Kj»w» A
gprl
Piranesi 'vertekende'
de grandeur van Rome
'Fidelio' op het banale af
Vrijdag jubileumconcert
van jeugdkamerorkest
Toneelgroep'Imperium'omzeilt clichés niet
^*5
luji- „JB
i A
World War Rockers met enig juiste instelling
MAANDAG 12 MEI 1986
Tentoonstelling etsen in Dordreehts Museum
Piranesi en Rome. Etsen uit de 18e
eeuw. Tentoonstelling, verzorgd door
de Dienst Verspreide Rijkscollecties te
Den Haag, thans te bezichtigen in het
Dordreehts Museum, Museumstraat
40. De expositie duurt tot 9 juni.
DORDRECHT - De grote, door
wrochte etsen van de beroemde
achttiende-eeuwse Italiaanse etser
Giovanni Battista Piranesi hebben
recht op een uitzonderlijke behan
deling als de gelegenheid daar is
om een gedeelte ervan ten toon te
stellen. Dat hebben de samenstel
lers van de kleine expositie, die op
het ogenblik in het Dordreehts Mu
seum aan die etsen is gewijd, goed
ingezien: in twee van de drie ruim
ten hebben ze elk van de prenten
(die tussen de 60 en de 70 cm breed
zijn en zo'n 45 cm hoog) in een
prachtig wijnrood passepartout ge
vat en ze vervolgens, tegen alle
standaardregels van tentoonstel-
lingsbouw in, aan de wanden stijf
naast elkaar opgehangen.
Met als opmerkelijk resultaat dat
de inrichting evenzeer indruk
maakt als het tentoongestelde.
Maar uiteindelijk gaat het na
tuurlijk toch om de prenten zelf -
het zijn er zoveel - een stuk of zes
tig - dat de bezoeker moet kiezen.
Piranesi's prenten moet je name
lijk, na zo'n eerste indruk, die al
leen maar geschikt is om de kwan
titeit in je op te nemen, van heel
dichtbij (ik denk daarbij aan tien of
vijftien centimeter afstand) gaan
bekijken; pas dan openbaart hun
kwaliteit zich.
Ze ontstonden in het midden van
de achttiende eeuw en Piranesi
was onvermoeibaar bezig: in een
'•wetenschappelijke catalogus van
".zijn werk, die aan het begin van on
ze eeuw is opgemaakt, overschrijdt
de nummering het getal 800(!). Het
is goed om dat te weten bij het zien
van al dit precisiewerk.
Piranesi hield zich vooral bezig
met het in beeld brengen van de
grandeur van Rome. Hij was uiter
aard niet de eerste en de enige, die
daaraan verslaafd raakte, maar zijn
werk geldt wel als het best denkba
re in dat genre.
Bij kerk- en kloostercomplexen,
tegenover de schier talloze palei
zen, op de indrukwekkende plei
nen en bovenai temidden van de
ruïneuze restanten van het oude
Rome - als het maar groots en im
posant was dan kon men er gedu
rende een vijfentwintigtal jaren
halverwege de achttiende eeuw te
eniger tijd Piranesi verwachten,
gewapend met zijn schetsboeken.
Zuurbad
Met zijn schetsen verdween hij
in het atelier, om daar zijn wonder
werk te verrichten. Omdat hij gra
fiek vervaardigde moest hy alles
spiegelbeeldig op de koperplaat
overbrengen - op zichzelf al een
kunst. Niet direct op het koper
werkte hy, maar in een dun, afdek
kend harslaagje, dat op de koper
plaat was aangebracht - zo is de
etstechniek. Het veraangenaamt
de taak van de kunstenaar, want je
kunt luchtigjes tekenen, omdat je
alleen maar de hars hoeft weg te
krabbelen. Daartegenover staat dat
je behalve in spiegelbeeld ook in
negatief moet kunnen denken en
kijken. Die harslaag is namelijk
donker, en de lijntjes worden daar
in uitgekrabd, waarbij de lichtere
koperplaat vrij komt te liggen.
De volgende stap is dan het etsen
- bij Piranesi ging het daarbij zoals
al vermeld om tot 70 cm grote pla
ten - in een zuurbad. Pas daarna
kon het afdrukken beginnen.
Het lijkt door het gebruik van
een zuuroplossing waarmee het
beeld wordt ontwikkeld qua ver-
'Haring' verlengd
AMSTERDAM (ANP) - De ten
toonstelling van werken van Keith
Haring in het Stedelijk Museum in
Amsterdam is verlengd tot en met
19 mei (Tweede Pinksterdag). Dit
besluit is genomen in verband met
de grote toeloop, aldus het Stede
lijk.
Blinden
vaardigingstechniek wel wat op
hetgeen er komt kijken bij het ma
ken van een foto. Maar stel je eens
voor dat we elk tafereel, dat we
wensen vast te leggen, eerst nog
eens moesten gaan zitten nateke
nen! Piranesi deed het, zijn hele ar
beidzame leven lang.
Hij ontwikkelde daarbij een
mengeling van waarheidsgetrouw
heid en fantasie, die als je weet
langs welke weg zijn produkten
ontstonden eigenlijk heel begrijpe
lijk is. Ruïnes maakte hij soms ruï
neuzer dan ze op het moment, dat
hij ze opnam, waren. Fouten in ar
chitectonische complexen verbe-
terde hij. En bovenal: door bij de
antieke bouwwerken - restanten
van tempels, badhuizen, paleizen -
heel kleine mensen neer te zetten
stelde hy ze nogal eens een slag
groter voor dan ze in werkelijkheid
zijn.
Colosseum
Eén keer haalde hij het volgende
huzarenstuk uit: een opname van
het befaamde Colosseum, het grote
amfitheater, dat nog altijd in Rome
te zien is, vanuit de lucht, dat wil
zeggen vanuit een gezichtspunt dat
hij alleen maar in gedachten heeft
kunnen innemen, want zó hoog bo
ven de aarde kon toen niemand
zich verheffen.
Piranesi was zijn loopbaan be
gonnen, toen hij vóór in de twintig
was, met een serie etsen, waarin hij
zijn fantasie de vrije loop had gela
ten bij het weergeven van griezeli
ge gevangeniscomplexen - in Dor
drecht hangen daarvan enige ex
emplaren.
Het was dè manier, door het uit
zonderlijke van het motief, om de
aandacht op zich te vestigen, maar
het was, achteraf gezien, ook niet
veel meer dan dat. Zijn werkelijke
draai heeft Piranesi (hij leefde van
1720 tot 1778) gevonden in het met
eindeloos geduld vastleggen van
zijn kijk op Rome, de eeuwige stad.
U moet wel bedenken: de afbeel
ding, die hierbij gaat, laat in het
krantendrukraster, dat daarvoor
moest worden gebruikt, slechts
een armzalige afspiegeling zien
van wat er in Dordrecht werkelijk
te 2
L.D. COUPRIE
LEIDEN - Het Jeugdkamerorkest
Leiden werd in 1960 opgericht. Dat
feit werd al in september van het
vorig jaar herdacht met een kort
concert in de Taffehzaal van het
Museum van Oudheden.
In de Stadsgehoorzaal wordt
vrijdag het officiële jubileumcon
cert gegeven. Twee van de oprich
ters spelen daarbij een belangrijke
rol. Rien de Reede. die nu fluitist is
in het Concertgebouworkest, zal
een fluitconcert van Stamitz spe
len. En Henk Briër. sinds de op
richting dirigent van het orkest,
heeft de algehele muzikale leiding
in handen.
Een ander prominent voormalig
lid van het Jeugdkamerorkest in
Harro Ruijsenaars, solo-cellist van
FOTO-MANIFESTATIE - In Am
sterdam wordt van 15 mei tot 1 juli
een tweede internationale foto-ma
nifestatie gehouden. Tijdens d?ze
Foto '86 staan vanaf 15 mei tot en
met 1 juni vooral twee tentoonstel
lingen centraal: in de Nieuwe Kerk
is fotografie uit de jaren vijftig te
zien en in de Koopmansbeurs
wordt recent werk uit de periode
1980-1986 getoond. Daarnaast telt
Foto '86 tot 1 juli nog eens ruim ne
gentig foto-exposities in diverse
culturele plaatsen in de hoofdstad.
In 1984 trok de eerste manifestatie
ruim 45.000 bezoekers.
het Concertgebouworkest. Hij zal
werken van Vivaldi en Tsjaikowski
vertolken. Violist Theo Olof. be
schermheer van het orkest, zal als
solist optreden in de 'Havanaise
van Saint-Seans.
Ander oud leden van het orkest
bundelen de krachten om een
werk voor strijkorkest van Frank
Martin ten gehore te brengen. Het
programma wordt geopend met de
Symfonie nr. 56 van Joseph
Haydn. Sluitstuk is 'Fanfare' van
de Nederlandse componist Hugo
Chodron, dat gespeeld zal worden
door zowel leden als oud leden.
Aanvang 20.00 uur.
Vania Quartet wint
jazzfestival Breda
BREDA NP) Het Vani; Quartet
uit Amher» heeft gisteren in Bred>a
het concours van het zestiende ou
de stijl jc zz festival gewonneu. Dit
hot-jazz en zigeunerswing spelend
viert? 1 ha? 1de 509,5 punt. Tweede
werd de New Orleans Blackboots
uit Breda met 490 punten. In 1983
behaalde dit orkest ook de tweede
prijs.
De solistenprys werd toegekend
aan de 33-jarige leider van de New
Orleans Blackboots. Tom Goosen.
op trompet.
In het Leidsch Dagblad van don
derdag 1 mei stond een recensie af
gedrukt van en hardrock-gebeuren
in Katwijk, gechreven door Her
man Joustra.
Ik heb mij geërgerd aan de vol
gende passage: 'Men toonde er
even veel belangstelling voor als
een blinde voor een schilderyen-
tentoonstelling. Alleen gooien
blinden in het algemeen niet met
dozen".
Toegegeven: een recensie van
een hardrock-festival wijkt in be
woording gewoonlijk af van een
verslag van een operette-festival.
Maar om de onvermogens van een
visueel gehandicapte te gebruiken
om een sfeertekening weer te ge
ven vind ik ongepast.
En geen grapjes dat een blinde
(stigmatiserende bewoording trou
wens) het toch niet heeft kunnen
lezen.
Jan-Kees de Vries
3 Octoberstraat 29a
Leiden
Operastichting draait optimisme van Beethoven de nek om
'Fidelio' van Ludwig van Beetho
ven. Uitgevoerd door de Nederland
se Opera Stichting en het Neder
lands Philharmonisch Orkest o.l.v.
Edo de Waart. M.m.v. het Neder
lands Opera Koor. Solisten o.a. Jan
Alofs, Willard White, Günther Neu
mann, Luana DeVol, William Wilder-
mann, Ellen van Lier en Wouter
Goedhardt. Regie Harry Kupfer, de
cor en kostuums Wilfried Werz. Pre
mière op 10 mei in het Circustheater
te Scheveningen. Herhalingen in de
Amsterdamse Stadsschouwburg op
SCHEVENINGEN - Ludwig
van Beethoven (1770-1827) heeft
in zijn werken voor alles getracht
het humanistische ideaalbeeld
van de Verlichting uit te beel
den: de niet aflatende strijd der
mensheid tegen tirannie en cor
ruptie, gekoppeld aan het geloof
dat deze overwonnen kunnen
worden. In dit opzicht is zijn
'Ode an die Freude', het slotkoor
uit de 9e symphonie wel het
meest bekend. In 'Fidelio' (de
enige opera die hij heeft nagela
ten) vinden we deze idealen op
nieuw. Met name in het, met de
negende symphonie verwante
slotkoor: ook hier drukt Van
Beethoven wederom zijn rots
vaste geloof in de algemene broe
derschap der mensheid uit. 'Fi
delio' (vroeger ook wel 'Leonore'
genaamd) werd reeds in 1805
voor het eerst uitgevoerd, maar
sloeg toen nog niet aan. Pas na
enkele malen door Van Beetho
ven te zijn hierzien, beleefde het
zyn eerste successen in 1814, en
is sedertdien de operageschiede
nis ingegaan als een veelge-
speeld en alom geliefd werk.
Het verhaal van 'Fidelio' is
eenvoudig en universeel. De
Spaanse edelman Florestan is
door de corrupte gevangenis-di
recteur Don Pizarro opgesloten.
Zyn vrouw Leonore weet hem
op te sporen en hem, samen met
de andere politieke gevangenen.
te bevrijden. In een notedop: de
macht van het goede triomfeert
over het kwade.
Reprise
In het seizoen 1980/81 bracht
de Nederlandse Opera Stichting
'Fidelio' al eens op de planken,
en de huidige serie voorstellin
gen is hiervan een reprise. Op
zich is het niet onwelkom, een
opera als 'Fidelio' na enkele ja
ren terug te kunnen zien, en zui
ver muzikaal beschouwd is er in
de uitvoering zoals deze momen
teel wordt gebracht, veel te ge
nieten.
Het Nederlands Philharmo
nisch Orkest onder leiding van
Edo de Waart speelde sterren
van de hemel, en de vocale solis
ten doen hier niet voor onder.
William Wildermann zingt een
zeer verdienstelijke Rocco, en
zijn behandeling van de gespro
ken teksten is een genoegen om
naar te luisteren. Overtuigend is
voorts Luana DeVol als Leonore,
met name in haar (lastige) dra
matische aria 'Komm, Hoff-
nung'.
In de overige rollen valt verder
Ellen van Lier op in de rol van
Marzelline: een uitstekende keu
ze. Daarentegen kwamen bij de
première Jaquino (Wouter Goed
hardt) en don Pizarro (Willard
White) aanzienlijk minder goed
uit de verf. Beiden speelden noa-
gal krampachtig en klonken
dienovereenkomstig, wellicht
mede onder invloed van de regie.
Geforceerd
Want dat is het zwakke punt
van deze produktie: de gefor
ceerd aandoende regie(-opvat-
ting). Harry Kupfer heeft reeds
eerder blijk gegeven van zijn ei
genzinnige ideeën op het gebied
van opera-regie, en deze Fidelio
is hierop geen uitzondering.
Kupfer situeert de handeling
niet meer in een vroeg 18de
eeuws Spanje, maar suggereert
(samen met de door Wilfried
Werz ontworpen decors en kos
tuums) een zekere mate van ei
gentijdsheid. De met felle elek
trische schijnwerpers verlichtte
binnenplaats van de gevangenis
wekt zelfs herinneringen op aan
een recent verleden. Op zich zou
deze 'actualisering' dramatisch
zeer sterk kunnen werken, ware
het niet dat dit idee in de regie zo
ver wordt doorgevoerd, dat het
op sommige momenten zijn doel
volkomen voorbijschiet. Het
aanbrengen van enig realisme in
opera valt op zich te prijzen;
maar de grens met het banale
wordt in deze produktie soms ge
vaarlijk dicht benaderd.
Utopie
Zeer duidelijk speelt dit in de
eerste akte. De stilte tijdens en
na de opkomst van de gevange
nen, die na lange tijd even wor
den gelucht, is hier ondraaglijk
lang gerekt. Een van de meest
dramatische en inhoudsvolle
momenten uit Beethoven's parti
tuur (de meesterlijke opbouw
van het koorwerk 'O welche
Lust') verliest door dit vroegtij
dig concentreren van de span
ning bovendien vrijwel alle
kracht en functie. En, hoe impo
sant Kupfer's enscenering van
het grote slotkoor ook moge zyn
(een gigantisch visueel spekta
kel, waarin vrijheidsstrijders uit
alle eeuwen ten tonele worden
gevoerd): ook hier gaat het to
neelbeeld een eigen leven leiden.
Maar bij dit alles blijft Kupfer
tenminste nog binnen de lijnen
van Beethovens gedachten, al
verlegt hij dan ook het accent.
Echter blijft het hier niet bij: wat
Luano DeVol rechts op de voorgrondmet gevangenen i
i hedendaagse 'Fidelio' i
i de Oprastich-
(foto Jaap Pieper»
overblijft als het doek valt zyn
twee levensgrote doodskisten op
een verlaten toneel. Van Beetho
ven's optimistische wereldver
trouwen is hiermee dan defini
tief de nek omgedraaid.
Harry Kupfer zegt hier zelf
over dat hij wil voorkomen dat
zich op het toneel een 'happy
end' voltrekt. "Er bestaat geen
bevrijding uit gevangenschap,
alleen de dood. Een utopie moet
je laten zien als utopie". Dit gege
ven brengt hij in deze regie op
indringende wyze over, en dit
werkt schokkend. Ongetwijfeld
zal hy het publiek zo ook aanspo
ren om over onze wereld na te
denken.
Geen Fidelio
Maar, of dit zal zijn in de rich
ting die Van Beethoven in zijn
werk trachtte aan te geven? Het
rotsvaste geloof in de mensheid,
het humanistisch ideaal "Alle
Menschen werden Bruder" is bij
Van Beethoven allerminst uto
pie. Voor dit wereldbeeld is al
leen onder invloed van Harry
Kupfer's cultuurpessimisme
geen plaats meer. Toegegeven,
bijna de gehele avond zet Kupfer
ons fraaie beelden voor, die wor
den ondersteund door Van Beet
hovens' schitterend uitgevoerde
muziek. Maar de 'Fidelio'. nee,
die heb ik niet kunnen ontdek
ken.
ABRAHAM GOEDHALS
'Niet geschikt voor publicatie' van
en door toneelgezelschap Imperium.
Met: Amerentia van Dokkum, Nel
van der Harst, Ton Uyl, Lucie Puf-
kus, Bertelt Broers en Janine Bol.
Regie: Clara Smit. Gezien op 10 mei
in het Microtheater, Oude Vest 33e.
Aldaar nog te zien tot en met 31 mei,
elke vrijdag- en zaterdagavond.
LEIDEN - Nog niet eens zo lang
geleden was het heel gebruike
lijk om op basis van eigen impro
visaties toneel te spelen, om zelf
al spelend en improviserend een
verhaalgegeven uit te werken.
Veelal brachten de spelers be
wust hun persoonlijke ervarin
gen in, die dan min of meer in het
stuk werden verwerkt. Lange
tyd heeft bijvoorbeeld het Werk-
teater met deze werkwijze veel
succes gehad en is voor velen
een inspirerend voorbeeld ge
weest.
In dit door hen zelf geschreven
stuk zijn de leden van Imperium
ook van improvisaties uitgegaan.
Een kranteartikel over eén kin
dermoord in een Iers gehucht
vormde daarbij het belangrijkste
uitgangspunt. Door middel van
dit toneelstuk proberen de spe
lers zich in de omstandigheden
te verdiepen, waaronder deze
trieste zaak zich heeft afge
speeld.
Een jonge
Dora de
Graaf, wordt het slachtoffer van
het strenge, godsdienstige nor
menpatroon van haar platte
landsfamilie. Bij toeval ontmoet
ze een journaliste, die aanvanke
lijk over deze zaak wil gaan
schrijven. Uiteindelijk (in de
laatste minuten van het stuk) ziet
ze daarvan af; de gebeurtenissen
zijn 'niet geschikt voor publica
tie'. De reden daarvooi* laat Im
perium niet open: maar om w:lle
van de spannin; is het beter om
dat hier niet te vermelden.
Als verklaring is het overigens
nogal mager - het publiek krijgt
niet echt inzicht in de beweegre
denen van deze mensen. Het on
ontkoombare isolement van Do-
ra en het waarom van de meer
dan beroepsmatige belangstel
ling van de journaliste blijven
vaag. Van één van de persona
ges, die achteraf een hoofdrol
blijkt te hebben gespeeld, wordt
slechts zijn naam genoemd. Zo
doende blijft deze produktie een
wat oppervlakkige schets.
Wel blijkt duidelijk, dat Impe
rium nadrukkelijk heeft gezocht
naar een sluitend verhaalgege
ven met een consequente span
ningsopbouw. Het geheel speelt
zich af op verschillende locaties,
die met weinig middelen effi
ciënt zijn aangegeven. De spel-
prestaties zijn over het algemeen
adequaat. Verschillende perso
nages, zoals Dora, haar oudste
broer Jakob en boerenknecht
Maarten, geven hun versie van
gebeurtenissen. Om dat op to
neel als flash-backs zichtbaar te
maken, zijn doeltreffende oplos
singen bedacht. Tevens is het
daardoor mogelijk om de chro
nologie van het verhaal te door
breken. Om het geheel boven
een somber naturalistisch kader
uit te tillen, wordt het stuk op
Brechtiaanse wyze ingeleid en
onderbroken met een lied, waar
in commentaar op de gebeurte
nissen wordt gegeven. Alleen de
functie van de dia-projectie (met
waarschijnlijk hetzelfde beoogde
effect) is minder overtuigend.
Groot nadeel
deze pro
duktie is, dat we iets dergelyks al
zo vaak gezien hebben. Vanuit
Nederlandse literatuur en films
zijn trieste lotgevallen van
streng-godsdienstige platte
landsfamilies al genoegzaam be
kend. Het is daarom moeilijk om
clichés te vermijden. Twee scè
nes spelen zich af op de hooizol
der. Het zal door alle films en ro
mans niemand verbazen, wat
daar gebeurt... inderdaad, na nog
geen halve minuut: hoppa! Der
gelyke voorspelbaarheden doen
te veel afbreuk aan het geheel,
ook al is er serieus en hard ge
werkt.-
WIJNAND ZEILSTRA.
m
Uyl) in Niet geschikt voor publicatie'
in der Harst) en Jakob Ton
11mperium (foto Frrd Rohdr
World War Rockers. Fred Kienhuis
(zang, gitaar), Bert Fonderie (drums,
zang). Ad Sandtke (bas, zang) en
Paul Fonderie (gitaar, zang). Ge
hoord op 10 mei in het Leids Vrije-
tijds Centrum.
LEIDEN - Terwijl de Hilversum-
se muziekdeskundigen alsmaar
orakelen dat popgroepen tegen
woordig niet meer kunnen 'door
breken' (wat dat ook mag zijn)
als ze geen videoclip hebben ge
maakt, wordt er om de hoek vaak
nog puike muziek gespeeld.
Neem de World War Rockers,
vier Randstad-jongeren met de
wind in de rug en de kragen om
hoog. Ze ogen minstens zo fris
als The Shorts en zyn zo onge
veer vergroeid met hun instru
menten. Zaterdagavond speel
den ze in een redelijk gevuld
LVC, en dat terwijl hun populai
re geestverwanten van Ivy Green
en Tröckener Kecks op hetzelfde
moment een gezamenlijk con
cert in Hazerswoude gaven. Je
kunt van de World War Rockers
moeilijk beweren dat ze muzika
le grenzen aan het verleggen zijn,
maar ze spelen altyd met de enig
juiste instelling: vanavond gaat
de beuk erin. Als er maar drie
toeschouwers om een toegift roe
pen, dan is dat al voldoende om
er gewoon nog een kwartiertje
tegenaan te gaan. Wat mij betreft
kan daar geen clip aan tippen.
Het Haarlemse kwartet is al
vaak met The Clash vergeleken
En terecht. De basis van hun mu
ziek ligt in de rock, die wordt ge
speeld met de energie die er in de
late jaren zeventig aan is toege
voegd. Een onopvallende reggae
ondergrond en aan de country en
rockabilly ontleende gitaarloop
jes voorkomen eenvormigheid.
Voor klassieke pop met meer
stemmige zang gaan ze ook niet
uit de weg, al moet ik zeggen dat
de koorzang niet hun sterkste
kant is. De bezetting is die van de
Beatles: twee gitaren, bas en
drums. De twee felle gitaren spe
len het hele zaakje dicht; voor so
lo's is amper ruimte. Getuige de
spaarzame momenten waarop
wel werd gesoleerd, hoeft nie
mand daar rouwig om te zyn.
Veel nummers van hun vorig
jaar verschenen LP 'Ain't no
thing clean' werden gespeeld.
Het titelnummer was één van de
sterkere stukken, net als hun be
ginselverklaring 'This is me' en
'Tonight*. Voor de toegift hadden
ze 'Summertime Blues' bewaard,
geschreven door Eddie Cochran
en bekend van Blue Cheer en
The Who Daarna was er nie
mand meer die het nog jammer
vond dat de Redskins het had
den laten afweten.
ARIEJAN KORTE WEG
