Hoe de buit voor de
poorten van de hel
wordt weggesleept
Achtergrond
Het onverbiddelijke ritueel van de cao-onderhandelingen
Trommels met oude
Russische obligaties
worden weer geopend
Achtergrond
Hulpwerk
Graham in
Nederland
PAGINA 6
VRIJDAG 18 JULI 1986
Melk in de sloot, vrachtwagens dwars op de weg, een
man met een megafoon die een schare arbeiders bij de
fabriekspoort toespreekt. Het zijn de inmiddels ver
trouwde beelden bij cao-conflicten. Elk vooijaar slepen
werkgevers en vakbonden „voor de poorten van de
hel" hun buit weg. Marathonvergaderingen, acties, in
formele overleggen; het ritueel is onverbiddelijk.
Wat gebeurt er nu echt achter die gesloten deuren?
Waarom duurt het zolang voor de nieuwe arbeidsvoor
waarden van een paar miljoen werknemers tot stand
zijn gekomen? Wie die simpele vragen aan de "beroeps-
onderhandelaars" stelt, krijgt een verrassende terug
blik op de voorbije lente: de "nieuwe klassenstrijd"
tussen blauwe boorden en witte laboratoriumjassen bij
Philips; hoe de zuivelwerkgevers met open ogen hun
nederlaag tegemoet gingen; waarom tot het eind het
idee van harde strijd in stand wordt gehouden.
Maanden voor de eerste cao-be
spreking plaatsheeft, begint het
werk van de strategen. In beide
kampen wordt de achterban ge
raadpleegd over het op tafel te
leggen wensenpakket. Op recep
ties en jubilea vinden de eerste
informele contacten met de te
genpartij plaats. "Als ik met een
cao bezig ben, is mijn grootste
zorg altijd dat er volgend jaar
weer een akkoord moet komen",
zegt bestuurder Aalco van der
Veen van de Industriebond FNV
om het continue karakter van het
onderhandelen te onderstrepen
door
Peter de Vries
Het proces kent z'n regels. De
grootste opgave voor de onder
handelaar is er voor te zorgen dat
hij een optimale vrijheid heeft
om de uitgangspunten te realise
ren, net zoals voetballers die wil
len scoren er op uit zijn het speel
veld zo groot mogelijk te hou
den. Enig respect en begrip voor
de positie van de tegenpartij is
een vereiste. Het mooiste com
promis is immers dat, waarbij ie
dereen iets gewonnen heeft.
Iedereen kent de truukjes: af
matten, de tegenstander kwaad
maken, uit het informeel overleg
klappen, voorstellen verstoppen
in een stapel papier. De "be
roeps" houden niet van dergelijk
"pootje lichten". "Je krijgt een
jaar later de rekening gepresen
teerd in de vorm van frustraties
of radicalisme bij de tegenpar
tij", stelt Van der Veen.
Het zijn waarheden als koeien,
maar juist tot de zuivelonderhan-
delaars lijken ze nog niet doorge
drongen. Vol respect voor de
Voedingsbond FNV deden de
zuivelwerkgevers rap het aanbod
de 36-urige werkweek in te voe
ren. In ruil daarvoor vroegen ze
enige "flexibiliteit": soepeler
roosters, wat vaker op zaterdag
werken, en de 36 uur als halfjaar
lijks gemiddelde.
"We kennen alle studies van de
werkgevers over de gevolgen
van arbeidstijdverkorting voor
de zuivel", zegt districtsbestuur
der Dick Heynen van de Voe
dingsbond. "We weten ook dat
nergens uit die studies blijkt dat
het nodig is zo flexibel te werk te
gaan". De eerste vraag van de
bond aan de werkgevers was dan
ook waartoe al die flexibiliteit
diende. Het bleef aan de andere
kant van de tafel pijnlijk stil.
Na twee onderhandelingsron
des kwamen de zuivelwerkge
vers tot de ontdekking dat ze de
36-urige werkweek al bijna kwijt
waren, zonder dat de ruil was ge
slaagd. Er werd intern gesproken
over de mogelijkheid het aanbod
om de atv in te voeren weer in te
trekken. Dat ging de zuivelwerk
gevers uiteindelijk toch te ver.
Waar bleef anders het respect
voor de tegenpartij?
De "flexibiliteit" verdween
van tafel, de vakbond incasseer
de de 36 uur, en begon aan het
volgende punt: loonsverhogin
gen. De werkgevers waren ver
rast: de 36 uur was toch het prin
cipiële punt, of bleek de Voe
dingsbond nu opeens een ordi
naire "poenclub" te zijn? Ze
stonden niet alleen in hun ver
rassing. Ook binnen de vakcen
trale FNV vroeg menigeen zich
af of het niet wenselijker was de
eisen te matigen. De Voedings
bond antwoordde met stakingen.
Boze boeren gooiden melk in de
sloot en oude vormen van klas
senstrijd leken weer tot leven te
komen. De staking werd verbo
den, de zuivelwerkgevers willig
den ook de looneisen in.
Fatsoensnormen
Het zijn niet alleen de hoge fat
soensnormen van de werkge
vers, noch de macht van het le
dental van de bonden in de zui
vel of het succes van de staking.
die hen tot de nederlaag brach
ten. De directies van de zuivel-
coöperaties trachten doorgaans
een wankel evenwicht te bewa
ren tussen de verlangens van
boeren en arbeiders. De kosten
van het cao-pakket zullen dan
ook binnenkort bij de boeren in
rekening worden gebracht, waar
na de zuivelwerknemers de ge
volgen ervan te verduren krijgen
in de vorm van versnelde auto
matisering. "Die automatise
ringsplannen lagen toch al klaar
en gaan door. Of we nu nul of zes
procent vragen", stelt Heynen.
De openingszetten tijdens de
eerste cao-vergadering zijn over
al hetzelfde: in algemene be
schouwingen zetten de partijen
hun standpunt nogmaals ferm
uiteen. Alles komt aan de orde:
de economische ontwikkeling
van Nederland en de bedrijfstak
in het bijzonder, de vraag of de
werkloosheid middels atv dan-
wel economische groei bestre
den moet worden, dollarkoers,
olieprijs, superheffing, arbeids
markt en wat dies meer zei.
Het is een noodzakelijk sta
dium in de onderhandelingen,
legt algemeen secretaris M.M.
Bakker van de metaalwerkge
vers-vereniging FME uit. "Zeker
in het begin praatje voor nog wel
eens de publieke tribune. De no
tulen van die onderhandelingen
gaan in een redelijke oplage het
land door. Districtsbestuurders,
overleggroepen, zowel de vak
verenigingen als de werkgevers
hebben zo hun achterban die ge
durende het proces op de hoogte
gehouden moet worden. Daarom
is informeel overleg ook zo be
langrijk. Dat wordt niet genotu
leerd, dus praat iedereen veel
vrijer".
Soms leidt dat tot vermakelij
ke taferelen, bijvoorbeeld wan
neer onderhandelaars elkaar bij
aanvang van de vergadering
waarschuwen. "Trek het je niet
aan, maar ik moet even een flin
ke tirade houden. M'n achterban
vindt dat ik vorige keer te soepel
ben geweest", luidt dan de moti
vering. Toespraken voor de notu
len.
"We hebben dit jaar gepro
beerd het proces sneller te laten
verlopen", zegt Philips-directeur
Van den Brand. "Wanneer on
derhandelingen te lang duren,
weet het bedrijf veel te laat waar
het financieel aan toe is, en het
ondermijnt het gezag van de
cao". Droog: "Dat is meer een in
tentie dan dat zoiets werkelijk
lukt".
Hij spreekt uit een recente er
varing, want bij Philips liepen de
onderhandelingen dit jaar uit de
hand. De directeur had de bon
den al vroegtijdig gewaarschuwd
voor hun verdeeldheid over de
atv. Een uitnodiging om de ge
schillen informeel uit te praten,
bleef zonder gevolg. "Ik ga U
niet uitspelen heren", zei Van
den Brand daarom tijdens de
eerste vergadering. "Dat doet U
zelf al".
Op 20 maart stokte de poging
het snel eens te worden. FNV en
CNV wezen het openingsbod
van het concern af omdat ze het
te mager vonden en te rommelig
om nu al de handjeklap-fase in te
gaan. Ze wilden terug naar de le
den. Prompt stak bij de andere
partijen het wantrouwen de kop
op. Zaten FNV en CNV niet om
duistere rédenen te traineren?
Van der Veen (FNV) en de CNV-
er De Haan verlieten de zaal, het
hoger en middelbaar personeel
(FHPP en Unie BLHP) kwamen
15 uur later met Philips tot een
akkoord. De breuk was een feit.
Niemand wenste de situatie,
maar toch ontstond die. Niet al-
leen het wantrouwen, maar ook
de machtsverhoudingen zorgden
daarvoor. De Industriebonden
FNV en CNV kampen met leden
verlies, en vertegenwoordigen
zeker in Eindhoven vooral de
klassieke produktie-arbeider.
"En die bestaat over tien jaar bij
na niet meer", zegt Unie-man
Henny Becking, die voor zijn or
ganisatie de onderhandelingen
in de grootmetaal deed. "De
nieuwe werknemer heeft een be
tere opleiding, is veel mondiger
en heeft geen gedetailleerde cao
nodig om op de werkplek zelf z'n
zaakjes te regelen".
Vanuit die filosofie keert de
Unie zich tegen de cao-rituelen.
Algemene belangenbehartiging
en zakelijkheid zijn de trefwoor
den. "Het is een fundamentele
scheidslijn tussen de industriële
bonden en de Unie", zegt dis
trictsbestuurder Wolter Kruize,
die namens de Industriebond
CNV ook aan de Philips-tafel zat.
"De Unie vergeet dat mooie
woorden als gelijkwaardigheid
voor de produktie-arbeider nog
steeds niet zoveel betekenen".
Dat die nieuwe klassenstrijd tus
sen blauwe boorden en witte la
boratoriumjassen het eerst uitge
vochten wordt bij bedrijven als
Philips, hoeft niemand te verba-
Uiteindelijk schoven FNV en
CNV na wat concessies toch aan
bij het bereikte cao-akkoord,
maar de 20ste maart is niet verge
ten. "Het zal ons allemaal nog ja
ren ten goede komen", meent
Van den Brand. "Tijdens onder
handelingen heb je nu eenmaal
een formeel krachtenveld, waar
in de FNV heel sterk is, met daar
onder het echte krachtenveld.
Dat is even boven komen drij
ven. De andere bonden hebben
laten zien dat ze er zijn". "Philips
weet nu hoe hard het moet druk
ken voor de Unie omvalt", stelt
Kruize.
Strijdgewoel
Het is in het strijdgewoel van
de voorbije lente bijna niet opge
vallen, maar de belangrijke cao's
die werden afgesloten hebben al
lemaal een looptijd van twee
jaar. Dat betekent - onvoorziene
omstandigheden daargelaten -
twee jaar rust bij de smaakma
kende bedrijven. Wanneer de
werkloosheid in die periode
blijft dalen, zou het ook wel eens
kunnen inhouden dat het strijd
punt van de atv in 1988 een on
dergeschikte rol gaat SDelen.
Of de voorstellingen van het
cao-circus daardoor minder tijd
rovend worden, is overigens
maar de vraag. Nieuwe, ingewik
kelde, onderwerpen hebben hun
opwachting aan het cao-front al
gemaakt: de positie van uitzend
krachten, nachtarbeid voor vrou
wen, verlenging van de bedrijfs
tijd. "Vroeger kwamen dat soort
onderwerpen alleen aan de orde
wanneer het productieproces
technisch zo in elkaar zat, dat je
ook buiten de normale werktij
den de machines wel moest laten
draaien. Het waren wat meer
randverschijnselen", zegt Krui
ze.
"Nu zie je, bijvoorbeeld bij
Philips, de neiging ontstaan die
zaken beleidsmatig aan te gaan
pakken, omdat het bedrijf zo de
kosten kan drukken. Ik vind dat
de vakbeweging daarop moet in
haken, door goede arbeidsvoor
waarden te bedingen voor uit
zend- en afroepkrachten". Over
die toekomstige, flexibelere, ar
beidsverhoudingen zal nog me
nig uurtje onderhandeld moeten
worden.
"Voor altijd van iedere Russische
belasting vrijgesteld" staat er in
het Frans, Engels, Duits en Rus
sisch op een uit 1889 daterende
stuk. De lap papier, 32 bij 43 centi
meter groot, vertegenwoordigt een
waarde van 1195 Hollandse gul
dens, 2500 Franse franken, 2020
Rijksmark, 98 Pond Sterling en 625
gouden roebels. Onderdeel van een
lening van 310 miljoen gulden.
Tenminste, die bedragen golden
ten tijde van de uitgifte van de le
ning aan tsaristisch Rusland. In
1918, een jaar, na de revolutie, ver
klaarden de nieuwe Russische
machthebbers dat de stukken ver
vallen en dus niets meer waard wa-
door
Peter de Vries
Niets? Dat staat te bezien. Niet
alleen de verwoede verzamelaar,
maar ook Gorbatsjovs Sowjet-Unie
toont belangstelling voor de Russi
sche obligaties van weleer. Tot ver
rassing van de hele wereld heeft de
Sowjet-Unie in Engeland de pre-
revolutionaire schuld erkend. Dat
houdt in dat de Russen bereid zijn
die schuld op de een of andere ma
nier te vereffenen. Het loont daar
om wellicht de moeite zolders en
linnenkasten te inspecteren op
aanwezigheid van door grootou
ders aangeschafte aandelen. Niet
alleen particulieren, maar ook een
bank als de Rabo, kon wel eens
meer verborgen vermogen onder
dak hebben dan tot nu toe werd
aangenomen.
De ware revolutionair betaalt
niet voor de uitspattingen van het
zojuist afgeschafte bewind, en
daarom voelde leninistisch Rus
land er in 1918 helemaal niets voor
de buitenlandse schuld van de tsa
ren af te lossen. Het ging dan ook
om een fors bedrag. In het begin
van deze eeuw bedroeg de totale
Russische schuld in het buitenland
omgerekend circa 10 miljard toen
malige Nederlandse guldens.
Vooral de Fransen, Britten, Duit
sers én Nederlanders staken mas
saal hun spaargeld in Russische
staatsleningen, de aanleg van
spoorwegen door Siberië en ande
re lucratieve projecten die door
Moskou werden gepropageerd.
Een uiterst ruwe schatting van de
secretaris van de Vereniging van
Verzamelaars van Oude Effecten
stelt dat er voor de revolutie door
Nederlanders zo'n 2,5 miljard in
Rusland is geïnvesteerd.
Niet alleen particulieren kochten
Russisch waardepapier. "Ook klei
ne bankjes, boerenleen-banken en
de Raiffeisenbanken hebben er
geld in gestoken. Volgens mij lig
gen daar tot de dag van vandaag
grote blikken trommels Russisch
waardepapier. Die staan natuurlijk
voor nul op de balans, omdat ze
niets meer waard zijn", zegt secre
taris P. Baas van de verzamelaars-
vereniging.
Er is, door diverse Europese re
geringen, nog wel eens getracht de
schuld voldaan te krijgen. In de ja-
iren twintig ónderhandelde Neder-
land er met de Sowjet-Unie over,
maar met de bolsjewieken bleek
geen overeenstemming te berei
ken. "Sindsdien is de zaak niet
meer aan de orde geweest", zegt
een woordvoerder van het ministe
rie van buitenlandse zaken. Verge
ten zijn de waardepapieren echter
allerminst.
"Het is me wel eens opgevallen
dat die Russische papieren vooral
opdoken bij boeren uit kleine
dorpjes in Zeeland, Noord-Hol
land, Friesland en Groningen",
zegt W. Schenau, die al jaren veilin
gen voor oude effecten organiseert.
Vreemd? "Dat valt mee. In de oor
log ging iedereen uit de stad het
land op om eten bij de boeren te
kopen, en sommige mensen betaal
den met Russische obligaties". De
stukken waren weliswaar niets
meer waard, maar je wist maar
nooit hoe de Sowjets de oorlog
zouden doorkomen en of er niet
alsnog een nabetaling van gederf
de rente zou loskomen. Daar had
den de boeren wel een zak aardap
pelen voor over.
De Sowjet-aankondiging in En
geland dat de oude schuld erkend
wordt, heeft de oude begeerte weer
doen herleven. De Russische am
bassade in Den Haag wil geen com
mentaar geven op de vraag of dit
betekent dat ook de schulden aan
Nederlandse beleggers worden er
kend. Algemeen wordt echter aan
genomen dat dat wel het geval zal
zijn, wanneer het de Sowjet-Unie
tenminste ernst is met de aflossing.
Over de omvang van de aflossing
koestert echter niemand veel illu
sies. Baas: "Mijn persoonlijke in
schatting is dat ze niet veel meer
dan vier of acht procent van de
toenmalige nominale waarde zul
len betalen". De hele schuld van -
toen - 10 miljard aflossen, zou de
Sowjet-Unie alsnog in geldnood
brengen. Schenau: "Laten we opti
mistisch zyn, en zeggen dat ze tien
procent van de toenmalige waarde
betalen. Dat doen ze dan wel ge
spreid over tien, twintig jaar, want
anders wordt het te duur. Maar
veel belangrijker is dat de verza-
melwaarde en speculatiewaarde op
dit moment al boven die tien pro
cent ligt. Er zullen dus maar weinig
stukken ingeleverd worden, zodat
de Sowjet-Unie voor weinig geld
van een dure schuld afkan komen.
Als het doorgaat tenminste".
De vroegere directeur van de
evangelische hulporganisatie
'Tear Fund', drs. J. van Barne-
veld (50), is op het internationale
evangelistencongres 'Amster
dam 86' benoemd tot directeur
van een op te richten Nederland
se afdeling van 'De barmhartige
Samaritaan', het hulpverlenings-
werk van Billy Grahams organi
satie. 'Samaritan's Purse' wordt
internationaal geleid door Gra
hams zoon Franklin. J. van Beek,
oud-directeur van 'Youth for
Christ Nederland', wordt voorzit
ter van de Nederlandse afdeling.
Dankzij het hulpwerk van Bil
ly Graham kunnen deelnemers
aan 'Amsterdam 86' - de meesten
komen uit de Derde Wereld -
gratis kleding en schoeisel mee
naar huis nemen. Maar de evan
gelisten blijken veel meer nodig
te hebben. Daarin gaat de Neder
landse afdeling proberen te voor
zien. Veel deelnemers hebben al
laten weten waaraan zij precies
behoefte hebben. Tot nu toe zijn
600 aanvragen goedgekeurd. Het
gaat om praktische en medische
hulp.
De functie van Van Barneveld
- die in 1983 bij 'Tear Fund' weg
ging na een conflict met het be
stuur - is geen nieuwe baan. Hij
blijft gewoon leraar natuurkun
de aan een middelbare school.
Het kantoor van 'De barmhartige
Samaritaan' komt in Cothen
(Utrecht).
Tot de vestiging in Nederland
werd besloten omdat christenen
hier zo 'overweldigend goed'
hebben gereageerd op de vraag
om kleding, vertelde Van Barne
veld. "Ik denk, dat ze nog veel
meer wallen doen". Hij wil ook
om ideele redenen bekendheid
geven aan dit werk. "Geldzucht
is de wortel van alle kwaad. De
meeste rondreizende evangelis
ten zijn doodarm".
Halleluja
- De Zuidkoreaanse predikant
dr. Billy Kim, ondervoorzitter
van de Wereldalliantie van Bap
tisten en van 'Youth for Christ
International', vertelde de evan
gelistenconferentie in Amster
dam over de geestelijke opleving
in zijn land. In Korea groeit de
kerk vier keer zo snel als de be
volking. Sinds 1955 is het aantal
christelijke gemeenten gestegen
van 4000 tot 32.000. Er zijn nu bij
na 10 miljoen christenen op een
bevolking van 40 miljoen. Veel
gemeenten moeten zondagsmor
gens drie diensten houden om al
le kerkgangers te kunnen her
bergen.
Volgens Kim liggen gebed, bij-
belgetrouwe prediking, lofprij
zing, een positieve levensinstel
ling en vervolging ten grondslag
aan de geestelijke opwekking in
zijn land. "Heiligheid wordt dik
wijls overschaduwd door
christelijke activiteit. Werken
voor God is goed, maar is niet het
voornaamste. Activiteit heeft
nog nooit diepgaande opwek
king gebracht".
Als voorbeeld van lofprijzing
vertelde Kim van kapsalons, res
taurants en supermarkten jn
Seoul die 'Halleluja' heten. Zelfs
de eerste betaalde voetbalclub in
die stad draagt die naam. Ze
werd opgericht door een vriend
van Kim, die eigenaar is van een
63 verdiepingen tellend gebouw.
"Het prijzen van God is een be
langrijk element in geestelijke
vernieuwing".
Over vervolging zei de Kore
aanse predikant, dat in de Kore
aanse oorlog veel christenen
naar Zuid zijn gevlucht. "Hun
getuigenis h.ad tot gevolg dat bu
ren tot geloof kwamen".
Milieu
Een twintigtal theologen,
deskundigen uit de natuurwe
tenschappen en vormingswer
kers komt eind volgende maand
in het vormingscentrum 'Kerk
en Wereld' in Driebergen bijeen
om de vraag te bezien hoe in de
kerken meer aandacht kan ko
men voor het milieuprobleem.
Initiatiefnemers zijn het Her
vormd werkverband voor maat
schappelijk activeringswerk, de
afdeling 'sociale vragen' van de
Raad van Kerken en de vereni
ging 'Goed rentmeesterschap',
een christelijke milieu-organisa
tie in Goes. Na de 'brede maat
schappelijke discussie' over het
energiebeleid is het opmerkelijk
stil geworden in de kerken, zeg
gen de initiatiefnemers, terwijl
het nieuws daartoe zeker geen
aanleiding geeft (zure regen, gif
vondsten, ramp met de kernreac
tor).
De deelnemers aan het beraad
willen een actieplan opstellen
om de kerken meer voor het mi
lieubeheer te interesseren. Moge
lijk verschijnt er een publikatie
als leidraad voor bezinning.
Katwijk aan Zee. De her
vormde gemeente in Katwijk aan
Zee heeft goedkeuring ontvan
gen voor de stichting van een ne
gende en tiende predikants
plaats per 1 juli. Ze zijn bestemd
voor de nieuwe wijk 'Rijnsoe
ver'. De wijkgemeenten heten
'Maranatha' en 'Rehoboth'. De
beide kerkeraden gaan nu het
beroepingswerk voor twee predi
kanten ter hand nemen.
Centrum voor de twee wijkge
meenten is de pas geopende
Maranathakerk. Zojuist is een
actie gestart voor het aanbren
gen van een luidklok in deze
kerk.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Oostermeer (Fr.)
R. H. Stutvoet Brouwershaven-
Zonnemaire.
Tevreden. De Bouw- en Res
tauratiecommissie van de Her
vormde Kerk is zeer tevreden
over het 'terugploeg-experiment'
van de overheid voor het onder
houd van monumenten. Dat
hield in, dat de overheid in 1984
en 1985 veertig procent van de
onderhoudskosten van monu
menten betaalde mits 70 procent
van de werknemers zou worden
gerecruteerd uit werklozen. De
Generale Financiële Raad van de
Hervormde Kerk speelde daarop
in door het de betrokken kerke
lijke gemeenten mogelijk te ma
ken, een even groot bedrag te le
nen bij de Stichting Kerkelijk
Grootboek.
In eerste instantie stelde de
overheid aan de Hervormde
Kerk f 4.800.000 subsidie ter be
schikking. Dat betekende, dat in
die twee jaar voor f 12. miljoen
aan onderhoudswerk kon wor
den uitgevoerd. Gezien de grote
belangstelling besloot de over
heid, deze f 12 mihoen uit te brei
den tot ongeveer f 19 miljoen, en
dat betekende ruim f7,5 mfljoen
aan subsidie.
Voor 1986 geldt een andere re
geling. Daarover is de commissie
minder positief.
Protest. De rooms-katholie-
ke vredesbeweging 'Pax Christi
Nederland' heeft bij de voorzitter
van de Russische vredesraad ge
protesteerd tegen de behande
ling van leden van de onafhanke
lijke vredesgroep in de Sowjet-
Unie. De vredesraad steunt het
beleid van de regering, de vre
desgroep wil meer vertrouwen
wekken tussen Oost en West.
"Het is ons niet ontgaan, dat
onze vrienden tot criminele figu
ren worden gemaakt", schrijft
secretaris Jan ter Laak van 'Pax
Christi Nederland' in zijn brief.
De een wordt opgenomen in een
kliniek, de ander zit gevangen en
weer een ander wordt tot twee
jaar strafkamp veroordeeld.
Een 4 procents lening van duizend Rijksmark.
