'Zonder betekenis is niet nihilistisch'
Zeven Oscars voor 'Out of Africa'
«èéLÊL
Regisseur Willem van de Sande Bakhuijzen:
'Snel steun voor de
speelfilmindustrie'
PODIUMBLIK
DINSDAG 25 MAART 1986
KUNST
PAGINA 21
Ook Nederlandse animatiefilm in de prijzen
Monique v.d. Ven en Cas
Baas in 'Zonder betekenis'
Terry Johnson, geregis
seerd door Willem v.d. Sande
Bakhuijzen.ffoto Leo van Velzrn)
Raad voor de Kunst:
DEN HAAG (GPD) - Minister1
Brinkman van cultuur moet maat
regelen nemen waardoor de speel
filmindustrie haar positie kan ver
beteren ten opzichte van het video-
bedrijf en de omroep. Deze 'thuis-
media' dragen slechts 10 procent
by in de produktie van speelfilms,
terwijl zij 90 procent van de afzet
markt van films voor hun rekening
nemen. Dat is een scheefgegroeide
verhouding.
Dit zegt een 'opgeschrikte' Raad
voor de Kunst in een advies over
het vorige week verschenen rap
port 'Film en Publiek', een onder
zoek in opdracht van het ministe
rie van welzijn, volksgezondheid
en cultuur naar het publiek en de
distributiekanalen van film'in Ne
derland.
Overheidsmaatregelen die deze
scheefgroei zouden moeten tegen
gaan, blijven uit, aldus de Raad
voor de Kunst. Het plan van de mi
nister om een derde deel van de au
teursrechten die binnenkomen na
doorgifte van Nederlandse pro
gramma's via het Belgische kabel
net, te bestemmen voor de Neder
landse speelfilm draagt niet by tot
een oplossing. De omroep zal haar
eigen belangen laten prevaleren
boven die van de speelfilmindus
trie.
Het zou wél effect hebben om
eindelijk de illegale videomarkt
eens aan te pakken. De illegale vi
deo-omzet beslaat 56 procent van
de totale videobranche. De gederf
de inkomsten worden geschat op
60 tot 140 miljoen gulden. Deze pi
raterij dupeert het bioscoopbedryf
Op een andere manier kunnen de
bioscopen eveneens tegemoet wor
den gekomen: belemmeringen in
de broodnodige sanering van de
bioscoopzalen moeten worden
weggenomen. Dat speelfilms via
televisie en video een veel ruimere
verspreiding krygen dan vroeger.
is op zichzelf toe te juichen, maar
in de bioscoop zyn de vertonings
mogelijkheden toch het beste. Bo
vendien zouden bioscopen en film
huizen vanwege het toenemende
aandeel van kunstzinnige films in
het totale "bioscooprepertoire" on
der hetzelfde BTW-tarief moeten
vallen als boeken en tijdschriften.
Het gevaar waarin de speelfilm-
produktie zich bevindt, moet wor
den afgewend. Als dit niet gebeurt,
zullen televisiekijkers binnenkort
alleen nog maar buitenlandse
speelfilms op hun scherm aantref
fen. aldus de Raad voor de Kunst
Redactie Pieter C: Rosier
LEIDEN - Toneel en dans deze
week in de Leidse theaters.
Liefhebbers van de Franse
schrijver Jean Anouilh zullen
zich donderdagavond ongetwij
feld naar de Leidse Schouwburg
reppen, waar de nog immer po
pulaire Mary Dresselhuys te zien
is in het uit 1939 daterende
'sprookjesachtige blijspel' 'Leo
cadia'. Belangrijke rollen zijn in
deze vrije produktie ook wegge
legd voor de steeds meer op de
voorgrond tredende (film)actrice
Manouk van der Meulen, voor
Huub Stapel, voor Jaap Hoog-
stra en voor Henk van Ulsen.
'Leocadia' behoort tot Anouilhs
'pieces roses', waarin fantasie en
humor een ruimer aandeel heb
ben dan in zijn 'pieces noires'.
waartoe o.m. 'Le voyageur sans
bagage' en Antigonegerekend
kunnen worden. Anouilhs levens
beschouwing is overdreven pessi
mistisch, waardoor zelfs de 'pie
ces roses' vrij somber zijn ge
kleurd. Het zijn bijna alle dra
matische verbeeldingen van het
volgens de schrijver allesbehalve
benijdenswaardige lei>enslot van
de mens, die, zoekend naar zui
verheid en geluk en naar
werkelijk contact met de mede
mens, daarin vaak belemmerd
wordt materiele omstandigheden
en door de structuur van het ei
gen karakter.
In het door Mary Dresselhuys
vertaalde en door Adrian Brine
geregiseerde stuk heeft de jonge
prins Albert gedurende drie da
gen de grote liefde van zijn leven
beleefd met de zangeres Leoca
dia. Sinds haar plotselinge dood
is hij ontroostbaar. In diepe me
lancholie dwaalt hij dagelijks
langs de oorden, waar hij met
Leocadia heeft vertoefd. De her
togin, zijn tante en goede fee.
heeft in haar park al deze oorden
na laten bouwen om Albert te hel
pen zijn herinneringen levend te
houden. Ze heeft zelfs een spre
kend op Leocadia gelijkend per
soontje het kasteel binnenge
haald om op die manier Alberts
verloren liefde te doen opleven.
En zij, de eenvoudige hoeden
maakster Amanda, is het die Al-
bert van zijn liefdesmelancholie
afhelpt, zij het op een geheel an
dere wijze dan zijn excentrieke
tante had gedacht.
'Zonder betekenis'
Willem van de Sande Bakhuij
zen maakte bij het Rotterdamse
theatergezelschap F Act zijn re
giedebuut met 'Zonder betekenis'
van Terry Johnson. Opmerkelijk
is dat Monique v.d. Ven in deze
produktie een rol kreeg toebe
deeld, het toneeldebuut van deze
filmactrice. 'Zonder betekenis' -
het stuk ging in 1982 in Londen
in première - speelt op een dure
hotelkamer in een zomernacht in
New York anno 1953. Het gaat
om de confrontatie tussen drie
mannen en een vrouw, die ieder
op hun gebied de top hebben be
reikt en derhalve het symbool
zijn van een waargemaakte
droom. Een debat met filosofisch
getinte vragen vormen de inhoud
van deze fictieve ontmoeting tus
sen de vier personages, wier over
eenkomsten met historische figu
ren als Joe McCarthy, Albert Ein
stein, Marilyn Monroe en Joe Di-
Maggio op de achtergrond mee
spelen. Elders op deze pagina een
gesprek met de regisseur van de
ze produktie, die op woensdag
en donderdagavond is te zien in
het LAK-theater.
Krisztina de Chatel
Krisztina de Chatel, die door
de strikte toepassing van de prin
cipes van de minimale dans de
naar Peter Vermeulen. In deze
produktie wordt gebruik ge
maakt van een fragment uit
'Canto Ostinato' van de compo
nist Simeon ten Holt.
Was het tijdens het Holland
Festival van vorig jaar uitge
brachte werk Fold een muur van
aarde, waarmee De Chatels dan
sers een ware uitputtingsslag le
verden, nu is het de kracht van
een stormwind, waartegen de
dansers zich staande moeten hou
den. Suggereren de bewegingen -
bekkens worden naar voren ge
duwd, het bovenlichaam naar
achteren gebogen - aanvankelijk
een hevige weerstand van de
lucht, als na drie kwartier drie
grote windmachines met donde
rend geraas worden aangezet en
de muziek tot een enorm volume
aanzwelt wordt de opgeroepen
suggestie realiteit. De vijf dan
sers zijn gekleed in zwarte pak
ken. Langzaam komen ze in be
weging en verplaatsen ze zich in
rechte banen, eerst frontaal en
vervolgens met de rug naar de
uitgeschakelde windmachines.
Op deze wijze ontstaat een strak
ke compositie van toenadering
en verwijdering, waarin de be
wegingspatronen beperkt blijven
tot drie grondthema's. In deze
grondthema's weerspiegelen zich
de voortekens van menselijke
reacties op een hevige wind, die
tenslotte aanwakkert tot storm
kracht. En daar moeten de dan
sers dan tegenop zien te tomen.
Een spektaculair karwei.
ROTTERDAM/LEIDEN -
In 'Zonder betekenis' van
de Engelse schrijver Terry
Johnson gaat het om de
confrontatie tussen vier
mensen, die ieder op hun
gebied de top hebben be
reikt. Op een nacht in het
New York van 1953 heeft
een ontmoeting plaats tus
sen de senator, de profes
sor, de actrice en de honk
baller. Een debat met filo
sofisch getinte vragen vor
men de inhoud van deze
fictieve ontmoeting tus
sen deze drie mannen en
één vrouw, wier overeen
komsten met historische
figuren als Joe McCarthy,
Albert Einstein, Marilyn
Monroe en Joe DiMaggio
op de achtergrond mee
spelen. Zo demonstreert
de actrice met behulp van
eenvoudige attributen de
relativiteitstheorie aan de
professor. Deze rol van de
actrice wordt gespeeld
door Monique van de Ven,
die hiermee in een toneel
stuk debuteert. Morgen en
donderdag staat deze F
Act-produktie in het LAK.
Het Rotterdamse F Act biedt
aankomende regisseurs de gele
genheid om op professionele wij
ze een kleine-zaalproduktie te
realiseren. Regisseur Willem van
de Sande Bakhuijzen, die eerder
onder meer bij de Haagse Come-
die 'Verscheurde liefde' van Sam
Shcpard en bij de toneelvereni
ging van het studentencorps 'Mi
nerva' 'Oh pa, arme pa van
Kopit regisseerde, is enkele da
gen na de première van zijn F
Act-produktie bereid tot een ge
sprek.
De naam Willem van de Sande
Bakhuijzen verbind ik met caba
retgroep '1983', die in 1983 het
Leids Cabaretfestival heeft ge
wonnen. Een niet alledaagse
combinatie: cabaretier - toneelre
gisseur.
"Ik ben geen cabaretier. Dat
optreden is een uit de hand gelo
pen grap geweest; zo even tus
sendoor hebben we aan het festi
val deelgenomen. Toen we een
maal hadden gewonnen, zijn we
daarmee maar doorgegaan. In to
taal zijn er drie programma's ge
weest: 'Sommige adviezen', 'De
man van draad' en 'Dilswater' -
ja, het was een wat inspannende
grap. Voor mezelf was het wel
goed om te spelen en aldus te er
varen, wat het is om voor publiek
te staan en wat voor moeilijkhe
den er by de interactie tussen to
neelvloer en zaal kunnen zyn".
Naast de regie heb je ook de
vertaling van dit stuk verzorgd -
waren daarbij specifieke proble-
"Ach, een paar simpele dingen
heb ik gewijzigd. Alles, wat te
zeer plaatsbepalend was, heb ik
bijvoorbeeld iets abstracter ge
maakt. Ik erger me altijd aan
voorstellingen, waarbij de Engel
se namen nog staan. Maar we
spreken toch Nederlands, denk
ik dan. Niet dat het nu in Bus-
sum of zo moet spelen; dat
maakt het ook weer plaatselijk.
Het wordt daarmee direct naar
iets toegetrokken. Dit stuk speelt
wel in New York, maar dat hoeft
niet op de voorgrond te dringen.
Volgend jaar ga ik bij de Haagse
Comedie een stuk van Noël Co
ward doen, dat ik ook weer zelf
ga vertalen. Er is al wel een verta
ling maar die is te erg voor woor
den".
Het in eigen hand houden van
de vertaling wordt een vast ken
merk van jouw werkwijze?
"Absoluut. Bij vertalen moetje
natuurlijk wel eens interprete
ren. Watje echter vaak ziet, is dat
de vertaler zich tussen de tekst
en de vertaalde versie dringt'en
daar zyn eigen ei in kwijt wil.
Ik probeer zo trouw mogelijk
aan de Engelse tekst te blijven en
hem zo te vertalen, dat er een
zelfstandig Nederlands ontstaat.
Als er geïnterpreteerd moet wor
den, omdat een keuze onvermij
delijk is, dan maak ik die keuzes
liever zelf, want ik heb een plan
met dat stuk. Hier in dit stuk wa
ren een paar moeilijk te vertalen
passages, met name de volgende
claus, waarin ook de titel 'Insig
nificance' zit: 'Wij ervarert onze
nietigheid en wij ervaren onze
eenzaamheid, maar het wonder
is dat we het betekenisloze niet
ervaren'. Het origineel had hier
een soort openheid, en ik houd er
van, als iets ruimte heeft op to
neel en verschillende interpreta
ties mogelijk zijn. 'Insignificant'
kun je al op twee manieren verta
len: betekenisloos en onbedui
dend. Het gevaar van die claus
was nu, dat men het zou opvat
ten als: het leven is zonder bete
kenis. En dat wordt er niet mee
gezegd - er wordt alleen de vraag
opgeworpen, of wij kunnen we
ten, of het betekenis'heeft of niet.
Die openheid moest op de een of
andere manier ook in de verta
ling komen. Het behoort tot de
belangrijkste tekstfragmenten
uit het stuk, waarin één van de
grote portees er van verwerkt is.
Door dat vertalen kom je heel
goed in het stuk; tijdens de repe
tities kwam ik er achter, dat ik
het in zijn geheel uit mijn hoofd
kende. Dat vergemakkelijkte het
regiewerk. 's Ochtends reed ik al-
tyd met Monique (van de Ven)
naar Rotterdam; zij nam haar
tekst door en ik kon dan de ande
re rollen aangeven.
De titel heb ik het eerst ver
taald. Tak, dacht ik, dat neem ik.
dat is een mooie titel. Waar het
op neerkomt, (en dat keert eigen
lijk ook terug in het decor) is dat,
welk sluitend concept je om het
stuk heen probeert te trekken, er
toch elke keer iets ontsnapt. Het
stuk telt niet op, het switcht - het
gaat over alles en niets tegelijk.
Rond al die delen, die op zich
voelbaar, reëel enz. zijn, probeer
je een cirkel te trekken, en dan
ontsnapt er telkens wat. 'Zonder
betekenis', is niet nihilistisch. Ie
dereen probeert nu eenmaal zijn
constructie te maken, hoe de we
reld en het leven in elkaar zit.
Dan gebeurt er iets, waardoor die
constructie omver dondert. Ge
volg: een soort vacuüm en je
maakt weer een nieuwe con
structie, waarin dat nieuwe past,
enz. Die constructies zijn con
structies, en niet het leven zelf.
Volgens my is de professor daar
in het verst, die zo langzamer
hand het punt bereikt heeft, dat
er geen nieuwe constructie meer
in de plaats kan komen. Wat
blijft er daarna over: het toeken
nen van betekenis of niet-beteke-
nis is dan niet meer aan de orde".
Waarom ben je van de oudste
versie uitgegaan?
"Op een paar plaatsen heb ik
uit beide versies een aantal tek
sten geleend. Het grote verschil
is, dat ik van het einde een mix
van de twee versies, een combi
natie van de beste elementen heb
gemaakt. De verandering komt
ongeveer op het volgende neer -
de professor is ergens bang voor.
Iedereenmag dat naar eigen
goeddunken interpreteren. Voor
mij is dat niet zo zeer de angst
voor de kernoorlog, voor de apo-
calyps, maar meer de angst, dat
het hem niet meer kan schelen.
Het einde met die sterrenhemel
hebben wij vrij impulsief be
dacht. Aanvankelijk wilde ik
iets, dat leek op het ontstaan van
een vacuüm, een soort implosie,
alsof alles oplost. In filmtermen
vertaald zouden we hier zitten,
en dan losten de wanden op, dan
losten de wolken op
Hoe is deze door F Act geboden
kans bevallen?
"Heel goed - ik heb een onge
looflijk goede tijd gehad en we
hebben in het grootste vertrou
wen samengewerkt. Om nu al te
zeggen, wat ik er van geleerd
heb, is nog moeilijk - voor mij
bestaat een groot verschil tussen
mijn produktie bij de Haagse Co
medie en deze regie. Ik voel, dat
ik een stuk verder ben".
Verder?!
"Het belangrijkste is, dat ik
veel meer gebruik heb kunnen
maken van vorm als concrete
houvast voor acteurs. Daarmee
spreek ik niet over vormgevings-
geweld. In Den Haag heb ik na
melijk erg op het gevoel gewerkt,
'waardoor de voorstelling bijzon
der kwetsbaar was. Bij wijze van
spreken één op de vier keer sloeg
men steil achterover, maar die
andere drie keer was de voorstel
ling gewoon niet goed.
In dit stuk probeer ik de men
sen meer houvast te geven, zodat
er nog steeds een aanvaardbare
voorstelling staat, ook als het on
vermijdelijk een avond eens een
keer niet gaat.
Ik houd van geloofwaardig
heid, ik houd er van, als ik men
sen van vlees en bloed zie - maar
dat mag niet meer zo tegenwoor
dig, geloof ik. Wat ik geprobeerd
heb (en daar moet ik me zelf
steeds verder in ontwikkelen), is
om het geheel boven dat realis
me uit te tillen door het kiezen
van niet-natuurlijke mis en scè-
ne's of niet-natuurlijke vomen.
Het zou kunnen, dat ik daarmee
in dit stuk nog iets te voorzichtig
ben geweest. Hoewel er volgens
my zo veel 'plaatjes' in zitten, die
meer vertellen over wat er op het
toneel aan de hand is dan alleen
de acteurs spelen. Er zit voor
mijn gevoel genoeg in. dat het
meer laat zijn dan alleen maar
vier mensen, die het af en toe
moeilijk hebben".
Waarom wordt eigenlijk de re
latie tussen de personages en de
vier historische figuren onder
meer in het programmaboekje
toch nog er bij gehaald?
"Daar kom je niet om heen.
Ontkennen zou onzin zijn; er zit
ten in de tekst te veel verwijzin
gen naar feitelijkheden als e=m-
c2, de rok, die opgeblazen wordt,
uit 'The Seven Year Itch', de
Commissie voor onamerikaanse
activiteiten enz. De knipoog naar
de historische figuren is er - ik
wil dat niet ontkennen en tege
lijk ook niet met imitaties
werken. Het heeft iets van: de
mensen zijn niet wie ze zijn - het
decor is niet wat het is. Van be
paalde biografische achtergrond
gegevens hebben we dan ook ge
bruik gemaakt".
Monique van de Ven speelt dus
niet Monroe, maar 'de filmactri
ce'. Haar kennen we echter ook in
werkelijkheid als filmactrice, zo
dat dat gegeven ook nog op een
heel aparte manier functioneert:
met name als ze bij haar opkomst
zegt: Herkent u mij niet?
"Ik heb daar nooit op die ma
nier gebruik van gemaakt, ben
me echter wel bewust geweest,
dat het zo zou kunnen werken".
Is dit een voordeel?
"Wel, ik ben daar heel voor
zichtig geweest; ik respecteer
Monique als actrice en niet als
naam. Ik heb me steeds proberen
te onthouden van alles, wat met
gebruik-maken van haar naam
van doen had. Daarvoor respec
teer ik haar te veel als mens. Een
publicitaire toer bouwen rond
haar meedoen wilde ik ook niet -
laat het stuk zich zelf maar bewij-
WIJNAND ZEILSTRA
Kees Fens erelid
Academie in Gent
GENT (ANP) - De Koninklijke
Academie voor Nederlandse Taai
en Letterkunde in Gent heeft prof.
Kees Fens benoemd tot buiten
lands erelid. Fens volgt de onlangs
overleden Garmt Stuyveling op.
Fens staat sedert jaren in Neder
land en Vlaanderen bekend als lite
rair criticus en essayist. Hij werd
onderscheiden met diverse pryzen,
onder andere die der literaire kri
tiek en de tweejaarlijkse onder
scheiding van de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde in Lei
den. Hij is als hoogleraar Neder
landse letterkunde verbonden aan
de Katholieke Universiteit in Nij
megen.
Prof. Fens werkt al sinds de ja
ren zeventig als literair criticus bij
de Volkskrant. Sinds 1 november
1984 is hij bij deze krant vaste me
dewerker. Fens, die geen academi
sche graad heeft, werd driejaar ge
leden benoemd als hoogleraar aan
de Katholieke Universiteit van Nij
megen op grond van zijn bijzonde
re verdiensten als literair criticus.
Manouk
van der
Meulen
in
Anouilhs
'Leocadia'
fotopr
leden van haar groep onderge
schikt maakt aan ruimtelijke
composities van bewegingspatro
nen, heeft zich in de loop der ja
ren een vooraanstaande plaats
in de rij van Nederlandse choreo
grafen verworven. Van De Cha
tel is bekend dat zij in haar werk
stukken muziek, dans en beelden
de vorming zo veel mogelijk tot
een éénheid tracht te maken.
Haar nieuwste produktie, 'Ty
phoon', die vrijdag- en zaterdag
avond in het LAK-theater gaat,
is ontstaan uit een nauwe samen
werking met de beeldend kunste
LOS ANGELES (AP/UPI) - De
korte Nederlandse animatiefilm
Anna en Bella heeft gisteravond in
Los Angeles een Oscar gekregen.
De meeste Oscars, zeven stuks,
gingen naar de film 'Out of Africa'
met Robert Redford en Meryl
Streep.
De beste buitenlandse film was
'The Official Story' uit Argentinië,
het verhaal over een vrouw die er
achter komt dat haar geadopteerde
dochter in werkelijkheid het ont
voerde kind is van een vroegere
politieke gevangene. Het was de
eerste Zuidamerikaanse film die
ooit een Oscar kreeg.
De derde buitenlandse film die
in de pryzen viel tijdens het Ameri
kaanse culturele hoogtepunt van
het jaar was de Japanse verfilming
van het koningsdrama 'King Lear',
onder de titel Ran. De film van re
gisseur Akiro Kurosawa kreeg de
prijs voor de beste kostumering.
'Out of Africa' viel in de prijzen
o.m. als beste film, met de beste re
gie, het beste script, de beste ac
teurs.
Tot ontsteltenis van de hele zaal
kreeg Steven Spielbergs 'The Co-
lor Purple' - die voor 11 Oscars was
voorgedragen - niet één onder
scheiding en is nu met The Tur
ning Point' uit 1977 de film die de
meeste nederlagen in de geschie-
Vier gelukkige Oscar-winnaars: v.l.n.r. beste acteur William Hurt (Kiss of the Spider Woman), beste onder
steunde actrice Anjelica Huston (Prizzi's Honor), beste Octrice Geraldine Page The Trip to Bountiful) en
producent van de beste film Sydney Pollack (Out of Africa). (foto ap>
denis van de Oscars heeft moeten haar Oscar voor beste actrice, voor moseksueel etaleur in The Kiss of
incasseren. haar rol van weduwe in 'The Trip the Spider Woman'.
Geraldine Page de moeder in to Bountiful'. William Hurt werd Een ere-Oscar werd toebedeeld
Woody Aliens 'Interiors' kreeg na beste acteur voor zijn buiten zyn aan Paul Newman voor zijn werk
zeven vergeefse pogingen eindelijk normale kader vallende rol als ho- in het algemeen.
Krisztina de chatel: gevecht tegen windmachines (foto Pr>
