Dokter ik
word toch
wel weer
wakker?'
Narcosefouten steeds schaarser
ZATERDAG 22 MAART 1986,
PAGINA 23
Nog maar enkele tientallen jaren geleden werd de
anesthesist beschouwd als het hulpje van een chirurg, die op
commando met ether in de weer was. Nu wordt zijn vak al
lang gezien als een medisch specialisme. Hij heet
tegenwoordig zelfs anesthesioloog. Maar vertrouwd wordt
de anesthesist lang niet altijd. Zeker niet door de patiënt die
aan het narcosegas moet. Blijft zo'n anesthesist wel op je
letten? En hoe zit het met die narcose-doden? Zijn er nog
steeds zoveel?
Natuurlijk, er is heel wat verbeterd op het gebied van de
anesthesie. Maar het is niet denkbeeldig dat er in de
toekomst meer fouten worden gemaakt. Want door
bezuinigingen verdwijnen er steeds meer anesthesisten uit
de operatiekamers. En dat in een tijd dat de operaties
ingewikkelder worden.
door Greetje van der Veen
Daar lig je dan. Je moet worden ge
opereerd en de zenuwen-beginnen
te werken. Niet vanwege de kwaal,
want ach, die is niet levensbedrei
gend. De narcose is het, die een lich
te paniek veroorzaakt. Moet je echt
onder totale verdoving? Kan het
niet plaatselijk zodat je er gewoon
bij bent? Moet je je werkelijk wil
loos aan het verdovingsgas laten
leggen? Wie garandeert je datje niet
teveel van dat gas krijgt? Stel dat er
iets mis gaat. Je hoort er misschien
niet vaak van, maar natuurlijk wor
den er fouten gemaakt. De witte
maffia houdt dat gewoon stil, denk
je wantrouwend.
Nog voordat de narcotiseur langskomt
om je een en ander uit te leggen, wordt
de vrouw naast je gereedgemaakt voor
een operatie. Sieraden af. kunstgebit uit.
nagellak verwijderd, make-up af. Ze
heeft al een vale kleur als ze in een soort
doodshemd wordt gestoken en een paar
I witte sokken aan krijgt. De aanblik is
j niet geruststellend. De narcotiseur ver
telt wat je weten wilt, maar omdat je te
weinig kennis van zaken hebt moet je op
zijn woorden afgaan als hij zegt dat het
in jouw situatie echt veel beter is om een
algehele narcose te ondergaan. „Neemt
u van mij aan-, u wordt nooit zo goed be
waakt als onder narcose", zegt de lie
verd.
i Als de volgende dag het hele gebeuren
achter de rug is, grijns je om je eigen
angst. En geneer je je een beetje. Want
eigenlijk is het toch een luxe om je zor
gen te kunnen maken over de verdo
ving. Als je 'n levensbedreigende ziekte
had, zou je waarschijnlijk niet eens over
j de narcose hebben nagedacht. Er liggen
inmiddels twee nieuwe vrouwen bij je
op de kamer. Bij beiden komt de anes-
j thesist langs. De een vraagt: Dokter, ik
word toch wel weer wakker hè?". De an
der hoor je zeggen: ,.U zorgt er toch wel
voor dat ik niet tijdens de operatie wak
kerword?".
Narcose heeft voor veel mensen iets
beladens. De honderden anesthesie-do-
den, waarvan de Utrechtse professor
Smalhout ooit melding maakte, spoken
nog altijd rond. Berichten over een te
kort aan anesthesisten, over buitenland
se narcotiseurs die amper onze taal spre
ken en van de ene operatiekamer naar
de andere rennen om tegelijkertijd twee
of drie patiënten in de gaten te houden,
zijn nog steeds niet uit de herinnering
verdwenen. En een verhaal over een
vierjarig kind dat door een narcosefout
sterft tijdens een operatie aan een been.
draagt ook niet bij tot een positieve kijk
op de anesthesie.
Veel verbeterd
De angst is dus verklaarbaar. ..Maar
die komt wel voort uit onwetendheid",
zegt drs. Hans Wesenhagen (42). coordi
nator van het anesthesicteam in het Gro
ninger Academisch Ziekenhuis en oplei
der van artsen tot anesthesist in dat zie
kenhuis. „Er is de afgelopen tien jaar
heel wat verbeterd op het gebied van de
narcose. Er is meer goede bewakingsap
paratuur en de middelen die de patiënt
krijgt toegediend zijn enorm verfijnd.
De kans dat je weer wakker wordt is veel
groter dan 99 procent, de mogelijkheid
dat je per ongeluk tijdens de operatic-
wakker wordt is nihil. En een teveel aan
bewustzijnsverlagende middelen heelt
nooit tot gevolg dat je in een coma raakt
of sterft. Het betekent alleen dat het iets
langer duurt voordatje bijkomt", zo stelt
hij zijn patiënten keer op keer gerust.
En om een angstige patiënt duidelijk
te maken dal de narcotiseur de gang van
zaken bestuurt en in de hand heeft zoals
een piloot z'n vliegtuig, zegt hij er wel
eens bij. „Als u tijdens de operatie even
pijnloos wakker wilt zijn, kan dal wel. Ik
kan u op elk gewenst moment wekken
en kristalhelder krijgen of laten doorsla
pen".
Wesenhagen krijgt bijna elke dag met
bange mensen te maken en hij realiseert
zich dat werkelijke angst in een kort ge
sprek een dag voor de operatie, bijna
niet weg te nemen is. „Het maakt na
tuurlijk niet uit of je vertelt dat er slechts
in één op de 40 000 gevallen een compli
catie is. Mensen worden daardoor niet
gerustgesteld. Ze denken: stel dat ik die
ene ben. Als mensen echt panisch blij
ven, besteed je meer tijd aan de gesprek
ken. Ik ben met een kind dat ontzettend
angstig was voor de narcose wel een
week beziggeweest. Ik heb elke dag met
hem gepraat, we hebben nagespeeld wat
er zou gebeuren in de hoop hem op die
manier vertrouwd te maken met de si
tuatie".
Modern
„Het is ook niet nodig om bang te zijn
We hebben zeer moderne elektronische
controle-apparaten die de ademhaling,
bloeddruk en de polsslag in de gaten
houden. Als er maar even iets niet loopt
zoals het moet, gaan er toeters en bellen.
En dan kunnen we de zaak bijstellen. De
apparaten bewaken de patiënt, het ene
apparaat controleert het andere, en de
anesthesist controleert het controletoe
stel. Eigenlijk is het een heel gek vak. Je
bent voornamelijk bezig met kijken. Je
doet pas wat als er iets misgaat, maar je
moet ervoor zorgen dat er niets misgaat
Je hoeft nooit te vertrouwen op één ap
paraat. Als het ene faalt, neemt het ande
re het over. Je kunt zeggen dat er alleen
een complicatie optreedt als er twee din
gen tegelijk fout gaan. Als er iets kapot
is en je niet oplet. En dan nog is de com
plicatie meestal niet levensbedreigend".
Het staat vast dat er op het ogenblik
een aanzienlijke vermindering is van het
aantal doden bij operaties. Uit een arti
kei in het Tijdschrift voor Geneeskunde
enige tijd geleden is gebleken dat
dat aantal in tien jaar tijd zeer opvallend
is gedaald. Die daling is waarschijnlijk
niet alleen te verklaren door de verfij
ning van chirurgische technieken. Ook
de verbeterde anesthesie zal daaraan
hebben bijgedragen.
Hoeveel narcosedoden er jaarlijks zijn
is niet bekend. Er bestaan geen statistie
ken over. Bovendien is het "moeilijk te
achterhalen wat een narcose-dode is. Als
de anesthesist niet snel genoeg inspringt
na een fout van een chirurg en de patiënt
sterft, is dan de narcotiseur schuldig of
de chirurg? Het blijft ingewikkeld Dui
delijk is zo heeft ook prof. Smalhout
inmiddels beaamd dat er de laatste
tien jaar op het gebied van de anesthesie
ongelooflijk veel is verbeterd.
Drie soorten
De chirurg die zelf z'n patient een do
sis ether toedient en vervolgens gaat
snijden is al sinds de oorlog verleden
tijd. En een narcotiseur die constant in
een ballon moet knijpen om de patiënt
maar in slaap te houden kennen we ook
al tientallen jaren niet meer.
..Vroeger", zegt Hans Wesenhagen.
kreeg de patiënt een complete verdo
ving met een grote dosis van één middel
Nu krijgt de patiënt drie soorten midde
len. Eén om hem buiten bewustzijn te
brengen, een stof om de pijn te bestrij
den en een stol om de spieren te laten
verslappen en onbewuste reflexen te on
derdrukken. Die drie stoffen kunnen on
afhankelijk en in verschillende hoeveel
heden worden toegediend. Voor de nar
cotiseur blijft het zichtbaar hoe groot het
effect is van de toegediende stoffen De
controle-apparaten vertellen hoe de pa-
tiént de behandeling ondergaat. Door
het ademmengsel bij te stellen of nog
iets toe te dienen kan de anesthesie zeer
nauwkeurig geregeld worden".
Een flinke stap vooruit in de anesthe
sie is de mogelijkheid om bijna alle ope
raties regionaal te verdoven. Menig chi
rurg is daar niet happig op. omdat hij
graag in alle rust zijn gang gaat en bang
is dat de patiënt onrustig wordt zodra er
maar even iets anders loopt dan gebrui
kelijk is. Maar de anesthesist beslist, en
hel komt steeds meer voor dat patiënten
wakker hun eigen operatie volgen en
met een ontspannend muziekje op het
hoofd in zich laten snijden. Wie graag re
gionaal verdoofd wil worden, moet dat
van tevoren met de anesthesist bespre
ken. Maar dat het kan. wil niet altijd zeg
gen dat het ook gebeurt, want soms is
een korte algehele lichte narcose te ver
kiezen boven een regionale verdoving
Het is afhankelijk van de conditie van de
patiënt en de soort operatie.
Zware operatie
Wie een zware operatie moet onder
gaan kan er in veel ziekenhuizen op re
kenen dat er een anesthesist aan te pas
komt die in dat soort operaties gespecia
liseerd is. Zo is het niet ongewoon dat bij
langdurige operaties twee of drie anes
thesisten aanwezig zijn. Dat duidt er op
dat de ziekenhuizen ruim in de anesthe
sisten zitten, maar dat is niet zo. Zeker
de academische niet. Onlangs moesten
wegens bezuinigingen vijf van de 24
anesthesisten in het Academisch Zie
kenhuis in Groningen verdwijnen. En
omdat er steeds minder geld is voor we
lenschappelijk onderzoek (er kan per
persoon nog maar een paar uur per week
aan worden besteed) is het voor steeds
minder anesthesisten nog interessant
om in een academisch ziekenhuis te
werken Temeer omdat in een acade
misch ziekenhuis minder wordt ver
diend dan in een ander ziekenhuis.
Hoewel er voldoende jonge anesthe
sisten zijn die hun opleiding hebben af
gerond, nemen ziekenhuizen soms hun
toevlucht tot buitenlandse narcoti
seurs Uiteraard zijn die mensen ook
kundig, maar het loopt vanwege de taal
barrière gewoon een tijdlang minder
soepel. „De grootste frustratie van een
anesthesist in een academisch zieken
huis is dan ook dat er een situatie aan
het ontstaan is waarin onvoldoende spe
cialisten en hulpkrachten aanwezig zijn
bij een operatie", zegt Wesenhagen
..De chirurgische technieken worden
steeds beter. Er kan steeds meer en dat
betekent dat er steeds grotere en langdu
riger operaties gedaan moeten worden
met een steeds geringer aantal mensen
Waar we dus blij mee zijn is dat er hard
gewerkt wordt aan de ontwikkeling van
een controlë-apparaat dat zelf denkt Die
apparaten geven nu 100 signalen, waar
van er 99 normaal zijn en waarvan er een
onjuist is. Die 99 willen we niet weten,
maar die ene moet de machine eruit ha
len. Dan hoef je als anesthesist niet
steeds jc aandacht te richten op iets wat
normaal blijkt te zijn. Je kunt je dan be
zighouden met de dingen die echt nodig
zijn. Als een operatie lang duurt zou dc
machine een deel van het werk kunnen
doen dat nu door drie mensen wordt ge
Nooit alleen
„De anesthesisten vinden dat er nog
steeds een tekort is aan specialisten op
dit terrein, maar de maatschappij vindt
kennelijk van niet Kijk, je wordt nooit
alleen gelaten op de operatietafel, maai
er zijn niet genoeg narcotiseurs om er bij
iedere operatiepatient continu een aan
wezig te laten zijn. Door het financieel
tekort komt het voor dat bij de eenvou
diger operaties een anesthesist soms
twee mensen tegelijk in de gaten houdt
Dat hoeft niet erg te zijn. maar ideaal is
het niet".
..Ik kan zelfs niet garanderen dat het
nergens voorkomt dat de narcose door
een niet-anesthesist wordt toegediend
In de grote ziekenhuizen komt dat niet
voor. maar in de kleine is dat niet voor
honderd procent zeker Maar het is ook
weer niet zo dat de kleine ziekenhuizen
per definitie slechter in de mensen of in
de apparatuur zouden zitten Het ligt er
maar aan hoe het geld wordt verdeeld.
Sommige kleine ziekenhuizen zijn ver
bazend goed uitgerust. Zowel met appu
ratuur als met mensen"
Wie ooit onder narcose is geweest,
heeft dat waarschijnlijk niet als onaan
genaam ervaren. Tenzij hij of zij zich na
dien beroerd heeft gevoeld en braaknei
gingen had. Die klachten kunnen te ma
ken hebben met het soort middel dat is
toegediend, met de conditie van de pa
tient en met de anesthesist. De ene anes
thesist werkt beter en liever met een be
paalde stof dan de andere. Patiënten reu
geren ook verschillend op dezelfde stof
Bovendien is het zo dat iemand die aan
alcohol, drugs of slaapmiddelen ver
slaafd is en plotseling geopereerd moet
worden, vaak een ongezonde dosis nar
cosegas moet hebben om hem onder zeil
te krijgen. En dat heeft weer tot gevolg
dat de kans op een beroerd gevoel
achteraf, groter is. Om die reden ook
worden mensen die niet acuut geope
reerd hoeven te worden wel eens naar
huis gestuurd met de mededeling dat ze
eerst een tijdje van de drank of de slaap
pillen moeten afblijven
Misselijkheid achteraf is dus geen uit
zondering, maar een half jaar lang moe
of duizelig zijn na een operatie hoeft niet
beslist met de narcosemiddelen te ma
ken te hebben. Het is niet onmogelijk,
maar bewezen is het verband niet
Dromen
Sommige mensen ervaren dat ze na
een narcose voortdurend hetzelfde dro
men. De anesthesisten gaan ervan uit
dat dit wel met de verdoving te maken
heeft. Maar verklaren kunnen ze he'
niet. Heel af en toe komt het voor dat
patiënten tijdens narcose ervaren wat er
om hen heen gebeurt. Zo wist eens ie
mand woordelijk de mop te herhalen die
de anesthesist en dc chirurg tijdens dc
operatie aan elkaar hadden verteld. Ook
is het voorgekomen dat een patient tij
dens een langdurige operatie opving dat
het er slecht uitzag en dat het medisch
team teneinde raad was in zijn pogingen
de patient tijdens de operatie in leven te
houden. De patient, die graag nog wilde
leven, is gaan bidden zo vertelde ze
achteraf en plotseling ging het beter
De operatie is verder goed gegaan.
De medici hebben voor die plotselinge
verbetering van de lichamelijke conditie
geen verklaring. Wesenhagen: „We we
ten niet alles van de hersenprocessen tij
dens een narcose. Het komt ook voor dat
mensen tijdens een operatie daarover
dromen en die dromen kloppen dan
weer niet met de werkelijkheid Hoe dat
komt weten we niet. Ma.ir dat zijn de ge
heimen van het leven. Er zijn middelen
waarvan we weten dat mensen ervan
gaan dromen, maar we weten alleen niet
van tevoren hoe. We kunnen niet zeg
gen: kom, we stoppen er een middeltje
in waarvan de mensen lekker gaan dro
men', zodat ze een soort filmpje voor on
derweg meekrijgen, net als tijdens een
vlucht over de oceaan"
