Mythologie als dekmantel van de zonde
'Beeldhouwkunst van de 19de eeuw' geëxposeerd in Parijs
Leningrad^
Kirov Ballet
naar Amerika
'Mijnheer Harold' zal bezoeker lang hengen
Wervelende enscenering van 'leerstuk' Brecht
Tekeningen Gerard Verdijk: eenheid zonder uniformiteit
DONDERDAG 15 MEI 1986
PARIJS (GPD) Eerst schoongekrabd en schoongespoten, lekker warm ingepakt, daar
na in het fluwelen licht van schijnwerpers die voor operadiva's ontworpen zijn, zien op de
tentoonstelling in het Grand Palais 'De beeldhouwkunst van de 19de eeuw' zelfs de
belachelijkste produkten van propagandistische staatskunst er nog uit of ook zij in hun
botten voelen dat de lente in aantocht is.
Deze expositie verdient de hoogste prijs voor etalage-kunst. Zelden werd zelfs in Frank
rijk een thema zo duidelijk ontwikkeld en werden met zoveel hartstocht alle moderne
middelen van de overredingstechniek aangewend om dingen die iedereen lelijk vindt het
voordeel te gunnen van een nieuw opkomende twijfel.
Tenslotte is er ook een herleving
van de belangstelling voor de offi
ciële schilderkunst van de 19de
eeuw en dat niet altijd zonder vaag-
politieke motieven.
Een overzicht te geven van de
beeldhouwkunst van de 19de eeuw
anders dan in een duur plaatjes
boek, maar dit keer echt in steen,
marmer, gips en brons, is een
krachttoer. Zelden onderging een
eeuw zoveel hartgrondige verande
ringen als de negentiende. De af
stand tussen het kikkerkoude neo-
classisisme als exponent van de
napoleontische kunst-dictatuur en
'De kus' van Auguste Rodin is
groot.
Driekwart van de eeuw werd op
moordende wijze beheerst door de
invloed van de oude Grieken, al
thans van de oude Romeinen,
waarvan men aanvankelijk niet be
grepen had dat ze het weinige dat
ze van de kunsten konden van de
Grieken hadden nagedaan. Twee
opeenvolgende staatsideeën
klampten zich tot hun meerdere
glorie aan dit versteende helden
dom vast.
Eerst was het de dictatuur van
Napoleon, gevolgd door de dicta-
Norén en Bourdet
bij Publiekstheater
AMSTERDAM (ANP) - Het Pu-
bliekstheater in Amsterdam opent
het nieuwe seizoen 1986/1987 met
de première van 'De Stilte', een
nieuw stuk van de Zweedse toneel
schrijver Lars Norén op 27 septem
ber in de Stadsschouwburg in de
hoofdstad. De regie is in handen
van Karst Woudstra.
'Hamlet' van William Shakespea
re staat het komende seizoen ook
op het programma van het Pu
bliekstheater in de vertaling van
Gerrit Komrij en onder regie van
Gerardjan Rijnders. 'Een Pompsta
tion' van de Franse toneelmaker
Gildas Bourdet zal daarna onder
regie van Ton Lutz voer het voet
licht worden gebracht. Vervolgens
wordt 'Het Wijde Land' van Arthur
Schnitzler opgevoerd. Regie en
vertaling: Ger Thijs.
Het seizoen wordt gesloten met
'Largo Desolato' van de in Praag
geboren schrijver Vaclav Havel on
der regie van Peter de Baan.
De eerste vier stukken worden
op het podium gebracht van de
Amsterdamse Stadsschouwburg.
Het laatste stuk zal in de Kleine
Komedie te zien zijn.
Borges hertrouwd
BUENOS AIRES (EFE/AFP) - De
Argentijnse, 86-jarige schrijver
Jorge Luis Borges is in april in het
geheim gètrouwd met zijn 41-jarige
secretaresse Maria Kodama, met
wie hij zich in Zwitserland zal ves
tigen.
Het civiele huwelijk van Borges
heeft plaatsgehad in Paraguay, om
dat de Argentijnse wet hertrouwen
moeilijk maakt. Borges, die zijn
woning in Buenos Aires zal verko
pen en niet naar Argentinië zal te
rugkeren, scheidde twintig jaar ge
leden van zijn eerste vrouw.
tuur van de uit ballingschap terug
gekeerde koningen, tenslotte de
overmacht van de gezeten burgerij
Temidden van deze groep troont
een angstaanjagend personage, dat
'La Marseillaise', werd gedoopt.
t zich snel industrialiserende Het feit dat 'La Marseillaise' angst,
samenleving, die de kunstenaars e
toe dwong zich dood te blijven sta
ren op vormen en ideeën van voor
en rond het begin onzer jaartelling.
door
Rudolph Bakker
Om een beeld te maken is ten
slotte meer geld nodig dan voor
een pastel of een olieverfdoek. De
macht van de opdrachtgever over
de beeldhouwer was dan ook nog
veel groter dan die over de schil
ders van de negentiende eeuw. De
opdrachtgevers wilden waar voor
hun geld, dat wil zeggen ze wilden
precies datgene wat de renaissan-
cepausen en -prinsen ook hadden
gewild: de bejubeling van bestaan
de toestanden in kerk of maat
schappij door middel van de over
geleverde (klassieke) vormen. Om
aan die hoge eisen van nauwkeu
righeid te voldoen ondergingen de
kunstenaars een uitermate gede
gen opleiding. Als ze een indruk
wekkende vaardigheid verworven
hadden en ze waren ook nog bereid
om hun eigen emoties in hetgeen
ze uit te drukken hadden onder de
korenmaat te houden, werden ze
rijk en woonden ze in Parijs
althans opwinding en in elk gevoel
emoties, opriep was al voldoende
om er voor te zorgen dat er heel
wat officieel gekrakeel rond Rude
ontstond.
Toch staat Rude met deze hel
dendaad aan het begin van een
vrijwordingsperiode, die zijn con
sequentie vond in Rodin, een
'vrije' beeldhouwer, die alles wat
hij hoogstpersoonlijk, dat wil zeg
gen van binnen-uit. had bedacht,
kneedde in klei.
Het academische steenhakken
liet hij aan zijn assistenten over. En
wat kostte het tenslotte ook Rodin
nog een moeite om zijn omstreden
beeld van Balzac langs de openba
re weg geplaatst te krijgen, waar
voor het was opgezet.
Heel wat stille getuigen uit deze
koele wereld van marmer en steen,
zoals die nu in het Grand Palais is
herschapen, zijn natuurlijk ge
woon en zonder dat er entree voor
hoeft te worden betaald, in iedere
Parijse en Franse straat en ieder
parijs' en provinciepark te zien.
Toch is het meeste van wat daar
staat, ligt en loert in onze ogen zo
verwerpelijk en doods, dat we met
een een straatje omlopen als er
weer een morsdooie Venus of een
versteende schijver met vogelpoep
op zijn pet tussen het struikgewas
zelfde dure buurten als de gegoede opdoemt. De samenstellers van de
burgerij. Deden ze dat niet, dan be- gebruikelijke zwaargewicht-cata-
hoorden ze tot de bohème,
den schilderachtige armoe.
Al deze uitingen van officiële
kunst zijn op de tentoonstelling in
het Grand Palais uitvoerig verte
genwoordigd. Het ergst is de perio
de tot rond 1830, waarna een ro
mantisch reveil al dat zinloze ste
nen naakt nieuw leven inblaast.
En omdat tegelijkertijd van de
oude schoonheidsidealen geen af
stand werd gedaan, kregen deze tot
leven gebrachte stenen helden en
heldinnen iets buitengewoon ero
tisch, een omstandigheid die de
toeschouwers ook heden ten dage
op hun waarde weten te schatten.
Vooral in de officiële schilder
kunst, tot aan de val van Napoleon
III in 1871 toe, werd deze officiële
erotiek zelfs een dwingende nood
zaak op de weg naar het succes. Er
waren regels van artistieke welle
vendheid ter oplossing van het
probleem wanneer erotiek accep
tabel en zelfs wenselijk was. Ze
was dat altijd, hoe dol de kunste
naar het ook maakte, zolang de
dekmantel van de mythologie de
zonde bedekte. En ze was meteen
reden tot hysterische opwinding
wanneer het publiek in de goden
en godinnen mensen van de eigen
tijd te duidelijk herkende.
Marseillaise
Een historische poging om zich
van deze academische starheid te
ontdoen werd ondernomen door
de beeldhouwer Francois Rude
1784 1855) toen hij na de val van
Napoleon III opdracht kreeg een
van de zijden van de Are de Triom-
phe te versieren met een groep die
logus hebben nu juist hun best ge
daan te bewijzen dat het de moeite
loont af en toe eens stil te staan bij
een 'sculpture' in de stad en met
verstand na te gaan of het dit keer
toch minder erg is dan men vrees
de.
Wat niet wegneemt dat je de
'Marseillaise' nergens zo op zijn
zondags ziet als zijn levensgrote
gipsmodel onder ideale om niet
te zeggen heroische belichting
in het Grand Palais.
Grote musea als het Louvre zul
len nog ingrijpend moeten worden
veranderd, er zal meer naar de kel
ders moeten worden verwezen en
andere dingen uit de kelders naar
boven moeten worden gehaald,
voordat het 'klassieke' beeld van
dodelijke zondagse verveling uit
de werèld geholpen is dat aan der
gelijke musea kleeft. De tentoon
stelling in het Grand Palais is een
stimulerend voorbeeld van hoe het
20U moeten, maar heeft tegelijker
tijd iets van de modezaak waar de
gekochte hoedjes later op straat te
genvallen.
Over de beeldhouwwerken van
Parijs bestaat een al oud, maar nut
tig gidsje van Pierre Kjellberg: 'Le
guide des statues de Paris'. De ca
talogus van deze toch in opzet bele
rende tentoonstelling is origineel
geïllustreerd, maar aan de romme
lige kant. Het aardigste en meest
belerende boek dat ik over
beeldhouwkunst ken is Rudolf
Wittkower's 'Sculpture' (Penguin
Books).
De tentoonstelling 'La sculptu
re Francaise au XlXe siècle' in het
Parijse Grand Palais is geopend
van 10 tot 20 uur en 's woensdags
Het'vertref der vrijwillïgenTdien: tot 22 uur Dinsdag gesloten. De
J expositie duurt tot 28 juli.
de te heten.
LEIDEN - "Ik ben geneigd popmu
ziek wel degelijk tot de kunst en tot
de cultuur te rekenen", zei wethou
der Kuijers gisteravond bij de ope
ning van de tentoonstelling Popi
Art in De Waag. Hoe serieus hij de
popmusici neemt mocht hij daarna
meteen bewijzen. Kuijers werd ver
zocht plaats te nemen op de 'elek-
troon', een door Pjotr van Moock
gemaakt apparaat. Wie in die stoel
plaatsneemt brengt geluid voort,
waarvan de hoogte afhangt van de
spanning in de spieren. De wethou
der vatte zijn taak ernstig op en
gaf een concert in het openbaar met
ritmische hoge tonen en onbetame
lijke lage loeiers. De bijbehorende
helm zal hem wel iets te krap.
De tentoonstelling Pop/Art. met
beeldend werk van popmuzikan
ten, kan tot en met 31 mei worden
bekeken in De Waag. (foto Fred Rohde»
Derde concert
van Queen
in Leiden
LEIDEN - De popgroep Queen
zal op 19 juni een derde extra
concert in de Leidse
Groenoordhal geven. De op
tredens op 11 en 12 juni waren
in zeer korte tijd uitverkocht.
i)e groep reist nu tussen de op
tredens op 17 juni in Brussel
en 21 juni in Parijs op en neer
naar Leiden voor een concert.
Niet eerder trad dezelfde pop
groep drie maal achtereen in
de Groenoordhal op.
De voorverkoop begint op
zaterdag 24 mei.
'La Marseillaise' van Francois Rude
LENINGRAD (AP) - Het Kirov
Ballet, het 203 jaar oude balletge
zelschap uit Leningrad, is vertrok
ken voor een tournee die het gezel
schap naar Los Angeles, Philadel
phia en Washington zal voeren. De
tournee begint in Vancouver in de
Canadese provincie Brits Colum-
Het bezoek aan de Verenigde
Staten is volgens de directeur van
het gezelschap, Maxim Krastin, in
gelast omdat de Sowjet-Unie na de
ondertekening van een nieuw cul
tureel uitwisselingsakkoord op de
top in Genève graag snel een pres
tigieus gezelschap naar de Ver
enigde Staten wilde sturen.
Het Kirov Ballet, de grote rivaal
van het Bolshoi Ballet uit Moskou,
zal tijdens de Amerikaanse tournee
onder andere het Zwanenmeer uit
voeren.
Het Kirov Ballet heeft in de loop
der jaren een aantal wereldbe
roemde dansers en danseressen
voortgebracht, die behalve door
hun artistieke kwaliteiten ook be
kend werden door het feit dat ze
overliepen naar het westen: Rudolf
Noerejev, Michail Barisjnikov en
Natalia Makarova.
Subtiel toneel over apartheid
'Mijnheer Harold en de boys' van
Athol Fugard. Produktie: In Depen
dance, regie: Peter de Baan, spelers:
Dick van Toorn, Ruurt de Maes-
schalck, John Serkci. Gezien op 14
mei in het LAK, Leiden. Aldaar nog
te zien op 15 mei.
LEIDEN - De Zuidafrikaanse
schrijver Athol Fugard heeft met
'Mijnheer Harold en de boys'
(1982) een bewonderenswaardig
knappe toneeltekst afgeleverd.
Theaterwerkplaats In Depen
dance uit Arnhem heeft er een
voorstelling van gemaakt die de
bezoeker lang zal bijblijven.
Allesoverheersend hoofdmo
tief van het stuk is het systeem
van apartheid in Zuid-Afrika,
zonder dat het woord apartheid
overigens ook maar één keer
valt. Eens te meer blijkt uit deze
voorstelling wat de kracht kan
zijn van literatuur en drama.
Waar televisie en kranten Dy kij
ker en lezer slechts aanleiding
geven tot stomme verontwaardi
ging en afstomping, maakt dit
stuk duidelijk, door de mogelijk
heid tot identificatie, hoezeer het
apartheidssysteem de verhou
dingen tussen mensen vergiftigt.
Drie mensen worden ons ge
toond. Mijnheer Harold, een
blanke puber van een jaar of zes
tien en de twee zwarte bedien
den, Sam en Willie, die in de ca
fetaria van zijn moeder werken.
Het is 1950 en plaats van hande
ling zal gedurende het hele stuk
de cafetaria blijven. Als eersten
worden de bedienden geïntrodu
ceerd. Het café wordt opgeruimd
en Sam geeft Willie instructies
voor de komende ballroomdans-
wedstrijd. Dan arriveert Harold
en zet zich aan zijn huiswerk.
Hoe opgeruimd de sfeer tussen
de drie personen eerst ook is. Ha
rold's komst veroorzaakt een
nauw voelbare spanning die
steeds meer in intensiteit zal toe
nemen. Kleine details geven aan
dat het blanke jochie al aardig
besmet is met het virus van de
blanke dwingelandij.
Het huiswerk van Harold geeft
aanleiding tot velerlei gesprek
ken met vooral Sam. Harold is
tussen de bedienden opgegroeid
en Sam is min of meer een twee
de vader voor hem geworden. In
deze gesprekken wordt het the
ma van de apartheid via heel
subtiele zijweggetjes uitgewerkt.
Het breekbare evenwicht dat
tussen de drie personen bestaat
wordt abrupt doorbroken als zijn
moeder opbelt en meedeelt dat
zijn vader thuiskomt uit het zie
kenhuis. Harold haat zijn vader
en reageert zich op de bedienden
af. Een conflict ontstaat en hij
zegt Sam dat deze voortaan Mijn
heer Harold moet zeggen. In de
ze schokkende climax manifes
teert zich het apartheidsdcnken
in zijn meest rauwe vorm. Harold
vertrekt. Willie en Sam blijven
achter. Het stuk eindigt met een
door Sam en Willie samen uitge
voerde foxtrot.
Peter Baan heeft het stuk van
Fugard, dat ondanks de loodzwa
re thematiek zeer geestig is,
voortreffelijk geregisseerd. Hel
der heeft hij de gecompliceerde,
onderlinge relaties van de perso
nen weten duidelijk te maken en
de spanning zo gedoseerd dat je
niet al halverwege in ademnood
raakt. Ruurt de Maesschalck als
Sam en Dick van den Toorn als
Harold leverden beiden een ac
teerprestatie van meer dan ge
middeld niveau: John Serkei, die
de ondankbaarste rol van het
drietal heeft, deed nauwelijks
voor ze onder. Wie de kans heeft
moet deze voorstelling zeker
gaan zien.
RADBOUD ENGBERSEN
'Wedloop door de woestijn in zeven
etappes' naar 'De uitzondering en de
regel van Bertolt Brecht, door het
gezelschap Internationale Nieuwe
Scene. Regie: Carlos Medina. Gezien
op 14 mei in de Leidse Schouwburg.
LEIDEN - Het werk van Bertolt
Brecht hamert op de noodzaak
èn de mogelijkheid van het ver
anderen van de kapitalistische
maatschappij. Het theater kon
volgens Brechts theorieën een
belangrijke bijdrage leveren tot
het leerproces, dat de mensen, of
liever: de slachtoffers en onder
drukten tot dit inzicht zou bren
gen. Daarvoor was een ander
soort theater nodig. In tegenstel
ling tot het traditionele theater,
dat met illusies slechts een pas
sief kijkgedrag van het publiek
nastreeft, formuleerde hij het
epische theater, dat met illusie
verstorende effecten een kriti
sche, afstandelijke houding bij
de toeschouwers bewerkstelligt.
Binnen zijn oeuvre vormen de
zogenaamde 'leerstukken' een
hoofdstuk apart; daarin wordt
het leer-element zo sterk bena
drukt, dat deze stukken al hele
maal niet meer voor toeschou
wers bedoeld zijn; het leerproces
geldt alleen de actief medespe
lenden. Onder regie van Carlos
Medina heeft het gezelschap In
ternationale Nieuwe Scene nu
eens niet voor één van Brechts
inmiddels klassiek geworden
stukken gekozen, maar juist zo'n
relatief weinig gespeeld leerstuk
bewerkt.
Het hierin geschetste maat
schappijbeeld is versimpeld
zwart-wit en historisch sterk ge
bonden aan de tijdsomstandig
heden, waaronder Brecht het
stuk ontwierp. Voor ons zou vol
gens het gezelschap de actuali
teit - kort samengevat - kunnen
liggen in -het nadenken over de
sociale factoren en de invloed
van perst onlijkheidsaspecten in
de getoonde conflictsituatie. Dit
suggereert, dat nog steeas het di
dactische karakter de voorstel
ling overheerst. Het is zeker aan
wezig. maar dan wel verpakt in
een spectaculaire voorstelling,
die alle twijfels over de mogelij
ke speelbaarheid wegneemt.
Alleen al fysiek leveren de spe
lers in de wervelende enscene
ring een grote prestatie. Het past
in het kader van een wedstrijd a
la Zeskamp of Sterrenslag. in dit
geval een slag tussen een koop
man en zijn concurrenten. Door
die concurrentiedruk buit hij
zijn gids en koelie op hun ge
meenschappelijke tocht door de
woestijn steeds meer uit en
wordt zijn vrees voor een even
tuele opstand van hun kant
steeds groter. Hij ontslaat zijn
gids en schiet zijn koelie dood.
Dit verhaal dient tegelijkertijd
als reconstructie tijdens een
rechtszitting, waarin de koop
man uiteindelijk wordt vrijge
sproken; zijn angst voor zijn uit
gebuite personeel is volgens het
hof gerechtvaardigd geweest. Dit
rechtszittingsaspect en elemen
ten van het wedstrijdkarakter
zijn in het regieconcept op een
intelligente manier en met veel
gevoel voor theater met elkaar
verbonden. Het doodschieten
van de koelie wordt bijvoorbeeld
zelfs tweemaal gespeeld; de eer
ste keer kijkt men vanaf de sta
diontribune wel toe, de tweede
keer laat men dat met nadruk
achterwege, zodat de rechter zijn
partijdig oordeel kan uitspreken.
Dat alles leverde een boeiend
spektakel op, waarin overeen
komstig Brechts ideeen het tot
nadenken stemmend verhaal op
kritische afstand overkomt; met
uitzondering van het slotbeeld.
De vonnissende rechter en de
epiloog uitsprekende weduwe
staan temidden van een immens,
wuivend wit doek - esthetisch
fraai, maar denkend aan Brecht
inhoudelijk nietszeggend.
WIJNAND ZEILSTRA
Expositie met tekeningen van Ge
rard Verdijk, t/m 13 juni. Burchtga
lerie, Burgsteeg 14, Leiden. Geopend
wo. t/m zo. van 12-17 uur
LEIDEN - De Haagse kunste
naar Gerard Verdijk exposeert
opnieuw bij Stichting Burcht,
ditmaal met een twaalftal teke
ningen gemaakt tussen 1983 en
1985. Het eerste dat opvalt aan de
tekeningen is de opbouw; elk
stuk bestaat uit twee losstaande
vormen, die naast elkaar en
meestal op een witte achter
grond aamgebracht zijn. Verdijk
brengt onderling een sterke rela
tie tot stand door formele tegen
stellingen en afwisseling in de in
vulling van een vlak. Soms be
dekt hij een lineair patroon met
een gekleurde verflaag waarbij
hij als tegenhanger een kleurvlak
gebruikt waarop lijnen zijn ge
bracht. Zo onstaat in de tekenin
gen gelaagdheid die door de
transparantie de vlakheid van
een vorm in stand houdt. Slechts
een enkele maal geeft een spi
raalvormig getekende lijn meer
volume.
Driehoeken, rechthoeken en
ruiten keren als basisvormen te
rug, zij het dat zij niet uit een
strakke geometrie ontstaan maar
in bewegelijke, vloeiende lijnen
en penseelstreken neergezet zijn.
Het verloop van deze lijnen laat
het ontstaansproces van de vorm
herbeleven; uit de vloeiende be
wegingen groeit een beeld dat je
bewust maakt van het tijdsas
pect. Verdijk tekent niet puur
om de vorm; wat hU wil weerge
ven is de structuur of het proces,
de wisselwerking tussen lijnen
en kleurvlakken, wat heel duide
lijk naar voren komt in een stuk
getiteld 'Transformatie'. De aan
dacht voor structuren bepaalde
reeds het oudere werk van Ver
dijk, alleen speelt kleur nu een
grotere rol. Op deze tentoonstel
ling zijn enkele mooie voorbeel
den te zien van tekeningen met
een intens coloriet.
De sterke concentratie van
Verdijk op de werking van de
beeldmiddelen brengt grote hel
derheid en samenhang in het ge
heel. In zijn onderzoekingen
wordt de plaatsing van lijnen en
dergelijke niet zuiver aan het toe
val overgelaten. Consequent
stelt hij zijn vormen samen, zon
der tot afstandelijkheid te verval
len, zodat ook de beschouwer
zich by het werk betrokken kan
voelen.
NANCY STOOP
