Het dankbare archiefwerk van Horst Bredow
Opleiding voor 'eerste-ldas
manager' kost 70.000 gulden
Hobbyist verzamelt alle informatie over U-Boote uit Eerste Wereldoorlog
Erasmus pronkt met Amerikaanse elite-cursus
WOENSDAG 9 JULI 1986
PAGINA 13
Tien mijl ten noordwesten van Ter
schelling, achttien meter onder de
zeespiegel, wachten stoffelijke res
ten in een opengereten onderzee
boot rustig af. De overblijfselen
van de bemanning van de Duitse
UB-61 liggen daar al sinds 29 no
vember 1917. Op 28 april 1917 liep
de UB-61 van stapel op de Vulcan-
werf in Hamburg.
door
Maarten Pennewaard
29 november 1917: Wegens
slecht weer loopt de UB-61 de
Eems binnen. Voor Borkum verza
melen zich de UB-61, de UB-64, de
UB-75 en de mijnenlegger UC-49.
In kiellinie varen de schepen in
westelijke richting, begeleid door
de voorpostenboot 'Dirk van Min
den'. Het stormt: windkracht ne
gen. Daardoor kunnen de schepen
hun mijnen-zoekapparatuur niet
gebruiken.
Om negen uur 's avonds loopt de
UB-61 boven Terschelling op een
Engelse mijn. Het schip zinkt di
rect. Door de hoge zeeën kan nie
mand worden gered. Bij de red
dingspogingen loopt ook de Dirk
van Minden op een mijn. Van de 22
bemanningsleden worden er ne
gen gered. Als leden van de Ter-
schellinger duikclub de onder
zeeër na zestig jaar vinden, zitten
de luiken niet meer op de comma-
nadotoren. Vermoedelijk heeft de
bemanning nog geprobeerd het
zinkende schip te verlaten.
In het 'Namenbuch U-Boot Ge-
denkstlatte 1914-1918 Möltenort' in
Kiel zijn de namen en rangen van
33 bemanningsleden vermeld.
Slechts van gezagvoerder Theodor
Schultz, drager van het IJzeren
Kruis, is de leeftijd bekend: 26 jaar.
Voor het overige moet worden vol
staan met de vermelding dat de ge
middelde leeftijd van onderzee
boot-bemanningen op negentien
jaar lag.
Nu, bijna zestig jaar later, onder
zoekt het ministerie van defensie
op verzoek van de Westduitse oor
logsgravendienst de mogelijkhe
den om de lijken uit de onderzeeër
te bergen. Maar de operatie lijkt
voornamelijk te draaien om geld.
Wie betaalt de kosten van de ber
ging?
De meest waarschijnlijke kandi
daat is zo op het eerste oog de
Westduitse overheid. Maar Hans
Günter Neumann, secretaris-gene
raal van de oorlogsgravendienst in
Kassei, houdt de boot af. "We
wachten op nieuws vanuit Neder
land. Op de vraag wie op moet
draaien voor de kosten van de ber
ging kan ik nog geen antwoord ge
ven".
De voorzichtige opstelling
de Duitsers heeft alles te maken
met de omvang van de kosten die
een eventuele berging met zich
kunnen meebrengen. Voorzitter
Hille van Dieren van de Terschel-
linger duikclub Equador denkt dat
het boven water halen van de UB-
61 toch zeker een miljoen moet
gaan kosten. Dat getal heeft ook
Neumann gehoord. "Het lijkt me
een nogal fictief bedrag", reageert
hij.
Onderzeeboot-kenner Horst Bre
dow van het op Sylt gevestigde U-
Boot Archiv volgt de ontwikkelin
gen rond de UB-61 op de voet. Uit
zijn immense archief diept hij
moeiteloos de namen van de omge
komen bemanningsleden op.
Drieëndertig namen, waarover ver
der weinig bekend is. In al die ja
ren dat Bredow zijn archief be
heert, heeft geen enkel familielid
van de bemanning zich bij hem ge
meld. Datzelfde geldt voor de gra
vendienst in Kassei.
TERSCHELLING - "Nu kan ik
in vrede sterven, want u vertelde
mij wat er met mijn zoon is ge
beurd", schreef een 92-jarige moe
der, Horst Bredow, grondlegger
van het U-Boot Archiv: "Dat grijpt
een mens aan, niet? Daar doe je het
voor". Bredow (62) steekt nog een
sigaret op en gaat weer aan de slag.
Rusteloos. Brieven schrijven, bel
len, post doornemen, informatie
opzoeken. Zo begon het in 1944, zo
gaat het nu nog steeds.
Als wachtofficier op de U 288
raakte Horst Bredow in 1944 ge
wond. Terwijl hij in het ziekenhuis
werd verpleegd, voer zijn onder
zeeër uit en werd door een Engels
vliegtuig met man en muis naar de
kelder gebombardeerd. Bredow
begon met het verzamelen van alle
mogelijke informatie over de boot
en haar bemanning, om nabestaan
den tenminste iets te geven, ter na
gedachtenis. "Ik dacht: dat is toch
wel het minste wat ik kan doen, nu
ik nog leef en al mijn kameraden
dood zijn".
Het heeft uiteindelijk geresul
teerd in een archief met een groot
aantal boeken, tijdschriften, map
pen met gegevens en meer dan
17.000 foto's van onderzeeërs, be
manningen en alles wat daarmee te
maken heeft. Het is bijeengebracht
in een gebouw op de marinevlieg-
basis op het Duitse Waddeneiland
Sylt. Temidden van wat zich het
best laat omschrijven als een geor
dende chaos zetelt Herr Bredow.
Een bezeten man.
"Dagelijks krijg ik nieuwe infor
matie toegestuurd en vragen men
sen om gegevens over gezonken U-
Boote of omgekomen familiele
den", zegt hij. Hij wijst op verschil
lende stapels post, die zich de afge
lopen dagen hebben gevormd.
Pakken met foto-albums, die moe
ten worden doorgenomen. Zoals
van een bejaarde man, die zijn hele
hebben en houden opstuurt, verge
zeld van een briefje in de trant van:
„Ik ben alvast een beetje aan het
opruimen, want ik ben al heel oud.
Misschien hebt u er wat aan".
Foto's die voor het archief bruik
baar zijn, moeten worden gerepro
duceerd en opgeborgen. Voor het
fotografisch werk krijgt Bredow
tijdelijk hulp van zijn vriend Klaus
Schale, welhaast vanzelfsprekend
ook iemand met een 'U-Boot-verle-
den'. In de donkere kamer maakt
hij zich dezer dagen nuttig door en
kele honderden afdrukken te ma
ken van foto's die door een Ameri
kaanse schrijver uit het archief zijn
gezocht ten behoeve van zijn boek.
"Ja, ik help Horst een paar wé
ken. Hij heeft het al zo druk met
het schrijven van brieven en derge
lijke. Als hij al dat fotowerk er ook
nog eens bij zou doen, kwam die
helemaal niet meer aan slapen
toe", zegt Schale. Slapen is overi
gens iets waarover Bredow zich
niet al te druk maakt. Elders op het
eiland staat een huisje tot zijn be
schikking, maar vanwege de grote
drukte eet en slaapt de archivaris
op het archief.
Tijd voor eten is er dezer dagen
ook nauwelijks. Terwijl Schale in
een hoekje de tafel dekt en wacht,
loopt Bredow druk heen en weer.
"Nog even een brief schrijven, be
gin maar vast", roept 'ie. "Ja, hij
maakt zich veel te druk", zegt zijn
vriend bezorgd. „Maar hij weet het
- en hij wil het zo".
Dat betekent wel dat Bredow's
vrouw in Berlijn haar winkeltje
open moet houden, hoewel de pen
sioengerechtigde leeftijd is be
reikt. Zo kan haar man zijn pen
sioen steken in het archiefwerk.
Want hoewel de marine zegt het
belang van het archief niet te on
derschatten, houdt de medewer
king op met wat praktische onder
steuning, zoals telefoon en eten. De
huur van het gebouw op de basis
wordt betaald door het 'Verband
Deutsche U-Bootfahrer'.
Het gastenboek laat zien dat het
U-Boot-Archiv, waarvan de naam
overigens wordt omgedoopt in
'Traditions Archiv Unterseeboote',
beslist geen eng, nationalistisch
Foto ónder water gemaakt door Flip Tocila van de Terschellinger duik
club Ecuador van de ingetrokken periscoop van de UB-61 (foto gpd>
gezind onderneminkje is. Bredow
wil er ook alles aan doen om dat te
voorkomen.. "Wij verheerlijken de
oorlog beslist niet. Dat doet nie
mand die hem bewust heeft mee
gemaakt. Maar wat steekt er voor
kwaads in om informatie te verza
melen over mensen die gewoon
hun plicht deden?", aldus Bredow.
Onderzeebootverenigingen in
Frankrijk en de Verenigde Staten
hebben hem erelid gemaakt, ver
telt hij niet zonder trots.
"Het is opvallend hoeveel van
die voormalige tegenstanders nu
contact zoeken met de bemannin
gen van de onderzeeboten, met wie
Van de UB-61, het type duikboot dat ten noorden v\
schip is identiek aan de UB-64 die hier staat afgebeeld.
ze destijds te maken hadden", zegt
Bredow. Het U-Boot-Archiv be
middelt graag, om zo 'get together-
parties' tot stand te kunnen bren
gen. "Wij doen beslist niet aan en
ge, typisch Duitse oorlogsverheer
lijking. Integendeel, en ik hoop dat
dat de mensen in Nederland duide
lijk wordt. Want daar worden Duit
sers vaak nog een beetje scheef
aangekeken".
Hij zegt het in zijn als particulier
museumpje aangeklede werkka
mer van het archief. Een model
van 'zijn' U-288 in een glazen kastje
aan de muur. Een grote ingelijste
foto van de gezagvoerder daarbo
ven. Bredow pakt een foto waarop
waterkolommen opspatten naast
een duikboot. De U-288, in zijn
laatste uurtje. "Deze foto is ge
maakt door de Engelsen. Die
moesten elke U-Boot die ze bom
bardeerden eerst fotograferen. Dan
wisten ze precies welke schepen ze
gehad hadden".
"Ik heb de U-288 gebruikt als
symbool van alle onderzeeërs, die
in de oorlog zijn vergaan. Niet om
te verheerlijken, maar ter nage
dachtenis", benadrukt hij nog
maals. Elders in het archief liggen
spullen uit de periode 1914-'18, met
onmiskenbaar grote historische
waarde. Ze zijn niet verzekerd,
evenmin als de honderden boeken,
de mappen met het resultaat van
talloze naspeuringen - uniek in
Duitsland. "Nee, het is niet verze
kerd. Als er brand komt, wat God
verhoede, is alles weg. Maar wat
zou ik dan moeten beginnen met
een miljoen, of twee, of drie? Het is
mijn levenswerk".
Horst Bredow: 'Het is mijn levenswerk
Proza
- 'Palm Beach', een roman van Pat
Booth, die zich afspeelt temidden van
de in weelde badende jetset in Palm
Beach. Waar hartstochten hoog oplaai
en, maar huwelijken uit berekening
worden gesloten. Waar haat vaak re
geert. Enfin, men kent zoiets van Dallas
en Dynastie. Luitingh, prijs 29,90.
- 'Kind met zes tenen', Hannemieke
Stamperius verzamelde een kleine twin
tig Nederlandse verhalen door vrouwen
iwen. Contact, prijs 25,-.
- 'Een nagelaten bekentenis' door Mar
cellus Emants (uit 1894) is een van de
nieuwe uitgaven in de serie Amstelklas-
sieken. Nieuw zijn ook 'Verveling' van
Frans Coenen, 'Noodlot' van Louis Cou
perus en 'De verstotene' door Fjodor
Dostojevski. Veen, prijs 15,- per stuk.
- 'Een maand in de provincie' door
J.L.Carr. Twee oudstrijders hebben
moeite hun oorlogservaringen te ver
werken, zij voelen zich eenzaam en ont
heemd. Veen, prijs 19,50.
- 'Adieu, Volodia' door Simone Signo-
ret. Aan het einde van haar filmcarrièere
- en naar later bleek ook aan het einde
van haar leven - schreef de Franse actri
ce deze imponerende roman. 'Een erg
mooi boek', zeiden de Franse critici. Nu
in een vertaling van Frans de Haan bij
De Arbeiderspers, prijs 39,50.
- 'Voorbije passages' door Cees Noote-
boom verscheen in 1981. Is nu alweer
aan de vierde druk toe. De Arbeider
spers, prijs 15,-.
- 'Nachtelijk gesprek in Kopenhagen',
een nieuwe roman van Karen Blixen,
die eens 'Out of Africa' schreef, het ver
haal dat met Meryl Streep in de hoofd
rol is verfilmd. Nijgh en Van Ditmar,
prijs 32,50.
- 'God stierf bij de Nijl', een indringend
en hard realistisch beeld van de Arabi
sche wereld geschreven door Nawal El
Saadawi, zelf geboren in een Egyptisch
Nijldorp. Als arts werd ze wegens een
geruchtmakend boek ontslagen. Kritak.
Poëzie
- 'Villa Arcana', gedichten van Jean-
Paul Franssens. De Arbeiderspers, prijs
29,50.
- 'Dit verre turen', gedichten van Koos
Geerds. De Arbeiderspers, prijs 29,50.
Mysterie
- 'Dichte mist',een opnieuw mysterieus
verhaal van de 'master of horror' Ste
phen King. Dodelijke wezens in een on
doordringbare mist? Luitingh, prijs
14,90.
Jeugdboeken
- 'Verliefd? Hoezo?' door Miep Diek-
mann. Voor jongeren vanaf twaalf jaar.
Westfriesland, prys 20,-.
- 'Papieren kinderen' door Jac Linders
met tekeningen van Ingrid Godon. Lan-
noo, prijs 19,50.
Diversen
- 'Koken met granen en peulvruchten'
door Lidy Nooy-Blokzijl met informatie
en gerechten voor vegetariërs. Culinaire
Boekerij van Zomer en Keuning, prijs
19,90.
- 'Kijk op geologie' door drsJaap Veen-
vliet. Geologie in ons dagelijks leven.
Zomer en Keuning, prijs 19,90.
- 'God regeert' door de Nederlands her
vormd predikant dr. W.C.van Dam, die
met voorbeelden van vroeger en nu
Gods regeerkracht aantoont. Kok, prijs
13,50.
- 'Lijden en hoop', preken en toespraken
van de Zuidafrikaanse Nobelprijswin
naar bisschop Desmond Tutu. Kok,
prijs 24,50.
Is er in Amerika sprake
van een nieuwe trend bij
de universitaire opleidin
gen Bedrijfskunde, de busi
ness schools? De Universi
teit van Rochester, in de
Amerikaanse staat New
York, heeft recentelijk aan
de Erasmus Universiteit in
Rotterdam een overzees fi
liaal geopend voor het ge
ven van een cursus aan Ne
derlandse managers. En de
in Buffalo gevestigde
staatsuniversiteit van New
York biedt een soort gelij
ke managers cursus zelfs
helemaal in de Volksrepu
bliek China te koop aan.
door
Egbert Zeilema
De in Amerika zo populaire part
time MBA-opleiding (Master of
Business Administration) lijkt een
belangrijk export-artikel te zullen
worden van de elkaar fel beconcur
rerende business schools. "Ik
denk, dat andere vooraanstaande
Amerikaanse universiteiten het
ook gaan doen en ons voorbeeld
snel zullen volgen", zegt professor
Ronald M. Schmidt, decaan Be
roepsopleidingen aan de Roches-
ter-universiteit.
Hij coördineert het samenwer
kingsproject met de Erasmus Uni
versiteit, die aan de plotseling op
komende Amerikaanse drang' om
academisch bedrijfskundig onder
wijs te exporteren een Europese
primeur te danken heeft: een op
Amerikaanse leest geschoeide,
postdoctorale managers-cursus.
Het cursusgeld is niet kinderach
tig, een kleine 70 mille. Maar het
levert de deelnemers volgens Ro
nald Schmidt "value for money".
Want, zegt hij, "wij bieden een eer
steklas produkt aan".
Hoogvliegers
"Het beste wat er te koop is",
zegt ook, met Amerikaanse onbe
scheidenheid, Eduard J. Bomhoff,
hoogleraar economie in Rotter
dam. Zesentwintig op een carrière
als manager beluste Nederlanders
(plus een in ons land wonende
Amerikaanse), komen elke vrijdag
naar de Rotterdamse collegezaal
om een volle dag intensief te blok
ken voor hét diploma. De cursisten
hebben twëe dingen gemeen: ze
zijn allemaal academisch ge
schoold en hebben allemaal een
werkkring.
Dat ze desondanks gemotiveerd
zijn, de zware, hoge eisen stellende
cursus te volgen, bestempelt hen
volgens Bomhoff al tot potentiële
hoogvliegers. Het diploma Master
of Business Administration geldt
in de Verenigde Staten zo onge
veer als een garantiebewijs voor
het veroveren van een topfunctie
in het bedrijfsleven. "In Amerika
zie je geen topmanagement meer
zonder MBA", zo motiveert de
verst wonende cursist, Frank Ro-
zier, directeur van Roska Agencies
in Heerenveen, zijn deelname.
Het MBA-diploma is inderdaad
een begeerd en gevraagd papiertje.
Maar er is ook veel cursus-aanbod.
In de Verenigde Staten zijn de aan
de universiteiten verbonden en
voor de academische master-titel
opleidende instituten Bedrijfskun
de (officieel: Graduate School of
Management) zo talrijk, dat ze de
laatste jaren moeten dingen naar
de gunst van de studenten.
Die concurrentieslag wordt het
steeds moeilijker studenten aan te
trekken en professor Schmidt
geeft dan ook zonder aarzeling toe,
dat het aanbieden van de cursus
buiten Amerika als een bron van
aanvullende inkomsten voor zijn
gerenommeerde universiteit moet
worden gezien. "Anders dan bij
jullie in Nederland is universitair
onderwijs in Amerika niet zo geso
cialiseerd. Ik moet dus, populair
gezegd, mijn eigen salaris verdie-
Engels
Over het besluit, de in de Ver
enigde Staten zo succesvolle MB A-
cursus van deze school uitgere
kend aan de Maasstedelijke Eras
mus Universiteit aan te bieden,
zegt Schmidt: "We hebben het
eerst in Zwitserland geprobeerd,
maar daar zijn de onderhandelin
gen uiteindelijk door ons afgebro
ken, omdat het niet mogelijk bleek
de cursus op te zetten in samen
werking met een universiteit. Dat
was een absolute voorwaarde van
onze kant. Bij de Erasmus Univer
siteit bestond dat probleem niet. In
Rotterdam stond men er van het
begin af erg positief tegenover".
"Daarnaast is het van belang, dat
alle deelnemers Engels spreken en
verstaan. Dat is in Nederland geen
probleem en dat vind je, denk ik,
verder nergens in Europa, behalve
natuurlijk in Engeland. Kortom:
Rotterdam had dus eigenlijk geen
serieuze concurrentie te duchten.
Daarbij komt dan nog het voor
deel, dat Nederland betrekkelijk
klein is, waar door alle deelnemers
dus op een redelijke reisafstand
van Rotterdam wonen".
Volgens een publikatie in de
New York Times zou de opzet van
de cursus bovendien de Neder
landse regering wel goed uitko
men. "Omdat een eerste poging
wordt gedaan, het onderwijs in Ne
derland te privatiseren", zo meldt
deze krant op gezag van professor
Schmidt. Wat er van zij, de Eras
mus Universiteit is in elk geval te
vreden met de Amerikaanse aan
winst.
In een fraaie catalogus wordt de
kwaliteit van de postdoctorale
MBA-cursus in alle toonaarden ge
prezen. "Een part-time manage
mentopleiding, die uitzicht biedt
op een MBA-diploma was tot nog
toe niet in Nederland beschik
baar", zo begint de brochure. En
hoofddirecteur dr. D. van Wens-
veen van de bank Mees en Hope
(een van de sponsoren van de cur
sus) laat in het zelfde boek je we
ten: "Een part-time MBA-oplei
ding met accent op de financiering
van de onderneming is precies wat
we hebben moeten in Nederland."
Professor Bomhoff: "We zijn in
derdaad erg gelukkig met de ont
wikkeling. Je ziet de behoefte aan
zo'n opleiding ook in Europa dui
delijk groeien. Dat wij zo graag
voor samenwerking met de Uni
versiteit van Rochester kozen,
heeft te maken met het feit, dat zij
al in 1966 als eerste begonnen met
een part-time MBA-opleiding. Ze
hebben in Rochester dus de lang
ste ervaring met dit soort opleidin
gen. Door het tot stand komen van
de samenwerking kun je inder
daad zeggen, dat Erasmus nu de
enige universiteit in West-Europa
is, die opleidt voor dit Amerikaan
se diploma".
Een statusverhogende stunt
dus? Wellicht een beetje, want ook
professoren hebben soms ijdele
trekjes. Maar belangrijker is toch
de overweging, dat het manage-
ment-onderwijs in feite een Ameri
kaanse 'uitvinding' is en dat het in
de Verenigde Staten op een erg
hoog peil staat. "Sinds wij er in
1966 mee begonnen hebben tal van
universiteiten ons nagevolgd. Het
is de unieke combinatie van
werken en studeren. De studenten
passen wat ze bij ons leren vaak di
rect toe", aldus Schmidt.
Heel wat Europese managers
hebben in de loop der jaren al een
full-time MBA-opleiding in de Ver
enigde Staten hebben gevolgd.
Maar dat veroorzaakte toch altijd
veel ongemak en ongerief. Men
moest dan weliswaar tijdelijk,
maar toch vrij langdurig (door
gaans negen maanden) uit zijn
baan en gezin stappen. Nu de
MBA-opleiding als parttime cursus
in Rotterdam wordt gegeven, is al
thans voor een deel van de Neder
landse managers dat bezwaar weg
gevallen. "Het was duidelijk een
gat in de markt", zegt Schmidt.
Die indruk lijkt inderdaad te
Bomhoff: "Het beste wat
koop is".
worden bevestigd door de toeloop,
direct in het eerste jaar al, van 27
deelnemers. "Boven de verwach
ting", aldus Bomhoff, die nog
meldt dat zich nu, terwijl de eerste
cursus nog maar enkele maanden
loopt, al weer tien kandidaten heb
ben gemeld voor de tweede cursus,
die volgend jaar begint. De cursis
ten komen uit allerlei bekende en'
minder bekende Nederlandse be
drijven: banken (ABN, NMB, Mees
en Hope), industrie (Mobil Oil).
Voor de cursus van volgend jaar
hebben intussen ook de grote con
cerns, waarvan de namen nu nog in
de deelnemerslijst ontbreken (Phi
lips, Akzo en Shell), belangstelling
getoond.
36 Jaar
De cursus is gespreid over ne
gentien maanden, waarin een ver
blijf van negen weken in de cam
pus van de universiteit van Ro
chester, de komende zomer, is op
genomen. Daar wordt full-time ge
studeerd. In Nederland gaan de
deelnemers elke vrijdag naar colle
ge, waar in een hoog tempo wordt
gewerkt. Daarnaast moeten ze per
week nog zeker twintig uur stude
ren om de stof bü te kunnen hou
den. "Vandaar, dat sommige deel
nemers, die een beetje dicht bij el
kaar wonen, ook nog weer onder
linge studieclubjes hebben ge
vormd om, zeg maar, het huiswerk
te maken", vertelt Bomhoff.
De gemiddelde leeftijd van de
cursisten is 36 jaar, net als in de
Verenigde Staten. Schmidt ziet
ook overigens weinig verschillen.
Alleen zijn, in vergelijking met Ro
chester, in Rotterdam de mensen
uit het bankwezen wat oververte
genwoordigd. In Amerika zijn het
vooral de techneuten, de inge
nieurs, die hun managersvaardig
heden via een parttime MBA-oplei
ding willen bijspijkeren. "Die zie
ik in Rotterdam nog wat weinig",
aldus Schmidt. In Rochester heeft
de part-time managerscursus in
tussen ruim 400 masters afgeleverd
aan bedrijfsleven en overheid,
voornamelijk in up-state New
York, de regio van vestiging.
Vraag Schmidt om de namen
van een paar afgestudeerde kop
stukken en hij raffelt gelijk een he
le lijst af van mannen en vrouwen,
die nu zware posten bezetten in be
drijven als Eastman Kodak, Xerox,
General Motors en Rochester Tele
phone. In de gauwigheid worden
ook een paar 'vice-presidents' (bij
Eastman Kodak en Rochester Te
lephone) genoteerd. Reclame ma
ken voor de kwaliteit van hun cur
sus schuwen Amerikaanse hoogle
raren duidelijk niet. In het pro
gramma voor het cursusjaar 1985/
1986 in Rochester, trouwens, staan
alle afgestudeerden (en nog stude
renden) trots in alfabetische volg
orde afgedrukt.
Topprestatie
Het cursusgeld, doorgaans be
taald door de sponsorende bedrij
ven (de firma's, die hun mensen
naar de opleiding sturen), is vol
gens Ronald Schmidt dan ook niet
te hoog. "Misschien naar uw maat
staven wel, maar je moet niet ver
geten, dat die prijs een weerspiege
ling is van de kwaliteit". Of, vol
gens het voorwoord van decaqn
Paul W. Macavoy:
"De cursus verschaft hedendaag
se managers de vaardigheden, die
nodig zjjn om een topprestatie neer
te zetten." En: "Onze succesvolle
samenwerking met meer dan hon
derd bedrijven heeft de afgelopen
achttien jaar ruim 400 geslaagden
voortgebracht, die nu topbanen
hebben in die bedrijven. Ik heb er
vertrouwen in, dat we met Neder
landse en andere Europese bedrij
ven tot een soortgelijke samenwer
king komen, opdat we deze bedrij-'
ven kunnen helpen bij het ontwik
kelen van het managerstalent dat
nodig is om met succes internatio
naal te kunnen concurreren".