Is er nog toekomst
voor de Bijlmer?
Pijngenezer of
zakkenvuller?
KostenversWende leegstand in 18 jaar oude stadswijk
ZATERDAG 14 JUNI 1986
EXTRA
PAGINA 25
Het gaat slecht met de Amsterdamse Bijlmermeer.
Van de 12.500 flatwoningen staat sinds 1 mei maar
liefst 21,2 procent leeg. Voor de
woningbouwvereniging Nieuw-Amsterdam
betekent dat een maandelijks verlies van 1,6
miljoen gulden. Kostbare maatregelen ter
verhoging van de leefbaarheid mochten tot nu toe
niet baten. En nieuwe plannen stuiten op grote
weerstanden bij de bewoners. De problemen van
een nauwelijks 18 jaar oude stadswijk aan de
vooravond van wederom een nieuwe
reddingsoperatie... als die er komt.
Tot 1978 werd de Bijlmer nagenoeg in z'n totaliteit bewoond. Daarna ging het bergafwaarts, "Je kan hier niets, maar dan ook niets kopen' itotoGPDi
Jongens, wat een project zou daar
verrijzen! „Een creatie van een to
taal nieuwe woon- en leefsituatie
van „durf, ongekende allure en
trots" en de aanbeveling aan het
stadsbestuur dat al deze pracht zou
laten bouwen moest dan ook wel
luiden: „Laat de stad die dit voort
bracht dit lichtend voorbeeld niet
onder de korenmaat steken, maar
het tonen, het etaleren met veel
openheid en een tikkeltje ge
rechtvaardigde trots".
door Milco Aarts
Teksten uit de tijd dat de Amsterdam
se Bijlmermeer nog in de steigers stond.
Tijden, meningen, smaken, ze verande
ren allemaal. Steeds vaker is de term
'sloop' te horen wanneer het over de
Bijlmer gaat. Hoe groot is de kans dat de
nauwelijks 18 jaar oude stadswijk, inder
tijd bedoeld voor de chique, echt onder
de korenmaat zal verdwijnen? En waar-
Het maaiveld van de Bijlmerflat Fris-
senstein: mooie glooiende heuvels met
fris groen gras. onderbroken door gele
koppen van talrijke paardebloemen.
Aan de zijkanten bomen, waarvan de
hoogste zich meten met de tien etages
hoge flats. Oude witte dametjes en zwar
te jongeren lopen langzaam af en aan
over de paden. Het is rustig, de zon
schijnt, de vogels fluiten.
Een zwart meisje met een veel te grote
roze strik in het haar komt voorbij op de
driewieler. „Ben je ziek", vraagt ze, meer
nieuwsgierig dan bezorgd. Hoezo? „Om
dat er anders nooit iemand op dat bank
je zit", zegt ze en ze fietst het beeld uit.
Fantastisch
„Voordat we beginnen", zegt Niek ten
Hagen op het balkon van zijn flat op de
zesde etage van Frissenstein, „moet je
eens naar buiten kijken. Je hebt een fan
tastisch uitzicht, het is eigenlijk ver
schrikkelijk mooi wonen hier. Moet je al
dat groen toch eens zien".
Mooi wonen? Het gesprek gaat over de
schrikbarend grote leegstand in de Bijl
merflats. Van de 12.500 flatwoningen
staat per 1 mei 21,2 procent leeg. Om als
woningbouwvereniging tot een sluiten
de begroting te komen, mag ten hoogste
2 procent van het bestand onverhuurd
blijven. In klinkende munt gesproken,
lijdt woningbouwvereniging Nieuw-
Amsterdam elke maand een verlies van
ongeveer 1,6 miljoen gulden, een kleine
20 miljoen gulden per jaar, betaald overi
gens met overheidsgeld.
Dat is wel eens anders geweest. Tot
ongeveer 1978 zat de Bijlmermeer nage
noeg vol. Niek ten Hagen, die al zo'n 17
jaar in de wijk woont, prq^t graag over
die tijd. En Theo Brouwers, die toen een
woning zocht, moest op dezelfde dag dat
hij een flat kreeg aangeboden, besluiten
of hij hem wilde. De flat moest grondig
worden opgeknapt, maar als Brouwers
had geweigerd was er nog een lange
wachtlijst van mensen die wel wilden.
Beide heren zijn actief in de wijk, in be
wonerscommissies, en Niek ten Hagen
is daarbij ook nog „de sub-aanvoerder"
van de ledenraad van woningbouwver
eniging Nieuw-Amsterdam.
Leegstand, vanwaar leegstand? Legio
redenen zijn er aan te voeren: de flats
zijn te duur, te hoog, de omgeving is te
onveilig, er kwamen te snel te veel rijks
genoten en, zonder overigens volledig te
zijn, er zijn te weinig winkels en andere
voorzieningen. Vooral over dat laatste
kan Niek ten Hagen niet uitgepraat ra
ken. „Je kan hier niets, maar dan ook
niets kopen. Voor een paar sigaren moet
je de stad in. Krijg je hier een lekke
band, dan kun je 't wel vergeten".
Over de kop
Dan volgt in versneld tempo en met
steeds luidere stem een opsomming van
wat allemaal niet kan worden gekocht in
de Bijlmer. „Ik huil nog iedere dag. Ik
ben een verwoed krantenlezer en toen
op een gegeven moment het boekhan-
deltje hier in de buurt over de kop ging -
want hier gaat alles over de kop, omdat
de huren gewoon veel en veel te hoog
zijn - was er in de hele Bijlmer geen
krant meer te koop. Huilend ben ik naar
de supermarkt gegaan en heb ik gezegd:
ga toch wat kranten verkopen man. daar
zit voor jullie ook een markt in. Nu, na
veel aandringen, verkopen ze De Tele
graaf. Voor een Volkskrantje moetje de
metro nemen. Eén gulden voor de metro
en één gulden voor de krant. Dat is toch
bezopen! Als je iets wilt doen om de Bijl
mer kapot te maken, dan moet je 't zó
doen. dan ben je goed bezig".
Niek ten Hagen houdt zich met beide
handen aan de leuningen van zijn stoel
vast en lacht veel te hard, maar wat zou
hij anders? Nu verrijst er voor zijn deur
De Amsterdamse Poort, een groot en lu
xueus winkelcentrum waarnaar al sinds
1970 reikhalzend werd uitgekeken.
„Achttien jaar te laat en tóch op tijd, niet
te geloven."
Theo Brouwers hamert vooral op de
onveiligheid die de wijk zo leeg maakt.
Hij spreekt er schande van dat de enige
junk-keet uitgerekend in zijn wijk staat.
En dat de woningbouwvereniging daar
Geprezen en verguisd. Die beide
kwalificaties gelden voor het
optreden van de Braziliaanse
pijngenezer Roberto Lengruber die
sinds enkele weken in ons land in
de weer is met spraakmakende
genezingsactiviteiten.
De paragnost trad eind maart op in het
Veronica-programma 'Tineke', waar hij
twee mensen van hun pijn verloste door
middel van krachten die hijzelf niet na
der zegt te kunnen verklaren. Een storm
van reacties brak los: zo'n 16.000 mensen
belden naar Veronica om te informeren
of Lengruber ook hen wilde behandelen.
Helaas, de genezer moest terug naar
Brazilië. Wel kwam hij nog een keer naar
Tineke om te praten over pijngenezing.
Totdat plotseling via advertenties in een
landelijk dagblad wereldkundig werd
gemaakt dat Lengruber in Nederland
was en hier genezingen ging verrichten
en wel voor 500 gulden per behandeling.
Hoe Lengruber weer in Nederland be
landde is niet helemaal duidelijk. Vol
gens zijn Nederlandse agent, Frank Rie-
senbeck, was er een bekend iemand uit
de amusementswereld die Roberto heeft
overgehaald naar Nederland te komen.
Dat bij wijze van publiciteitsstunt. De
heer in kwestie bedacht plotseling dat
het ook weieens negatieve publiciteit
zou kunnen opleveren en besloot daar
nog vóór is 'ook. Ja, werpt Ten Hagen
tegen, ze zijn bang dat de junks een paar
flats kraken als die keet wordt gesloten.
Ze vinden elkaar weer in de constatering
dat ook de gemeente de Bijlmer maar als
vuilnisvat beschouwt. „De Zeedijk werd
immers wel schoongeveegd. Daar mo
gen ze niet meer komen."
Media
En volgens hen hebben de media ook
hun steentje bijgedragen aan het doem
beeld. De wijk met zijn problemen was
altijd goed voor een sappig verhaal
Journalisten noteerden 'duidelijke'
overeenkomsten tussen de Bijlmer en
de Newyorkse achterbuurt Harlem. De
man die in het Gemeentelijk Archief van
de hoofdstad de gevraagde documenta
tie verzamelt, weet wat er allemaal is ge
schreven over dat stadsdeel, Hij vertrekt
zuchtend én met karretje richting op
slagruimte. De krantekoppen bijten je
toe: „Bijlmer fiasco" „Verslaafden kra
ken lege Bijlmerflats", „Bijlmermeer,
een gevangenis voor zijn bewoners" en
„Bouwwijze Bijlmer werkt misdaad in
de hand".
Ook dat was vroeger allemaal anders.
De Volkskrant bijvoorbeeld vond de
Bijlmer „een markant punt in de ont
wikkeling van de stedebouw", „De Bijl
mer wordt straks een ideale woonstad"
wist het later ter ziele gegane dagblad
De Tijd te melden, terwijl De Telegraaf
repte over „de stad van de toekomst in
de meest gunstige zin van het woord".
Later bleek het monotone karakter de
wijk op te breken - 30 grote kolossen op
rij. Illustratief voor de ommekeer in het
denken over de „ideale woonstad" is een
anekdote over de Amerikaanse architect
Oscar Newton, die in 1979 naar de Bijl
mer werd gehaald voor het verrichten
om anoniem te blijven en de organisatie
aan iemand anders over te doen. Die ie
mand werd dus Frank Riesenbeck.
De genezingen worden verricht in een
hotelzaal. De eerste twee weken gebeur
de dat alleen in een Amsterdams hotel.
Maar omdat er reacties uit het hele land
kwamen, werd besloten om heel Neder
land door te trekken. „Mensen met pijn
kun je niet al teveel laten reizen. Daarom
hebben we een soort tournee georgani
seerd".
De reacties op de behandeling van
Lengruber zijn verdeeld. De heer Kwak
uit Nijmegen denkt er zelfs aan een kort
geding tegen de genezer aan te spannen.
„Mijn vrouw had spierpijn in haar voe
ten. Na een afspraak te hebben gemaakt
met de heer Riesenbeck, zijn wij rich
ting Amsterdam getogen. Toen we op de
plaats van afspraak kwamen, kregen we
van een zogenoemd 'pijnpuntenonder-
zoek'. Ter plekke aangekomen riep de
man, omringd door een haag journa
listen. uit: „Welke gek heeft dit ge
bouwd?" Het haalde, alwéér, de voorpa
gina's.
Maar de planologen die de stadswijk
bédachten waren eerder verkeerd geïn
formeerd dan gek. Volgens ramingen
zou Nederland tegen het einde van deze
eeuw 20 miljoen inwoners tellen, onder
wie een miljoen Amsterdammers. Bou
wen, bouwen en nog eens bouwen, was
het motto, want woningen waren
schaars.
Fouten gemaakt
„Bouwèn voor leegstand, dat was het!
Ach jongen, d'r zijn me hier toch fouten
gemaakt." De kroegbaas hijst zijn buik
op de taprand, leunt voorover en slaat
een vertrouwelijke fluistertoon aan. Niet
dat het nodig is, zijn donkerbruine kroeg
in de Bijlmer is leeg. En over voorzienin
gen gesproken: Het eerstvolgende café
is mijlen verderop. De criminaliteit, het
negatieve „image" van de wijk en het
drugsgebruik passeren opnieuw de re
vue. Maar ook de ondankbare rol van de
verhuurders. „Weet jij bijvoorbeeld wat
de woningbouwverenigingen allemaal
niet gedaan hebben om huurders te trek
ken?" Hij schenkt nog maar eens in.
De Bijlmer was tot tweeëneenhalf jaar
terug verdeeld over 16 woningbouwver
enigingen, die vanaf 1982 nattigheid be
gonnen te voelen. De leegstandcijfers
holden aan de bovenkant de grafieken
uit en de plaatselijke verhuizers begon
nen sterk te denken aan uitbreiding van
hun zaakje. De woningbouwverenigin
gen besloten tot een tegenoffensief. „Het
begon allemaal met een gratis behan
getje en een gratis sausje tot ten hoogste
3500 gulden", herinnert de barman zich
een formulier in onze handen waarop
stond dat de behandeling 500 gulden
kostte. Ik stond er zelf twijfelachtig te
genover, maar mijn vrouw wilde graag.
Op een papiertje moest ze invullen wat
haar klachten waren. Dat deed ze dus".
„Toen het haar beurt was, pakte hij
haar rechtervoet en behandelde die.
Maar de pijn werd niet minder. Mijn
vrouw vertelde hem dat ze ook last had
van haar linkervoet. Maar Lengruber
antwoordde dat hij zoveel kracht had ge
geven dat het voldoende was voor beide
voeten. Later zei hij weer dat ze maar
moest terugkomen voor de andere voet
en ze mocht er niet aan komen en ook
niet baden. Ze heeft er helemaal niks
van gemerkt", aldus Kwak.
Hij vervolgt: „Ik heb gebeld met Rie
senbeck. Maar we krijgen ons geld niet
terug. Hij ontkende ook dat er maar één
in sappig Amsterdams. „Toen gingen ze
adverteren met lokkertjes om de men
sen naar een kijkflat te krijgen, zeiden ze
bijvoorbeeld: Er ligt ook een leuke at
tentie voor uw kinderen klaar. Maar of
het huurders trok? Ho maar, natuurlijk
niet."
Dus maar weer wat anders gepro
beerd. Op 1 januari 1984 kreeg de Bijl
mer een nieuwe verhuurder: woning
bouwvereniging Nieuw-Amsterdam
ontfermde zich over de 12.500 flatwonin
gen. Doel was „orn de Bijlmer zo aan
trekkelijk te maken dat mensen van bui
ten zouden zeggen: daar is het mooi wo-
Leefbaarheid
Vergroten van de leefbaarheid. Direc
teur J. Remmerswaal somt de maatrege
len op die hiertoe zouden leiden. Het
verbeteringsprogramma wilde het mo
notone karakter van de wijk doorbré
ken, de grauwgrijze flats een likje verf
geven. Wie zijn auto voor de deur wilde
hebben in plaats van het uitbundige
groen,' zou voortaan terecht kunnen in
een deel van de flats dat daarvoor zou
worden aangepast. De flats die onver-
huurbaar bleken doordat ze te groot wa
ren. moesten, gesplitst.
De woonlasten moesten omlaag, dus
moesten de flats en de gasketels beter
worden geïsoleerd, zodat de energiere
kening lager zou uitvallen en verder zou
den de netto-huren omlaag moeten.
Dan de derde poot van de leefbaar
heid. Sleutelen aan het onveiligheidsge-
voel dat mensen in en over de Bijlmer
hebben. Compartimentering, om het
met een duur woord te zeggen. Geen ga
lerijflats meer waar iedereen maar over
heen kon banjeren, maar portiekwonin
gen met een paar voordeuren per in-
voet was behandeld. Maar ik laat het er
niet bij zitten".
De heer Ter Beek uit Bunschoten is
daarentegen een tevreden klant. Hij
zegt: „Mijn reactie is positief.. Ik heb al
een paar jaar ernstige hoofdpijn. Een
soort migraine. Om daar van af te komen
ben ik het hele land afgereisd. Naar art
sen, maar ook naar paragnosten. Maar ik
heb er geen baat bij gehad. Na de behan
deling door Lengruber is de pijn al een
stuk minder. Al is er wel iets van terug
gekomen. Ik overweeg een tweede be
handeling. Maar Lengruber is op mij
overgekomen als een integer man".
Mevrouw Hügel, tot voor kort voorzit
ter van de Nederlandse Federatie van
Paranormale Natuurgenezers (NFPN),
spreekt van pure oplichterij. "Hij heeft
niet meer kracht dan een Nederlandse
paragnost. Mensen die bij onze vereni
ging zijn aangesloten, vragen maximaal
21 gulden. Door zo'n hoge prijs te vra
gen, sluit je een heleboel mensen uit.
Mensen met een uitkering bijvoorbeeld.
Je kan iemand niet in één of twee behan
delingen van z'n pijn afhelpen. Daar zijn
er minstens vijf of zes voor nodig. We
zijn bij advocaten te rade gegaan om te
kijken of er iets tegen te doen is. Maar er
is geen wet die dit soort praktijken ver
biedt. Dit is een vrij beroep. Het enige
wat ons aangeraden werd was de en-
sen te waarschuwen".
gang. Niet overal hoge bomen, niet over
al dicht struikgewas. En natuurlijk
kreeg de beruchte 'drugsflat' Gliphoeve
een facelift en een andere naam. De leeg
stand in Geldershoofd nam af, maar is
nog altijd veel te hoog.
Alle maatregelen zouden in vier jaar
hun beslag krijgen en geld om het pro
ject uit te voeren was er ook. De woning
bouwvereniging kreeg bij de geboorte
een kleine 400 miljoen mee van gemeen
te. Rijk en de andere woningbouwver
enigingen. De gemeente Amsterdam be
raamde de leegstand in 1988 op 2 pro
cent, Nieuw-Amsterdam ging daar 6 pro
cent boven zitten.
Mislukt
Het mocht allemaal niet baten. Na 2J>
jaar zit de leegstand op de al eerder ver
melde 21,2 procent. Ook dit project is
mislukt, dat geeft Ook Remmerswaal
zonder dralen toe. Er moesten nog radi
calere ingrepen komen, dus maakte de
woningbouwvereniging nieuwe plan
nen. En een van die plannen betreft de
aibraak van een deel van de Bijlmerflats.
Nadat Remmerswaal jaren achtereen
voorstellen voor sloop - ook vanuit poli
tiek Den Haag - resoluut van de hand
had gewezen door te zeggen dat dit on
vermijdelijk een kapitaalvernietiging
betekende van 700 miljoen gulden, pre
senteerde hij tenslotte zelf een plan voor
sloop.
En dat plan bracht de gemoederen da
nig in beroering tijdens de eind april ge
houden ledenvergadering van Nieuw-
Amsterdam. Niek ten Hagen was als
sub-aanvoerder van de 54 koppen tellen
de ledenraad uiteraard aanwezig. „Het
was een zeer emotioneel gebeuren. De
plannen lagen al klaar zonder dat de be-
Mevrouw Hügel: „Toen hij bij Tineke
was, zag het er heel positief uit. Er kwam
aandacht voor de paranormale genees
wijze. En zijn optreden heeft ervoor ge
zorgd dat een heleboel mensen de weg
naar een paranormale genezer wisten te
vinden. Maar hij had het daar bij moeten
laten. Wat hij nu doet, is alleen maar
schadelijk voor paragnosten".
Riesenbeck bestrijdt dat. „In Neder
land", zegt hij, „wordt altijd gezeurd
over geld. Maar je vergeet dat we veel
geld kwijt zijn aan het plaatsen van ad
vertenties en het huren van ruimten".
Volgens Riesenbeck is ongeveer tien
procent van de mensen na één behande
ling van de pijn af. Twintig procent is
dat na een tweede behandeling. By wie
de behandeling geen resultaat oplevert,
is zijn 500 gulden kwijt. Want", zo rede
neert Riesenbeck, „het werk is wel ge
daan".
Veronica wil in elk geval niks meer
met Lengruber te maken hebben. „Wij
konden niet voorzien dat hij commer
cieel te werk zou gaan. We staan er niet
achter. Het is niet eerlyk om zieke men
sen 500 gulden te vragen en ons is ter ore
gekomen dat hij ook mensen behandelt
die helemaal niet te helpen zijn", aldus
een woordvoerster van Veronica die alle
banden met hem zegt te hebben verbro-
ken. (GPD)
wonersorganisaties daar een hand in
hebben gehad. Of we de plannen maar
even snel wilden doornemen om er twee
weken later een besluit over te nemen.
Dat ging veel en veel te ver. D'r valt nog
niks te slopen, we hebben net een op
knapbeurt gehad, er komt eindelijk een
behoorlijk winkelcentrum, dus is het
veel te vroeg om over nieuwe plannen te
praten. Je moet 't zo zien: de Bijlmer is
een couveusekindje en bij zo'n kindje
moetje altijd heel zorgvuldig kijken wat
de levenskansen zijn, dat weeg je als het
ware af. En hier flikkeren ze het kind
zonder pardon over de reling! Nee, als
Remmerswaal zo blijft doorgaan ryet z'n
sloopplannen, dan duwen we hem de
vut in. Een ledenraad heeft veel macht,
we kunnen ook het bestuur naar huis
sturen. Die sloopplannen, vergeet ze
maar." De ledenraad eiste en kreeg uit
stel van beslissing tot september.
Maatregelen
Remmerswaal mag het woord 'sloop'
nog niet graag horen. „Sloop? U moet
mij geen woorden in de mond leggen die
ik niet heb gezegd", valt hij uit. „Vervan
gende laagbouw, daar gaat het om."
Remmerswaal heeft net geconstateerd
dat zyn woningbouwvereniging de leeg
stand niet heeft kunnen bedwingen, dat
het gevoerde beleid is mislukt. Er liggen
nu twee wegen open om het probleem te
benaderen. Eén: er wordt 370 miljoen
gulden aan overheidsgeld op de bank
vastgezet en van die rente worden de
verliezen van de woningbouwvereni
ging betaald. Dit is d.e minst aantrekke
lijke oplossing. Remmerswaal voorziet
demotivatie van zijn personeel en de be
woners zouden tot hun grote ontevre
denheid zien dat er niets meer gebeurde
en er zouden weer bewoners opstappen.
Bij 30 procent leegstand zou er een half
miljard naar de bank moeten.
De andere mogelijkheid is een „mix
van maatregelen". Differentiëren: som
mige flats duurder maken, andere goed
koper. Voor ieder wat wils. „Er is te lang
gedacht", zo zegt Remmerswaal „dat ie
dereen wel in dezelfde flats wil wonen,
dat is onzin. Je moet mensen de gelegen
heid geven om te kiezen wat ze aan huur
willen uitgeven en wat ze daarvoor terug
willen hebben".
Omdat de ongeveer 400 miljoen gul
den startkapitaal van Nieuw-Amster
dam alweer bijna op is*- de woning
bouwvereniging kon de 23 miljoen aan
aflossingen voor 1985 niet eens voldoen
- moet het geld uit Den Haag komen. Na
veel aandringen schat Remmerswaal
een kleine 500 miljoen gulden nodig te
hebben voor de nieuwe reddingsopera
tie waaraan „zeker binnen vijf jaar moet
worden begonnen". De sloop met ver
vangende nieuwbouw zijn hierbij niet
inbegrepen. Die zouden 1 a 1,5 miljard
gulden kosten.
De juiste methode
Maar de landspolitiek wil in de ko
mende regeerperiode juist een half mil
jard bezuinigen op volkshuisvesting.
Hoeveel kans heeft Remmerswaal? Er
wordt gepraat, zegt hij. Zou de minister
van Volkshuisvesting, die al met minder
geld moet rondkomen, nog meer geld
willen geven voor een wijk waarin, on
danks alle lokkertjes, nauwelijks men
sen willen wonen? „Natuurlijk willen er
wel mensen in de Bijlmer wonen", zegt
hij, „maar je moet de juiste methode vin
den om ze hier te krijgen".
De geluiden over de Bijlmer klinken
somber, Nieuw-Amsterdam is negatief
en ook de gemeente Amsterdam zendt
noodsignalen uit. „Maar dat is pure stra
tegie. Het is een anti-Bylmercampagne
van de gemeente om geld te krijgen voor
het gebied", zegt een ambtenaar die on
bekend wil blijven. „Er zijn veel andere
mogelijkheden om de Bijlmer aantrek
kelijker te maken. De vestiging van het
winkelcentrum De Amsterdamse Poort
betekent een geweldige stimulans voor
het gebied. Winkels, horeca, een bio-
scoopje, alles wat altijd heeft ontbroken
zal er midden volgend jaar zijn. Er ko
men dagelijks zo'n 40.000 mensen naar
de Bijlmer om er te werken. We hebben
hier het snelst groeiende zakencentrum
van Nederland. Een deel van het perso
neel zal hier uiteindelijk willen wonen.
De Bijlmer is mooi, net één groot park.
Wist je dat hier zelfs gratis tennisbanen
zijn? En straks een overvloed aan win
kels, een toeloop van personeel en als je
woningen verder opknapt krijgt de Bijl
mer ook nog waar het allemaal om ber
gonnen was: bewoners. En dan praat jé
niet over sloop."
Roberto Lengruber. mo gpd»
