uziek maken: kunst of
schizofrene bezigheid?
musicus wordt bedreigd
Bijzonder
concert
Amsterdams
Strijkkwintet
KIJK UIT
KUNST
27 JUNI 1986
Exposities
Een tentoonstelling van etsen, kera
miek en Raku-keramiek is van 29 juni
tot 26 juli te bezichtigen in galerie en
potterie De Kever aan de Irenelaan 17
Vries en Bert Mens. Bij de opening
van de expositie op 29 juni zal tussen
14.00 en 17.00 uur een demonstratie
Raku-stoken (een Japanse manier
van glazuren) te zien zijn en ook
wordt er een originele Japanse thee
ceremonie gehouden. De galerie is
woensdag tot en met zondag geopend
van 14.00 tot 18.00 uur en na afspraak.
In het Oude Raadhuis aan de Dorps
straat 36 in Warmond is van 28 juni tot
en met 24 juli een expositie te zien on
der de naam 'Waterland in waterverf
van de Warmonder Aad Mustert. De
tentoonstelling is te bezichtigen op
dinsdag van 19.00 op 21.00 uur. En
woensdag, donderdag, zaterdag en
zondag van 14.00 tot 16.00. Alleen za
terdag is de tentoonstelling al om
11.00 uur geopend.
Leiden
Rijksmuseum Boerhaave - Steen
straat, 'Balans van een eeuw', Neder
landse natuurwetenschappen en ge
neeskunde in de 19e eeuw, t/m aug.:
di. t/m za. van 10-17 uur, zo. van 13-17
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat, 'Borneo; Oerwoud in On
dergang, Culturen op Drift', t/m 5/10;
di. t/m za van 10-17 uur. zo. van 13-17
De Lakenhal - Oude Singel, 'Fotogra
fie, een manier van kijken', t/m 30/6;
Overzichtstentoonstelling Floris Ver
ster, t/m 31/8; di. t/m za. van 10-17 uur,
zo. van 13-17 uur.
Rijksmüseum voor Geologie en Mine
ralogie - Hooglandse Kerkgracht, 'Bo
demschatten als grondstoffen', t/m 7/
9; ma. t/m vr. van 10-17 uur. zo. van
14-17 uur.
i Ka-
Hortus Botanicus - Rapenburg, ten
toonstelling over 75 jaar Imkersver
eniging Leiden en omstreken, t/m 7/9;
Hooglandse Kerk - gravures van
Breughel, t/m 30/6; ma. van 13-15.30
uur, di. t/m za. van 11-15.30 uur.
Leidse Plein AZL - 'Carnaval in Vene
tië', fotografische impressie door
Dirk Ketting, tot 1/7; dag. van 8-20
Piggelmee - Jan Vossensteeg 59, sym
bolische pentekeningen van J.D.
Bakhuizen-v.d. Brink, tot eind juli.
Leiderdorp
Muzenhof - Gordijnsingel, Joh.C. van
Leeuwen, vlak-glasgraveerwerk en
houtinleg, Lau van Wouwen, houts
culpturen en leden tentoonstellings-
groep Muzenhof met diverse technie
ken, t/m 27/8; ma. t/m vr. van 14-18
uur, za. van 9.30-12.30 uur.
Gemeentehuis - tekeningen en grafi
sche technieken van Mary van Delft,
t/m 30/6; ma. t/m do. van 8-17 uur, vr.
van 8-15 uur.
Weeren, t/m 16/7; dag.
Warmond
Het Oude Raadhuis - Dorpsstraat,
aquarellen Aad Mustert, t/m 24/7;
woe., do, zo. van 14-16 uur, za. van 10-
Galerie De Pomp - Dorpsstraat, Pe
riode geel/oranje, t/m augustus; di. 19-
21 uur. woe., do., za en zo. van 14-16
Alphen
Galerie Alba - Kortsteekterweg,
Greetje Grijpma, gemengde technie
ken, Brigitte Schreurder, keramiek, t
m 20/7; vr., za., zo. van 10-20 uur.
Noordwijk
Hotel Noordzee - Wilhelmina Boule
vard, schilderwerken van Peter Wie-
mers, tot eind juni.
Concerten
Pop
Candy Dulfer treedt met haar Funky
Stuff zaterdagavond op in de Linde
hoeve, Burgemeester v.d. Haarplein 8
in Voorschoten. The Bombitas (ex-
In het Leids Vrijetijds Centrum zater
dagavond een groots slotfeest met op
tredens van achtereenvolgens Red
Palulu, Claw Boys Claw, De Gigan-
tjes en trio Cor Witjes. Wie tijdig bin-
In jongerencentrum Tent aan de Van
Zuylen van Nijeveltstraat in Wasse
naar vanavond Spasmodique, swin
gend en veelbelovend. Aanvang 23.00
De gezondheid van de mu
sicus wordt bedreigd. Niet
alleen in de werksituatie
van het symfonieorkest,
waar hij vele uren achtereen
wordt blootgesteld aan ge
luidsoverlast, een benau
wende werkruimte en mar
telend meubilair, ook in de
lange uren die hij geconcen
treerd oefenend maakt, in
een vaste, door het instru
ment bepaalde - vaak te
gennatuurlijke - houding.
door
Monica Schiks
In een fabriek waar vliegtuigmoto
ren worden getest, zou men de
werknemers niet durven blootstel
len aan deze lawaaibron. Speciale
voorzieningen worden getroffen
om deze schadelijke geluidsuitbar
stingen te isoleren. Straatwerkers
met betonboren zie je nooit zonder
beschermende oorkappen op. De
vergevorderde industrialisatie van
de twintigste eeuw heeft het nood
zakelijk gemaakt de mens te be
schermen tegen hinderlijke en
maar al te vaak schadelijke bijpro-
dukten van deze industrie. Lawaai,
trillingen, stof e.d. kunnen hinder
lijk zijn en welke rampen zijn er
niet veroorzaakt door het vrijko
men van gifstoffen, gassen en
radioactiviteit?
De ARBO (arbeidsomstandighe
den) wet regelt gezondheid, veilig
heid en welzijn van de werkne
mers. Er zijn echter bedrijven die
zo'n 'hinderlijk bijprodukt' als ge
luid (lawaai) nu juist als hoofdpro-
dukt'leveren. De term lawaai is
geen overdrijving voor geluid van
een niveau dat de pijngrens over
schrijdt. We spreken nu over het
symfonieorkest als bedrijf.
"Een ambivalent, om niet te zeg
gen schizofreen bedrijf'. Dat is de
mening van de heer O.S. van Hees,
bedrijfsarts van het Residentie Or
kest. Hij hoopt binnenkort te pro
moveren op zijn onderzoek naar
gehoorbeschadiging bij orkestle
den: "To hear or not to hear, what
is the question", luidt de titel van
zijn proefschrift. Zijn onderzoek
toont aan, dat van de orkestleden
zeker 55% een afwijkend audio
gram vertoont als gevolg van onder
meer geluidsoverlast. Het komt
wel voor, dat orkestleden hun vin
gers in de oren stoppen, wanneer
ze even niet hoeven te spelen. En
als er in de blazerssectie een wisse
ling van de wacht optreedt, dan
kan het goed zijn, dat er (weer) ie
mand wegens doofheid arbeidson
geschikt is verklaard.
O.S. van Hees was een van de
sprekers op het symposion 'Medici
voor Musici', dat onlangs werd ge
houden in het Diaconessen-zieken
huis in Hilversum. Omdat uit de
praktijk bleek, dat huisartsen niet
goed raad weten met de klachten,
aandoeningen en letsels van musi-
DEN HAAG - Premier Ruud Lubbers opent morgen de 'Nieuwe Haagse Salon 1986', de grote tweejaarlijkse
tentoonstelling van hedendaagse beeldende kunst uit de regio Den Haag. Ongeveer tweehonderd werken worden
tentoongesteld in alle zalen van Arti, Haagse Kunstkring en Pulchri. Dit jaar is er ook een 'beeldenroute' van het
Lange Voorhout naar de Denneweg. Tijdens de opening zal de Zuidhollandse commissaris van de koningin mr.
S. Patijn de toegekende prijzen uitreiken. BKR-kunstenaars zijn van plan deze gelegenheid aan te grijpen om te
protesteren tegen het besluit van het kabinet om de Beeldende Kunstenaars Regeling af te bouwen.
Het Amsterdams Strijkkwintet, be
staande uit Tony Rous, en Peter
Hoekstra, viool, Gisella Bergman en
Gert-Jan Leuverink, altviool en Wim
Straesser, cello. Met werken van
Britten, Mozart en Bruckner. Ge
hoord op 26 juni in kasteel Duiven
voorde.
VOORSCHOTEN - Niet zo vaak
hoort men een strijkkwintet als
een vast ensemble. Meestal be
staat het uit een vast kwartet van
twee violen, altviool en cello, dat
aangevuld wordt met een tweede
altviool of een tweede cello. Het
Amsterdams strijkkwintet ech
ter vormt sinds twee jaar een vas
te combinatie van leden uit het
Concertgebouworkest, die blijk
baar de tijd kunnen vinden om
naast de orkestpraktijk zich op
het veeleisende gebied van de
kamermuziek toe te leggen.
Wat niveau en stijl betreft vor
men de vijf musici een goede
eenheid. De democratische ge
zindheid blijkt uit het feit dat de
eerste viool en de eerste alt ook
soms tweede spelen en omge
keerd.
De fantasie van Benjamin Brit
ten in f klein, een eendeling werk
voor strijkkwintet is in deze
eeuw gecomponeerd maar doet
niettemin melodieus, bijna ro
mantisch aan. Een gloedvolle
cellosolo gaf de thematiek aan,
die enigszins aan Kodaly deed
denken en zich over de andere
instrumenten verspreidde. De
musici speelden subtiel en door
zichtig maar ook wat ingehou
den. Later op de avond leken ze
meer los te komen in het be
roemde kwintet KV 516 in g
klein van Mozart. Zowel even
wicht als hartstocht kwamen
naar voren in dit werk, waarvan
de geladen chromatiek doet den
ken aan andere composities van
de rijpe Mozart als het pianocon
cert in d klein en het rondo in a
KV 511. De gepassioneerde ac
centen werden warm gespeeld
en na drie donker gekleurde de
len brak in het vierde, mgjeur
deel de zon door die tot de pauze
bleef schijnen.
Het avondrood met zijn kleur
schakeringen viel samen met
Bruckners strijkkwintet in F
groot met zijn vele modulaties
(veranderingen in toonsoort).
Deze vierdelige compositie is
even doorwrocht als zijn symfo
nieën, maar heeft hen duidelijk
kamermuziekkarakter. Opval
lend is dat hierin de vijf instru
menten gelijkwaardig aan bod
komen doordat, de hoofdthema's
vaak over meer stemmen ver
deeld worden.
De toonsoorten van de delen
zijn bijzonder. Voor de kenners:
F groot, d klein, Ges groot (ada
gio) en F groot. Het Adagio, een
van de hoogtepunten uit Bruck
ners oeuvre, werd warm en ge
passioneerd vertolkt waarna de
finale na veel harmonische om
zwervingen een feestelijk slot in
F groot vormde.
FRANK DEN HERDER
PAGINA 25
Orkest in actie: even luid als een
startend straalvliegtuig, (foto Kippa)
ci, hebben de Hilversumse keel,
neus en oorarts Pieter Goderie (zelf
amateurmusicus) en zijn buurman
Frank van Koten, solo-hoboïst bij
het Radio Filharmonisch Orkest
dit symposion nu al voor het twee
de opeenvolgende jaar georgani
seerd. Zij hopen dat uit dit sympo
sion een intensiever contact voort
komt tussen de wereld van de mu
sici en de (para)medici, zodat er
een inventarisatie kan worden ge
maakt van beroepsziekten en de
kennis op dit gebied gekanaliseerd
kan worden. De organisatie van
een instituut van gezondheidszorg
voor musici zou ook wenselijk zijn.
Fluittonen
Over welke aandoeningen heb
ben we het nu? De al eerder ge
noemde (lawaai)-doofheid kan ge
paard gaan met langdurige fluitto
nen, oorsuizingen en zelfs even
wichtsstoornissen. Andere veel
voorkomende klachten zijn scheef
hangende schouders, verkrampte
nekspieren, gewrichtspijnen, ont
stoken zenuwen, verlamde vin
gers, kapotte lippen en versleten
ruggen.
Het vak van musicus lijkt weinig
goeds voor het lichaam te bieden.
Enerzijds zijn er de arbeidsomstan
digheden die klachten veroorza
ken. De ARBO-wet vindt bijv. een
geluidsniveau van 80 decibel nog
net toelaatbaar, terwijl het orkest
gemiddelden produceert van 84 tot
96 dB met pieken tot 130 dB, even
luid als een startend straalvliegtuig
op 50 meter afstand. Bij het ont
werp van machines wordt tegen
woordig de machine zo doelmatig
mogelijk aangepast aan de mense
lijke maat en mogelijkheden.
In het geval van muziekinstru
menten ligt dat moeilijker, aange
zien hun vorm cultuur-historisch
bepaald is. Behoudens kleinere
verbeteringen aan het instrument,
moet je je als musicus toch aanpas
sen aan het instrument; de arm
waarmee een violist zijn viool vast
houdt, vertoont enkele moeizame
bochten en op de lange duur kan
de asymmetrische houding waarin
dwarsfluit wordt gespeeld ook on
gemakkelijk worden. De ruimte
waarin gespeeld wordt, het po
dium of nog erger de orkestbak bij
opera en ballet is vaak te krap be
meten, zodat men dicht op elkaar
zit zonder royale armbewegingen
te kunnen maken. De stoelen zijn
j te laag of te hoog, er is geen ruimte
om de voeten op de juiste manier
neer te zetten.
Spanning
Niet alleen de werksituatie kan
klachten opleveren, ook het on
doelmatig gebruik van zijn spieren
door de musicus zelf, nog versterkt
door ambitie en prestatiedwang en
door de spanning van het optre
den. Het gebruik van spieren ligt
aan de basis van het muziek ma
ken, net zoals dit in de sport het
geval is. In beide gevallen moeten
zowel de spieren die de houding
bepalen als de spieren die de bewe
gingen uitvoeren (staand met een
viool, zittend met een cello of ba
lancerend op de evenwichtsbalk,
duikend vanaf de springplank) op
de juiste manier worden getraind
en gebruikt. Mijn eigen recente er
varingen van fluitist (studerend
voor dat beroep) zijn een duidelijk
voorbeeld van hoe het fout kan
gaan; ik kreeg pijn in mijn nek en
in mijn arm, zodat ik de fluit niet
meer goed kon vasthouden en ten
slotte bijna verlamd raakte in die
zelfde rechterarm. Onderzoek bij
de neuroloog wees uit, dat bepaal
de spieren weigerden de zenuw-
prikkel te gehoorzamen. Tenslotte
raakte de zenuw als het ware over
spannen en staakte de dienst. De
Mensendieck-oefentherapie van
mevrouw Ans Samama - zij heeft
zich gespecialiseerd in het behan
delen van klachten bij musici -
maakte mij langzamerhand bewust
van het evenwicht dat er hoort te
zijn tussen spanning en ontspan
ning van de verschillende spier
groepen en doet mij beseffen op
welke manier ik tijdens het stude
ren van moeilijke passages en on
der spanning van een uitvoering
mijn spieren overbelast heb.
Mevrouw Samama die tijdens
het symposion enkele workshops
coördineerde met als onderwerp
adembeheersing bij zangers en bla
zers, legde in haar inleiding nog
eens de nadruk op het belang van
gerichte conditietraining voor mu
sici, die bestaat uit een weloverwo
gen programma van spieroefenin-
gen speciaal gericht op het bespe
len van een bepaald instrument.
Een van de conclusies van het
symposion was, dat aankomende
musici bij hun toelating tot het
conservatorium een grondige me
dische keuring zouden moeten on
dergaan op hun fysieke geschikt
heid voor het vak. Verder zou de
musicus gebaat zijn bij een medi
sche - op dit gebied gespecialiseer
de - begeleiding zoals dit in de
sportwereld al jaren bestaat.
MUSEUMKRITIEK - De 33-jarige
Amsterdammer die op 21 maart
van dit jaar in het Stedelijk Mu
seum een schilderij vernielde, zegt
dat te hebben gedaan om uiting te
geven aan zijn kunst- en museum
kritiek. Hij zei dat gisteren voor de
rechtbank in Amsterdam.
De man stond terecht wegens
het bekrassen van het schilderij
'Who's afraid of red, yellow an
blue' (geschatte waarde vier tot zes
miljoen gulden) van de Ameri
kaanse kunstenaar Barnett New
man.
Leiden
Pieterskerk
do 3 t/m za 12, beh. zo, ma, tg.v. Leid-
Lakenfeesten: Elckerlyc, uitge-
Den Haag
Circustheater
zo 29, 12.15 uur, Scheveningen Zon
dagconcert Mini en Maxi met gedeel
ten uit hun theatershow 'Sprakeloos',
presentatie: Pim Jacobs.
Amsterdam
HOLLAND FESTIVAL
VRIJDAG 27 JUNI
Time Based Arts - The Wonderpro-
ducts, Franse video- en multimedia
kunstenaars, 18 uur.
Concertgebouw - kl. zaal, Le Groupe
ducts, Franse video-
kunstenaars, 18 uur.
Stadsschouwburg - 'Die Entführing
gent: Michael Gielen.
Concertgebouw - gr. zaal, Ensemble
InterContemporain 1, dirigent: Peter
Eótvós.
Frascatl - Compagnie DCA met Co
dex, 21 uur.
ZONDAG 29 JUNI
Stadsschouwburg - Alexandra Ra
dius/Han Ebbelaar met de wereldpre
mière 'Op het lijf geschreven', choreo
grafie: Nils Christe, muziek van Bar-
tók, Strawinsky, Liszt, Gershwin;
programma van vier balletten, m.m.v.
Christiaan Bor, Hakon Austbo, 20.15
MAANDAG 30 JUNI
Stadsschouwburg - Alexandra Ra
dius/Han Ebbelaar, zie 29 juni, 20.15
DEN HAAG - De jaarlijkse Pasar Malam Besar in de Haagse Houtrus-
thallen opent vandaag haar poorten. Er worden op deze door de stichting
Tong Tong georganiseerde Indische jaarmarkt, die tot en met 6 juli duurt,
weer vele tienduizenden bezoekers verwacht.
Naast modeshows en Indisch amusement is er ook een optreden van
Indonesische danseressen, onder wie de 21-jarige Riawati Putri. (foto gpdi
