Benny
Goodman
beroemd
door
de 'kids'
TV-rubriek
Beeld bestormd door grijze plaag
J
door
Nico Scheepmaker
Hoe de 'King of Swing' het Paramount Theatre veroverde
ZATERDAG 21 JUNI 1986
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 3?
Het was niet zofceer paniek, die
mij woensdagavond tussen 7 en
half 8 beving, maar meer een op
gewonden gevoel van avontuur.
Zo'n gevoel dat mensen die tij
dens de oorlog in het verzet heb
ben gezeten wel eens kunnen te
rugroepen. Je wordt uit je dage
lijkse, vanzelfsprekende routine
gerukt en voor een problemati
sche situatie geplaatst die in eer
ste instantie onoplosbaar lijkt,
maar waarvoor je dan, met
steeds grotere trek, passende te
genmaatregelen gaat bedenken.
Het veel misbruikte woord 'uit
daging' komt hier zowaar om de
hoek kijken! Een gevoel van: ik
laat me niet klein krijgen, wie
niet sterk is moet slim zijn, jouw
openingszet mag dan van grote
klasse zijn geweest, maar laat me
even nadenken, dan zal mijn te
genzet van nog grotere klasse
zijn! Zoiets. Een gevoel van
strijdvaardigheid, ik laat me niet
op de kast jagen, moeilijkheden
zijn er om overwonnen te wor
den, geef me een jeep van Camel
en ik rijd dwars door de oerwou
den van Borneo,- zo'n gevoel...
Helaas trok de vijand zich, net
iets te laat weliswaar maar toch
voortijdig terug toen hij in de ga
ten kreeg dat ik een passend ant
woord op zijn frontale aanval
had gevonden. Ik geef toe dat het
mij geen voldoening gaf, sterker
nog: dat ik het betreurde. Het
had iets van de elastisch front
mentaliteit waarover Rik de Sae-
deleer repte in de wedstrijd van
de Belgen tegen de USSR. De
Sovjet-Russen trokken op een
gegeven moment terug, waarop
De Saedeleer, die toch de leeftijd
heeft om zich de Tweede Wereld
oorlog nog goed te herinneren, er
aan herinnerde dat zij in de jaren
1941 en 1942 dezelfde taktiek van
het elastische front toepasten te
gen de Duitsers. Fout, Rik! De
Russen pasten in die jaren van
de Duitse opmars de taktiek van
de verschroeide aarde toe: zij
vernietigden alles in het gebied
waaruit zij zich moesten terug
trekken. Je kunt weinig kwaads
zeggen van de spelers van Dyna
mo Kiev, en zeker niet dat zij de
taktiek van de verschroeide aar
de toepasten. En het elastische
front mag hun ook niet worden
toegedicht, want dat was juist
een noodgreep van het Duitse
opperbevel, om het terugtrekken
van de Duitse troepen een tak-
tisch tintje te geven. Ook bij de
wedstrijden van Irak was Rik de
Saedeleer al heel actief in het
maken van vergelijkingen met
de oorlog Irak-Iran, hij babbelt
wat af, onze Rik, maar als er iets
bijzonders gebeurt op het veld
caanse televisie geregistreerd l_
en wordt, dan vraagt hij aan
Brussel of ze daar misschien iets
op het scherm hebben gezien
dat hem ontgaan is...
Maar goed, mijn vijand was an
ders van aard dan de vijanden
van de Sovjet-Unie en Irak, mijn
vijand was uitermate onzicht
baar. Ai het beeld van de kabelte
levisie in ons dorp (maar ook
daarbuiten) was uitgevallen.
Vrienden, kennissen en familie
belden elkaar met stijgende
verontrusting op, om te ontdek
ken dat zij niet de enige slachtof
fers waren in de omgeving, wat
enerzijds geruststellend was,
maar anderzijds het probleem
vergrootte, doordat je niet even
bij buur naar Engeland-Para-
BV
guay (en eventueel 's nachts naar
Denemarken-Spanje!) kon gaan
kijken. Ik ontdekte gelukkig een
maas in het net dat de vijand in
de persoon van Casema om ons
heen gespannen had, want vrien
den van ons in het dorp konden
nog moeiteloos overschakelen
op hun ouderwetse stoomanten-
ne die zij hadden laten staan. Ik
repte mij daar tien voor acht naar
toe toen al mijn beeldschermen
nog steeds bestormd bleken te
worden door de grijze plaag, en
verheugde mij al handenwrij
vend op het tv-stuk dat ik de vol
gende dag zou kunnen schrijven,
door huis aan huis mijn dorpsge
noten te vragen hoe zij zich uit de
problemen hadden gered, of zij
naar vrienden in Amsterdam wa
ren gereden (het dichtbijere
Monnickendam zat ook pot
dicht), of zij zich met buurtgeno
ten rond het oude hand-TV-tje
met spriet hadden geschaard, of
zij in gelatenheid in hun lot had
den berust en met filosofische
wijsheid de radio of het thee
lichtje hadden aangezet of het
Monopolyspel van zolder had
den gehaald en afgestoft om te
ontdekken dat ZELF spelen nog
altijd opwindender is dan het kij
ken naar anderen'die spelen?...
Al die dingen zou ik in een
huis-aan-huis-enquete hebben
gevraagd, ik zou hun de meest
schrille uitspraken over de Case-
ma en de televisie in het alge
meen hebben ontlokt en daar
voor voor de rechter zijn ge
daagd, kortom: ik had mijn stuk
bij wijze van spreken al geschre- -
ven! Helaas, de lafaard gaf ons
om vijf voor half negen of daar
omtrent (zelf meenden ze bij de
Casema de volgende ochtend pas
om 9 uur, maar ja, je kunt niet
alles weten) ons wettige beeld
weer terug, en omdat er geen
doelpunten vielen in het (?ij het
niet door mij) gemiste halve uur,
werd mij de basis voor een heet
gebakerd verslag van deze vijan
delijkheden ontnomen. Helaas...
UTRECHT (GPD) - De koning is dood, leve zijn grammo
foonplaten. Vorig weekeinde overleed Benny Goodman,
17 jaar, in zijn Newyorkse appartement. In zijn gouden
jaren als klarinettist, zo tussen 1934 en 1940, verwierf hij
de eretitel 'King of Swing'. Jong Amerika kreeg in die
moeilijke crisisjaren voor het eerst eigen dansmuziek.
Niet meer de polka's en walsjes van de bedaagde genera
ties daarvoor. De 'alligators', zoals de tieners zich noem
den, swingden de 'jitterbug' op de opzwiepende ritmes
van Goodman en zijn dansorkest. Het tijdperk van de
jeugdmuziek, dat tot op de dag van vandaag voortduurt,
begon bij Benny.
Het is al jaren geleden onder de
slopershamer gesneuveld. Maar in
maart 1937 stond het er nog in volle
glorie op Times Square in hartje
New York: het Paramount Thea
tre. Een foeilelijk, maar imposant
bioscoop-gebouw, met maar liefst
4100 zitplaatsen.
Zo'n kolos zou nu onexploiteer-
baar zijn. In de dagen vóór de op
komst van de televisie (radio was
toen het machtigste medium)
draaiden er zonder mankeren van
's ochtends vroeg tot 's avonds laat
speelfilms. En tussen die rolpren
ten door waren er 'levende' arties
ten te bewonderen op het toneel:
jongleurs, acrobaten, populair-
klassieke zangers en muzikanten
in orkestverband.
Klarinettist Benjamin David
Goodman (Benny voor zijn vrien
den), vond het maar een matig idee
dat zijn agent hem op woensdag 10
maart 1937 uitgerekend in die on
gezellig grote bioscoopzaal had ge
boekt. Goodman was sinds 1934
leider van een eigen dansorkest en
begon net een beetje succes te krij
gen in New York, het mekka van
de moderne muziek.
De kapitaalkrachtige swing-min
nende studenten, die de toegang
tot de Manhattan Room van hotel
Pennsylvania konden bekostigen,
kwamen graag naar de Goodman-
band luisteren. Maar nu was er die
extra-boeking in dat afzichtelijke
bioscoopgebouw. Benny en de
bandleden konden het geld wel ge
bruiken, anders hadden ze de klus
vast geannuleerd. Want ze moesten
tussen de films doorspelen, en dat
begon al in de ochtenduren.
En als jazz-musici ergens een he
kel aan hadden, dan was het aan
een repetitie om zeven uur in de
morgen. Morrend verzamelden ze
zich op die gedenkwaardige
woensdagochtend bij het Para
mount Theatre. Op Times Square
stonden een paar honderd jonge
ren te wachten bij de kassa. „Nou,
dat zullen wel al onze Newyorkse
fans zijn", mompelde Goodman
somber. Hij zag voor zijn geeste
soog al rijen lege stoelen, waarvoor
hij straks zou spelen.
ONDERSCHEIDEN - De Ameri
kaanse dirigent en componist Leo
nard Bernstein en de Amerikaanse
schrijver James Baldwin zijn door
president Mitterrand van Frank
rijk gemaakt tot commandeur in
het Legioen van Eer.
Benny Goodman in zijn jonge, glorierijken jaren.
Benny Goodman tijdens het North Sea Jazzfestival in 1983.
De repetitie verliep ongeinspi-
reerd en tegen half twaalf verza
melden de bandleden zich in de
kelder. Het Paramount Theatre
had namelijk een originele manier
om orkesten te laten opkomen. De
musici gingen in de catacomben
op een grote toneellift zitten en
werden dan na de hoofdfilm al spe
lend een verdieping hoger de or
kestbak 'ingetild'.
Let's dance
De laatste meters van de rolprent
Maid of Salem (met Claudette Col
bert en Fred MacMurray) liepen
boven hun hoofden. Nou niet be
paald een publiekstrekker van de
eerste orde. Eerder een loodzware
geschiedenis. Na het verlossende
'The End' kreeg Benny een seintje
van de toneelknecht. De podium-
lift begon te werken, de band zette
de herkenningsmelodie Let's Dan
ce in en steeg langzaam naar de
zaal.
door
Frits Cabout
Toen The Benny Goodman Or
chestra ongeveer op ooghoogte
met het publiek was aangeland ge
beurde er iets, dat de geschiedenis
zou ingaan als 'het wonder van het
Paramount'. Er barstte een ge-
luids-bom. Een oorverdovende ex
plosie van gillende, fluitende en
trappelende tieners. In een orkaan
van tomeloos enthousiasme draai
de de verblufte Goodman zich naar
de zaal om en ontdekte dat die tot
de nok gevuld was met 4100 uitzin
nige fans.
Zonder te trachten zich in die
heksenketel verstaanbaar te ma
ken, gaf Benny het teken aan zijn
door de publieke waanzin geëlek
trificeerde bandleden om het eer
ste nummer te beginnen. Halver
wege de Bugle Call Rag was het
pandemonium compleet. De 'kids'
stonden bovenop hun stoelen, dan
sten hun schokkerige ritmes in de
gangpaden en bleven hun goed
keuring uitschreeuwen.
Deze taferelen zouden zich vijf
keer per dag blijven herhalen, ge
durende vijf weken. Steeds stond
er rondom het hele blok een einde
loze rij jongeren voor de Para-
mount-kassa en vlogen 4100 kaar
tjes als warme broodjes weg.
Steeds steeg er bij de" eerste tonen
van Let's Dance een gebrul op,
waar het dak van het theater bijna
van ging klapperen.
Het swing-tijdperk was geboren,
de VS zagen voor het eerst krijsen
de en flauwvallende jeugd die ei
gen artiesten aanbad. Deze massa
hysterie, die Benny de eretitel
'King of Swing' opleverde, was
voer voor psychologen. Conserva-
tief-Amerika sprak er schande van
en vond het een bandeloze uitwas.
Hoe kon dit alles zich zo plotseling
in het Paramount Theatre ontla
den?
Benny Goodman, technisch een
meester op zijn instrument, had
sinds 1934 met zijn band een nieu
we stql ontwikkeld. Gesteund door
de inventieve arrangementen van
Fletcher ('Smack') Henderson
speelde hij muziek waar je vanzelf
met je voet de maat bij ging mee-
wippen. En in een voor die tijd on
gewone big-band-opstelling: drie.
trompetten, twee trombones, vier
saxofoons, drums, bas, gitaar en
piano.
De jonge Goodman (hij was van
30 mei 1909) had een fijne neus
voor het aantrekken van eersteklas
musici. Zijn trompet-sectie was in
de jaren dertig bijvoorbeeld 'all-
star': Harry James, Ziggy Elman
en Chris Griffin. En zijn drummer
van die dagen, Gene Krupa, werd
zo razend populair dat er zelfs een
breuk in de verhouding met Benny
door optrad.
Goodman wist ook voor afwisse
ling in zijn optredens te zorgen,
door niet alleen met zijn big-band
te swingen, maar ook met een klein
combo. Het bestond uit Benny zelf
op klarinet, Gene Krupa drums en
Teddy Wilson piano. Het groeide
uit tot een kwartet na de 'vondst'
van vibrafonist Lionel Hampton in
een morsig café in Los Angeles.
Colour line
Het inhuren van Wilson en
Hampton druiste overigens in te
gen elke conventie. Voor de oorlog
was het in Amerika eigenlijk onbe
staanbaar dat zwart en blank met
elkaar muziek maakten. Er waren
zwarte en witte bands en die 'co
lour line' sneed als een mes door de
artiestenwereld. Benny trok zich er
geen snars van aan; geen enkele
scherpslijper durfde er iets over te
zeggen vanwege de mateloze popu
lariteit van de 'King of Swing'.
De reden, dat dit Goodman-cir
cus plotseling het Paramount liet
ontploffen, zat volgens veel socio
logen in de prijs van de toegangs
kaartjes. De studenten met welge
stelde ouders konden Goodman
gaan opzoeken in dure restaurants
waar de band speelde. De minder
bedeelde miadelbare schooljeugd
kende het bijtende Benny-ritme
wel van radioshows als Let's Dan
ce en de Camel Caravan, maar kon
het idool pas in levenden lijve op
zoeken in de bioscoop, waar de
kaartjes 35 dollarcent kostten.
Klarinettist Goodman, begonnen
in korte broek in de fanfare van
Chicago, was opeens naar de top
geschoten. In 1937 verdiende hij
100.000 dollar met optredens en
met royalties uit de verkoop van
zijn 78-toeren-platen. En zijn roem
zou nog verder reiken. De Ameri
kaanse tieners lagen nu wel aan
zijn voeten, maar moest er niet een
poging worden gewaagd om swing
geaccepeerd te krijgen bij het esta
blishment? De 'King' aanvaardde
de uitdaging.
Op zondag 16 januari 1938 vond
het eerste swing-concert ooit ver
toond plaats binnen de muren van
Carnegie Hall in New York, het
heiligdom van de klassieke mu
ziek. Kunstpaleis met een zeer gro
te K, waar the New York Philhar
monic Orchestra Bach en Beetho
ven ten gehore bracht. Er waren
voor de gelegenheid deftige pro
gramma's gedrukt, want Carnegie,
was andere koek dan het Para
mount: 'S. Hurok presents Benny
Goodman and his Swing Orche
stra'.
Toen Benny een paar dagen te
voren werd gevraagd hoe lang de
pauze zou moeten uitvallen, ant
woordde hij gevat: „Eh hoe lang
duurt die bij Toscanini?" Het was
maar goed dat de grote klassieke
dirigent daar zelf geen weet van
had.
Tot grote opluchting van de or
ganisatoren zat de zaal om half ne
gen 's avonds tot en met de laatste
plaats vol: 3900 statige Newyorkers
in avondjapon of smoking. Alle or
kestleden waren bloednerveus.
Goodman kwam op in rokcos-
tuum, getooid met een blauwe nep-
anjer. Dat contrasteerde mooi met
de zachtroze lange jurk van zange
res Martha Tiltbn. Een beleefd wel-
koms-applausje viel de leider ten
deel.
In een gespannen sfeer begon
het concert met Don't Be That
Way. De lucht klaarde na het eerste
parelende solootje van Harry Ja
mes een beetje op: het oogstte ap
plaus. Toen drummer Krupa daar
na in een lege plek enkele specta
culaire roffeltjes sloeg, werd het
klappen krachtiger en aan het eind
van het nummer was het ijs gebro
ken.
One O'Clock Jump
Al bij de One O'Clock Jump za
ten de eerste toehoorders voorzich
tig met de goed-gepoetste schoe
nen het ritme mee te kloppen
Toen drümmer Krupa in een woes
te 'break' een bekken van de stan
daard mepte en vibrafonist Hamp
ton het ding handig opving, werd
er beschaafd gelachen. Aan het
einde van de voorstelling, tijdens
het klassiek geworden Sing Sing
Sing, kon men zelfs enkele toch
goed-opgevoegde Newyorkers ont
waren, die met de vingers op de
stoelleuningen meetr'ommelden.
„Goodman kwam, zag en legde
een gouden ei", schreef het blad
Down Beat. „Carnegie Hall kreeg
de eerste portie swing. Het Benny
Goodman-concert is bijgeschreven
in de geschiedenis van de swingo-
logie". Bij het doorlezen van de jui
chende kritieken zei een lid van de
band: „Alleen jammer dat er nie
mand een opname van heeft ge
maakt". Benny glimlachte van oor
tot oor: „Dat is wèl gebeurd".
Wat bleek? Een slimme geest
had de vaste microfoon boven het
toneel van Carnegie Hall openge
draaid, het hele concert was over
de muzieklijn naar de CBS-radios-
tudio's doorgegeven en daar op
platen meegesneden. Toch zou de
ze historische registratie in de ver
getelheid zijn geraakt, als Good
mans dochter Rachel in 1950 niet
een kast had opengemaakt.
'Kijk eens, pap. Wat is dit?' Het
was een stapel stoffige 78-toeren-
platen, samen het volledige Carne
gie Hall-optreden. Op één nummer
na, dat te krasserig en te ruiserig
bleek te zijn voor registratie op
langspeelplaat, is het geheel nu al
jaren te koop op dubbel-lp. Een
'klassieker' onder de jazz-platen,
die de sfeer van de januari-avond
in 1938 perfect weergeeft. Aanvan
kelijk ijzig, later ontdooiend en
zelfs warm. Geen hoogstandje van
registratie-techniek, dat kan ook
niet met maar één enkele micro
foon, maar de moeite waard.
Nadat nu ook conservatief Ame
rika was gewend aan radio-omroe
pers die begonnen met zinnetjes
als 'Howdidoo swingfans', was
Goodman binnen enkele dagen te
rug bij zijn jeugd in het Paramount
Theatre. Woensdag 26 januari 1938
was de openingsochtend. Zouden
de hectische scènes van het jaar
daarvoor zich herhalen? „Nou ja",
oordeelde Benny, „gekker kan het
in elk geval niet worden". Het
bleek wèl te kunnen.
Tot verbijstering van een te
paard passerende doezelige politie
man stonden er 's ochtends om
05.00 uur in de snijdende vrieskou
al groepen jongeren op 43rd Street
en Broadway. Ze trachtten zich
warm te houden door het stoken
van kleine vuurtjes. De agent haal
de haastig versterking van een pe
loton oproerpolitie en dat was wel
nodig ook. Tegen 07.00 uur slinger
de er al een rij van 3.000 tieners
naar de kassa van het Paramount.
Om 07.45 uur besloot de directie
van het bioscooptheater de deuren
maar vast open te doen, hoewel dat
eigenlijk pas om 10.00 uur had
moeten gebeuren. De toegang
dreigde onder de opdringende
massa te bezwijken. Om 08.15 uur
waren al 3.664 kaartjes verkocht en
begon het filmprogramma.
„Ga weg, we willen jullie niet, we
willen Benny!" schreeuwde de
zaal, tot berstens toe gevuld met
jongeren tussen 14 en 18 jaar, toen
een acrobatisch trio als tussen-
nummer het toneel betrad. Om
10.40 uur was het zover. Uit de kel
der rees de Goodman-band statig
omhoog, zoals gebruikelijk onder
de tonen van de herkenningsmelo
die Let's Dance. Marian Squire
schreef later in Variety: „Het pu
bliek brak alle records voor massa
hysterie".
Buiten zinnen
De jongeren waren buiten zin
nen. Ze juichten, dansten, klapten,
floten en zongen. Ze stonden op de
pluche stoelen, ze beplasten in een
enkel geval zelfs de zittingen en
flauwvallers moesten van het front
worden gedragen. Toen het ge
bouw bijkans dreigde in te storten
staakte Goodman de muziek. Met
een blik van „wq gaan verder als
jullie klaar zijn" wachtte hij tot de
ergste geluidsgolven waren ge
dempt.
Op die 26ste januari 1938 boekte
het Paramount eén nieuw dagre
cord: 26.000 betalende bezoekers.
De geruchtmakende dagen van de
swing waren op hun hoogtepunt.
Kort daarop, in maart 1938, ge
beurde er een ramp. Na een optre
den in het Earle Theatre in Phila
delphia kwam het tot een breuk
tussen Gene Krupa en Benny. De
super-drummer, de swingende mo
tor van de band, pakte zijn biezen
en nag ontslag. Het was een schok,
te vergelijken met het opstappen -
van Charlie Watts bij de Rolling j
Stones.
„Een bomexplosie heeft de or
kestwereld getroffen", schreef
John Hammond in Down Beat.
Maar in werkelijkheid zat de breuk
tussen Benny en Gene er al een
tijdje in. Krupa was binnen het or
kest een ster geworden^ die specia
le publieke belangstelling trok.
Goodman hamerde er op, dat de
band gezamenlijk het succes be
werkstelligde. Maar de jonge fans
dachten daar anders over en tilden
Krupa figuurlijk gesproken de he
mel in. Dat kon de bandleider
slecht verkroppen en de ruzie was
geboren.
Een jaar later, toen Krupa een ei-
gen band leidde, was de onenig
heid geheel bijgelegd en nadat Ge
ne in 1942 een poos in voorarrest
had gezeten wegens marihuana-be-
zit, kwam hij opnieuw in de Good
man-band drummen. In die perio
de had Benny net een nieuwe zan
geres, die Norma Egstrom heette,
maar naar beroemdheid zou
groeien als Peggy Lee.
Na de Tweede Wereldoorlog was
het swingende big-band-tijdperk
even plotseling voorbij als het in
1937 was begonnen. Benny's optre
dens werden vanaf 1945 geken
merkt door minder hysterisch en
beter luisterend publiek. Met
orkesten van steeds wisselende
personele bezetting begon hij als
een soort reizende ambassadeur
voor de popularisatie van jazz in de
wereld te zorgen.
Jazz-ambassadeur
Van 'King of Swing' tot jazz-am
bassadeur. Het kostte Goodman
geen moeite, omdat hij niet teerde
op oude successen, maar vrolijk
bleef blazen onder het motto 'I like
to make music'. Pas tegen 1980 leg
de hij de klarinet neer, met om zich
heen een generatie jongeren, die er
geen enkele weet van hebben dat
de hele muziekcultus-voor-de-
jeugd ooit bij deze bejaarde koning
begon. Vanaf vrijdag 13 juni 1986
leeft de monarch voort in zijn pla
ten.
