De geisha, een
kunstwerk van
vlees en bloed
ZATERDAG 29 MAART 1986
Niemand weet precies waarom het in Japan 'waterhandel' heet: de
wereld van cafés en massagesalons, kroegen en exclusieve clubs waar
het legioen witte boorden dagelijks na werktijd even stoom komt
afblazen. Hoe dan ook, Japanners zijn verzot op het maken van
indirecte toespelingen en associaties. Hier heet prostitutie 'lente
verkopen' en dat vindt plaats in de 'wereld van bloemen en wilgen'.
De (nu niet meer gebruikelijke) ceremoniële ontmaagding van een
geisha wordt 'water omhooghalen' genoemd.
In de 'waterwereld' komt de Japanse man eindelijk tot zichzelf. Of het
nu een ranzige kroeg in Kabukicho is, een deftige club in Ginza of een
'theehuis' in Kyoto, hier laat hij - afhankelijk van zijn stand en
financiële draagkracht - zichzelf even uit.'Vrouwen mengen zich maar
zelden onder de bezoekers, zeker niet als ze eenmaal getrouwd zijn.
Toch is dit hun onbetwiste territorium. In de rest van de
maatschappij moeten zij genoegen nemen met een tweederangs
positie, maar in de waterhandel maken vrouwen de dienst uit.
Welkom in de wereld van mama-san, de geisha en de hostess.
door Ruud Kreutzer
Gastvrouw Yukiko Sakurai (26) verdient 400 gulden per avond met veel luisteren en
vleienmaar vrijen is er niet bij. (foto's gpdi
Zet een geisha onder de kersenbloe
sem, met de Fuji-berg op de achter
grond: Japanser kan het niet. Toch
hebben de meeste Japanners nooit
een geisha in levenderr lijve gezien.
De omgang met geisha's is voorbe
houden aan een elite van fijnproe
vers, die er een lieve duit voor over
hebben om een traditie in stand te
houden.
Geisha is geen beschermde titel, en in
veel badplaatsen tref je barmeisjes en
masseuses aan die zichzelf geisha laten
noemen omdat ze toevallig ook een ki
mono dragen tijdens het werk, als zij
hun kleren al aanhouden. Zij hebben
met een geisha ongeveer net zoveel ge
meen als een dienstplichtig soldaat met
een samurai-ridder.
Nee, als je een echte geisha wilt be
wonderen moet je naar een 'theehuis' in
Kyoto, de vroegere hoofdstad van Ja
pan. Dat is geen adres waar je even non
chalant binnenwandelt en aanschuift.
Zonder uitnodiging kom je er niet in, en
een uitnodiging krijg je alleen van een
persoonlijke kennis, die al tot de vaste
klandizie behoort.
De beroemste theehuizen zijn te vin
den in, de wijk Gion, aan rustieke en pre
tentieloze steegjes, waar de tijd tiental
len jaren heeft stilgestaan. De huizen
zijn er opgetrokken van onbewerkt
hout, in de klassieke Japanse bouwstijl.
Eenvoüd
De naam 'theehuis' is enigszins mislei
dend. De huisdrank is hier sake, Japanse
rijstwijn. Het gezelschap komt niet voor
het thee-uurtje, maar rond de klok van
zes uur, om er de rest van de avond te
genieten van de kostelijke spijzen, de sa
ke en niet te vergeten het gezelschap van
geisha's.
Prachtig opgemaakte schaaltjes met
(rauwe) vis, gefrituurde garnalen, ge
roosterd vlees, allerlei exotische groen
ten en paddestoelen, soep van sojabo
nenpasta en andere hoogstandjes van de
Japanse keuken worden af en aan gedra
gen door een leger van zo onopvallend
mogelijk bewegende vrouwelijke be
dienden. De kleine kopjes waaruit de
verwarmde sake wordt gedronken krij
gen geen moment de kans om leeg te ra
ken.
De inrichting is van een ontroerende
eenvoud. De gasten doen de schoenen
uit voordat ze de rieten tatami-matten
betreden. Ze zitten op de grond, aan lan
ge lage tafels die tevens het enige meubi
lair vormen. In een alkoof, achter de
plek waar volgens de etiquette de be
langrijkste gast plaatsneemt, hangt een
rolschilderij en staat een vaas met een
bloemstuk.
Tegen dit decor komen de geisha's in
actie. Alleen al hun verschijning is een
feest om te zien. Ze dragen kostbare zij
den kimono's met een zo mogelijk nog
fraaier bewerkte obi (brede band om het
middel). Met zorg heeft de geisha uit
haar grote voorraad kimono's er een uit
gezocht die past bij het gezelschap en
het seizoen. Op het hoofd draagt zij een
pruik van opgestoken haar met fraai be
werkte sieraden erin. Het gezicht is met
een dikke laag witte schmink bewerkt,
waartegen de fel-rood opgemakkte lip
pen sterk afsteken.
Volgzaam
Een geisha ziet er niet alleen uit als
een pop, ze heeft zichzelf ook aangeleerd
om zo te praten en te bewegen. Op het
eerste gezicht is zij het toppunt van on
derdanigheid en slaafse volgzaamheid,
maar in werkelijkheid heeft zij de
dienstbaarheid zodanig geperfectio
neerd, tot kunst verheven, dat het haar
onaantastbaar maakt, als een eeuwig
glimlachende Mona Lisa.
Yumie, een 43-jarige geisha uit Tokio,
die zich mooi houdt met dagelijks hete
baden en acupunctuur, legt het zo uit:
"Alleen sterke karakters, of het nu man
nen zijn of vrouwen, zijn in staat zich op
de achtergrond te houden en de zwakke
re zielen in het gezelschap te laten schit
teren".
De conversatie kan diepzinnig zijn of
dwaas, serieus of schunnig, dat hangt af
van de klanten. De geisha moet van alle
markten thuis zijn. Zegt Yumie: "De be
langrijkste eigenschap is datje de gasten
snel kunt beoordelen, en daarmee in
overeenstemming kunt handelen".
Een goede geisha hoeft dan ook beslist
geen aantrekkelijke jonge vrouw te zijn,
zoals een hostess in een moderne bar. In
tegendeel, de echte liefhebbers (meestal
mannen boven de vijftig) geven de voor
keur aan de wat oudere geisha, die onder
alle omstadigheden de juiste toon weet
aan te slaan.
De gastheer heeft zijn gezelschap uit
genodigd om zakelijke relaties aan te ha
len of succesvolle onderhandelingen te
vieren. Hij heeft een paar geisha's be
steld via een speciaal bespreekbureau,
waaraan hij ongeveer vierhonderd gul
den betaalt per geisha per twee uur. Zij
moeten fungeren als de 'smeerolie' van
het gesprek en voor een goede stem
ming zorgen. Maar zij dringen zichzelf
nooit op. Te veel aandacht vragen is de
grootste fout die een geisha kan maken.
Kunst
Geisha's zouden geeh 'gei-sha' heten
(gei is kunst, sha is persoon) als zij niet
waren gespecialiseerd in de traditionele
Japanse kunstvormen. De belangrijkste
zijn de klassieke dans en het bespelen
van de shamisen, een driesnarig banje-
achtig instrument. Het is een streling
voor het oog om een groepje geisha's te
zien dansen. Een eenvoudig patroon, op
gebouwd uit gracieuze gebaren en deli
cate danspasjes, maar uitgevoerd met
een bijna volmaakte precisie.
Vroeger werden geisha's vaak als kind
verkocht aan een theehuis, en begon de
training op jonge leeftijd. Tegenwoordig
beginnen de meesten pas rond hun zes
tiende, hoewel zij dan al naar een dans
school zijn geweest. De 88-jarige Ya-
chiyo Inoue, die nog altijd dansles geeft
aan 'maiko's' (geisha-in-de-leer), vindt
datje er vroeg mee moet beginnen. "Het
be6te is 6-6-6, de zesde juni van het jaar
dat ze zes zijn geworden", zegt ze.
Inoue is een 'levend nationaal monu
ment', een titel die de overheid toekent
aan buitengewoon verdienstelijke kun
stenaars. Ze heeft de klas strak in de
hand. Leren betekent hier totale onder
werping aan de sensei. Mevrouw Inoue
tikt venijnig met een ingeklapte waaier
op het lage tafeltje vóór haar om de maat
aan te geven en de meisjes tot de orde te
roepen.
Een van haar leerlingen, de 16-jarige
Sayoko, heeft al dansles sinds ze tien is.
Haar familie heeft een theehuis, dus
haar keuze was niet zo verwonderlijk.
Sayoko wil geisha worden omdat ze er
allerlei soorten mensen door kan ont
moeten. Maar ze heeft nog geen idee van
hoe lang ze het werk zal blijven doen en
of ze het ervoor over heeft om onge
trouwd te blijven. Een getrouwde geisha
is nog altijd ondenkbaar.
Inwijding
Hoewel maiko's tijdens de 5-jarige op
leiding in huis wonen bij een ervaren
geisha, die ze manieren bijbrengt en in
wijdt in de geheimen van het vak, zijn ze
in tegenstelling tot vroeger niet meer af
gesloten van de maatschappij. Sayoko
zit samen met haar vriendin Mamekimi
(17) naar de top-tien te kijken op televi
sie, als ik ze in de hal van het schoolge
bouw interview. Op tafel liggen dezelfde
stripverhalen die andere meisjes van die
leeftijd ook lezen.
De inwijding als geisha vindt plaats in
het twintigste levensjaar. Vroeger ging
dat gepaard met de ceremonie van 'wa
ter omhoogdragen', een eufemisme voor
ontmaagding, die doorgaans werd uitge
voerd door een oudere heer uit de vaste
cliëntele. Dat was bepaald geen vlugger
tje. Eerst moest de ceremoniemeester
het onderlijf van de patiënt insmeren
met het eiwit van drie eieren (de dooiers
slurpte hij zelf op), een handeling die zes
avonden werd herhaald zonder enige
verdere actie. Pas op de zevende avond
was het zover, en kon de maiko zich de
volgende morgen geisha noemen. Dat
gebruik is nu geheel verdwenen, maar
oude geisha's kunnen het nog uit erva
ring vertellen.
Het vinden van nieuwe leerlingen is
een groot probleem. Het leven van een
maiko is minder vrij dan dat van haar
leeftijdgenoten, en dat weten ze maar al
te goed. Misschien dat ze daarom min
der enthousiast zijn dan vroeger, zoals
Inoue uit lange ervaring weet te vertel
len.
Het ideaal van een geisha is een leven
in dienst van de kunst, of beter gezegd,
om van het leven een kunstwerk te ma
ken. Alles wordt door dit doel bepaald,
tot en met de manier waarop zij praat,
zit, lacht en loopt. Steeds minder meis
jes zijn bereid om zo ver te gaan, en wie
Sayako en Mamekimi zo ziet zitten en
hoort praten heeft toch enige moeite om
zich te kunnen voorstellen dat zij over
enkele jaren draagster zullen zijn van dit
hoge ideaal.
Medelijden
"Ik heb oprecht medelijden met de
meeste van deze kerels". De beeldscho
ne Yumi is hostess (letterlijk: gast
vrouw) in een bar in de Tokiose uit-
gaanswijk Ginza. Zij kon niet aarden op
de bank waar zij, ondanks een universi
taire opleiding, de hele dag niets beters
te doen kreeg dan voor haar mannelijke
collega's thee te zetten en kopietjes te
maken. Sinds kort werkt de 25-jarige ex-
secretaresse in een exclusieve club om,
zoals zij spottend zegt, „mijn zogenaam
de superieuren te vermaken en geld uit
de zak te kloppen".
Zelfverzekerd legt Yumi uit waarom
ze veel geschikter is voor dit werk. „Ik
ben er erg goed in om mannen geld te
laten uitgeven. Ze willen allemaal zo
graag de grote jongen uithangen en doen
net of ze weet-ik-niet-hoe belangrijk zijn,
natuurlijk om hun gasten te imponeren.
Ik doe dan net of ik diep onder de in
druk ben en zorg ervoor dat ze flink met
geld wapperen. Dat kun je immers ver
wachten van iemand die zo belangrijk is
als hij zich voordoet".
Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Het
geheim van een succesvolle club zijn de
vaste klanten, die eens ^n de week of
veertien dagen terugkomen, liefst in ge
zelschap van nieuwe gezichten. „Als je
iemand teveel laat uitgeven zie je hem
nooit meer terug".
De 'waterhandel', zoals de uitgaanswe-
reld in Japan wordt gènoemd, is een van
de weinige mogelijkheden voor vrou
wen om hogerop te komen en flink geld
te verdienen. De rest van de maatschap
pij wordt volkomen gedomineerd door.
mannen. Toch is het opvallend dat veel
vrouwen verre van jaloers zijn op de ver
tegenwoordigers van het andere ge
slacht.
„Ik ben blij dat ik geen man ben", zegt
Yumi beslist. „Ik heb echt medelijden
met de meeste van die kerels die hier ko
men. Ze worden door hun baas voortdu
rend in de gaten gehouden, hun colle
ga's zijn niet te vertrouwen, thuis vragen
de vrouwen voortdurend om meer geld,
en hun kinderen zijn totale vreemden
voor ze. Dan komen ze hier om even wat
te drinken en tegen een aantrekkelijke
jonge vrouw aan te praten".
Geen sex
Sex is in de meeste gevallen niet aan
de orde. Animeermeisjes en prostituées
zijn elders genoeg te vinden in Tokio,
maar de hostess (en haar klassieke voor
gangster de 'geisha') verkoopt alleen een
droom. Ze flirt, ze vleit, ze laat zich af en
toe in de billen knapen, maar verder
gaat het doorgaans niet. Hoewel de ge
middelde hostess ongetwijfeld een actie
ver sexleven heeft dan haar doorsnee
leeftijdsgenote.
Het spreekt vanzelf dat een hostess
jong (ergens in de twintig) en aantrekke
lijk moet zijn, maar daar is het niet mee
gezegd. „Het is vooral een kwestie van
atmosfeer, de stemming die een meisje
om zich heen heeft", zegt Katsuhiko Sa-
kata, eigenaar van een viertal succesvol
le clubs in Ginza.
Terwijl ik met hem praat op zijn kan
toortje trekt een onophoudelijke stroom
jonge vrouwen voorbij, type student dat
werk zoekt als hostess. „Van elke vijftig
kandidaten neem ik er maar één aan. De
meisjes moeten plezierig overkomen, en
dat is meer dan dan fysieke schoon
heid".
„Mooie vrouwen zijn net als een mooi
landschap. Daar knap je helemaal van
op als je ernaar kijkt", zegt Sakata, die
pas na lang aandringen bereid was een
interview te geven. „Japanse mannen
hebben weinig gelegenheid om zich te
ontspannen, terwijl ze vaak onder grote
druk leven. Ze hebben haast geen
vakantie. Zelfs als ze uitgaan na het
werk is er bijna altijd nog een connectie
met het werk. Ze komen hier met hun
baas of met klanten om zakelijke dingen
te bespreken, of om een relatie warm te
houden. Wij moeten ervoor zorgen dat ze
hier stoom kunnen afblazen".
Een paar jaar
Yukiko Sakurai, een van zijn 'gast
vrouwen', spreekt een aardig mondje
Engels en is dus de aangewezene om de
buitenlandse gast verder wegwijs te ma
ken. Ze wil meteen wel even kwijt dat er
nogal wat buitenlanders zijn die kwaad
worden als ze niet in is voor nachtelijke
avonturen. „Dan denken ze dat ik niet
mee wil omdat ze geen Japanner zijn,
maar ik ga met geen enkele klant naar
bed".
Yukiko werkt al een jaar of drie in de
club 'Maria'. Vier avonden in de week
vult ze glazen bij, steekt ze sigaretten
aan en houdt ze het gesprek op gang. De
verdiensten per avond zijn al gauw 400
gulden. Enigszins verontschuldigend
voegt ze er snel aan toe dat er wel van
haar wordt verwacht dat ze elke dag
naar de schoonheidssalon gaat en dat ze
een uitgebreide garderobe heeft.
„Bovendien kun je dit werk maar een
paar jaar doen. Als je dertig bent is het
afgelopen", zegt 26-jarige Yukiko, die
overdag free lance voor een reclamebu
reau werkt. Veel vrouwen in de water
handel leggen geld opzij om later voor
zichzelf te kunnen beginnen.
Even een waarschuwing voor de lezer
die al in de startblokken staat om een
avondje in Ginza te gaan stappen: het
kan aardig in de papieren lopen. Je moet
er op rekenen dat een bezoek aan een
hostess-bar per persoon zeker 300 gul
den kost, maar het is net zo gemakkelijk
om een veelvoud daarvan stuk te slaan.
Declaraties
Het gros van de klanten van dit soort
luxueuze clubs, waarvan er in Ginza al
leen al 2000 zijn, behoren tot de 'shayizi-
ku', de gepnviligeerde werknemers met
een onkostendeclaratie, die op kosten
van de zaak uit kunnen gaan. Het is een
van de bijkomende aardigheden als je
hogerop komt in het bedrijf, namelijk
datje een steeds ruimere onkostendecla
ratie kunt inleveren. In het geval van
club 'Maria' schat eigenaar Sakata dat
ongeveer 70 procent van de rekeningen
rechtstreeks naar het bedrijf worden ge
stuurd.
Het Japanse bedrijfsleven spendeert
jaarlijks het lieve bedrag van vier biljoen
yen (zestig miljard gulden) aan amuse
ment. Het is merkwaardig hoe er met
geld wordt gesmeten door dezelfde be
drijven die hun werknemers per circu
laire op het hart drukken om potloden
tot de laatste centimeter te gebruiken.
Tegenstrijdig? Toch niet. In de ogen van
het management zijn dat onontkoomba
re bedrijfskosten.
Voor een deel fungeert de 'waterhan
del' als een uitlaatklep voor de spannin
gen op het werk. In de bars en eethuisjes
kunnen gefrustreerde werknemers uit
huilen aan de moederborst van 'mama
san', de matrone-achtige eigenaresse
van het etablissement in kwestie. Onder
de walm van (niet zelden bewust gesi
muleerde) dronkenschap kun je einde
lijkje collega of afdelingschef eens flink
de waarheid te zeggen. De volgende dag,
zo is de ongeschreven regel, zyn de on
der invloed van alcohol gedane ontboe
zemingen vergeten en vergeven.
In de 'waterhandel' wordt zelden echt
onderhandeld. Het is meer een kwestie
van het smeden van de persoonlijke
banden die voor het soepel functioneren
van hét werk onontbeerlijk zijn. Japan
ners hebben een hekel aan geschreven
memo's en zijn zeker zo geïnteresseerd
in de vraag of een toekomstige relatie
een betrouwbare indruk maakt, als in
zijn zakelijke aanbod.
Kinderjaren
Voor alles is er in Japan een vaste tijd
en plaats, en als je iemand je ware ik wilt
tonen neem je hem 's avonds mee uit
eten en drinken. Het café is de enige
plek waar de Japanse man 'zichzelf kan
zijn,*en ook MOET zijn. Nuchterheid en
gereserveerdheid zijn er net zo uit den bo
ze als ze regel zijn in het dagelijks leven.
Voor de doorsnee huisvader betekent
het een tijdelijke terugkeer naar de kin
derjaren of de pubertijd. Ze gieren van
de lach om de meest flauwe schunnige
moppen, en luidruchtig kwelen ze
smartlappen en volksliedjes uit de pro
vincie waar hun stamboom zijn wortels
heeft. Even alle remmen los, in een sa
menleving die aan elkaar hangt van on
derlinge plichten en regels.
Moeder de vrouw, als altijd thuis met
het kroost, ziet het allemaal aan met een
mengsel van berusting en deernis. Ge
voelens van afgunst bekruipen haar
maar zelden. Volgens een eerder deze
maand gepubliceerd onderzoek heeft 90
procent van de vrouwen 'begrip' of'enig
begrip' voor de noodzaak van de avond
lijke escapades van manlief.
De ideale echtgenoot is voor veel Ja
panse vrouwen een man waar je zo min
mogelijk last van hebt. Dus wordt de
'waterhandel' eerder gezien als een wel
kome aanvulling op het huwelijk dan
een bedreiging daarvoor.
Sayoko (links) en Namekimi, twee aanstaande geis- gen rustiek 'theehuis' in de Japanse stad Kyoto. Hier zijn vrouwen de baas.
ha's op weg naar een feestje.
