Vlamingen op tournee met
Jesus Christ Superstar'
Passieconcerten
Tender zet Leidse
Ijshal op stelten
Vrolijke
'Oidipous'
Vera Verzijden fraai in het Franse lied
Keuze uit verdienstelijk
werk Pim de Vroomen
DONDERDAG 13 MAART 1986
KUNST
PAGINA 31
LEIDEN - Met het paasfeest in
het vooruitzicht geven tal van
koren de komende weken hun
jaarlijkse passieconcerten.
Bachkoor Holland
Zo zal het in Leiden gevestigde
Bachkoor Holland op zaterdag
middag 22 maart in de Oude
Kerk in Delft de Johannes-Pas
sion van J.S. Bach uitvoeren. Be
halve het Amsterdams Kameror
kest werken mee de sopraan Bar
bara Schlick, de alt Hilke Hel
ling, de tenor (evangelist) Hein
Meens, de tenor (aria's) Kenzo Is-
hii, de bas (Christus) Max van
Egmond en de bas (aria's) Her
mann Chr. Polster. Aanvang
14.30 uur)
Charles de Wolffs koor treedt
op donderdagavond 27 maart en
op vrijdagochtend 28 maart in de
Leidse Pieterskerk aan om er
Bachs Matthaus-Passion ten ge
hore te brengen. Het Residentie-
Orkest zorgt in dit geval voor de
begeleiding. Voorts verlenen me
dewerking de sopraan Marianne
Koopman, de alt Hilke Helling,
de tenor (evangelist) Kurt Equii-
luz, de tenor (aria's) Peter Bar-
tels, de bas (Christus) Hermann
Chr. Polster en de bas (aria's)
Max van Egmond. Het program
ma vermeit voorts de namen van
Hans Broekman (orgel) en Ben
de Ligt gamba). Kaarten zijn
verkrijgbaar bij alle WV-be-
spreekbureaus, bij het Bureau
Bachkoor Holland en bij K&0.
Bachvereniging
De Nederlandse Bachvereni
ging zal dit jaar vijf uitvoeringen
verzorgen van de Matthaus-Pas
sion. De eerste is op 23 maart in
de St. Baafskerk in het Zeeuwse
Aardenburg, daarna gaat men
naar het Muziekcentrum Vre-
denburg in Utrecht (25 maart) en
vervolgens op 27, 28 en 29 maart
naar de Grote Kerk van Naarden.
De vocale solisten zijn de tenor
(evangelist) Howard Crook, de
bas (Christus) Harry van der
Kamp, de sopraan Gillian Fisher.
de counter-tenor James Bow
man, de tenor Mark Tucker en de
bas Peter Kooy. De leiding be
rust bij Jos van Veldhoven. De
uitvoering op Goede Vrijdag is
uitverkocht.
Ex Animo
De chr. oratoriumvereniging
'Ex Animo' geeft dinsdagavond
25 maart in de Leidse Stadsge
hoorzaal een uitvoering van de
Matthaus-Passion. De medewer
kenden zijn de sopraan Lenie
v.d. Heuvel, de alt Ananda Goud.
de tenor (evangelist) Chris van
Woerkom, de tenor Alex Ver
meulen, de bas (Christus) Cor
Niessen en de bas Joep Bröche-
ler. Voorts werken mee Jaap
Sietsma (viola da gamba). Ada
v.d. Bent (orgel, continuo) en Ge
rard Bal (orgel). Het Jongens
koor van 'Ex Animo' en het Was
senaars Jongenskoor verschij
nen ook op het podium. Het
Randstedelijk Begeleidings Or
kest is eveneens van de partij.
Het geheel wordt geleid door
Wim de Ru. Aanvang 19.15 uur.
Sempre Crescendo
Het studentenmuziekgezel
schap 'Sempre Crescendo' laat
zich in deze passietijd ook niet
onbetuigd. Marigaalkoor en or
kest zullen op vrijdagavond 21
maart in de Leidse Lokhorstkerk
een uitvoering geven van de Jo
hannes-Passion. De solisten zijn
Marianne Koopman (sopraan).
Anke Zuithoff (alt), Ruth Pos
(evangelist). Piet Korteknie
(Christus) en Wim van Meeuwen
(basaria's). De leiding berust bij
Bastiaan Blomhert. Aanvang
20.15 uur.
Exultate Deo
De Matthaus-Passion van
George Philipp Telemann zal op
woensdagavond 26 maart wor
den uitgevoerd door de chr. ora
toriumvereniging 'Exultate Deo'
in Voorschoten. Dit koor van
Sander van Marion treedt in de
Moeder Godskerk op. De mede
werkenden zijn Jorine Samson
(sopraan), Hans van Heyningen
(Christuspartij), Fons Orie (bas,
aria's). Wouter Hoedhart (evan
gelist), Addie de Jong (orgel) en
Tijn van Eyk (clavecimbel). Het
Utrechts Begeleidings Orkest
doet ook mee. Aanvang 20.00
Musica Vocale
Passiemuziek ook in de Dorps
kerk van Wassenaar, op zondag
avond 16 rrtaart. Het concert
wordt verzorgd door Musica Vo
cale met medewerking van de or
ganist Daan Dekker. Het pro
gramma is afwisselend: muziek
van Nederlanders, Fransen en
Italianen over een periode van
ruim 3'/2 eeuw. Zo zal de Messe
pour le samedi de Pasques (mu
ziek voor dc paaszaterdag) van
Charpentier uit de tijd van Lode-
wijk XIV worden uitgevoerd
evenals Quatre motets pour un
temps de penitence (muziek voor
een boetetijd) van Poulenc. Het
kamerkoor Musica Vocale, dat in
1973 werd opgericht, staat onder
leiding van de dirigent-zanger
Dick Hollander. De toegang tot
het concert is gratis, maar er zal
wel worden gecollecteerd. Aan
vang 19.00 uur.
Markus-Passion
Het koor en orkest van het
Utrechts Barok Consort geeft
vanavond de eerste complete uit
voering (reconstructie) in Neder
land van de Markus-Passion van
Joh. S. Bach. De reconstructie is
van de hand van Jos van Veldho
ven, barokdirigent van o.m. de
Nederlandse Bachvereniging en
het Utrechts Barok Consort. De
Markus-Passion wordt vanavond
uitgevoerd in de Waalse Kerk in
Amsterdam, op 14 maart in de
Augustinuskerk in Utrecht en op
16 maart in de Nieuwe Kerk in
Groningen. Solisten zijn Barbara
Borden (sopraan), Catherinee
Patriasz (alt), Michiel ten Houte
de Lange (tenor) en Harry van de
Kamp (bas).
Hallelujah
Bachs 'Matthaus-Passion'
klinkt vanavond in de Grote
Kerk van Noordwijk-Binnen.
Voor de uitvoering zorgen het
gemengd koor 'Hallelujah' en het
Haags Matrozenkoor met bege
leiding van het Nederlands Baro-
kensemble. De solisten: Ellen
Bolongino (sopraan). Joke de
Vin (alt), Lieuwe Visser (bas),
Bernard Kruijsen (bas), Chris
van Woerkom (tenor) en Jos v.d.
Lans (tenor).
Aanvang 19.30 uur.
DEN HAAG (GPD) Er bestaat
geen theater zonder publiek. En je
vangt vliegen nu eenmaal niet met
azijn. Deze vooral in Nederlandse
gesubsidieerde theaterkringen niet
zo populaire opvatting werd giste
ren in Den Haag onomwonden ver
tolkt door de leiding van het Ko
ninklijk Ballet van Vlaanderen bij
de presentatie van de rock-musical
'Jesus Christ Superstar' in ons
land.
Maar er werd onmiddelijk aan
toegevoegd dat een dergelijk oor
deel allerminst betekent dat de uit
gevoerde produkties daardoor al
leen maar behoudend of ouder
wets en niet sprankelend en ver
nieuwend van opzet zouden kun
nen zijn.
De Vlaamse conceptie van de
meer dan vermaarde Angelsaksi
sche bijbelse rockmusical is zo'n
voorbeeld van een eigen, andere
aanpak. Daarbij staan vakman
schap, training en inzet voorop.
Maar 'verkocht' dient de voorstel
ling natuurlijk wel en derhalve ont
komt men er niet aan de commer
ciële aspecten van zo'n groot
scheepse produktie in het oog te
houden.
„Het publiek moet zich in de
voorstellingen herkennen. Het is
de enige methode om de mensen in
de schouwburgen terug te bren
gen. Het loopt met onze theaters
anders slecht af'. Zo luidde onge
veer de filosofie van Rufus Collins,
destijds betrokken bij de Londen-
se produktie en nu tekenend voor
de Vlaamse regie-versie van 'Jesus
Christ Superstar'.
Op 21 maart begint in het Haagse
Congresgebouw de Nederlandse
tournee van 'Jesus Christ Super
star'. Tot begin juni en vervolgens
gedurende het hele seizoen 1986-
'87 doet de musical een groot aan
tal theaters in ons land aan. De eer
ste 'Jesus Christ'-voorstelling door
het Ballet van Vlaanderen, waarin
opgenomen de musicalgroep van
de voormalige toneelgroep Arena
uit Gent, werd vorig jaar december
in Gent gegeven. De produktie
(met in totaal 70 medewerkers) is
Scène uit 'Jesus Christ Superstar' door het Koninklijk Ballet van Vlaanderen
in Vlaanderen met groot enthou
siasme ontvangen.
Maar, zoals de Nederlandse im
presario Jacques Senf opmerkte,
het schort bij onze zuiderburen aan
voldoende geschikte accomoda-
ties. Er zijn er maar 20. In ons land
bestaan er 6 maal zoveel. Daarom
wijkt men graag uit naar het noor
den.
Bovendien behoren Nederland
en Vlaanderen tot één creatief taal
gebied, beklemtoonde Marcel van
der Bruggen, voorzitter van het be
stuur van het Ballet van Vlaande
ren. Er is daar een groot potentieel
aan talent aanwezig dat in staat is
tot grote, internationale theater
evenementen, zélfs in de Neder
landse taal. Laten we afstappen
van zelfverminkend nationalisme:
de grenzen zijn toch voor een groot
deel al weggeveegd. Senf stipte in
dit verband nog even aan dat het
succes van Urbanus in Nederland
aanzienlijk groter is dan dat van
Toon Hermans of Jasperina de
Jong bij de Vlamingen.
De voorgeschiedenis van het
Christus-verhaal in musical-jas
(tekstdichter Tim Rice; componist
Andrew Lloyd Webber) is genoeg
zaam bekend. Zowel de toneelpro-
duktie als de film kenden een over
weldigend succes. Maria Magdale-
na's aria ,,I don't know how to love
him" werd een topper en de dub-
bel-elpee met de integrale versie
van het werk brak alle records op
de wereldmarkt: in minder dan
twee jaar werden meer dan 5 mil
joen exemplaren verkocht.
Behalve met 'Jesus Christ Su
perstar' komt het Ballet van Vlaan
deren met nóg 4 internationale pro
dukties naar Nederland: 'Piaf (de
ontroerende musical van Pam
Gems over het turbulente leven
van de Parijse straatmus Edith
Piaf), 'Little Shop of Horrors', 'My
fair Lady' en 'Evita' (eveneens van
Rice en Webber). Verder zullen er
verschillende balletprodukties te
zien zijn: 'Assepoester', 'De idioot'
en 'Moves'.
Jesus Christ Superstar" komt
o.m. in Den Haag, Amsterdam.
Rotterdam, Utrecht. Schevenin-
gen, Amstelveen en Hilversum.
LEIDEN - De Leidse IJshal trok
gisteravond een merkwaardig
publiek. Een dame in een rol
stoel werd over de baan gereden,
twee Engelssprekende kunst
schaatsers voerden begeleid
door een omvangrijke coach ca
priolen uit waarbij vaak over de
ijsvloer werd gerold en er was
ook nog een vrouwtje op friese
doorlopers, door wie je je schaat
sen in de was kon laten zetten.
Ze had een kastje op haar rug,
met daarin een zelf ontwikkeld
middeltje dat gretig aftrek vond.
Het patent was al aangevraagd,
vertelde ze.
Al die ongebruikelijke schaat
sers behoorden bij de groep Ten
der. Dat is een groep uit Amster
dam, die theater maakt op onge
bruikelijke plaatsen. In het verle
den hebben ze gespeeld op cam
pings, terrassen, in de Amster
damse bijenkorf, in de trein, in
postkantoren en zwembaden.
Het publiek wordt nooit van te
voren op de hoogte gesteld dat
de groep komt, want Tender
houdt van verrassingen.
Niet iedereen is erop gesteld
dat mensen zich anders gedra
gen dan van hen wordt verwacht.
Tender is in het verleden niet
overal even vriendelijk ontvan
gen. Zo viel 'Tender Recrëeert' in
mei van het vorig jaar in Noord-
wijk niet bepaald in goede aarde.
Maar 'Tender on Ice' kreeg gis
teravond een warm onthaal. De
voorstelling - als je wat Tender
doet tenminste zo mag noemen -
begon zo rond een uur of acht
heel onopgemerkt in het restau
rant. Ik wist dat Tender zou ko
men, maar wie hoorde er nu bij
de groep en wie niet? Die twee
dames aan de bar, die elkaar er
van beschuldigen op Nederland-
Recital door Vera Verzijden, mezzo
sopraan en Ben Hurrelbrinck, piano.
Werken van Schumann, Strauss, Ra
vel en Debussy. Gehoord in de Ka
pelzaal van K&O op 12 maart.
LEIDEN - Bij het samenstellen
van programma's voor liederen-
avonden wordt vaak geput uit
het werk van de romanticus Ro
bert Schumann (1810-1856). Zo
hebbe ook Vera Verzijden en
Ben Hurrelbrinck van zijn om
vangrijk oeuvre een dankbaar
gebruik gemaakt: het gedeelte
voor de pauze bestond vrijwel
geheel uit diens composities. Ze
hebben echter een aantrekkelij
ke keuze gedaan, mede door zich
te beperken tot twee thema's:
liefdes- en nachtliederen.
Beide genres geven de zanger
volop gelegenheid tot sfeerschil-
se sterren als Mies Bouwman en
Carry Tefsen te lijken, is dat nu
Tender? Die mevrouw in de rol
stoel, die steeds maar om appel-
punt met slagroom vraagt, speelt
ze toneel of is ze echt zielig?
Hoort die jongeman op de ijs
vloer met een spiegeltje in de
hand en walkman op het hoofd
misschien erbij, of anders die
binken op hockeyschaatsen, die
telkens met knerpende ijzers
vlak voor de hekken tot stilstand
komen? Of zijn het toch die hard
rijders, die tientallen rondjes per
uur draaien?
Dat is het aardige van Tender:
doordat ze zich ten dele aanpas
sen aan de omgeving waarin ze
spelen, laten ze de grenzen tus
sen theater en werkelijkheid ver
vagen. Ze veranderen door hun
aanwezigheid alle schaatsers in
acteurs en laten je weer eens be
seffen dat het hele leven een
schouwspel is. En datje heel gek
kan doen voor je werkelijk voor
gek wordt versleten.
Langzamerhand wordt duide
lijk wie echt bij Tender hoorden.
Het is die keurige mevrouw, die
met een groot blok ijs op een kar
retje lange tijd ongemerkt haar
rondjes draait. Het zijn die in het
zwart gestoken hardrijders, die
luidkeels worden aangemoe
digd. En inderdaad die dame in
de rolstoel; haar metgezel laat
haar vaak in de steek om zélf
zwierige krullen te draaien. Ze
wordt dan door andere schaat
sers bereidwillig van hot naar
haaf gereden, haar radio op top-
volume. Dat kunstschaatsende
duo hoort er natuurlijk ook bij.
Hun grootste stunt krijgt veel na
volging: hij plat liggend op het
ijs, zij zittend op zijn rug.
deren. Het opvallendst deed
mezzo-sopraan Vera Verzijden
dit, met haar wat donkere timbre
en pittige, preciese articulatie, in
'Der Hochlander-Witwe' en 'Ver-
ratene Liebe'. In liederen, die
hun werking echter meer ontle
nen aan uitgestrekte melodie-bo
gen, zoals het bekende 'Mond
nacht' kostte het vasthouden van
de spanning haar duidelijk meer
moeite.
Als overgang tussen beide the
ma's speelde Ben Hurrelbrinck
het deel 'Aufschwung' uit Schu
mann's Phantasiestücke opus 12.
Een van nature heftig stuk, het
geen door zijn assertieve piano
spel nog eens extra werd geac
centueerd. Hoe verdienstelijk op
zich deze uitvoering ook was, op
deze plaats in het programma
Om half tien trekt Tender de
schaatsen weer uit, maar zet het
masker nog niet'af. Als in het res
taurant de dame met het grote
ijsblok over een tas struikelt,
viel het stuk tussen de gevoelige
liederen toch enigzins uit de
toon.
Wat sfeer betreft beter aanslui
tend bij de liederen was Schu
mann's 'Der Abend'. Zijn ge
nuanceerde spel in deze piano
solo vormde een vloeiende over
gang naar een tweetal liederen
van Richard Strauss. Zijn bege
leiding was daarin uitstekend: de
toonschilderingen in 'Die Nacht'
en de cello-achtige cantilenen in
'Nachtgang' lieten niets te wen
sen over. Hij maakte hiermee
zijn wat overheersende spel in
sommige Schumann-liederen
ruimschoots goed.
Na de pauze was het program
ma gewijd aan de Franse impres
sionisten Ravel en Debussy. De
beheerste uitvoering van Ravel's
haast ze zich de splinters te ver
zamelen. "Voor vanavond, bij
het koud buffet met oesters",
zegt ze.
ARIEJAN KORTEWEG
Sonatine voor piano-solo effende
de weg voor een fraaie vertolking
van Claude Debussy's 'Trois
chansons de Bilitis' en Ravel's
'Cinq mélodies populaires Grec-
ques'. Vera Verzijden wekte de
indruk zich in deze liederen
meer op haar gemak te voelen
dan bij het romantische repertoi
re. Haar tere, verstilde en subtie
le aanpak van deze mélodies en
chansons, gekoppeld aan een
voorbeeldige uitspraak van het
Frans, was indrukwekkend.
Met een ontspannen vertol
king van Schubert's 'Blumen-
brief als toegift (zeer toepasse
lijk gezien de bloemenzee die
beide uitvoerenden ten deel was
gevallen) werd het recital beslo
ten.
ABRAHAM GOEDHALS
Laios, voorstelling gebaseerd op de
geschiedenis van Oidipous en zijn
familie door het Werkteater. Met:
Carla Reitsma, Sabine Heres, Neel
Holst, Marc Krone, Dick van Gendt
en Herman Vinck. Regie: Yolandc
Bertsch. Gezien op 12 maart in het
LAK. Aldaar nog vanavond te zien.
LEIDEN - De klassieke Oidi-
pous-mythe is in de benadering
van het Werkteater uitgangspunt
voor een vrolijke voorstelling.
Het programmaboekje geeft een
uitvoerige samenvatting van het
gegeven, waarmee de spelers als
het ware met het handboek 'im
provisatie-technieken' aan de
slag zijn gegaan. Voor de humor,
waarmee men de tragische en
door Freud nog eens extra zwaar
beladen stof onder handen heeft
genomen, zijn na de première al
prachtige termen als 'vormexpe
riment' en 'ontmythologisering'
bedacht. Eigenlijk klinkt dat te
mooi en lijkt het een theoreti-
Expositie met werk van Pim de
Vroomen, tot 28 maart. Werkplaats
De Bange Duivel, Rijndijkstraat 4,
Leiden. Geopend do. van 13-17 uur
en van 20-22 uur. Za. en zo. van 13-17
LEIDEN - De meeste schilderij
en op de expositie van Pim de
Vroomen bij 'De Bange Duivel'
zijn van bescheiden afmetingen.
De keuze voor een dergelijk for
maat heeft duidelijk te maken
met de tijdsfactor omdat schilde
ren tot een van de nevenactivitei
ten (hobby zou in dit verband te
vrijblijvend klinken) van De
Vroomen behoprt. Wil je niet met
een reeks onafgemaakte stukken
blijven zitten dan ben je gedwon
gen jezelf enige beperkingen op
te leggen zoals hier wat betreft
de grootte. Pim de Vroomen
werkt als ambtenaar op een mi
nisterie en naast zijn artistieke
bezigheden vertaalde hij ook mo
derne Japanse verhalen in het
Nederlands; kortom een veelzij
dig mens.
Het tentoongestelde werk is in
te delen in twee perioden - de pa
nelen en waterverfschilderingen
gemaakt tussen 1966 en 1969 en
de acrylschilderijen en assem
blages uit de afgelopen vijf jaar.
Dit geheel wekt allereerst deze
reactie op: verbazing dat in één
persoon zoveel manieren van
schilderen .verenigd zijn. De ver
schillen zijn niet te verklaren
door de ontwikkeling in de hier
ontbrekende tien jaar maar zij
zijn het gevolg van de werkwijze
die het oudere en het recente
werk kenmerkt. De Vroomens
schilderijen getuigen van zijn in
teresse voor het experimenteren
met het materiaal. Voor het ver
krijgen van een bepaald effect
benut hij de nerf van het hout of
de structuur van het hard-board
waarop hij schildert. Het uitpro
beren van de mogelijkheden van
de materialen zet nog sterker
door in de assemblages van de
laatste jaren waarin hij combina
ties maakt van uiteenlopende
voorwerpen, zoals metalen on
derdelen, benen van speelgoed
poppen of afvalmateriaal.
Pim de Vroomen put zijn the
ma's uit eigen ervaringen en uit
een levendige verbeelding. In
het vroege werk wisselen reisim
pressies, stemmige landschap-
sche rechtvaardiging van een
produktie, waarbij het niet meer
en niet minder om een speelse
improvisatie gaat.
Antigone, dochter van Oidi
pous, mag van de Thebaanse
heerser Kreon haar broer, een
vijand van Thebe, niet begraven.
In het conflict met de overheid
gehoorzaamt zij de door haar er
varen plicht en begraaft haar
broer. Met deze tragische twee
strijd bijvoorbeeld, die speelt
aan het eind van de geschiedenis
van Oidipous en zijn nageslacht,
wordt hier baldadig omgespron-
pen en abstracte composities el
kaar af. Daarbij lijkt het of De
Vroomen even gemakkelijk van
onderwerp wisselt als van schil-
dertrant. Een expressieve toets
staat in een volgend stuk het ge
bruik van gladgestreken partijen
niet in de weg en een vereenvou
digde of vrolijke naïeve vormen
taal gaat samen met het duidelijk
Japanse karakter van een meer
geabstraheerd beeld. Soms ver
werkt De Vroomen decoratieve
patronen als bijwerk in zijn voor
stellingen maar even later keert
een soortgelijk patroon terug als
zelfstandig element in de compo
sitie.
Overheerst in het werk uit de
jaren zestig vaak het paars, de
nieuwe schilderijen tonen een le
vendig en uitgesproken kleurge-
gen. Antigone komt op een tan
dem aanrijden, ziet haar dode
broer liggen en vraagt zich tegen
over haar zuster in Gronings ac
cent af, wat ze moet doen. Een
hele geestige, droogkomisch ge
speelde scène met een knipoog
naar het publiek, waar zoals ge
zegd niet veel meer achter zal zit
ten dan puur speelplezier.
Van Antigone's zuster Ismène
worden de 'historische' woorden
geciteerd: rot op, gup! Op deze
manier ontstaat natuurlijk vrij
gemakkelijk een vrolijke boel.
Dergelijke grappen kenmerken
voor het belangrijkste deel deze
merkbaar op improvisaties geba
seerde produktie. Incidenteel
kan zoiets, en bleek ook, hoogst
vermakelijk zijn. Maar het is eer
lijk gezegd niet te hopen, dat de
spelers, die nu onder de naam
'Werkteater' optreden, langs de
ze weg blijvend naar een nieuwe
werkwijze gaan zoeken.
WIJNAND ZEILSTRA
bruik. Uitzondering hierop is de
uit vier stukken bestaande serie
'Van oorlog en van mensen'. De
ze krachtige en strenger opge
bouwde shilderijen geven samen
met Remember Mengele' de dui
delijke betrokkenheid aan met
menselijke problemen, vroeger
en nu. Hieruit valt ondermeer af
te leiden dat het De Vroomen
niet gaat om het schilderen al
leen maar om een manier om ui
ting te geven aan persoonlijke
ideeën, als mogelijk tegenlicht
voor de dagelijkse bezigheden.
In de loop der jaren heeft dit een
aanzienlijke hoeveelheid werk
opgeleverd, wat een uitzonderlij
ke prestatie mag heten gezien de
aard en het niveau van de ge
toonde selectie daaruit.
NANCY STOOP
Bij 'De Bange Duivel'
