'De mensen begrepen ons niet' 'We moeten meer tussen de mensen gaan staan' Interview CPN-veteraan Hoekstra: Militaire actie levert 2000 op voor 'Sport Aid' Interview Witte kerk in Leiden 60 jaar VRIJDAG 23 MEI 1986 PAGINA 11 AMSTERDAM - „Ik ver bind u even door met Pro paganda en Voorlichting", zegt een monter klinkende CPN'er als we telefonisch een afspraak wensen te ma ken met Henk Hoekstra. De verkiezingsramp van een dag eerder heeft in elk geval nog geen revolutionaire ver andering in het partij-jar gon teweeggebracht. door Hans Geleijnse Hoekstra (62) is dezer dagen voor namelijk ex. Ex-Tweede-Kamerlid, ex-partijvoorzitter, ex-partijbe stuurder, ex-Eerste-Kamerlid. Maar ex-communist, nee, dat niet. Want Hoekstra, gepokt en gema zeld door de hevige naoorlogse fractiegevechten in 'zijn' CPN, ziet voor de partij ondanks de deserte rende kiezers wel degelijk een toe komst, ook parlementair. In het CPN-bolwerk aan de Am sterdamse Hoogte Kadijk, waar Hoekstra op de vierde verdieping kantoor houdt, rolt De Waarheid van de persen. Het 'Volksdagblad voor Nederland' benadrukt in de opmaak nog eens zijn afstandelijke rol ten opzichte van de partij. 'Rechts behoudt meerderheid', meldt de kop op dewoorpagina. In één zinnetje wordt terloops gemeld dat 'de CPN haar Tweede-Kamer zetels heeft verloren'. Een wel erg navrant afscheid van 68 jaar parle mentaire strijd. In zijn kamertje op de vierde ver dieping van het gebouw toont Hoekstra zich echter onverschrok ken. Het afbraakbeleid van het centrum-rechtse kabinet-Lubbers zal de komende jaren het verzet in de samenleving nog krachtiger ma ken, klinkt het uit de mond van de communistische nestor. „Wij hou den echt niet op te bestaan. Nu de CPN niet meer in de Tweede Ka mer is vertegenwoordigd is het eni ge recept: strijden aan de basis. In de vredesbeweging, de vakbewe ging, in buurtacties, overal waar mensen in verzet komen, moeten we de progressieve samenwerking versterken". Want Hoekstra blijft er met zijn 'vernieuwde CPN' van overtuigd dat alleen met een echt verenigd links een werkelijke politieke om wenteling in Nederland mogelijk is. Als die verduvelde sociaal-de mocraten dat nou ook eens zo za gen. Sinds de Tweede Wereldoor log wisselen zij als het even kan stuivertje met de WD in kabinet ten met het CDA. „En wat gebeurt er dan? Toch niks. Van een ander beleid is geen sprake. Toch blijft zo'n Den Uyl daar in geloven", zegt hij. Hoofdoorzaken Den Uyl met zijn verkeerde stra tegie, de kwalijke rol van de pers, vooral de tv, die zich concentreer de op de grote partijen (Hoekstra: „Zelfs het jeugdjournaal besteedde geen aandacht aan ons"), maar vooral de ruzies binnen de CPN zelf worden door de voormalige partijbons als de hoofdoorzaken voor het verkiezingsdebacle van woensdag gezien. „Die machtsstrijd in onze partij na '82 was buitengewoon schade lijk. De hele omgeving van de CPN werd ermee besmet, dat werkt na tuurlijk niet inspirerend". Het kostte de partij de laatste zetel, want met de ruim 4000 stemmen die werden uitgebracht op de dog matische deserteurs van het Ver bond van Communisten Neder land had de CPN haar parlementai re traditie kunnen voortzetten. Aan de heilsboodschap van de CPN twijfelt Hoekstra, het mag duidelijk zijn, geen moment. Al leen: „Onze standpunten werden niet duidelijk over het voetlicht ge bracht, de mensen wisten niet wat wij wilden, begrepen het niet". Dat was hem trouwens al in de verkie zingscampagne opgevallen. „Goed, er was de funeste rol van de media, dat machtsinstrument van de drie grote partijen. Maar wij zelf waren te zeer op onze interne moei lijkheden gericht, we vergaten ons program uit te dragen. De rol van onze partij in vakbonden, buurten, in de vredesbeweging bleef onbe kend. Wij hebben geleden aan het idee dat het benadrukken van onze rol in acties ten koste zou gaan van bondgenootschappen met andere partijen". Op het eerste gezicht een pro- dukt van gezond historisch besef. Waren activisten van andere partij en niet huiverig voor de CPN-ka- meraden die met hun ijzeren disci pline acties wisten te monopolise ren en standpunten door te druk ken? In Hoekstra's visie was er in deze campagne echter juist een ge brek aan zelfbewustzijn. Dat kon ook niet worden verholpen door een advertentiecampagne die op het laatste moment nog eens dui delijk moest maken dat het de CPN was die het initiatief had ge nomen voor de RSV-enquête. Hoekstra: 'Het is duidelijk dat Niet onbetekenend Maar goed, het oog is nu stand vastig gericht op de moeilijke toe komst. „In de Eerste Kamer blij ven we onze standpunten uitdra gen. Ik weet, ook daar komt weinig publiciteit uit. Maar we kunnen er belangrijk werk doen. Kijk bij voorbeeld naar wat deze week ge beurde met het plan van staatsse cretaris De Graaf om gemeenten te verplichten bijstand aan geschei den vrouwen te verhalen op de ex- echtgenoot. Met slechts twee stem men verschil werd het getorpe deerd. Datzelfde is met de tweever- dienerswet gebeurd. Onbeteke nend is onze positie daar dus niet". Maar toch: hoe moet de partij ruchtbaarheid geven aan haar rol in de Senaat en buiten het parle ment? De financiële situatie van partij en Volksdagblad is uiterst penibel, de inkomsten van de drie vertrekkende kamerleden (zo'n twee ton na aftrek van het mini mumloon dat zij voor eigen beste ding mochten behouden) worden node gemist. Hoekstra: „Ik ben de penningmeester niet, maar het is duidelijk dat we het zeer moeilijk zullen krijgen. We zullen een be roep op onze leden moeten doen en nog meer met vrijwilligers gaan werken". Hoeveel leden er precies zijn weet hij niet. Een paar jaar gele den, toen hij bij het congres van '82 uit het partijbestuur stapte om plaats te maken voor 'mensen die deze tijd verstaan', waren het er nog 20.000. „Maar dat is wel ver minderd". Een lichtpuntje ziet hij wel in deze duistere dagen. „Men sen die in Den Uyls strategie voor een PvdA-CDA-kabinet geloofden, bellen nu dat ze spijt hebben niet op de CPN te hebben gestemd. Goed, te laat, maar toch. Ook mel den zich nieuwe leden aan". De vraag blijft echter of zij zich zullen herkennen in een partij die zich volop in het actiewezen stort zonder enige politieke vertaling in het parlement. Nederlandse kie zers plegen nu eenmaal niet warm te lopen voor krakers die het recht in eigen hand nemen of fanatieke aanhangsters van het feministi sche geloof. En dat zijn toch stereo tiepen die op de CPN afstralen. Hoekstra: „Och, het type actie voerder is niet overal hetzelfde. Kijk eens in de buurten, waar ac ties wordt gevoerd tegen de hoge huren of de gasprijzen. Wij zijn juist niet actief genoeg, hebben nog een te gebrekkige organisatie met niet functionerende afdelin gen". Eenheid Het devies is nu: 'Eenheid in de gelederen, het intern gemorrel moet ophouden'. Is de wens na de ze voor de CPN rampzalige verkie zingen de vader van de gedachte? Hoekstra: „Nee, het gevaarlijke ef fect van deze verkiezingen is voor al dat we terugdeinzen, het idee dat er met deze winst voor rechts niet veel meer valt te doen aan de af- braakpolitiek. Daar ligt een rol voor onze partij". „Het is van democratisch belang dat we terugkomen in het parle ment. De oppositie in het land is groot en het gevaar van radicalise ring niet denkbeeldig. Met ons ver dwijnen uit de Kamer, het verlies van klein links als geheel, ver dwijnt ook een groot deel van de steun die de buitenparlementaire oppositie in het parlement had". ARNHEM (GPD) - Een officier en een dienstplichtige van de 107e Ra diocompagnie fietsen vandaag vanuit Garderen op de Veluwe naar Amsterdam. Zij zullen daar tegen de avond in het Sportfond- senbad Oost de organisatoren van de actie .Zwemmen voor Sport Aid' een bedrag van ongeveer tweeduizend gulden overhandi gen. Financiële steun vanuit onver wachte hoek dus voor deze door de KNZB in beweging gezette actie, waarvan de-opbrengst naar honge rend Afrika gaat. Op de Veluwe sprong gisteren op initiatief van de commandant, majoor Bert Nauta uit Arnhem, zo'n honderd militai ren van de in Garderen gelegerde Radiocompagnie spontaan in op de actie Sport Aid. De militairen sponsorden elkaar en dat gebeurde bijvoorbeeld tij dens een marathon langs kazernes in Harderwijk, Ede en het bij Arn hem gelegen Schaarsbergen. Een estafette-marathon waarbij telkens afstanden van tien kilometer afge legd moesten worden. Daarnaast toonden de militairen zich bijzonder vindingrijk. Zelfs het opstapelen van jerrycans deed collega's in de beurs tasten, zoals dat ook gebeurde tijdens een een mans poging tijgeren (de 610 meter was goed voor 433 gulden), het wa tertrappelen na nauwelijks uitge rust te zijn van een zwemduel door commandant Nauta (elf minuten en goed voor 150 gulden), enz. Vanavond zal in het Sportfond- senbad Oost in Amsterdam, waar een afsluitende sportieve happe ning wordt gehouden, duidelijk worden hoeveel .Zwemmen voor Sport Aid' heeft opgebracht. Zon dag zijn er in diverse Nederlandse gemeenten sponsorlopen voor het zelfde doel. DEN HAAG - Zelfs tol verrassing van zijn eigen partij heeft PvdA-voorzit- ter Max van den Berg gis terochtend bekendge maakt afscheid te willen nemen van de politiek. Zijn aftreden betekent het einde van een kleurrijke periode in de geschiede nis van zijn partij, die woensdag een voorlopige bekroning vond in een bij- na-recorduitslag bij de verkiezingen. door Louis Burgers 'Actiepartij' De winst die de PvdA daarbij boekte kwam vooral van uiterst links. Dat had alles te maken met de harde, afwijzende standpun ten die de sociaal-democraten onder leiding van Van den Berg innamen op terreinen als de kernenergie en kernwapens. Voor veel linkse kiezers gaf dat aanleiding de getuigende splin ters te verlaten. Van den Berg ziet dat als een bevestiging van zijn opvatting dat de PvdA de confrontatie met de andere partijen niet uit de weg moet gaan. „Wij hebben ons in de oppositie de afgelopen ja ren meer gericht op onze eigen plannen. We zijn als het ware ook meer tussen de mensen gaan staan. De komende tijd zullen we dat moeten uitbouwen naar de maatschappelijke bewegingen". Op de dag van zijn vertrek laat hij de PvdA in een goede positie achter. Achtereenvolgens stipt Van den Berg aan: de opvol gingskwestie rond Den Uyl is in wezen geregeld, de enorme door braak in het zuiden, en de veel bredere basis waar de PvdA in de rest van het land op steunt. De partijvoorzitter neemt af scheid zodra het nieuwe - alom verwachte - kabinet-Lubbers II op het bordes van het paleis Huis Ten Bosch staat. Op de verkie zingsavond leek het haast alsof hij blij was met de duidelijke uit slag. Al om acht uur feliciteerde hij premier Lubbers met diens overwinning. Den Uyl en lijstdu wer Kok hadden er zichtbaar meer moeite mee de 'nederlaag' te erkennen. „Ik begrijp dat wel. Duidelijk is dat er een tweedeling in de po litiek is ontstaan. Rechts bleek woensdag wat groter dan wij. Ik vind dat je dat moet accepteren. Die tweedeling heb ik altijd ge wild. Daar ben ik niet bang voor. Alleen mag het niet zo zijn dat in die tweedeling de 'onderkant' aan de ene kant terechtkomt en de 'bovenlaag' aan de andere kant". „Het mag geen culturele twee deling worden. Gelukkig blijkt uit de uitslag en uit onderzoeken dat er ook veel mensen met een hoger of een middeninkomen op ons gestemd hebben. Anders hadden wij nooit een derde van het aantal kamerzetels behaald. Dan was het niet meer dan een kwart geweest". Nederlagen hebben Van den Berg nooit echt angst ingeboe zemd. Integendeel, zijn politiek optreden gedurende vele jaren was juist gebaseerd op het aan vaarden van de mogelijkheid een nederlaag te lijden. Deze 'neder lagenstrategie' was erop gericht het Haagse circuit binnen de PvdA te dwingen rekening te houden met de opvattingen van de partijvoorzitter. De bestuurders - kamerleden, ministers en staatssecretarissen - moesten keer op keer worden geconfronteerd met de wensen van de 'actiepartij' die de PvdA was geworden. Van den Berg re deneerde heel eenvoudig: zijn schoten voor de boeg werden door de politieke leiding welis waar afgewezen, maar men hield er wel rekening mee. Uiteinde lijk werd er een mouw aange past. Zo schoof het establish ment langzaam in de door hem gewenste richting. De ncdcrlagenstratcgie stamt nog uit Van den Bergs Gro ningse tijd. Als 24-jarige weten schappelijk medewerker van de universiteit werd hij wethouder van onder meer verkeerszaken en ontwikkelde het heftig bekri tiseerde verkeerscirculatieplan, waarbij een deel van de binnen stad autovrij werd. Politiek be langrijker is echter zijn rol bij de vorming van een van de eerste progressieve meerderheidscolle ges in Nederland. Dit college ontstond na een be stuurscrisis over bezuinigingen op de gemeentelijke begroting. Een motie van wantrouwen te gen de toen jongste wethouder van Nederland haalde het niet. Wel traden de andere wethou ders. afkomstig van PvdA. CPN. VVD en de christelijke partijen, af omdat zij niet langer met Van den Berg konden samenwerken. Gesteund door Nieuw-links in de Partij van de Arbeid, dat streefde naar polarisatie, klein schaligheid en politisering, wist Van den Berg een programcolle ge te vormen met PvdA. CPN en Voor veel Nederlanders, ook sociaal-democraten, die het plaatselijk gebeuren in Gronin gen niet op de voet volgden, kwam Van den Bergs poging in 1978 om het voorzitterschap van de PvdA te verwerven als een verrassing. Gedurende bijna een jaar trokken hij en tegenkandi daat Wim Meijer van PvdA-afde- ling naar PvdA-afdeling om te genover soms niet meer dan tien. twintig of dertig partijgenoten de onderlinge verschillen breed uit te meten. De overwinning van Van den Berg kwam voor velen als een nog grotere verrassing. De ironie van het lot wil dat hij straks in zijn nieuwe functie van waarnemend algemeen secreta ris van de ontwikkelingsorgani satie Novib opnieuw te maken zal krijgen met Wim Meijer, die voorzitter van de Novib is. 'Van Agt pestte ons' Het was haast onvermijdelijk dat Van den Berg bij de eerste de beste gelegenheid in de clinch zou liggen met - ook toen al - op positieleider Den Uyl. In tegen stelling tot de oude garde voelde Van den Berg niets voor rege ringssamenwerking met het CDA. Zijn voorkeur ging uit naar progressieve samenwerking, waar hij zelfs de CPN niet van uitsloot. Nog steeds geldt Van den Berg als de man die zo ongeveer in zijn eentje het kabinet Van Agt-Den Uyl in 1982 ten val bracht. Hij ontkent zijn rol bij die gebeurte nissen niet, maar „we moesten wel reageren. Van Agt pestte ons gewoon uit dat kabinet, zoals hij later ook in Vrij Nederland heeft toegegeven. Als partijvoorzitter zag ik hoe onze aanhang weg smolt. Ik moest wat doen. want wij konden ons niet nog langer laten vermorzelen. Als we in dat kabinet waren blijven zitten, dreigden we geminimaliseerd te worden". Eerlijk delen van werk en in komen. sluiting van de Neder landse kerncentrales en het ver zet tegen de kernwapens, het zijn inmiddels bekende doelstellin gen uit het PvdA-verkiezings-» programma. Toch boezemden deze onderwerpen, waarmee Van den Berg het Haagse circuit vanaf 1979 te lijf ging, veel wan trouwen in. Zachtsprekend, op een monotone toon, schijnbaar zonder enige emotie, wist Van den Berg de PvdA niettemin om te vormen in de door hem ge wenste actiepartij. Zijn 'issues' werden strijdpunten. Maar ook Van den Berg heeft een flinke scheut water in de wijn moeten doen. Solistisch op treden - werd hij in 1982 daarom niet vergeleken met Van Agt? - komt nauwelijks meer voor. En de laatste anderhalfjaar heeft hij slechts sporadisch fors uitge haald naar het CDA. Er moest immers weer worden geregeerd. Toch kon hij. als hij het nodig achtte, de partij nog steeds naar zijn hand zetten. Oud minister Van Kemenade. door Den Uyl persoonlijk aange zocht als zijn opvolger, kreeg het veto van Van den Berg en kon het dus wel vergeten. Oud-FNV- voorzitter Wim Kok, door Van den Berg aangezocht als kandi daat-opvolger, is in die rol inmid dels onomstreden. Als 'lijstdu wer' van de PvdA wist hij woens dag vele tienduizenden voor keurstemmen te vergaren. Van den Berg ontkende giste ren in alle toonaarden dat zijn vertrek uit de leiding van de PvdA iets te maken zou hebben met het voor de PvdA teleurstel lende verkiezingsresultaat. Al in januari had hij besloten in te gaan op het aanbod van de No vib. Bovendien was het bekend dat hij aan zijn laatste voorzitter speriode bezig was. Kandidaten voor zijn opvol ging worden nog niet genoemd. Maar wat te denken van Den Uyl? Als voorzitter van de PvdA zou hij net als bijvoorbeeld zijn Duitse collega Willy Brandt een belangrijke rol kunnen spelen bij het uitstippelen van de socialisti sche weg naar vrede, veiligheid en internationale samenwerking. Zondag viert de oud-katholie ke parochie in Leiden het 60-ja- rig bestaan van haar witte kerkje aan de Zoeterwoudsesingel. Dat gebeurt met een dienst, die om 10 uur begint, en een parochie dag. Het kerkbestuur heeft ter gelegenheid van dit jubileum een boekje uitgegeven over het kerkgebouw en de parochie. De meeste foto's daarin zijn van de muurschilderingen in de kerk. De oud-katholieke parochie gaat terug tot het eind van de 17- de eeuw, toen de priester Hugo Franciscus van Heussen toe stemming kreeg zijn huiskapel aan de Hooigracht voor anderen open te stellen. Van Heussen was het er niet mee eens, dat 'Rome' zoveel macht voor zich opeiste. Toen de katholieken die zich rond hem verzamelden in 1723 een eigen aartsbisschop kozen, sprak 'Rome' de banvloek uit over ieder die zich niet aan het centrale gezag wilde onderwer pen. Van dat ogenblik af waren er twee gescheiden groepen ka tholieken in Nederland. Pogin gen tot herstel bleven vruchte loos. De breuk werd definitief toen in 1870 het leerstuk van de pauselijke onfeilbaarheid werd afgekondigd. De schuilkerk aan de Hooi gracht heeft tot 1925 bestaan. Toen werden kerk en pastorie verkocht aan het ziekenhuis er naast. Van de opbrengst kocht de parochie het huis 'De Hoek stee' aan de Zoeterwoudsesingel. Daar werd de nieuwe kerk tegen aan gebouwd. Het enige wat nog aan de Hooigracht herinnert is de preekstoel. Bijzonder in dit kerkje zijn de fraaie bijbelse muurschilderin gen van de kunstenaar Chris Le- beau (vlak vóór de bevrijding in 1945 in het concentratiekamp Dachau omgekomen). De oud-katholieke parochie van Leiden is altijd klein ge weest en daardoor kwetsbaar. Binnen een straal van 20 kilome ter wonen de kerkleden zeer ver spreid. Leiden moet de pastor delen met Delft. Pastoor IJ. Roosjen woont daar ook. Cen traal staat de zondagse misvie ring. Op de tweede zaterdag avond van de maand is dat met de anglicaanse gemeenschap in Voorschoten/Leiden. Eens per maand wordt een dienst van schriftlezing en gebed gehouden onder leiding van een van de twee lectoren. Verder zijn er ge spreksgroepen voor jongere en oudere gemeenteleden. Elke dinsdagavond verleent de paro chie gastvrijheid voor een 'oecu menisch avondgebed'. Oegstgeest. In de hervorm de, gereformeerde en rooms-ka- tholieke kerken van Oegstgeest wordt zondag in liturgie en ver kondiging aandacht besteed aan de strijd tegen de apartheid. Zuidafrikanen werken aan de diensten mee. Zoeterwoude. Zondag om half 3 begint in de hei-vormde Dorpskerk van Zoeterwoude een muzikale 'Dorpskerkmiddag' met de kopergroep 'Suetane Mu sica' (9 blazers onder leiding van de cantor-organist Henk van den Berg) en de gitarist Raoul Wirtz (leerling van Erik Otte). Hervormde Kerk: aangeno men naar Utrecht (stadszending) G. Siebert Apeldoorn (laatstelijk predikant voor zending en evan gelisatie bij de Vrije Evangeli sche Gemeenten); bedankt voor Dordrecht J. Blom Ridderkerk. Christelijke Gereformeerde Kerken: beroepen te Oud-Vosse- meer-Tholen A. van Heteren Werkendam. Gereformeerde Ge meenten: bedankt voor Apel doorn L. Blok Nunspeet. - De gereformeerde predikant W. van der Meulen te Leidschen- dam neemt zondag afscheid we gens pensioen. Van 1946 tot 1949 werkte hij in Woubrugge. Liedboek. De Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied ver wacht, dat omstreeks het jaar 2000 er behoefte zal zijn aan een nieuw of grondig herzien Lied boek voor de Kerken. Voor de uitgave daarvan heeft de stich ting nu al een bedrag van f. 1 mil joen gereserveerd. Een en ander bleek deze week op een vergadering van het gere formeerde synodebestuur. Dat vroeg de gereformeerde be stuursleden van de interkerkelij ke stichting om een toelichting op de reservering van dit bedrag. Relatie. De christelijke gere formeerde hoogleraar W. van 't Spijker (Apeldoorn) schrijft van daag in een geprikkeld stukje in het kerkblad 'De Wekker', dat overgangen als van ds. M. de Boer (Veenendaal) naar de Her vormde Kerk de relatie van de Christelijke Gereformeerde Ker ken met deze kerk 'vertroebe len', "hoe men deze relatie ook zou willen kwalificeren". (De Boer is binnen één jaar de vijfde predikant die naar de Hervorm de Kerk is overgestapt). Van 't Spijker beschouwt de handelwij ze van De Boer als in strijd met zijn belofte, afgelegd bij zijn or dinatie in de Christelijke Gere formeerde Kerken. Gijsen. In een uitvoerig ver haal in de Italiaanse uitgave van het Vaticaanse dagblad 'Osserva- tore Romano' zet bisschop Gij sen van Roermond uiteen, hoe zeer de meeste Nederlandse rooms-katholieken 'in heel wat opzichten' zijn vervreemd van het 'echte katholiek-zijn'. Het pausbezoek aan Nederland heeft, volgens Gijsen, aange toond, dat de Katholieke Kerk in haar totaliteit en die in Neder land niet dezelfde zijn. Daaruit zijn ook de geringe belangstel ling en het ontbreken van mas saal enthousiasme voor de 'Heili ge Vader' te verklaren. Velen aanvaarden de leer van de kerk voor het praktische le ven niet meer als een baken en houvast in deze 'meer en meer individualistische en godloos denkende maatschappij'. "De kerk is grotendeels een onsa menhangende verzameling van mensen geworden die het geloof naar eigen goedvinden invullen en beleven". In een fel protest tegen het arti kei beschuldigt de 'Mariénburg- vereniging' (van kritische rooms katholieken) Gijsen van 'valse voorlichting'. Ze roept priesters en religieuzen op, in de kerk diensten te protesteren tegen het 'doemdenken' van de Roer- mondse bisschop. Schotland. De algemene ver gadering van de presbyteriaanse Kerk van Schotland aanvaardde een amendement waarin afstand wordt genomen van de 'Belijde nis van Westminster' van 1647. In die belijdenis wordt het kerkle den verboden te trouwen met 'ongelovigen, papisten of andere bijgelovigen' en heet de paus ronduit 'antichrist'. De Schotse kerk verwacht, dat van de aanneming van dit amen dement een bemoediging uitgaat naar de zusterkerk in Noord-Ier- land "om oude en nog altijd bloe dende wonden in de verhouding met de Rooms-Katholieke Kerk te helen". Men vond het terugne men van de gewraakte formule ring ook van belang voor het pas toraat ten dienste van gemengd- gehuwden.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1986 | | pagina 11