Werklozen helpen
gehandicapte jeugd
op eilanden Azoren
Reportage
Brons Industrie N.V.
Simonis
naar
Brazilië
PAGINA 10
MAANDAG 9 JUNI 1986
PONTA DELGADA -
Paulo kijkt logopediste
Martha Mortimers met een
vriendelijke glimlach aan.
Hij zegt niets en dat heeft
ook geen zin, ze verstaat
hem toch niet. Niemand
kan hem verstaan, zelfs
zijn eigen moeder niet.
Paulo is geboren met een
gespleten verhemelte dat
niet op tijd behandeld is
en heeft daardoor nooit
verstaanbaar leren spre
ken.
door
Runa Hellinga
Hy is een van de duizenden ge
handicapte kinderen op de Azo
ren, een Portugese eilanden
groep midden in de Atlantische
Oceaan. Alcoholmisbruik, een
slechte gezondheidszorg en in
teelt zijn er de oorzaak van dat er
een groot aantal kinderen gehan
dicapt wordt geboren. Vooral de
ernstig gehandicapten leven
vaak in heel trieste omstandighe
den. Ouders stoppen hun kind
weg en de ernstigste gevallen lig
gen vaak hun hele leven in een
bed op de slaapkamer zonder dat
iemand naar hen omkijkt. Bij de
enkele gespecialiseerde instellin
gen die er zijn, is te weinig ge
schoold personeel om de kinde
ren echt te helpen. Veel geld
voor gehandicaptenhulp is er
niet, want de Azoren zijn, on
danks het vruchtbare land, heel
arm. Om toch enige hulp bieden,
stuurt de Nederlandse hulporga
nisatie Horizon Holland sinds
1983 afgestudeerde, werkloze fy
siotherapeuten, ergotherapeu
ten, HBO-inrichtingswerksters
en logopedisten naar de eilan
den. Zij blijven er een jaar en
worden uitgestuurd in het kader
van een werkervaringproject, het
Praktijkprogramma Buitenland,
dat door ministerie van sociale
zaken speciaal voor dit doel is
opgezet. Op dit moment zitten er
vijf mensen.
Armoede
De Azoren staan op de drem
pel van de Derde Wereld. De vul
kanische eilandengroep is in Ne
derland eigenlijk alleen bekend
als kraamkamer van depressies
en hogedrukgebieden. Buiten
het weer wordt ook nog ananas,
thee en tabak geexporteerd,
maar dat levert niet genoeg op
om de eilanden welvarend te ma
ken. Levensmiddelen zijn niet
veel goedkoper dan in Neder
land, terwijl luxe goederen zoals
televisies niet te betalen zijn.
Toch verdient een Azoriaanse ar
beider gemiddeld maar zo'n 600
gulden per maand.
Voor zaken als gezondheids
zorg is weinig geld. Begeleiding
van zwangere vrouwen, deskun
dige hulp tijdens en na de beval
ling en begeleiding door consul
tatiebureaus zijn onbekend. Kin
deren worden vaak geboren met
hulp van een buurvrouw en veel
kinderen lopen hersenbeschadi
gingen op door zuurstofgebrek
tijdens de bevalling.
Neem daarbij het hoge alcohol
gebruik en de inteelt in de vaak
afgelegen dorpen en het is duide
lijk waarom het aantal gehandi
capten op de Azoren hoog is, ze
ker in vergelijking met Neder
land. Op een geschatte bevolking
van 250.000 mensen zijn 4000 ge
registreerde gehandicapte kinde
ren en een onbekend aantal ge
handicapte volwassenen. In to
taal waarschijnlijk zo'n 10.000 ge
vallen.
Paulo is een van hen. Hij is 9
jaar en werd een jaar geleden ge
opereerd aan zijn verhemelte. In
Nederland wordt zo'n operatie zo
snel mogelijk na de geboorte ge
daan. Dat het bij Paulo pas zo
laat gebeurd is, is voor het jon
getje een ramp. "Daardoor heeft
hij de jaren die het belangrijkste
zijn voor de taalontwikkeling
van een kind, tussen twee en vijf
jaar, helemaal gemist. Boven
dien is zijn mond al helemaal
vergroeid. Eigenlijk moet zo'n
kind al heel jong behandeld wor
den, anders wordt het heel moei
lijk", zegt Martha Mommers.
Het jongetje zou zo gauw mo
gelijk spraakles moeten krijgen,
maar Martha is de enige logope
diste op Sao Miguel en heeft al
een wachtlijst. Ze moet de moe
der helaas zeggen dat er op dit
moment geen plaats voor hem is,
De vrouw heft, haar handen hul
peloos op. Dat haar zoon later
ooit eens geholpen wordt, is
maar een kleine troost.
De opvang en vooral de behan
deling van gehandicapten op de
Azoren is een groot probleem. In
1968 startte het Azoriaanse Gen
trum voor Speciaal Onderwijs
(CEEA) op Sao Miguel twee cen
tra voor blinde en slechtziende
kinderen en voor doven. Een
aantal jaren later kwam daar nog
een school voor kinderen met
een lichte geestelijke of lichame
lijke handicap bij. Op het blin
den- en het dovencentrum wor
den overigens ook geestelijk en
lichamelijk gehandicapten opge
vangen.
De Nederlanders zijn werk
zaam op twee plaatsen: op Sao
Miguel en op een ander eiland,
Terceira, waar de CEEA ook een
centrum heeft. Met hun opleidin
gen vullen ze een groot gat in de
Azoriaanse gezondsheidszorg.
Op de eiland is een groot tekort
aan medisch personeel. De mees
te Azorianen die een opleiding in
die richting kiezen, blijven na
hun studie hangen in Lissabon,
de enige plaats waar dergelijke
opleidingen te volgen zijn. Ook
de leerkrachten van de CEEA en
Nordela hebben geen op gehan
dicapten gerichte opleiding.
Gezinnen
De invloed van de katholieke
kerk is heel groot, en hoewel de
pil in de apotheek zonder recept
te krijgen is, zijn gezinnen met 8
tot 15 kinderen geen uitzonde
ring. Vrouwen worden vaak op
hoge leeftijd nog zwanger en het
aantal mongoloïde kinderen is
dan ook opvallend. Gezinnen
met 2 of 3 gehandicapte kinderen
zijn geen uitzondering. Het is is
dan ook niet gek dat gehandicap
te kinderen vaak maar weinig
aandacht krijgen. Het extra werk
dat zo'n kind met zich mee
brengt, kunnen de moeders met
hun grote gezinnen vaak niet op
brengen. Uitgaven voor aanpas
singen in huis of orthopedische
schoenen zijn voor veel ouders
amper te betalen.
Ergotherapeute Marleen de
Boer gaat eenmaal per week sa
men met fysiotherapeut Pim
Oostdijk naar de zogenaamde
buitenkinderen. Dat zijn de kin
deren die om een of andere reden
niet naar de hoofdstad Ponta
Delgada kunnen komen.
Het initiatief om die kinderen te
bezoeken, gaat in de meeste ge
vallen van Marleen zelf uit:
"Vaak hoor ik van buren of men
sen uit het dorp of de dokter dat
in een bepaald huis een gehandi
capt kind woont. De eerste keer
ga ik altijd langs zonder een af
spraak te maken. Dan zie ik met
een hoe die kinderen erbij lig
gen. Vaak zie je dat kinderen erg
vies zijn, maar als ouders weten
datje regelmatig langskomt, ver
betert dat wel". Een keer vond ze
een 9-jarig meisje, dat al haar he
le leven onder de bank in de
woonkamer lag. Vaak is zij de
eerste hulpverlener waar een
kind mee in aanraking komt. In
sommige gevallen zijn de ouders
zelfs nog nooit naar de dokter ge
weest.
Rolstoelen
Naast de behandeling van pa
tiënten thuis en in de centra van
de CEEA en Nordella houdt de
'Nederlandse equipe', zoals de
Nederlanders genoemd worden,
zich bezig met het verspreiden
van rolstoelen en ander mate
riaal dat door Horizon Holland
wordt ingezameld en via de Ko
ninklijke Marine en soms via de
Portugese luchtvaartmaatschap
pij TAP naar de Azoren wordt
gestuurd. De kelder van het ge
bouw van de CEEA staat vol met
rolstoelen waar nog het een en
ander aan gerepareerd moet wor
den. Jammer genoeg zitten er
weinig kinderstoeltjes bij, iets
waar nu juist grote behoefte aan
En stoelen zijn beslist niet het
enige materiaal waar gebrek aan
is. Het is vaak roeien met de rie
men die men heeft en er wordt
van de Nederlanders veel impro
visatietalent verwacht. Fysiothe-
rapeutisch materiaal als wiebel-
planken zijn op de Azoren niet te
krijgen en ook aan speelgoed als
ballen, hoepels en vingerverf be
staat een grote behoefte.
Logopediste Martha Mommers
zit met een ander probleem. Zij
werkt met kinderen die slecht
spreken en is daardoor natuur
lijk fors op de taalkloof tussen de
Nederlanders en de Azorianen
gestoten. Ze heeft inmiddels
Portugees geleerd, want zonder
de taal te spreken kon ze haar
werk eigenlijk niet doen. Ze
werkt veel met Nederlands mate
riaal (Portugees materiaal is er
eigenlijk niét), maar moet daarbij
veel improviseren. Veel kinde
ren blijken moeite te hebben met
de Nederlandse lotto en plaatjes
boeken.
Een postbestelauto is in de
Azoren bijvoorbeeld onbekend.
En de schema's voor taalvaardig
heid die ze mee heeft genomen,
zijn eigenlijk niet te gebruiken
omdat ook kinderen die niets
mankeren een veel lager taalni
veau hebben dan in Nederland.
Opvolging
Martha is samen met Marleen
sinds een paar maanden in
dienst van de Azoriaanse rege
ring. Ze zijn na afloop van hun
jaarcontract gebleven, voor een
deel uit pure noodzaak, omdat er-
geen opvolging voor hen was.
Dat is een van de grootste pro
blemen van het hele project. Om
dat de Nederlanders voor
werkervaring worden uitgezon
den, moeten ze voldoen aan be
paalde wettelijke regels. Ze moe
ten al een bepaald aantal maan
den werkloos zijn geweest en die
bepaling brengt de opvolging
vaak in de problemen.
Joao Pissarra, onderdirecteur
van de CEEA, zit daar ook mee.
De hulp van de Nederlanders
vindt hij heel belangrijk, en juist
daarom kunnen er eigenlijk geen
gaten in vallen: "Wat wij heel be
langrijk vinden, is dat de kennis
van de Nederlanders ook overge
dragen wordt. En dat is moeilijk
als er steeds nieuwe mensen ko-
Pissarra zou bijvoorbeeld
graag zien dat de Nederlanders
hun kennis gebruiken voor het
opzetten van een dagverblijf
voor zwaargehandicapten. Maar
dat kan alleen als er een garantie
is dat de begeleiding niet zomaar
wegvalt. Op dit moment ontbre
ken er nog een aantal belangrijke
voorzieningen in de Azoriaanse
gehandicaptenzorg. Er is bij
voorbeeld geen enkele opvang
voor mensen boven de achttien.
Pissarra: "Het zou mooi zijn als
we iets op konden zetten als so
ciale werkplaatsen, zoals je die
ook in België en Nederland ziet".
Op de lange duur, aldus Pissar
ra, is het noodzakelijk dat op de
Azoren eigen geschoold medisch
personeel komt. Sinds een jaar
kunnen Azorianen die in Lissa
bon een opleiding tot arts, onder
wijzer of verpleegkundige willen
volgen, een studiebeurs van de
regering krijgen op voorwaarde
dat ze na hun studie vier jaar
lang op de Azoren komen
werken. Die regeling moet ook
voor fysiotherapeuten gaan gel
den. Maar voorlopig is de hulp
uit Nederland nog hard nodig.
Financiële steun van het werk
op de Azoren is uiteraard van
harte welkom: giro 2400060 t.n.v.
Horizon Holland te Hoofddorp.
Jaarlijkse algemene vergadering van
aandeelhouders op woensdag 25 juni
1986 om 14.30 uur ten kantore van de
naamloze vennootschap aan de Farsu-
merweg 43 te Appingedam.
Agenda
1. Opening.
2. De vaststelling van de jaarstukken
over het boekjaar 1985.
3. Benoeming van een commissaris.
Om in persoon of als gemachtigde tot de
vergadering te worden toegelaten, moe
ten aandeelhouders him aandeelbewij-
zen respectievelijk het verzamelbewijs of
het bewijs dat vorenbedoeld(e) aandeelbe-
wijzen respectievelijk aandeelbewijs, bij
een bank zijn/is gedeponeerd, uiterlijk
de derde dag voor die der vergadering,
voor het einde der gewone kantooruren,
deponeren bij een van de kantoren van
de Amro Bank in Nederland.
Het bewijs van laatstgenoemde depone
ring strekt tot toegangsbewijs voor de
vergadering.
De stukken worden kosteloos op aan
vraag verstrekt en liggen tevens ter in
zage ten kantore van de vennootschap.
Appingedam, 6 juni 1986
Brons Industrie N.V. Appingedam.
De emeritus-aartsbisschop
Dom Helder Camara van Recife
en Olinda in het arme noordoos
ten van Brazilië heeft kardinaal
Simonis uitgenodigd voor een
werkbezoek. Dat gebeurt van 9
tot 31 juli. Simonis zal van deze
gelegenheid gebruik maken om
ook de kardinalen Ams van Sao
Paulo, Lorscheider van Fortaleza
en Sales van Rio de Janeiro te
ontmoeten. Van hen had hij al
eerder een uitnodiging gekregen.
In een vergadering van de pas
torale raad van het aartsbisdom
Utrecht deelde bisschop Simo
nis mee, dat hij met zoveel moge
lijk Nederlandse missionarissen
in Brazilië in contact wil komen.
De heer F. Mooren, die Dom Hel
der Camara altijd begeleidde bij
zijn bezoeken aan ons land, zal
met dr. Simonis meereizen.
Kardinaal Arns van Sao Paulo
hoopt op 4 oktober de algemene
vergadering bij te wonen van de
rooms-katholieke vredesvereni-
ging 'Pax Christi Nederland'. Hij
zal daar spreken over de gevol
gen van de hoge schulden van
Latijnsamerikaanse landen voor
de armen en over de pogingen
van de kerk een eind te maken
aan de onrechtvaardige verde
ling van landbouwgronden.
'Nul komma nul'
De pastorale raad van het
aartsbisdom Utrecht is erg te
leurgesteld over het besluit van
de bisschoppen om zich volgend
jaar op de wereld-bisschoppen
synode over de taak van de leek
in de kerk door bisschop Gijsen
(Roermond) te laten vertegen
woordigen. Met uitzondering
van bisschop Simonis stemden
alle leden van de raad in met een
scherpe veroordeling van dit be
sluit. Simonis beloofde wel, dat
hij het gevoelen van de raad aan
de andere bisschoppen zal over
brengen.
J. Steenvoorden van het deke
naat Wageningen zei, dat bij een
heel grote groep rooms-katholie-
ken het vertrouwen in Gijsen
'nul komma nul' is. "Zij beschou
wen zich derhalve niet door de
Roermondse bisschop vertegen
woordigd". "Hoe kunnen de bis
schoppen zich laten vertegen
woordigen door een man die het
Landelijk Pastoraal Overleg aan
zijn laars lapt?" N. Oudejans van
het dekenaat Enschede: "Wij
praten vanuit een andere visie,
een andere geloofsinhoud, een
ander kerk-zijn".
Simonis betreurde het in hoge
mate, dat de leden van de raad er
zo over dachten. "Wij moeten
niet te gemakkelijk .zeggen, dat
een bisschop de gelovigen verte
genwoordigt. Dat doet een bis
schop niet. Die is van God gezon
den en vertegenwoordigt niet
wat er onder gelovigen leeft.
De aartsbisschop heeft alle
vertrouwen, dat Gijsen het in Ro
me goed zal doen. Hij vindt de
verdeeldheid in de Nederlandse
kerk hét grote probleem. "Wij
zitten met twee totaal verschil
lende manieren van kerk-zijn in
één kerk. Hoe we ooit uit deze
verdeeldheid moeten komen? Ik
sta ermee op en ga ermee naar
bed".
Gehuwde priester. Zondag
heeft de gehuwde priester H. J.
M. de Jong zijn intrede gedaan
als pastoraal medewerker in de
Martinus-parochie in Twello.
Een maand geleden werd hij
door aartsbisschop Simonis in
deze functie benoemd. De Jong
is vader van drie kinderen.
Hoewel de tendens sterker
wordt om gehuwde priesters te
weren uit pastorale functies,
heeft kardinaal Simonis De Jong
toch benoemd. Ook het feit dat
De Jong penningmeester is van
de landelijke vereniging 'Ge
huwd en ongehuwd priester
schap' bleek geen onoverkome
lijk bezwaar.
Een woordvoerder van deze
vereniging toonde zich ver
heugd. "De kardinaal heeft be
grepen - wat ook onze ervaring is
- dat veel gehuwde priesters
nog steeds waardevolle krachten
kunnen zijn in het pastoraat. On
ze vereniging blijft ernaar stre
ven, dat gehuwde priesters ook
in volledige priesterfuncties be
noemd kunnen worden".
Ds. Geluk moet weg
De hervormde predikant L.
J. Geluk wordt met ingang van 1
januari 1987 losgemaakt van zijn
gemeente in Woerden. Hij mag
wel predikant blijven. Dat heeft
de regionale commissie voor het
opzicht in de hervormde kerk
provincie Utrecht bepaald naar
aanleiding van klachten die te
gen de persoonlijke levenswan
del van ds. Geluk waren inge
diend. De uitspraak van de com
missie werd gisteren in de her
vormde kerken van Woerden
voorgelezen.
Volgens de commissie is ds.
Geluk - die al bedankte als voor
zitter van de Gereformeerde
Bond in de Hervormde Kerk - in
zijn verantwoordelijkheid als
predikant tekort geschoten. Bo
vendien is zijn verhouding met
kerkeraad en gemeente zo ver
stoord, dat vruchtbare samen
werking niet meer mogelijk is.
Ds. Geluk werkt nu al niet
meer in Woerden. Eerder dit jaar
werd hem ongevraagd verlof ver
leend. Gewerkt wordt aan een re
geling die het hem mogelijk
maakt, binnen afzienbare tijd
weer ambtelijk werk te doen.
Vóór boycot. De Remon
strantse Broederschap staat ach
ter desinvesteringen in Zuid-
Afrika. Regering en parlement
zal worden voorgesteld, econo
mische boytcot en andere maat
regelen toe te passen. Zelf zal het
bestuur van de Broederschap
zich beraden over de gevolgen
voor de eigen financiën. De alge
mene vergadering besloot dat za
terdag in Meppel met 75 tegen 15
stemmen bij 6 onthoudingen.
Afstand werd genomen van
een brief van de verontruste re
monstranten ('Waakt en Weegt'),
die steun aan de Zuidafrikaanse
bevrijdingsbeweging African
National Congress (ANC) ont
raadde, gezien de 'nauwe ban
den' tussen deze beweging en de
Zuidafrikaanse communistische
partij. De algemene vergadering
betreurde de 'verdachtmakin
gen' van 'Waakt en Weegt' aan
het adres van prominente kerk
leiders zoals Beyers Naudé, Boe
sak en Tutu.
"Het station van nuanceringen
is voorbij", zei algemeen secreta
ris J. W. Nieuwenhuizen. "Wy
kunnen de keuze niet meer ont
wijken". Een tegenstander ver
wierp boycot als een 'vorm van
geweld', die niet tot vrede zal bij
dragen. De Utrechtse predikant
M. van Leeuwen reageerde fel:
"Apartheid is geweld. Het evan
gelie vraagt duidelijkheid".
Basisbeweging. Mevrouw
Emmy van Noord is zaterdag in
Utrecht gekozen tot voorzitter
van de Basisbeweging van kriti
sche groepen en gemeenten in
Nederland, als opvolger van
Chris Smitskamp. De nieuwe
voorzitter is lid van de kritische
gemeente 't Gooi in Bussum en
deed bestuurservaring op als se
cretaris buitenland van de PPR.
Overleden. In Valkenburg is
op 47-jarige leeftijd de heer J.
Schoneveld overleden. Dertig
jaar was hij daar organist van de
gereformeerde kerk.
Hervormde Kerk: beroepen
te Berkel J. Quak Vianen, te
Waddinxveen A. W. van der Plas
Bergambacht, te Westkapelle
kandidaat A. Spaans Katwijk;
aangenomen naar Britsum-Corn-
jum-Jelsum (Fr.) kandidaat D. de
Boer Leeuwarden, naar Lekker-
kerk (wijkgemeente 't Venster)
P. Molenaar Amersfoort, naar
Nieuwegein-Noord H. W. van
den Toorn Zwijndrecht; bedankt
voor Scherpenzeel (Geld.) L.
Kruijmer Sommelsdijk, voor
Heerde (deelwerk) A. F. Troost
Ermelo.
Evangelisch-Lutherse Kerk:
aangenomen naar Naarden-Bus-
sum W. Boon Pekela-Winscho-
ten.
Doopsgezinde Broederschap:
aangenomen naar Haarlem A. G.
Hoekema Alkmaar.
De gehandicapte Margarida krijgt spraakhulp van logopediste Martha Mommers.
(foto GPD)
