'Er zit volop haring'
Marokkanen in wao: zwaar
werk, spanningen en onrecht
Reportage
Schotse marktmeester optimistisch over Noordzee
Vijfde
overgang
naar
Hervormde
Kerk
Achtergrond
WOENSDAG 21 MEI 1986
PAGINA 11
PETERHEAD - „Er zit
volop haring in de Noord
zee. Ik verwacht dat de
vangsten dit seizoen niet
mis zullen zijn. Bovendien
is de kwaliteit van de ha
ring op dit moment uitste
kend". Deze uitspraak is
van John Buchan uit de
Schotse vissersplaats Pe
terhead. Buchan is daar
marktmeester van de vol
gens hem grootste vissers-
haven van Europa.
door
Thijs Jansen
Peterhead, waar de ruine van een
kasteel als decor diende voor een
Dracula-film, ligt vlak bij de vis
gronden waar de Nederlandse
vissers begin juni hun netten na
de traditionele vlaggetjesdag
weer zullen uitgooien om de Hol
landse Nieuwe Haring te vangen.
Als de Hollandse trawlers be
gin juni opstomen naar het noor
den van de Noordzee hebben
Schotse vissers van Peterhead
hun netten al uitgezet, zo ver
wacht Buchan. „Zelf eten we bij
na geen haring", zegt hij met een
vies gezicht. „Maar de door ons
gevangen haring vindt zijn weg
naar landen over heel de wereld,
ook naar Nederland".
Mede daardoor is de haven van
Peterhead volgens de markt
meester de snelst groeiende van
heel Europa. Ook de oliewinning
op de Noordzee draagt daar een
steentje toe bij.
Op het ogenblik wisselen per
week in de ruim een halve kilo
meter lange overdekte visafslag
52.000 kisten van elk ongeveer 49
kilo vis van eigenaar. De omzet
van de visafslag van Peterhead
bedroeg vorig jaar ruim 62 mil
joen Britse ponden. Dat is bijna
250 miljoen gulden. „De ver
wachting is dat dit bedrag in
1986 weer hoger zal zijn", aldus
de trotse marktmeester Buchan.
Een vergelijking: de visafslag
van IJmuiden haalde vorig jaar
een record-omzet van ruim 100
miljoen gulden.
Peterhead is een dorp van on
De haven van Peterhead.
(Van onze redactie
geestelijk leven)
Weer heeft een predikant de
Christelijke Gereformeerde Ker
ken verlaten om zijn ambt voort
te zetten in de Nederlandse Her
geveer 17.000 inwoners. Het ligt
aan de noordoostkust van Schot
land. Omdat het dorp op het pun
tje van een landtong ligt is het er
altijd fris. „Dat komt door het
koude zeewater", weet Buchan
te vertellen. Het dorp waar hij
woont maakt deel uit van een he
le reeks vissersplaatsen langs de
grillig gevormde kust van Schot
land, waarvan de een nog schil
derachtiger is dan de ander.
Peterhead ligt op ongeveer 70
kilometer ten noorden van Aber
deen, dat tot voor enkele jaren de
grootste vissershaven van Groot-
Brittannië was. „Mede als gevolg
van de veel voorkomende stakin
gen in de haven van Aberdeen
zijn veel vissers uitgeweken naar
Peterhead", vertelt Buchan.
„En daar heeft de bevolking
van Peterhead dankbaar gebruik
van gemaakt. Veel inwoners van
dit dorp vinden nu direct of indi
rect werk in de visindustrie. De
werkloosheid is hier in vergelij
king met andere plaatsen in
Schotland erg gering, ongeveer
negen procent. In de rest van
Schotland is ongeveer een kwart
van de beroepsbevolking werk
loos", aldus de marktmeester.
Dat het de bevolking van Pe
terhead voor de wind gaat blijkt
ook uit het feit dat de thuishaven
van de ruim 400 schepen tellende
vissersvloot volgend jaar wordt
uitgebreid met een nieuwe ha
ven. „Dat werk zal worden ver
richt door een aantal Nederland
se bedrijven", vertelt Buchan.
Het is volgens hem overigens
niet het enige contact dat de
Schotten daar hebben met Ne
derlandse bedrijven. „Steeds
meer zakenlieden en vissers uit
Holland richten zich op Peter
head", zegt hij.
Grote cirkels
Wandelend langs de haven
wijst Buchan op enkele oude
stukken muur. „De geschiedenis
bestaat uit grote cirkels zodat
veel dingen zich herhalen", zo
mijmert hij in een filosofische
bui. „De muren zijn van huizen
die in de vorige eeuw door Hol
landse vissers zijn gebouwd.
Maar op een gegeven moment
kwamen de Hollanders steeds
minder naar Peterhead en nu zie
je dat ze weer terugkomen, onder
vormde Kerk. Het is ds. M. de
Boer (53) van de Bethelkerk in
Veenendaal. Dit is de vijfde over
gang van een predikant binnen
eén jaar. Eerder gingen zijn colle
ga's J. Zuur, J. J. Rebel. J. A.
Compagner en W F. Kruis.
Het persbureau van dc Her
vormde Kerk deelde desge
vraagd mee, dat nog meer
christelijke gereformeerde domi
nees de overstap naar de Her
vormde Kerk willen maken. Om
hoeveel het gaat en wie dat zijn
wilde men daar nog niet zeggen.
Dat de overgang van ds. De
Boer degelijk is voorbereid,
blijkt wel uit het feit dat hij al
een toezegging van beroep kreeg
van de hervormde wijkgemeente
'Oostkcrk' in Middelburg. Zo'n
toezegging is voor de betrokken
kerkeraad bindend. Het officiële
beroep kan pas worden uitge
bracht als de predikant in de
Hervormde Kerk het bijzondere
kerkelijk examen heeft afgelegd.
Naar alle waarschijnlijkheid zal
ds. De Boer zijn werk in Middel
burg na de zomervakantie begin
nen.
In 1962 werd De Boer christe
lijk gereformeerd predikant in
Amsterdam-Noord. Acht jaar la
ter ging hij naar de geestelijke
verzorging van militairen, maar
in 1976 keerde hij in Emmeloord
meer om de nieuwe haven aan te
leggen".
Het was voor de conservatrice
van het plaatselijke visserijmu
seum een grote verrassing om te
horen dat zich langs de haven en
kele resten bevonden van huizen
die door Hollandse vissers waren
gebouwd. „Daar weet ik niets
van. Ik zal daar direct een onder
zoek naar laten instellen", rea
geerde de conservatrice van het
museum dat boven de plaatselij
ke bibliotheek is gevestigd.
Niet alleen Peterhead heeft
een visserijmuseum, ook in
Aberdeen is er een maritiem mu
seum. Daar wordt echter, naast
de visserij, ook veel aandacht ge
schonken aan de geschiedenis
van de zeevaart in met name
Schotland.
Ook de recente ontwikkelin
gen op het gebied van de olie
winning in de Noordzee worden
er belicht. Een van de pronk
stukken van het kleine maar fij
ne museum is een metershoog
schaalmodel van een booreiland.
„Die oliewinning is er de oor
zaak van dat Aberdeen en dit
deel van Schotland bij veel men
sen in Nederland in een nogal ne
gatief daglicht staan", zegt Susan
M. D. Patterson van het onlangs
van het Leidseplein naar de
Stadhouderskade verhuisde
Britse verkeersbureau in Am
sterdam.
„Veel mensen denken dat
Aberdeen een vieze stad is waar
de oliewinning op de Noordzee
een stempel op heeft gedrukt,
maar niets in minder waar", ver
telt Susan Patterson. „Het is een
hele mooie plaats", zo benadrukt
ze. Vooral de vele granieten hui
zen zijn opvallend. Al met al rei
zen er jaarlijks ongeveer 50 a
60.000 mensen uit Nederland
naar dit volgens haar onbekende
stukje Schotland.
Hondepoep
Wie een kijkje gaat nemen in
de ruim 180.000 inwoners tellen
de stad merkt, dat Aberdeen een
mooie en bovendien erg schone
stad is met afwisselende (over
dekte) winkelstraten. Er vallen
in de stad onmiddellijk drie din
gen op: er zijn geen leuzen op
muren gekalkt, er ligt geen hon-
(foto GPD)
naar het gemeentewerk terug.
Vier jaar later verwisselde hij de
ze plaats voor Veenendaal
Wantrouwen
In een toelichting zegt ds. De
Boer, dat vooral de 'sfeer van
wantrouwen' binnen zijn kerk
hem tot dit besluit heeft ge
bracht. Was men vroeger nog wel
bereid elkaar bij alle onderlinge
verschillen te aanvaarden, tegen
woordig is dat anders. De Boer
verwijst naar zijn collega Harder,
gemeentepredikant in Amers
foort en bestuurslid van het zie
kenhuis 'De Lichtenberg', die in
conflict kwam met kerkelijke be
stuurders (niet plaatselijk) we
gens zijn te ruim geachte stand
punt inzake abortus. Zijn 'zaak'
is nog niet beslist.
Volgens ds. De Boer is er voor
al een historisch motief om voor
keur te hebben voor de Her
vormde Kerk. De Afgescheide
nen van 1834 en de Dolerenden
van 1886 (twee uittochten van
rechtzinningen uit de Hervorm
de Kerk) gingen in 1892 op in een
nieuw kerkverband. Het groepje
afgescheidenen dat dit samen
gaan met de gereformeerden van
dr. Kuyper niet begeerde werd
later de Christelijke Gerefor
meerde Kerken. Zij zijn dus de
geestelijke nazaten van 1834. De
gereformeerden hebben de afge
depoep op de straten en de men
sen zijn gereserveerd, maar uiter
mate vriendelijk.
Een wandeling door de stad en
een tocht per auto door de omge
ving leert dat het noordoosten
van Schotland eigenlijk niet die
aandacht krijgt die het verdient.
Vooral de toerist die genoeg
heeft van de traditionele vakan
tie-oorden kan hier zijn hart op
halen. Kilometers kan er worden
gereden zonder iemand tegen te
komen. De stilte is op sommige
plaatsen bijna tastbaar. En in het
afwisselende heuvellandschap
liggen talloze 'parels' zoals whis
kystokerijen en ontelbare kaste
len uit het roemrijke Schotse
verleden.
Van veel van deze kastelen
staan echter alleen nog maar de
muren overeind. De oorzaak
daarvan is dikwijls heel erg sim
pel. Voor veel eigenaren werd
het bewonen van een kasteel te
duur en ze verlieten hun woning
om een kleiner onderkomen te
betrekken.
Omdat huiseigenaren in het
verleden geen belasting meer
over hun onroerende goederen
hoefden te betalen als er geen
dak meer op het huis zat, werden
veel daken van de leegstaande
kastelen gesloopt, met als gevolg
dat de kastelen in korte tijd in
een ruïne veranderden.
Een mooi voorbeeld daarvan is
de ruïne van het kasteel op het
landgoed 'The Aden Country
Park' in de omgeving van Peter
head. Tegen het eind van de ja
ren dertig verliet de eigenaar met
zijn familie het landgoed, waarna
het kasteel in korte tijd verander
de in een bouwval. De ruïne is
onlangs wat opgeknapt en de bij
behorende boerderij is helemaal
in de oude staat teruggebracht.
Vooral een fototentoonstelling in
een vleugel van de rondom een
plein gebouwde boerderij geeft
een goed beeld van hoe de boer
en zijn familie in een dergelijke
hoeve werkten en leefden.
Antieke wapens
Een kasteel dat zijn weerga
niet kent is het monumentale
bouwwerk in het plaatsje Fyvie.
Voor dit kasteel werd in het be
gin van de dertiende eeuw de
eerste steen gelegd. Begin mei
werd het monument na een ruim
zeven miljoen gulden kostende
verbouwing officieel weer voor
het publiek geopend. Het kasteel
herbergt onder meer talloze
kunstvoorwerpen en antieke wa
pens.
Veel daarvan is verzameld
door een Amerikaanse staalmag-
naat, die rond de eeuwwisseling
enkele jaren eigenaar was van
het kasteel.
Op onnavolgbare Amerikaanse
wijze heeft deze industrieel het
kasteel volgepropt met allerlei
kunstvoorwerpen. Zelfs de di
rectrice van het museum, die op
een etage in het kasteel woont,
verbaast zich nog dagelijks over
de gigantische hoeveelheid
kunstvoorwerpen en wapens die
in het kasteel liggen opgeslagen.
De grote zaal van het kasteel is
onder meer ingericht met meubi
lair dat vermoedelijk uit een Ne
derlandse kerk afkomstig is. Op
het houtwerk staan spreuken zo
als 'Vrede met Wercken' en 'Vre
de in den Tydt en Eeuwigheydt'.
De gids die het publiek in deze
zaal rondleidde stond voor een
verrassing toen hij hoorde dat
hier sprake was van een Neder
lands afkomstige interieur. „We
wisten eigenlijk niet wat er op
stond", zo bekende hij. „Je ziet
dat er toch meer banden zijn tus
sen Nederland en Schotland dan
je zou vermoeden".
scheidenen dit zelfstandig voort
bestaan altijd kwalijk genomen.
Kwesties
De Christelijke Gereformeerde
Kerken hebben het de laatste ja
ren niet gemakkelijk. Tal van de
licate kwesties in het spanning!
veld tussen leer en leven staan
op de agenda's van de kerkelijke
vergaderingen en de kans op een
vergelijk tussen de diverse op
vattingen lijkt steeds kleirler te
worden.
De kwesties zijn ook zeer ver
schillend van aard. Het gaat niet
alleen over ethische zaken, zoals
abortus en homofilie, en de leer
en belijdenis van de kerk, maar
ook over het zingen van gezan
gen in de kerkdienst en de posi
tie van dc vrouw in de kerk. om
maar een paar dingen te noemen
De een hanteert dc 'bijbelse
norm' als een absoluut gebod
voor iedereen, terwijl de ander
mensen met de bijbelse bood
schap wil helpen in hun concrete
situatie.
Kei «verlatende predikanten
voeren aan, dat de kerk van de
Afscheiding te weinig ruimte
biedt voor onderscheid in ge
loofsbeleving. Andere opvattin
gen worden al te gemakkelijk af
gedaan als in strijd met Schrift
cn belijdenis. Gevolg is. dal ieder
die afwijkt van wat gebruikelijk
DEN HAAG (ANP) - „Ik heb Ne
derland 17 jaar gediend, ik heb
goed en hard gewerkt. Nu moet ik
bedelen bij de regering om te eten
en mijn kinderen op te voeden"
Het boek 'Ik was sterk en ge
zond' bevat de resultaten van een
onderzoek naar de levensloop van
Marokkanen die om tal van rede
nen 'wettelijk arbeidsongeschikt'
zijn geworden. In het boek wordt
indringend duidelijk gemaakt hoe
het zware arbeidsverleden, de mi
gratie zelf en discriminatie kunnen
leiden tot fysieke en psychische
klachten.
Abdallah Botros, klinisch psy
choloog van Egyptische afkomst,
heeft in urenlange interviews met
41 Marokkanen de levensgeschie
denis gehoord die leidde tot de
wao. Zij kwamen naar Nederland
om geld voor de familie te verdie
nen, werden ziek en zijn arbeidson
geschikt verklaard. Hun plannen
om met gespaard geld naar Marok
ko terug te keren, gingen in rook
op. Zij verloren hier hun gezond
heid, hun werk en daarmee hun ge
voel van eigenwaarde.
Het boek is niet alleen een weer
gave van de situatie van 41 Marok
kaanse arbeidsongeschikten, het
beschrijft vooral ook het bestaan
van migranten in het algemeen.
De meeste ondervraagden kwa
men gedwongen naar ons land. of
door financiële nood (de eerste ge
neratie), of wegens gezinshereni
ging (de tweede generatie). De
overgang was groot, niet alleen
door het verschil in leefomstandig
heden, maar ook doordat bijna al
len laag of niet geschoold waren.
Zij kregen zwaar en onaangenaam
werk te doen, dat voor de meeste
Nederlanders te onaantrekkelijk
„De eerste ochtend na aankomst
ben ik met een busje naar de fa
briek gebracht. Alles was vreemd,
nieuw. Ik was bang en onzeker. Ik
werd aan een paar collega's voor
gesteld, ik lachte toen van angst en
liep achter de baas aan. Ik ben naar
de plaats gebracht waar ik moest
werken. Een grote oven, heet en
vuil. Ik voelde me bekeken".
Door de migratie zijn ze er finan
cieel op vooruit gegaan. De proble
men van het werk wogen echter
vaak zwaarder dan het financiële
voordeel. Botros spreekt in dit ver
band van een ernstige situatie met
vele negatieve gevolgen.
is met achterdocht wordt beke
ken.
Duisternis
Een vooraanstaand vertolker
van de heersende geest in de
Christelijke Gereformeerde Ker
ken is de predikant J H. Velema
uit Nunspeet, voorzitter van de
Evangelische Omroep. Tweede
Pinksterdag zei hij op een kerke
lijk jongerenappèl in Weesp, dat
ook in zijn kerk de koers haast
onmerkbaar wordt verlegd.
Volgens het verslag van deze
dag in het Reformatorisch Dag
blad waarschuwde Velema voor
'de vorst der duisternis', "die
mensen zo beïnvloedt dat ze nu
propageren wat ze tien jaar gek
den afwezen' "Langzaam word
je omgeturnd" Dc pastor uit
Nunspeet wees de jeugd op nog
oen gevaar: het relativeren van
de belijdenis en het aanpassen
van Gods gebod aan de geest van
de tijd. "Het bederf van de kerk
begint niet in de bioscoop of de
danszaal maar op de preekstoel".
De predikant H. van der
Schaaf uit Dordrecht schrijft in
het kerkelijk jaarboek 1986, dat
overgangen naar een andere
kerk een aanklacht betekenen
"als er bij ons sprake is van ver
starring. verwarring en onder
maatse prediking". Maar hij
waardeert ze positief "als men
het klimaat van Schrift cn gore-
Varkensvlees
De eerste algemene indruk van
de ondervraagden na aankomst in
Nederland waren meestal positief,
behalve voor de illegalen onder
hen. Al snel bleek de werksituatie
echter veel problemen te geven.
Niet alleen door het zware werk,
maar ook door het voor hen vaak
schokkende onrecht waarmee ze te
maken kregen. „Op een keer zaten
we te eten. Mijn baas kwam naast
me zitten en zei: Ah, wat je nu eet is
varkensvlees. Ik heb meteen alles
overgegeven, daarna zei hij: het
was maar een grap. Ik werd woe
dend en heb een glas melk in zijn
gezicht gegooid. Ik werd onmid
dellijk ontslagen. Ik werd ontsla
gen wegens wangedrag".
Ook gezinshereniging gaf niet al
tijd de gehoopte verlichting van de
dagelijkse omstandigheden. Dik
wijls eerder het tegendeel: er kwa
men nog meer problemen bij.
De Marokkanen kregen vooral
klachten door het werk, of omdat
het te zwaar was of door de span
ning met collega's en werkgevers.
Van de ondervraagden zijn velen,
uit angst hun baan te verliezen of
doordat de dokter hun klachten
niet erkende, eerst nog een tijd blij
ven doorwerken. Verzoeken om
lichter werk, ook die met een brief
je van de dokter, werden door de
werkgever niet gehonoreerd. Eer
der wezen die de weg naar de ziek
tewet. „De GAK-dokter heeft mij
meteen naar het werk gestuurd. Ik
ging werken, maar mijn werkgever
weigerde. Hij zei: het is gevaarlijk
voor je dat je achter de afwasma
chine staat en bovendien maak je
veel dingen kapot. Ga naar huis.
eerst beter worden, daarna
werken".
De geboden hulp, meestal van
dokters, heeft in de ogen van de
Marokkanen nauwelijks geholpen.
Er werden vooral medicijnen voor
geschreven, ook als de klachten
daartoe geen aanleiding leken te
geven. „Mijn hoofd en buik doen
voortdurend pijn. Artsen zeggen
niet wat ik heb. Ik krijg alleen me
dicijnen: 200 per maand voor de ze
nuwen, 160 voor de maag- en 90
voor de buikklachten". Door de
houding van de werkgever („Kom
niet terug vóór je helemaal beter
bent") tegenover die van de contro
lerende instanties („Je bent niet
ziek, ga weer aan het werk") kwam
menigeen in een moeilijk parket.
Te weinig kennis
De Marokkanen hebben mis
schien hier en daar een onjuist
beeld van hoe het medisch appa
raat functioneert, maar Botros con
stateert dat aan de andere kant de
formeerde belijdenis bij ons te
eng vindt".
De vertrokken predikanten
vonden dit klimaat te eng. Tege-'
lijk weerspreken zij, dat hun an
dere visie het gezag van Schrift
en belijdenis zou ondermijnen
Als predikanten weggaan, ne
men ze altijd gemeenteleden
mee In Assen, waar ds. Zuur
werkte, waren dat er negentig.
Dat was een van de oorzaken van
de daling van het totale ledental
vorig jaar.
Wanneer aan deze ontwikke
ling een eind komt. is nog niet te
zeggen. Of misschien ook wel
Als niet op alles wat anders is het
etiket 'ontrouw' wordt geplakt
en nuancering in geloofsbele
ving wordt erkend
Hervormde Kerk: beroepen
te Middelburg (toezegging) M. de
Boer. laatstelijk christelijk gere
formcerd predikant'te Veenen
daal. te Lopikerkapel G. J. Man
tel Amerongen, te Echteld kandi
daal E. Fockens Klarenbeek.
door de synode tot legerpredi-
kant H. van de Berg Axel; aange
nomen naar Geesteren (Gelder
land) kandidaat A Wiebenga
Niekerk (Gr
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Den Doldcr (voor pas
toraat in de Willem Arntz-Hoevc)
mevrouw J. H. van Haeringen
Hoogevecn.
medici of de desbetreffende in
stanties te weinig kennis hebben
om goed op de Marokkaanse vraag
om hulp in te gaan. GAK en GMD
worden door hen vooral als bedrei
gend gezien. Ze stuiten op veel on
begrip en wantrouwen. Dat ze uit
eindelijk toch in de wao terecht
zijn gekomen is voor hen het be
wijs dat ze gelijk hebben gehad.
Botros pleit dan ook voor een
aantal verbeteringen in de hulpver
lening. Betere voorlichting, meer
duidelijkheid van de artsen en tij
dige inschakeling van psychologen
en maatschappelijk werkers. Hij
vindt ook dat de Marokkaanse wa-
o'ers wat soepeler kunnen worden
behandeld als ze het GAK vragen
(tijdelijk) terug te keren naar Ma
rokko. Ze hebben meer kans op
herstel in Marokko, meent hij.
De meeste Marokkanen beoorde
len hun positie nu als uitzichtsloos
door hun ziekte en het leven zon
der baan. „Ik ben aan het sterven,
maar dat wil ik doen tussen mijn
vrouw en kinderen. Ik kan niet
naar Marokko gaan, want de con
trole-arts wil niet. Ik slik de hele
dag medicijnen en wacht tot ie
mand me komt opzoeken".
Veel Marokkanen voelen zich ge
dwongen in Nederland te blijven,
of door de kinderen die hier inmid
dels zijn ingeburgerd, of uit angst
hun wao-uitkering te verliezen.
„Ziek naar Marokko terugge
keerd, zoals alle Marokkanen. Mijn
vrouw vroeg: wat hebben ze in Ne
derland met je gedaan? Je bent er
gezond naar toe gegaan, nu ben je
een wrak".
Botros heeft in opdracht van het
ministerie van WVC de ervaringen
van de Marokkaanse wao'ers opge
tekend. 'Ik was sterk en gezond' is
een uitgave van de Averroès Stich
ting in Amsterdam. Deze stichting
geeft hulpverleners ondersteuning
bij hun werk met migranten en
hun kinderen.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Boskoop H. Hof
man Kalamazoo (Ver Staten)
Baptistengemeenten: aange
nomen naar Leiden A H Agte
reek Westerhaar
Naar Leiden. Ds. A H. Agte-
reek (51) te Westerhaar heeft het
beroep van de baptistengemeen
te in Leiden, in de komende va
cature van ds. G. Bosveld, aange
nomen. Begin september hoopt
hij hier zijn werk te beginnen.
Ds. Bosveld, die naar Musselka
naai gaat. neemt op 1 juni af
scheid.
Van 1970 tot 1976 was ds. Agte-
reek verbonden aan de evangeli
sche gemeente in Rijnsburg In
1976 werd hij b&ptistenpiedikant
in IJmuiden Naar Wcsterhair
ging hi) in 1982.
