'Zo'n boek is nog nooit geschreven
Lied ter Overleving: muzikale herinnering aan kamptijd
JLi
'Hoe schilder hoe wilder': unieke serie over schilderkunst in 17e eeuw
HOE SCHILDER.
1 jtÖE UïffjF/R
Boulevard of Broken Dreams: gesmeerd
spektakel met sfeer van straattoneel
1986 bONDERDAG 19 JUNI 1986
(BODEGRAVEN In maart 1942
.bezet Japan het toenmalige Neder-
lands-Indië. Japan voert een poli-
"tick van 'Azië voor de Aziaten' en
j vsluit als gevolg daarven alle niet-
JjAziaten in Nederlands-Indië op
-achter omheinigen van prikkel-
draad of gevlochten bamboe. Bijna
100.000 mensen bevinden zich in
v kampen op Java, Borneo, Sumatra
door
Monica Schiks
en Celebes. de mannen gescheiden
van de vrouwen en kinderen,
'b "Ons vrouwenkamp in Palem-
,-rbang op Sumatra kende een zeer
^gemengde bevolking van Neder-
landse. Britse. Australische en
-Nieuwzeelandse vrouwen." vertelt
•iHelen Colijn, een energieke, stati-
■4(ge dame. Haar zus Antoinette is het
(geweest die in juni 1980 een lange
t reeks gebeurtenissen in beweging
zette, toen zij haar collectie mu
ziekhandschriften schonk aan de
Helen Colijn neemt samen met
Patricia Hennings bladmuziek
van het Stemmenorkest door.
(foto prl
Stanford Universiteit in Californië.
Het waren koorbewerkingen van
piano- en orkestmuziek die in het
vrouwenkamp in Palembang wa
ren gezongen door een dertigtal
vrouwen, waaronder zijzelf.
De nieuwsgierigheid van de mu
sicologen in Stanford was gewekt:
hoe zou de 'Wals' van Brahms, hoe
het 'Largo' uit Dvorak's symfonie
'De Nieuwe Wereld' klinken als het
opnieuw werd uitgevoerd? Een
jaar later werden enkele werken
uit de 'stemmen-orkest'-muziek in
geleid door een overlevende en uit
gevoerd in een concert door een
vrouwenkoor in Palo Alto. De con
certbezoekers waren diep ontroerd
door de muziek en ook door het
verhaal van de vrouwen in het in
terneringskamp. Ze drongen er op
aan, dat de muziek en de achterlig
gende geschiedenis bij groter pu
bliek bekendheid zou krijgen.
Twee jaar later werd er een docu
mentaire iilm gemaakt 'Song of
Survival', lied ter overleving. In de
ze film, waaraan Helen Collijn als
co-producente heeft meegewerkt,
vertellen overlevenden over de el
lendige en vaak uitzichtsloze om
standigheden, waaronder ze leef
den en hoe de muziek en het 'stem
menorkest' hen het gevoel (terug-
)gaf van menselijke waardigheid.
De muziek schonk hen levens
kracht en inspiratie. Het maakte
een geweldige indruk op de geïn
terneerden, die op de rand van de
dood door ondervoeding en slo
pende tropische ziekten balanceer
den. Deze documentaire werd op
17 december 1985 door de NOS uit
gezonden. Eveneens werd er een
plaat uitgebracht met deze muziek.
Gisteravond werd in de Gerefor
meerde Kerk in Bodegraven de
eerste bladmuziek-uitgave gepre
senteerd door Bram Keizer van de
muziekuitgeversmaatschappij
Uneversal Songs Holland B.V. Ter
gelegenheid van deze introduktie
waren enige overlevenden aanwe
zig, onder wie de al eerder genoem
de Helen Colijn en ook de dirigente
van het oorspronkelijke 'Stem
menorkest' Norah Chambers. In
gesprek met Bram Keizer had He
len Colijn in grote lijnen de ont
staansgeschiedenis verteld, terwijl
Norah Chambers aangaf welke
specifieke moeilijkheden een uit
voering van orkestmuziek door
vrouwenstemmen opleverde. On
gelooflijk was het, hoe mensen - zo
verzwakt door ziekte en honger,
dat ze niet staand konden zingen
maar op krukjes moesten zitten -
dan toch letterlijk nog de adem en
de (geest) kracht konden opbren
gen om instrumentaal geschreven
muziek te zingen.
Het repertoire was afhankelijk
van hoeveel ze zich nog konden
herinneren; er was immers geen
bladmuziek in het kamp. Uit het
hoofd noteerden Norah Chambers
en Margaret Dryburgh de muziek
die zij zich nog konden herinneren
op vodjes papier meestal met pot
lood en zo klein mogelijk geschre
ven om papier te sparen.
Twee werken uit de kersverse
bladmuziekuitgave werden gister
avond uitgevoerd door een gele
genheidskoor dat heel toepasselijk
het Bodegraafse 'Stemmenorkest'
was gedoopt. De dirigent Dirk-Jan
Warnaar had zich ten doel gesteld
de werken zo authentiek mogelijk
te laten klinken. Hij had veelvuldig
gecorrespondeerd met Norah
Chambers en uiteindelijk de gene
rale repetitie in haar aanwezigheid
r de
geleid. Norah was verrukt ove
uitvoering van het 'Largo' van
Dvorak en het 'Lied van de gevan
genen' van Margareth Dryburgh en
evenals de overige overlevenden
ervoer zij - naar haar zeggen- weer
dezelfde emoties als destijds. Ze
kon haar oren niet geloven, zo pre
cies benaderde de klank van dit
'orkest' het oorspronkelijke.
Tot slot van deze (muzikale) reü
nie werd de film 'Song of Survival'
gepresenteerd. Jammer was dat
het geluid bij de film zo vervormd
werd, dat een groot deel van de ge
sprekken met overlevenden niet
voor onze oren bestemd was. De
NCRV radio heeft bij deze gelegen
heid een programma gemaakt
waarin Helen Colijn en Norah
Chambers o.a. uitgebreid aan het
woord komen, dit programma
wordt maandag 30 juni uitgezon
den om 10.00 uur in M.M.magazine.
AMSTERDAM - Een uniek
-iboek. Dat is de algemene me-
ning over 'Hoe schilder hoe
'""wilder', het eerste deel van een
historische reeks jeugdromans
over schilders uit de 17e eeuw.
Deel een is gisteren gepresen
teerd in het Rijksmuseum in
Amsterdam. De reeks is be
stemd voor middelbare scho
lieren en volwassenen.
'Hoe schilder hoe wilder' mag
uniek worden genoemd, omdat
schrijfster Miep Diekmann en
kunsthistorica Marlieke van
„Wersch in dit boek het informatie
ve en verhalende element geslaagd
hebben gecombineerd.
door
Margot Klompmaker
In de eerste plaats wordt het ver
band duidelijk gemaakt tussen de
ontwikkeling van de Hollandse
schilderkunst en gebeurtenissen
op politiek, sociaal en economisch
gebied. Bovendien zit deze infor-
matie verpakt in een onderhou-
dend verhaal, waarin en passant
veel wordt verteld over het dage
lijkse leven in de 17e eeuw. Een
zeer ambitieuze opzet, die beide
I auteurs heel wat hoofdbrekens
-moet hebben bezorgd.
Enorm karwei
Miep Diekmann bevestigt deze in
druk. "Het is een verschrikkelijk
karwei geweest. Ik begrijp nu
'waarom een dergelijk boek nog
nooit is geschreven. Het heeft ons
vijfjaar gekost aan research en ge-
puzzel over compositie en verhaal
opbouw. Maar aan alle enthousias-
te reacties die ik tot nu toe heb ont-
vangen, merk ik dat we duidelijk
-.in een behoefte voorzien".
"We horen steeds: zoiets als jullie
hebben gemaakt, bestond nog niet.
"Ook mensen uit het kunstvak vin
den het heel bijzonder. We wilden
een totaaloverzicht geven. Laten
'zien hoe de Hollandse schilder
kunst zich op een gegeven moment
losmaakt van de Italiaanse kunst
en zich richt op het uitbeelden van
natuur, zee, landschappen en men
sen. Kortom op het dagelijkse le-
'ven. Zo'n boek was er helemaal
De omslag van I of schilderij in de marge van de pa- zijn. Je inzetten c
V 'W deel 1 van de drie- vJÜEerna. Het boek staat dan ook vol zen is er niet m
y 'rats MaRUEKE VANlVt FRSCII
De omslag van
deel 1 van de drie
delige
schilders in de
17 e-eeuw, gete
kend door Fiel
van der Veen.
niet. De meeste historische boeken
over de 17e eeuwse schilders gaan
over een of twee personen, nooit
over de schilderkunst als geheel".
Aantonen hoe de zeventiende-
eeuwse schilder zich ontwikkelde
van ambachtsman tot vrije schil
der - met ook aandacht voor het ge
bruik van licht en kleur, horizon-
perspectief enzovoorts - was één.
Maar dit in te passen in een lekker
leesverhaal bleek een heidens
werk.
Om het verband tussen schilder
kunst en het dagelijkse leven te on
derstrepen bedacht schrijfster
Miep Diekmann twee zeventiende-
eeuwse jongens van 13 jaar, And-
ries en Bastiaan, die bezeten zijn
schilderen en over niets anders
kunnen pfaten. Dit tweetal vormt
de spil van haar roman.
"In Hoe schilder hoe wilder heb
ik vooral het 'gewone' van het
schilderen in de 17e eeuw willen
benadrukken. Er waren duizenden
jongens als Andries en Bastiaan
die gek waren van schilderen. Dat
eindeloos over schilderen praten,
over de overeenkomsten, de ver
schillen enzovoorts, moest heel na
tuurlijk en vanzelfsprekend voort
komen uit hun situatie en passen
in de loop van het verhaal. En ge
loof me, voor die tijd was het heel
normaal als kinderen zo spraken.
Vergelijk het maar met onze tijd
hoe deskundig kinderen over com
puters kunnen uitweiden. Daar sta
je versteld van".
Niet gemakkelijk
'Hoe schilder hoe wilder' begint
in 1638 in Leiden. De lezer maakt
kennis met Bastiaan en Andries,
twee vrienden met slechts een
wens: schilder worden. Bastiaan is
een groot bewonderaar van de zee
schilder Hendrick Vroom, Andries
is weg van het fijnschilderen van
de Leidenaar Gerrit Dou. Beide
jongens moeten echter knokken
om hun ideaal te verwezenlijken.
Aan het eind van deel 1 vertrekt
Bastiaan naar Haarlem om in de
leer te gaan bij Vroom. Andries
moet nog afwachten of zijn vader
uiteindelijk toestemming zal verle
nen om zijn wensdroom te vervul
len.
Rond dit tweetal weeft Miep
Diekmann een onderhoudend en
kleurrijk, maar lang niet gemakke
lijk verhaal. 'Hoe schilder hoe wil
der' is geen boek om even tussen
door te lezen. Je moet er de tijd
voor nemen om alle informatie rus
tig te laten bezinken. De eerste
keer zal menig lezer iets over zich
krijgen van: allemachtig, wat inge
wikkeld. Maar bij nog een keer le
zen vallen steeds meer puzzelstuk
jes op hun plaats en maakt onbe
grip plaats voor het gevoel: nooit
geweten dat het zo in elkaar stak!
In de eerste plaats wordt veel
verteld over het dagelijks leven in
de 17e eeuw. Zaken die in de tekst
worden aangeduid krijgen visuele
steun in de vorm van een tekening
of schilderij in de marge van de pa
gina. Het boek staat dan ook vol
illustraties, zwart-wit en kleur. Om
een voorbeeld te noemen: als in het
eerste hoofdstuk een beeld wordt
geschetst van een 17e-eeuwse
school (een verschrikking!) staan
naast de tekst afbeeldingen daar
van. Dat verlevendigt en verduide
lijkt veel.
Ook wordt het historische kader
van die tijd duidelijk geschetst: de
Tachtigjarige oorlog die op zijn
eind loopt en de uiteenlopende po
litieke belangen en machtsstrijd in
de Republiek. En hierin ingebed
belicht de schrijfster de ontwikke
ling van de schilderkunst. De ver
schuiving van religieuze kunst
naar het uitbeelden van het dage
lijkse leven. Achtergrond die voor
grond wordt. Het verschil tussen
de Vlaamse en de Hollandse kunst.
Het uitgekiende gebruik van lucht,
licht en kleur om een bepaalde
sfeer op te roepen.
De kunst is niet langer iets eli
tairs maar een 'gewone' zaak. Niet
alleen de regent heeft een schilde
rij aan de muur. ook de timmer
man fleurt zijn werkplaats op met
een prent.
Geen concessies
Door de ogen van Bastiaan en
Andries leert de lezer te kijken
naar de schilderijen uit de 17e
eeuw. Voor leken op kunstgebied,
werkt dit soms erg vermoeiend. Is
al die uitleg niet wat te veel van het
goede? Miep Diekmann stelt na
drukkelijk dat ze in dit boek geen
enkele concessie aan het lezerspu
bliek heeft willen doen.
"Dit werk is bestemd voor lezers
die er moeite voor willen doen. Ik
mag het natuurlijk niet zeggen
want dat is elitair, maar ik heb ge
schreven voor mensen die kunnen
lezen. Er is in dit land een enorme
neiging om alles te versimpelen, 't
Mag in godsnaam niet te moeilijk
zijn. Je inzetten om een boek te le-
niet meer bij. Men ver
domt het iets een paar keer over te
lezen. Je moet dit boek drie of vier
keerf lezen om alles te doorgron
den".
"Veel recensenten zullen hun on
kunde over dit boek verbergen
achter de dooddoener "snappen
onze kindertjes het wel?". Ik word
daar zo moe van. Ik vind dat ik een
geslaagd produkt heb afgeleverd,
waarin historische informatie,
compositie en spanning in balans
zijn. En als mensen zeggen: "ik
snap het niet. ik vind het maar een
saai verhaal", dan lezen ze het
maar niet. Ik weet zeker dat er zat
mensen zijn die om dit materiaal
zitten te springen. Scholen bijvoor
beeld".
Leiden
Het eerste deel van 'Hoe schilder
hoe wilder' speelt zich af in het Lei
den van de 17e eeuw. Dat is te mer
ken aan de straatnamen (Galgewa
ter, Breestraat, Rapenburg), histo
rische panden (stadhuis. Lakenhal)
maar ook aan de behandelde schil
ders, vooral Gerrit Dou. In de vol
gende delen staan respectievelijk
Haarlem (met speciale aandacht
voor Frans Hals) en Amsterdam
centraal. Deel twee wordt nog dit
jaar verwacht, deel drie volgend
jaar.
Miep Diekmann vindt dat zij ge
slaagd is in haar opzet. "Moet je
eens luisteren, ik heb er jaren werk
in gestoken. De uitgever heeft er 3
ton in geinvesteerd. Bovendien
wordt het boek uitgebracht in een
oplage van 10.000. Da's niet niks
voor een dergelijk project. Ze mo
gen dit boek elitair noemen, mij in
teresseert het niet. Ik heb mijn best
gedaan".
(Hoe schilder hoe wilder, Miep
Diekmann en Marlieke van
Wersch, uitg. Leopold, f 37,50.)
Een oudere heer in korte broek en
gaatjeshemd kijkt vergenoegd in
.^het rond, hij wordt vergezeld door
een dame die haar leeftijd met ju
welen tracht te maskeren. Een in
kennelijke staat verkerende Ame
rikaan - zijn hoofd verkeert nog in
de jaren zestig, zijn benen gaan
hun eigen gang - valt iedereen las
tig met verhalen over zijn wereld
reizen. Jongens op rolschaatsen en
een skateboard razen tussen het
publiek door. Het Zebracombo
brengt met passende nonchalance
liedjes van vroeger ten gehore en
aan de andere kant van het plein
door
Ariejan Korteweg
De mobiliteit van de Boulevard
of Broken Dreams evenaart te
genwoordig die van menig cir
cus van naam. Tot en met zon
dag staat het tentenkamp nog in
het Museumpark bij Boymans
van Beuningen in Rotterdam.
Daar is onder meer in de Grote
Tent nog Jules Deelder (do en
zo) en De Kleine Zeemeermin
(vr en za) te zien. Verder op vrij
dag 20 juni de Nacht van de Noc
turne; vanaf half twee 's nachts
worden op zes vleugels twaalf
pianoconcerten worden gege
ven, zowel in tenten als in de
open lucht.
Daarna doet de Boulevard
achtereenvolgens Vlissingen
(Bellamyplein, 27 juni t/m 6 ju
li), Antwerpen (Kaai, 11 t/m 20
juli), Maastricht (Vrijthof, 25 ju
li t/m 3 augustus), Den Bosch
(De Parade, 8 t/m 17 augustus),
Amsterdam (Museumplein, 22
augustus t/m 7 september) en
Groningen (12 t/m 21 september)
aan. Naar de voorstellingen die
daar zullen worden gegeven
kan men het beste ter plekke in
formeren.
vieren twee hondjes het zomerse
weer op de maten van een band in
de Orangerie. Een in het vak ver
zuurde ober in rokkostuum haalt
tergend traag glazen op en trekt
daarbij een gezicht alsof hij zijn
klanten het leegdrinken ervan
nooit zal vergeven.
Sommigen van hen zijn acteurs
en spélen hun rol; anderen zijn be
zoekers en spelen zichzelf. Op de
Boulevard of Broken Dreams wil
dat nog wel eens door elkaar lopen.
Zeker op een zwoele zomeravond,
als blijkt dat ook in de meest nuch
tere Rotterdammer iets van een
theaterdier schuilt.
ROTTERDAM - De Boulevard
of Broken Dreams heeft zijn tenten
opgeslagen in het Museumpark
achter Boymans van Beuningen in
Rotterdam. Een prachtige, rustige
plek, omzoomd door bomen. Aan
weerszijden van een laantje staan
de eerste kleurige tenten en woon
wagens opgesteld. Loop je het
laantje af, dan kom je vanzelf op
het plein, waaromheen de grote
theatertenten staan. Eén groot ter
ras is het, met een klaterend fon
teintje in het midden.
Twaalf jaar geleden begon Terts
Brinkhof in Amersfoort zijn Trac
torfestival, een reizend podium,
dat per tractor door de stad werd
verplaatst. De formule had succes
en in een paar jaar tijd werd de
Boulevard of Broken Dreams voor
al op het Museumplein in Amster
dam een begrip. Het is een groot en
veelomvattend spektakel gewor
den, met theater, klassieke muziek,
stijldans, opera, clownerie en
noem maar op. Een beetje met de
sfeer van het Festival of Fools
maar toch anders, minder interna
tionaal en meer muzikaal.
Het programma is dit jaar meer
dan tevoren een doordachte men
geling van de betere produkties
van het afgelopen theaterseizoen
en van voorstellingen die speciaal
voor de Boulevard zijn gemaakt.
De Bouleva rd of Broken Dreams:
Mevrouw Meinzak doet de 'Purple
Blues' in de Operatent. (foto gpd>
Tot de eerste categorie behoren on
der andere 'Goodbye and good rid
dance van het Onafhankelijk To
neel, 'Verre vrienden' van het
Werkteater, 'De kleine zeemeer
min' van Orkater en 'Epifanie' van
de gebroeders Groothof.
Jules Deelder maakte met zijn
manager en met muzikant Ger van
Wulften een grotendeels nieuw
programma: 'Boulevardeel', met
de klemtoon op de laatste letter
greep. Shusaku en zijn Dormu
Dance Theater spelen A Summer
Special, dat is gebaseerd op zijn
voorstelling 'Noon of the plant', 's
Middags is er kindertheater. De
Nederlandse Opera Stichting heeft
een eigen Operatent waarin een
Spectacle Coupé en een Four Note
Opera worden gebracht en Jaap
Blonk de Ursonate van Kurt
Schwitters brengt. Het meest ver
nieuwende theater hoef je op de
Boulevard niet te verwachten. De
nadruk ligt op vrolijke, niet te
moeilijke voorstellingen, die een
groot publiek kunnen aanspreken.
'Medio Mei'
'Medio Mei', de meest in het oog
springende nieuwe produktie van
deze Boulevard, is daar een goed
voorbeeld van. Het is een in de
banken van de Tweede Kamer ge
situeerde klucht, geschreven door
Arjan Ederveen en Kees Prins -
voorheen de Duo's - en gespeeld
door hen en Loes Luca, René
Groothof, Leny Breedeveld, Ma-
riëlle Tromp, Peer Mascini en Pie-
ter Kramer.
Vertegenwoordigers van de rege
ringspartij en de oppositie voeren
een volstrekt absurd debat over cij
fertjes. Op zeker moment doet An-
ne-Marie Sale-De Booy haar intre
de, de beeldschone verloofde van
kamerlid Ferry Boon. Tussen haar
en Max van Lieshout, de gedreven
angry young man van de oppositie,
is het liefde op het eerste gezicht.
De verwikkelingen worden nog
groter als blijkt dat alle kamerle
den zich tijdens een receptie op de
ambassadrice van Zimbabwe zoda
nig hebben misdragen, dat de han
delsbetrekkingen met dit land vrij
wel onherstelbare schade hebben
opgelopen. Jaloezie en angst om
gezichtsverlies leiden monden uit
in een waar bloedbad.
De spelers gebruiken het burles
ke gegeven om eens lekker op z'n
's zomers uit te halen. Vanachter
de interruptiemicrofoons worden
gezongen debatten ten beste gege
ven, de kamervoorzitter toont zich
Een lange rij wachtende voor de tent van 'De Stijle, Want...goed t
nog bijdehanter dan Dolman en de
kamerleden Blankesteyn (Loes
Luca) en Schifferstein (Peer Masci
ni) voegen elkaar woorden toe die
bijten als vitriool. Het meest ko
misch zijn echter de intermezzi
waarin de gewichtigdoenerij van
twee nachtwakers schitterend
wordt blootgelegd. In Rotterdam
werden proefvoorstellingen gege
ven, de première wordt gegeven in
Vlissingen.
Stijle Want...
Naast al die grotere produkties,
waarvoor tevoren kaartjes dienen
te worden gekocht, neemt ook de
muziek een heel belangrijke plaats
in. In de Orangerie spelen grotere
bands en op diverse andere plaat
sen zijn combo's en solisten te be
luisteren. De grootste muzikale
trekker is als elk jaar het Danspa
leis, waar vroeg in de avond tango-
of rock roll-lessen worden gege
ven. Het geleerde kan daarna met
een in praktijk worden gebracht.
want vanaf half elf speelt er steeds
een dansorkest. Meestal het roem
ruchte Boulevardorkest, soms af
gewisseld door Hit the Pearl, een
rhythm bluesgroep met leden
uit de Orkater-familie.
Wie moe van alle theater het ter
rein van de Boulevard wil verlaten,
staat nog een laatste verrassing te
wachten. Vlak bij de uitgang, ter
rechterzijde, staat de tent van 'De
Stijle, Want...'. Vanachter het tent
doek klinkt een opgewekt muziek
je. Een grote groep mensen ver
dringt zich rond twee als piccolo's
uitgedoste portiers. Ze prijzen hun
spektakel in bloemrijke bewoor
dingen aan. Zevenhonderd voor
stellingen per avond worden er in
die tent gegeven, die elk niet lan
ger dan een halve minuut duren.
"Het publiek dat naar buiten komt
is onze beste reclame", zeggen ze,
wijzend op de lachende gezichten
die juist de tent verlaten. En inder
daad, wie zich voor één gulden een
kijkje bij 'Duizendentwee Nacht'
of 'De Gebroken Droom' laat aan
praten, is wel gedwongen vrolijk
lachend weer naar buiten te ko-
De Boulevard of Broken Dreams
is uitgegroeid tot een strak geleid,
professioneel bedrijf, waar nog wel
de sfeer van het straattheater
hangt, maar de werkwijze ervan al
lang zijn afgezworen. Voor de ko
mende jaren zijn er grote plannen.
Dit jaar wordt in Antwerpen voor
het eerst een kijkje over de grenzen
genomen. Frankrijk en Canada zijn
volgend jaar aan de beurt.
OVERLEDEN - De Eindhovense
fotograaf Martien Coppens is
woensdag op 78-jarige leeftijd
overleden.
Coppens genoot grote bekend
heid dankzij zijn foto's van Noord-
Brabant. Daarin stond vooral de
mens centraal. Van het werk van
Coppens is een groot aantal foto
boeken uitgegeven.
