Zeevaartschool had alles - behalve storm
Voorstel PvdA tot verdeling
van wethoudersportefeuilles
Leidse vogeltjesmarkt 'moet nog groeien
Geschiedenis gebouw te boek gesteld in Jantjes van Leiden
Minister heropent complex
Open dag bij
apotheken
MAANDAG 14 APRIL 1986
Ya.
LEIDEN Waar thans de
bruine boterham wordt wegge
spoeld met melk rook het vroe
ger op maandagen, dinsdagen
en vrijdagen naar snert met ge
kookt spek. "s Woensdags en
zaterdags hing er de lucht'van
groentesoep en vers rundvlees.
Donderdags verschafte de pot
capucijners met gebakken
stukjes spek. Het menu van het
middagmaal was hetzelfde als
aan boord van de schepen,
waar de kwekelingen voor wer
den opgeleid".
door
Wim Brands
Dit staat in 'Jantjes van Leiden',
het boek dat Rudie Kagie schreef
over de voormalige Kweekschool
voor Zeevaart aan het Noordeinde.
In het gebouw is thans de Stich
ting Burgerschapskunde gehuis
vest; het was ook die stichting die
opdracht gaf om 'Jantjes' te schrij
ven. Het boek komt deze week uit.
"Als muren konden spreken,
dan...", luidt de openingsregel van
Kagie. Ja, als...wat dan? Dan zou
het personeel van de stichting niet
meer aan werken toekomen, is het
antwoord. Er zou een ware kakafo-
nie ontstaan, zoveel stemmen zou
den er te horen zijn. Wie maakten
er allemaal gebruik van het ge
bouw? Wie niet - zou je misschien
beter kunnen vragen.
"De Koninklijke Marine huis
vestte er een Sociale Medische
Dienst ter revalidatie van oorlogs
slachtoffers. De Nederlandse Ver
eniging van Huisvrouwen, afdeling
Leiden, belegde er lezingen over
bloemschikken ep de cultuur der
oude Egyptenaren".
"Óp hetzelfde moment zwoegde
achter de dunne wand van een aan
palend vertrek de Katholieke Har
moniekapel er op een fanfarestuk
voor dertien koperblazers en acht
slagwerkers. De dienst der ge
meentelijke belastingen typte er
dwangbevelen. De Difitse Wehr-
macht nam de lokalen vijfjaar lang
in beslag en liet er een ravage ach
ter. Hoogleraren aan de Leidse uni
versiteit gaven er hoorcolleges, de
roeivereniging Die Leythe benutte
de opstallen voor theoretische
scholing en krakers maakten zich
van het perceel meester toen dat
onder de slopershamer dreigde te
bezwijken".
Het lijstje zou nog langer ge
maakt kunnen worden.
Notabelen
Vroeger ging men er echter van
uit dat het gebouw tot aan de jong
ste dag dezelfde bestemming zou
hebben: kweekschool voor de zee
vaart. Drie Leidse notabelen kwa
men in 1855 op het idee om de
De voormalige 'kweekschool
schapskunde is gehuisvest.
school op te richten: de dominee
Rutgers van der Loeff, M.A. Kluit
en J.A. Sandifort. laatstgenoem
den waren zee-officier geweest.
In het jaar van oprichting werd
Leiden geteisterd door een chole-
ra-epidemie. En dat was niet de
eerste keer in deze stad waar rela
tief veel mensen al aan de bedelstaf
Om te voorkomen dat nog meer
jonge mensen voor galg en rad gin
gen opgroeien, wilde het drietal
een school voor hen oprichten. En
dat kon maar één type school zijn,
een instituut dat bovendien nog
niet bestond: een kweekschool
voor de zeevaart. Varend over de
wereldzeeën zouden zij wel tot in
keer geraken.
Dat er moest worden samenge
werkt met de Koninklijke Marine
was onvermijdelijk, maar echt leuk
vond het drietal het niet. De mari
ne had niet meer de naam die ze
had in de tijden van Tromp en De
Ruyter. Maar er zat niets anders op.
Afgesproken werd dat de gemeen
te Leiden voor huisvesting zou zor
gen - een huisje bij de Witte Poort
aan het Galgewater - en de marine
voor een boot.
Hoe sceptisch de bevolking
stond tegenover een opleidingsin
stituut van de marine - zouden de
jongens niet worden opgeleid tot
kanonnenvoer? - mag blijken uit
het verhaal dat directeur C.H. de
Goeje in 1895 schreef over de in
tocht van de boot.
"Doordat de boot de bruggen
niet kon passeren was het nodig de
boot van alle obstakels die in de
breedte uitstaken, te ontdoen. Van
veel bruggen moesten tijdelijk de
klappen worden verwijderd. En
zelfs toen nog bleven de nauwe
openingen dier bruggen nog gedu
rende zeven dagen de doorgang
aan de kanonneerboot betwisten"
De bevolking zag het spottend
aan. Zie je nou wel: het was toch
onzin om in een stad als Leiden
een zeevaartschool te beginnen. Er
werd gescholden. "Ja, wat erger
was, nu en dan werden uit haar
midden stenen geworpen naar de
twee oud-zeeofficieren, die per
soonlijk de scheepsbemanning
met raad en daad bijstonden om
het schip uit zijn benarde positie te
verlossen". Uiteindelijk ging de
boot ten anker voor het gebouwtje.
Stamboeknummers
Onmiddellijk nadat de boot was
aangemeerd, begonnen de eerste
lessen. "Weldoeners wisten nog
van wanten in die tijd: de zachte
sector was nog niet uitgevonden en
wie vandaag op het idee kwam zich
met de 'vorming' van 'werkloze
jongeren' bezig te houden, kon
tegenwoordig de Stichting Burger-
(foto Wim Dijkman)
zonder raadpleging van stuurgroe
pen en overlegorganen daar mor
gen mee aan de slag", schrijft Ka
gie, alsof hij in bepaald opzicht
heimwee heeft naar de tijd waarin
de begrippen randgroepjongeren
en zwerfgroepen nog niet beston
den.
Het gebouw voldeed in feite niet,
maar gelukkig keerde het tij: men
ging milder oordelen over de
school, de regering verdubbelde
haar steun en er kwam zevendui
zend gulden op tafel voor een
nieuw gebouw aan wat nu het
Noordeinde heet. In 1858 werd de
nieuwbouw geopend. (Het nieuwe
complex, het hoofdgebouw, in
1879. Beide openingen vonden
overigens plaats - hoe kan het ook
anders - op 3 oktober).
De school bevatte elementen die
op de praktjjk waren geent. Direc
teur De Goeje schreef in 1895 over
een zaal: "Bij de inrichting dezer
zaal is zoveel mogelijk het verblijf
aan boord van een schip nage
volgd: in het midden een hoge
kast, waarin de plunje-zakken ge
borgen en de pijjekkers opgehan
gen worden. Zinken plaatjes met
de stamboeknummers zijn tegen
de kast bevestigd om de plaats aan
te duiden, waar ieder zijne bezit
ting moet bergen".
"De hangmappen worden over
dag geborgen in kasten tegen de
buitenmuren geplaatst, waarin zij
gestuwd zijn als aan boord van de
verschansing, 's Avonds worden
deze opgehangen aan daartoe in de
vloer bevestigde stangen, waaraan
gedurende de schafttijden de eetta
fels zijn gehaakt".
"Voor een oningewijde, die ge
durende de schafttijd op de eetzaal
komt, is het zeker moeilijk zich een
voorstelling te maken van de vlug
heid, waarmede de jongens des
avonds in een ommezien hun eet
vertrek in een slaaplokaal verande
ren. De zitbanken worden dan te
gen de muur gezet, de schafttafels
losgehaakt en op de grond gelegd,
en na weinige ogenblikken wordt
de zoetste rust genoten in de
schommelende ledikanten, die uit
de verschansings gehaald, opge
hangen en losgemaakt zijn".
Er ontbrak nog maar één ding:
storm.
Lengte
Door goede public relations
werd de zeevaartschool niet alleen
in Nederland bekend, maar ook in
het buitenland, wat moge blijken
uit het feit dat in 1863 de Japanners
Hayashi Kenkai en Ito Gempaké
werden ingeschreven als leerlin
gen. In dit verband mag ook het
bezoek van de Russische kapitein
Nevakhovitch aan de school in,
1884 niet onvermeld blijven.
De school was een particuliere
instelling, maar leidde op voor de
staat. Spanningen konden natuur
lijk niet uitblijven. De componen
ten burgerlijk en militair botsten
dan ook regelmatig. Zo stelde de
minister op een bepaald moment
dat de minimum lichaamslengte
van veertienjarigen die matroos
wilden worden met vijf centimeter
moest worden verhoogd tot één
meter en vijfenveertig centimeter.
De particulieren waren het hier
mee niet eens. Was de school niet
juist opgericht om kansarmen van
de straat te houden? En de kansar
men zouden het slachtoffer wor
den van deze maatregel: "Slechte
voeding vermindert de groei en
juist in dit opzicht valt de jeugd
van Leiden onder de maat". Dit
protest hielp.
afgemeerd lag in het Galgewater.
Tact
Was de school zo gebouwd dat
men zich soms op een schip waan
de, ook de lessen waren op de
praktijk gericht. Buiten werd er
veel geoefend. Zo kon men regel
matig jongens zien die zich in een
sloep aan het bekwamen waren in
de kunst van het roeien.
Geduld, tact, toewijding - daar
mee werden de resultaten geboekt,
schreef De Goeje. Hij zal het wel
goed bedoeld hebben, maar als je
leest hoe er gegeten werd, krijg je
toch de indruk dat hij in zijn op
somming één woord vergat: dril
len.
"Gaven de jongens zo even een
proef van hun vlugheid in tuigoefe-
ning en gymnastiek, hier worden
proeven afgelegd van vlug en sma
kelijk eten, waar men verbaasd
over staat en die het tevens zeer be
grijpelijk maken dat allen er zo
welvarend uitzien".
Schaduwzijden moeten er ge
weest zijn. Het kan niet anders of
er waren leerlingen die doodonge
lukkig waren op die school. Maar
de geschiedschrijvers zullen de
vervelende aspecten wel geraffi
neerd hebben weggestopt. Kagie
kon in elk geval maar een paar ver
wijzingen vinden waaruit blijkt dat
niet alles rozegeur en maneschijn
was. In 1860 deserteerden drie
kwekelingen - veel meer heeft hij
niet kunnen vinden.
LEIDEN - Aan minister Brinkman zal aanstaande woensdag het eerste
exemplaar van 'Jantjes van Leiden' overhandigd worden. De minister
opent namelijk het nieuwe onderkomen van de Stichting Burgerschaps
kunde: het gerestaureerde pand van de voormalige 'Kweekschool voor
Zeevaart' aan het Noordeinde.
Het is het derde onderkomen van de stichting - voluit: Burgerschaps
kunde, Nederlands Centrum voor Politieke Vorming - die twintig jaar
bestaat. Hiervoor was men gevestigd aan de Oosterkerkstraat in Leiden
en de Zijldijk te Leiderdorp.
De Stichting Burgerschapskunde is een landelijke instelling voor poli
tieke vorming en voorlichting met als belangrijkste taken: "het maken
van schriftelijk en audio-visueel materiaal, het ontwikkelen van metho
den voor politieke vorming en het organiseren en begeleiden van infor
matieve activiteiten
(foto uit'Jantjes V
Ja, behalve dan die prachti,
briefkaart uit 1885. Een jongen
schreef aan zyn ouders: "Ik kan u
melden dat ik fris en gezond ben
en het mij hier goed bevalt. Nieuws
is hier niet; alleen heeft een der
jongens zich in de gymnastiekzaal
opgehangen. Uw liefhebbende
Zoon".
Hoe vaak je deze regels ook leest,
je blyft lachen. Hoe verzin je h< i
Want verzonnen was het. V. .t
bleek nou naderhand: de jong* n
had zijn ouders een genoegen w<l-
len doen; ze hadden hem al zo vaak
gevraagd of hy nou niet enig
nieuws te vertellen had en aange
zien hy nooit iets wist, had hij zelf'
maar een verhaaltje verzonnen
Het einde van de zeevaartschool
- de klad kwam erin toen de be
langstelling van jongens die bij de
marine wilden terugliep. De oor
zaak werd gelegd bij de verande
ring van de reglementen in 1894:
het accent werd gelegd op de tb-
rie. Een besluit uit 1914 stopte dit
proces niet, integendeel: besloten
werd om de school om te zetten m
een opleiding van leerlingen- i
cier bij de Koninklijke Marine
En toen was het natuurlijk
daan met dat uitgangspunt,
dacht door een paar filantropen
straatslijpers een toekomst ga
deren. De zeevaartschool was I
meer. Tot 1974 bleven er wel
dingen met de marine. Dat jaa
liet de sociaal-medische dienst n
de marine het gebouw en in de
gende decennia werd hel ;.il
gebruikt door...laten we die <-o
somming achterwege.
Gek genoeg bestaat de Ven.ru
ging tot instandhouding en bevor
dering van de bloei van de Kweek
school voor Zeevaart te Leiden nog
steeds. Maar welk nut die vereni
ging heeft?
Misschien moet je die club ver
gelijken met een boot die de kant is
opgetrokken en nooit meer i< wa
ter zal worden gelaten. X mand
kan het over z'n hart verkn om
het vaartuig dat altijd zo i i de
golven kliefde te slopen En v. aar-
om zou je het ook doen° l'ih inde-
lijk valt-ie vanzelf uit elkaar
Maatschappelijk werk voor Links Leiden
LEIDEN - De PvdA heeft gisteren
tijdens een gezamenlijk gesprek
met WD en Links Leiden een
voorlopig voorstel op tafel gelegd
voor de verdeling van de wethou
dersportefeuilles in een eventueel
PvdA/WD/Links Leiden-college.
Volgens dit voorstel zou de PvdA
haar huidige vier portefeuilles hou
den, waarbij een van deze vier por
tefeuilles wordt uitgebreid met
personeelsbeleid.
De WD kan dan economische
aangelegenheden in haar bezit
houden. Deze portefeuille wordt
flink 'aangekleed' met volksge
zondheid en cultuur. Voor Links
Leiden zou dan de wethouderspost
maatschappelijke dienstverlening
overschieten, zo bevestigt PvdA-
woordvoerder Dick Tesselaar.
Dit voorlopige voorstel is giste
ren slechts kort aan de orde ge
weest. De WD en Links Leiden
hebben er nog geen oordeel over
gegeven. Volgens beide partijen
moet eerst maar eens een akkoord
worden bereikt over een nieuw col
legeprogramma voordat hierover
verder wordt gesproken.
Geschilpunten
Vrijdag- en zondagavond hebben
de drie partijen het ontwerp-colle-
Aangifte poging
tot aanranding
LEIDEN - Een 22-jarige vrouw
heeft bij de politie aangifte gedaan
van een poging tot aanranding. Op
zondagavond fietste zij omstreeks
half negen op de Haarlemmertrek
vaart toen een bromfietser haar de
weg blokkeerde. De vrouw reed
vervolgens hard door, botste tegen
de bromfietser, waarna zij beiden
ten val kwamen. Tijdens de scher
mutseling schopte zij hem ook nog
waardoor ze wist te ontkomen.
Volgens de vrouw had de aanran
der (20 tot 24 jaar oud) blond haar
een pafferig dik gezicht.
geprogramma van de socialisten
en de wijzigingsvoorstellen hierop
van WD en Links Leiden bespro
ken. Op een aantal kleinere punten
zijn de drie partijen nader tot el
kaar gekomen. Wat de grote ge
schilpunten betreft, is slechts ge
constateerd dat daarover de me
ningen flink uiteen liggen.
Enkele van die belangrijke ge
schilpunten zijn: de verbetering
van de gang van zaken rond nieuw
bouw, renovatie en groot onder
houd, erfpacht, parkeren, de proef
met het afsluiten van de Bree-
straat, het autovrij maken van de
marktenroute en het gemeentelij
ke 'anti-kernwapenbeleid'.
Vanmiddag kwamen de drie par
tijen weer bijeen om te kijken of
voor enkele minder omstredey
punten betere formuleringen kun
nen worden gevonden. Morgen
avond praten de fracties van PvdA,
VVD en Links Leiden ieder apart
over de bereikte resultaten en de
meningsverschillen. Donderdag
zetten de partijen hun gezamenlij
ke besprekingen voort. Vanavond
houdt Links Leiden een ledenver
gadering. Hoewel daarin de colle
ge-onderhandelingen aan de orde
komen, hoeven de leden geen be
sluit te nemen over de bereikte re
sultaten.
Twijfel
Rob van Lint. woordvoerder van
Links Leiden, merkt op dat er nog
steeds meer geschilpunten zijn tus
sen PvdA en VVD dan tussen
PvdA en Links Leiden. "Ik kom
steeds meer tot de conclusie dat
een progressief college met PvdA,
Links Leiden en D66 meer vpor de
hand ligt dan een college' met
PvdA, VVD en Links Leiden. En
dan kijk ik alleen nog maar naar de
programma's en niet naar de uit
voering ervan. Ook in het vorige
collegeprogramma stonden fraaie
volzinnen. Een aantal van die over
eenkomsten zijn door de VVD-wet-
houders echter aan hun laars ge
lapt", aldus Van Lint.
Hij zegt dat zijn twijfels over de
vorming van de PvdA/WD/Links
Leiden-college nog steeds over
eind staan. "Als dit college een suc
ces moet worden, zal de VVD heel
wat moeten inleveren".
Kuijers vindt echter dat het met
het grote aantal meningsverschil
len tussen PvdA en WD wel mee
valt. Hij geeft toe dat onder meer
bij erfpacht, verkeer en parkeren
de inzichten flink uiteen lopen.
"Links Leiden heeft echter veel
punten opgevoerd die de gemeente
extra geld kosten. Die worden alle
maal op een prioriteitenlijst gezet,
waarbij later wordt bekeken of ze
wel of niet kunnen worden uitge
voerd".
"De PvdA heeft gezegd dat al
hun wensen al in het ontwerp-col-
legeprogramma staan. De vier mil
joen die de komende période extra
kan worden uitgegeven is wat hen
betreft al besteed. Het is daarom
maar de vraag welke van deze wen
sen van Links Leiden kunnen wor
den uitgevoerd. Maar goed, dat
wordt nog nader bekeken", zegt
Kuijers.
Goede sfeer
Tesselaar, Van Lint en Kuijers
vinden dat de gezamenlijke be
sprekingen tot dusver in een goede
sfeer zijn gevoerd. Toch is het vol
gens Van Lint tekenend dat de
WD-delegatie gisteravond na de
besprekingen meteen opstapte,
terwijl de PvdA en Links Leiden
nog even gezellig nakeuvelden. Al
met al is het volgens geen van de
partijen duidelijker geworden of
een PvdA/VVD/Links Leiden-col
lege kans van slagen heeft. Daar
over kan pas iets meer worden ge
zegd als de drie fracties hebben
vergaderd. Pas dan komt er moge
lijk meer zicht op eventuele com
promissen.
PvdA-woordvoerder Tesselaar is
niet ontevreden over de gevoerde
gesprekken. Omdat het echter nog
slechts verkennende besprekingen
zijn geweest, is het volgens hem
nog veel te vroeg om conclusies te
trekken.
Een medewerkster van de Doeza-apotheek laat z
LEIDEN - "Kijk, u heeft nu twin
tig gram op het velletje... even uit
strijken en dan kan het in deze tu
be, later trekt u dan het velletje er
uit". Wat voor de patiënt nooit
zichtbaar is - de werkzaamheden in
de apotheek - kon zaterdag van a
tot z worden gevolgd Twaalf apo
theken in Leiden en omgeving
hielden namelijk een open dag.
Hoe worden medicijnen ge
maakt, wanneer zijn zetpillen goed
en wanneer niet - op al die vragen
werd antwoord gegeven, zodat de
leek zaterdag weer iets wijzer naar
huis kon gaan. Verder werd er ook
informatie gegeven over bijvoor
beeld medicatiebewaking.
In de apotheken kon men overi
gens ook een speciale uitgave krij
gen: de A'potheekkrant, waarin on
der meer informatie stond over
plantaardige geneesmiddelen en
het lezen van recepten. (Zoals be
kend niet één van de eenvoudigste
dingen op dit ondermaanse.)
Maar hpt leukste bleef toch de
zogenaamde zelfwerkzaamheid.
Zo mochten de bezoekers van de
apotheek aan het Vijf Meiplein zelf
een tube vullen. "Het is een soort
handcrème", verduidelijkte de as
sistente. "En het is de bedoeling
dat er in deze tube twintig gram
komt".
Als je haar hoorde praten leek
het allemaal zo makkelijk, maar
ondertussen. In de tijd die veel
mensen nodig hadden voor het af
wegen van twintig gram crème kan
een beetje assistente een hele apo
theek samenstellen.
Moeder met
schaar bedreigd
LEIDEN - Een -44-jarig' rouw.
woonachtig aan de Schelponkade.
heeft bij de politie aangift. daan
van poging tot doodslau in de
nacht van donderdag op i ijdag
kreeg zij onenigheid met haai 19-
jarige zoon, deze bedreigde haar
vervolgens met een schaar De po
litie heeft de zoon aangehouden
Blauw oog voor
automobilist
LEIDEN - Een 22-jarige Lcidena.»r
heeft zaterdag bij de politie aan g i i
te gedaan van mishandeling Een
automobilist sloeg hem een blauw
oog nadat er een woordenwisseling
had plaatsgevonden over de vraag
wie er nou teveel links hield op de
Breestraat. De mishandelde no
teerde het kenteken van de aanval
Ier.
Een 18-jarige automobilist du
onder invloed reed heeft in de
nacht van zaterdag op zondag om
streeks half drie de gevel van ecu
woning aan de Breestraat geramd
vernield werden de deur. de muur
de vensterbank en een fiets. L. i
bleek dat de 18-jarige geen r.
wijs had.
BERMBRAND - De brandv
moest zaterdagmiddag omsti-
drie uur uitrukken om een In
brand aan de Potgieterlaan te
sen. Door de brand vatte acht
ter scheidingswand van een a
bedrijf vlam. Hoe de brand
stond is nog niet bekend
LEIDEN - De Eerste Leidse Vo
geltjesmarkt die op vrijdagavond
en zaterdag werd gehouden in de
Ijshal aan de Vondellaan is niet
echt een succes geworden. Ver
wachtte de organiserende vereni
ging 'De-Sleutels' tweeduizend be
zoekers, er kwamen er ongeveer
1500.
Toch wil de voorzitter van de
vereniging, Van Diemen, niet over
een mislukking spreken. "Ik vat
het toch positief op, want je moet
welen uai nei de eerste keer was
dat wij zoiets op poten hebben ge
zet. En alles moet wennen".
De markt moest een combinatie
worden van rommel- en vogelver
koop. Wat betreft de tweedehands
spullen zat het weL goed: er waren
genoeg verkopers aanwezig. Al
leen de vogelliefhebbers lieten het
afweten. Zo waren er op vrijdag
avond bijvoorbeeld maar vijf men
sen aanwezig die vogels verkoch
ten.
En ook op zaterdag
i er niet
veel vogels op de markt. Bezoekers
die teleurgesteld waren konden
hun entreegeld dan ook terugkrij
gen. "Maar dan moesten ze wel op
recht teleurgesteld zijn", vertelt
Van Diemen. "Veel mensen von
den het overigens wel een leuke
markt; er vielen immers genoeg
tweedehands spullen tc bezichti
gen en te kopen".
Op de vraag of 'De Sleutels' in de
toekomst wéér een vogeltjesmarkt
gaat organiseren, antwoordt Van
Diemen met een volmondig ja.
"Zoals ik al zei: alles moet wennen.
Je moet dan nu ook nog niet zeg
gen dat dit mislukt is. Intc gcndeel.
ik vat het positief op En zo n
markt gaat vanzelf groeien, wordt
vanzelf bekend als je doorgaat".
AUTO'S OPENGEBROKEN. Op
verschillende plaatsen in Leiden
werden er in het afgelopen week
einde auto's opengebroken. Der
tien in totaal. Er werden meestal
radiocassette-recorders gestolen.
