daar een scheiding der gees
ten. Met als inzet die eenzame
zwarte kerkganger. Hij zal zich
niet naar een zwarte kerk laten
dwingen, zo heeft hij gezegd.
Verkrachting
Als een kerk de vrouw niet
behandelt als gelijkwaardig aan
de man, maakt zij zich schuldig
aan verkrachting van diepgaan
de theologische waarheden.
Dat zei Sarah Matlahari, leid
ster van de zwarte afvaardiging
uit Zuid-Afrika op de internatio
nale conferentie van methodis
tenvrouwen in Nairobi (Kenya).
Daar zijn ruim 1000 vrouwen uit
62 landen bijeen.
Matlahari, die in Soweto aan
het hoofd staat van een kerkelij
ke organisatie, verweet de ker
ken, de vrouw met minder be
langrijke functies af te schepen.
Zo wordt de werkkracht van
vrouwen onderschat. "Vrouwen
moeten het niet langer nemen,
dat kerken steeds maar weer ko
men aandragen met bijbeltek
sten waarin de ongelijkheid van
de seksen wordt onderstreept,
zoals die gold in de tijd waarin de
bijbelboeken werden geschre
ven".
De Zuidafrikaanse delegatie
op deze methodistenconferentie
is meer dan dertig vrouwen
sterk.
(Stichter van de methodisten-
kerk was de Britse prediker
John Wesley. Hij leefde in de
achttiende eeuw).
Leger des Heils. Traditionele
methoden kunnen oud zijn, maar
daarom zijn ze nog niet uit de
tijd. "Er bestaat gewoonweg
geen alternatief voor persoonlij
ke evangelisatie".
De 54-jarige Australische Eva
Burrows, de nieuwe generaal
van het Leger des Heils (stichter
William Booth), zegt dat in een
verklaring ter gelegenheid van
haar installatie. Daarmee wilde
de generaal niet zeggen, dat nieu
we methoden van evangeliever
kondiging, zoals de elektroni
sche media, niet met beide har
den moeten worden aangegre
pen.
Eva Burrows - dochtèr van
Heils-officieren - is de enige
vrouw ter wereld die een belang
rijke godsdienstige organisatie
leidt. Ze is ook de jongste gene
raal die het Leger ooit heeft ge
kend en de tweede vrouw die op
deze post werd verkozen. De
dochter van de stichter, Evange
line Booth, had van 1934 tot 1939
de leiding. Al vanaf de oprich
ting in 1865 worden man en
vrouw binnen het Leger gelijk
behandeld.
(Het Leger telt anderhalf mil
joen leden in 87 landen).
Ontvoering
De kerk zal in geen geval los
geld aan terroristen voor een ont
voerde zendeling betalen. Met
die verzekering begint een ver
klaring van het zendingsgenoot
schap van de Zuidelijke Baptis
ten in de Verenigde Staten, be
stemd voor zendelingen die ge
vaar lopen te worden ontvoerd.
Als wél losgeld werd geboden,
zou de kans op ontvoering alleen
maar groter worden, zo is de re
denering.
Zendelingen, zegt het docu
ment, moeten voortdurend
waakzaam zijn en nagaan hoe de
toestand ter plaatse zich ontwik
kelt. Ze moeten eenvoudig leven,
niet altijd op dezelfde ogenblik
ken hetzelfde doen, ook niet in
hun reizen, geen uitdagende po
litieke verklaringen afleggen en
de groepen waarmee zij in con
tact komen aanraden terroristen
niet te steunen.
(De zending van de Zuidelijke
Baptisten, een kerk met meer
dan 14 miljoen leden, kan terug
zien op een geschiedenis van 141
jaar. In de loop der jaren zijn ne
gen zendelingen vermoord, vier
in een situatie van politieke on
rust).
Weerbaar. Vrouwelijke reli
gieuzen zijn zich te weinig be
wust van hun eigen specifieke
waarde. Ze laten zich - nog meer
dan andere vrouwen - gemakke
lijk van hun stoel praten. Om die
uitdrukkelijke reden werd in ons
land de werkgroep 'Binnenland
vrouwelijke religieuzen' in het
leven geroepen. Die begint eind
oktober in het gebouw 'Kontakt
der Kontinenten' in Soesterberg
een training onder de titel 'Weer
baarheid voor religieuzen'.
Bij deze training komen vra
gen aan de orde zoals: welke
waarden zijn mij als religieuze
aangeleerd die belangrijk zijn
voor mijn maatschappelijk werk,
waar staan deze in de weg bij dat
werk, hoe maak ik duidelijk dat
mijn maatschappelijke keuze te
maken heeft met mijn keuze om
religieuze te zijn?
De bijeenkomsten zijn bedoeld
voor maatschappelijk betrokken
vrouwelijke religieuzen die de
spanning kennen tussen inzet en
inkeer en vormen van weerbaar
heid willen leren om de tegenbe
weging in kerk en maatschappij
te steunen.
Nadere inlichtingen kan Annie
Bellemakers geven, Van de Mor
telstraat 62, 2203 JE Noordwijk,
telefoon 01719-18457.
Tweespalt. De 'Samenwer
king Monialen-Belangen' (SMB),
waarin het merendeel van de mo-
nialenkloosters in Nederland is
verenigd, pleit voor beëindiging
van de tweespalt in de Neder
landse Rooms-Katholieke Kerk.
Zij doet dat in een brief aan de
bisschoppen, de '8 Mei-bewe-
ging' en de stichting 'Contact
Rooms-Katholieken'.
"Polarisatie", zeggen de vrou
welijke kloosterlingen, "werkt
verwarrend, zodat gelovigen zich
steeds meer van de kerk dreigen
af te keren". "Bij meningsver
schillen moeten mensen zo naar
elkaar luisteren, dat zij de waar
den waar de ander voor staat
kunnen respecteren. En dat ze
die waarden opnemen als een
uitdaging om zichzelf kritisch
aan het evangelie te toetsen".
Hervormde Kerk: beroepen
te Middelharnis A. van Brumme-
len Huizen.
