'Democratie is nog geen
garantie tegen martelen'
Interview
'Cliëntenbeweging in
psychiatrie is sterk'
Goeree's
beledigd
WOENSDAG 12 MAART 1986
PAGINA 11
VN-rapporteur Kooijmans ziet mogelij klieden om martelen tegen te gaan
DEN HAAG (ANP) - De Nederlandse regering steunt de VN-rap
porteur over foltering, professor P. Kooijmans, die zich de woe
de van de Moskou op de hals heeft gehaald door de Sowjet-Unie
te noemen in een rij van landen die de mensenrechten schenden.
Dit heeft een woordvoerder van het Nederlandse ministerie van
buitenlandse zaken gezegd.
Hoewel de Nederlandse regering nog niet beschikt over het
donderdag gepubliceerde rapport van Kooijmans, vindt Den
Haag dat de voor één jaar benoemde VN-rapporteur terecht
heeft gekozen voor een benadering die zich richt op het slachtof
fer, „dat recht heeft op het voordeel van de twijfel". Volgens de
Sowjet-Unie is Kooijmans niet afgegaan op de in zijn mandaat
genoemde „geloofwaardige en betrouwbare" informatie en
heeft hij niet op een reactie van de Sowjet-autoriteiten gewacht.
Naar in Genéve verluidt zal de Sowjet-Unie de VN-commissie
mensenrechten verzoeken Kooijmans te vervangen als speciale
rapporteur over martelingen. De Russische afgevaardigde Blis-
jenco vond het onjuist en niet objectief dat zijn land gelijk
wordt gesteld met op dit gebied beruchte landen als Chili en
Zuid-Afrika.
Nederland acht het inwinnen van 100 procent betrouwbare
informatie bij autoriteiten niet mogelijk en is het met de Neder
landse VN-rapporteur eens dat hij zich ook baseert op gegevens
van niet-gouvernementele organisaties.
„Het is gebruik dat landen waarover wat te melden valt wor
den genoemd en dat is goed voor de duidelijkheid", voegde bui
tenlandse zaken eraan toe.
Kooijmans: wordt martelen eenmaal getolereerd, dan raakt de hele samenleving verziekt.
"Helemaal uit te bannen is hel
verschijnsel martelen nooit
Maar je kunt het wel uiterst on
aantrekkelijk maken. Ik het
daarvoor ook een aantal aanbe
velingen gedaan". De Leidse
hoogleraar volkenrecht prof. mr
P.H. Kooijmans - sinds mei vo
rig jaar onbezoldigd VN-rappor
teur. speciaal belast met marte
lingen - heeft zojuist zijn eerste
rapport uitgebracht.
Over dat rapport is grote be
roering ontstaan door Russische
kritiek dat Kooijmans zich niel
objectief opstelt en zich baseerl
op onbetrouwbare informatie
Een incident, volgens Kooij
mans, dat helaas het belangrijk
ste uit het rapport dreigt te over
stemmen.
door
Leo Maat
"Mijn belangrijkste taak is niet
gelegen in het signaleren van af
zonderlijke gevallen van marte
ling, maar in het formuleren van
aanbevelingen om martelen te
gen te gaan. Om er vier te noe
men: het is opgevallen dat marte
len veelal voorkomt in gevallen,
waarin een arrestant geen con
tact mag hebben met familie ol
met een advocaat. Waarin men.
zoals wij dat noemen, 'incommu
nicado' is, afgesloten van de bui
tenwereld".
"Hoe langer de periode van in
communicado duurt, hoe groter
de kans is dat er wordt gemar
teld. Zo waren er in het verleden
klachten over martelingen in
Noord-Ierland. Nadat er een wet
van kracht werd, die de afzonde-
rings-periode tot maximaal een
week beperkte, namen de klach
ten over martelingen ook af
"Een tweede aanbeveling, al
ingevoerd in het Verenigd Ko
ninkrijk, is het op band opnemen
van alle verhoren. Die banden
zouden in het bijzijn van de ar
restant moeten worden verze
geld, zodat er niet mee kan wor
den geknoeid. Ik realiseer me dat
dit voor sommige landen een te
dure oplossing is".
"Een opvallend aspect van
martelen is ook dat het vaak ge
beurd buiten de officiële deten
tie-inrichtingen. Het zou daarom
beter zijn als verhoren alleen in
officiële ondervragingscentra
zouden mogen plaatsvinden".
"Een vierde aanbeveling be
treft het opleiden van de politie
en het veiligheidspersoneel. In
de opleiding zou op de juridische
aspecten van martelen moeten
worden gewezen. Dat op ieder
een de rechtsplicht rust om mar
telen te weigeren, ook als het
door een meerdere wordt bevo-
Rapporteurs
Mooie aanbevelingen, maar
wat komt er van terecht? De
macht van de VN is immers be
perkt. Kooijmans schetst eerst
de ontwikkelingen binnen de
volkerenorganisatie: "Praktisch
sinds het bestaan van de VN be
staat ook de commissie voor de
mensenrechten. In eerste instan
tie, zeg maar de eerste twintig
jaar, mocht de commissie zich al
leen bezighouden met het opstel
len van normen. Vanaf 1959
mocht de commissie ook naar
klachten kijken, die bij de VN
binnenkwamen. Maar alleen er
naar kijken, geen actie onderne
men, er niks mee doen".
"In '67 kreeg de
voor het eerst bevoegdheden
naar aanleiding van de situatie in
Zuid-Afrika. Die bevoegdheden
bleven niet tot Zuid-Afrika be
perkt. Er werden landen-rappor-
teurs aangesteld, voor die landen
waar grove en massale schendin
gen van mensenrechten voor
kwamen. Er zijn nu vijf van die
landen-rapporteurs".
"Vervolgens werden er rappor
teurs aangesteld voor specifieke
schendingen. Het verschijnsel
verdwijningen werd onderzocht
naar aanleiding van de situatie in
Argentinië. Tot veler verrassing
bleek het verschijnsel wijd ver
breid te zijn en zich zeker niet tot
Argentinië te beperken".
"Over het verschijnsel execu
ties werd gerapporteerd door de
ook bij ons zeer bekende (door
het Suriname-verslag, red.) rap
porteur Wako. En uiteindelijk
werd vorig jaar een rapporteur
martelingen aangesteld".
"Over de invloed van de VN
kan ik moeilijk oordelen. Wie
ben ik om dat te doen. Maar het
zijn de slachtoffers die zeggen:
het is buitengewoon belangrijk
dat de VN aandacht aan de men
senrechten besteedt".
"De VN kan staten niet dwin
gen, maar de betekenis van de
VN moet ook niet onderschat
worden. Een regering weet dat
zij in de gaten wordt gehouden.
En geen enkele regering staat
graag als een outcast, als een uit
gestotene te boek. Rapporteurs
brengen bezoeken aan die lan
den en willen dan gevangenissen
zien, de oppositie ontmoeten, en
zovoort. Dat op zich brengt ai
veranderingen teweeg. Een land
wil zich graag zo goed mogelijk
voordoen".
Jarenlang heeft Chili gewei
gerd met de VN mee te werken.
Nu heb ook ik antwoord gekre
gen van de Chileense regering.
Twee personen waarover ik in
formatie had gevraagd, zijn na
een week vrijgelaten zonder te
zijn gemarteld. Door het moreel
gezag dat de VN heeft kun je een
zeker effect bereiken. Hoe groot
dat effect is, is niet te meten".
Verdrag
Op 10 december 1984 ging de
Algemene Vergadering van de
VN akkoord met een verdrag te
gen het martelen. Sindsdien is
het door meer dan veertig lan
den, waaronder Nederland, on
dertekend. Zweden, Frankrijk
en Mexico hebben het inmiddels
ook geratificeerd. "Nederland is
nooit zo vlot met het ratificeren
van verdragen, behalve als het
om kruisraketten gaat", scham
pert Kooijmans.
Maar de bevoegdheden die de
VN-rapporteur heeft op grond
van dat verdrag zijn niet opti
maal. Volgens Kooijmans wer
den met name op aandringen
van de Sowjet-Unie, die vreesde
voor inmenging in binnenlandse
aangelegenheden, beperkingen
aangebracht. "Het recht op on
aangekondigde inspecties ter
plaatse zou natuurlijk ideaal
zijn", beaamt Kooijmans.
Maar ideaal is de situatie niet,
zoals ook bleek uit het incident
rond zijn eerste rapport. "Meest
al ondernemen wij actie op
grond van brieven die wij van
non-gouvermentele organisaties
krijgen. Dat wordt mij verweten,
maar we moeten wel. Regerin
gen geven nu eenmaal uit zich
zelf geen informatie over marte
lingen"
"Wij trachten dan na te gaan of
de informatie betrouwbaar is, of
ze door verschillende bronnen
kan worden bevestigd. Ja, wat is
betrouwbare informatie? Dat is
ook een kwestie van gevoel en
uiteindelijk ter beoordeling van
de rapporteur. Als we het gevoel
hebben dat er iets aan de hand is,
verzoeken we de regering van
het betrokken land nadere gege
vens te verstrekken, zonder zelf
een oordeel over onze informatie
te geven".
"Het verwijt van de Russen dat
ik hun antwoord niet zou hebben
afgewacht berust op onwaar
heid. Zij hebben geantwoord dat
mijn informatie vals was en te
gen de Sowjet-Unie gericht".
Verziekt
Is er verband tussen het poli
tieke systeem van een land en
het verschijnsel martelen? Kooij
mans: "Geen enkel land is im-
muum voor martelen. Martelen
is veelal de makkelijkste uitweg.
Het gevangenis-personeel is
vaak niet opgewassen tegen de
situatie".
"Het is niet zo dat alleen in een
democratie niet wordt gemar
teld. Martelen komt ook in wes
terse democratieën voor, zoals in
het verleden bij een gevangeni
sopstand in Canada gebeurde.
En anderzijds zijn er ook landen
waar geen democratie is, maar
waar geen martelingen plaats
hebben".
"Het is wel zo dat democratie
op zich een goede waarborg is
om excessen tegen te gaan, door
het systeem van checks and ba
lances, van controle op en verde
ling van maatschappelijke
macht".
"Het is logisch dat martelen
veel voorkomt in landen waar
een situatie van burgeroorlog
heerst en waar geweld een alle
daags fenomeen is. En in sterk
autoritaire staatssystemen - ik
zie geen verschil tussen linkse en
rechtse dictaturen - waar opposi
tie niet wordt geduld. En als mar
telen eenmaal wordt getolereerd,
dan raakt de hele samenleving
verziekt".
Reden tot pessimisme? Bij
Kooijmans is daar geen sprake
van. "Er is geen land dat zegt:
martelen mag. Dat om te begin
nen. Bovendien, het laatste jaar
is niet het slechtste geweest waar
het de mensenrechten betreft.
Na de veranderingen ten goede
in met name Argentinië en Uru
guay, zijn er nu hoopvolle ont
wikkelingen in Haïti en de Filip
pijnen, waar tot nu toe ook veel
schendingen voorkwamen".
"Je kunt veel zeggen van de re-
gering-Reagan, maar achter de
schermen heeft ze in Latijns-
Amerika toch veel druk uitgeoe
fend om de mensenrechten beter
te doen beschermen".
Moreel
Er is één vraag die Kooijmans
niet wil beantwoorden. Of er om
standigheden denkbaar zijn,
waarin martelen moreel ge
rechtvaardigd kan zijn. "Ja, ik
begrijp uw vraag wel. Stel, uw
kind is ontvoerd en u hebt dege
ne die de sleutel tot zijn redding
in handen heeft, mag u dan...".
"Voor mij als jurist en VN-rap-
porteur is die vraag niet relevant.
Onder het internationaal recht is
martelen onder alle omstandig
heden uitgesloten. Martelen is
verboden. Iemand die onder ge
noemde omstandigheden heeft
gemarteld moet worden veroor
deeld. Het morele dilemma is
hooguit een verzachtende om
standigheid".
"Bovendien richt ik me uitslui
tend tot de overheid. Het is in de
regel ook de staat die verant
woordelijkheid voor martelen
draagt".
Dertiende week van de psychiatrie
DEN HAaü (UPD) - ,.De cliënten
beweging in de psychiatrie is heel
sterk en dat is belangrijk, want er
moet nog heel wat veranderen in
de geestelijke gezondheidszorg".
Dat is de mening van de stichting
Pandora, de Cliëntenbond en de
stichting Landelijke Patiënten- en
bewonersraden (LPR), die op di
verse terreinen samenwerken
(„Daaraan ontleent de cliëntenbe
weging een deel van haar kracht").
Pandora, Cliëntenbond en LPR
zetten zich. ieder vanuit eigen ach
tergrond en visie, in voor een bete
re positie van (ex-)cliënten van de
geestelijke gezondheidszorg. Vaak
reageren zij gezamenlijk op publi-
katies en ontwikkelingen m de
geestelijke gezondheidszorg, en sa
men organiseren zij ook de 'week
van de psychiatrie'., die van 17 tot
en met 22 maart voor de 13de maal
zal worden gehouden. Er zijn in die
week veel activiteiten: forumdis
cussies, filmvertoningen en open
dagen in onder andere psychiatri
sche ziekenhuizen.
Het ontstaan van organisaties als
Pandora (1964) en de Cliëntenbond
(1971) had te maken met het tijds
beeld op het scharnierpunt van de
jaren zestig en zeventig. Het was de
tijd van de kabouters in de Amster
damse gemeenteraad (de zoge
naamde 'Oranje Vrijstaat'), de pop
muziek. bewustzijnsverruiming,
het Viëtnamprotest en de discussie
over softdrugs. Daarin paste ook
het opkomen voor de rechten van
de (ex-)psychiatrische cliënt.
Dat de LPR veel later van de
grond kwam - in 1981 - geeft aan
dat de cliëntenbeweging in de psy
chiatrie ook nu nog lang niet stil
staat en nog steeds de ontwikke
ling in de geestelijke gezondheids
zorg op de voet volgt.
De stichting Pandora werd opge
richt om voorlichting te geven ten
einde het beeld van 'de psychiatri
sche patiënt' positief te beïnvloe
den: het etiketje 'Eenmaal gek, al
tijd gek' moest er af. In die begin
periode werd Pandora geleid door
een leek op het gebied van de psy
chiatrie: Treeske Blaser werd be
last met de uitvoering van het
stichtingswerk. Maar juist omdat
Pandora onder leiding stond van
iemand 'die er niet eens voor had
gestudeerd', ondervond zij veel
weerstand onder de deskundigen.
Excursies
Toch kon dat enkele bijzondere
initiatieven van Pandora niet ver
hinderen. Zo werden excursies
voor middelbare scholieren naar
psychiatrische inrichtingen geor
ganiseerd. Later vertelt Blaser dat
ze zich de bleke smoeltjes op de
heenweg nog goed kan herinneren.
„Ze vonden het bloedlink, maar
nadat ze met patiënten de afdelin
gen langs waren geweest, was die
angstige spanning helemaal ver
dwenen".
Een ander opmerkelijk initiatief
van Pandora was de advertentie in
Vrij Nederland in 1970, waarin ex-
cliënten werden opgeroepen om
mee te werken aan voorlichtings
bijeenkomsten. De stichting wilde
speciaal ex-cliënten omdat die
door hun ervaringen bij uitstek
voor dit werk geschikt zijn: zij heb
ben immers aan den lijve onder
vonden wat het betekent om cliënt
en ex-cliënt te zijn.
Ook nu nog spelen ex-cliënten
een belangrijke rol in het voorlich-
tingswerk van Pandora, zoals ook
vrienden en familieleden van (ex-
)cliënten, die eveneens ervaring
hebben met de geestelijke gezond
heidszorg.
„Deze formule werkt heel erg
goed; mensen ontdekken dat er ex-
cliënten bestaan", vertelt Lineke
Marseille van Pandora „Je ziet ze
soms denken: ..Goh, het is een
Behalve deze directe voorlich
ting verzorgt Pandora ook films,
brochures en alle mogelijke docu
mentatie voor en over (ex-)cliënten
en andere belangstellenden. „En
die voorlichting blijft nodig. Zo
lang mensen nog steeds ontdekken
dat (ex-)cliënten óók mensen zijn.
is voorlichting noodzakelijk", zegt
Lineke Marseille „Ik hoop ook dat
er in de toekomst meer openheid
komt ten aanzien van (ex-)clien-
ten".
De Cliëntenbond is voortgeko
men uit een diepgaand conflict bij
het Leidse Medisch Opvoedkundi
ge Bureau (MOB) in 1970. Hoofd
rolspeler was de psycho analyticus
Teuns. Deze organiseerde met be
hulp van buitenlandse contacten
een eigen kinderpsychotherapeuti
sche opleiding. Het bestuur van
het MOB vond Teuns echter te ei
genzinnig, was het niet eens met
zijn werkwijze en met zijn als links
i ideeën, en ontsloeg hem
In de strijd tegen het bestuur
mobiliseerde Teuns de ouders van
de bij het MOB in behandeling
zijnde kinderen. Die ouders gingen
optreden als pressiegroep. Na een
tv-uitzending van Koos Postema's
'Een Groot Uur U' over deze kwes
tie, kwamen er vele reacties binnen
bij de ouderpressiegroep. Hieruit
ontstond korte tijd later de Cliën
tenbond.
In 1971 bestond de Cliëntenbond
uit Leidse MOB-ouders, Teuns en
enkele andere belangstellenden.
De doelstelling van de vereniging
was en is verbetering van de hulp
verlening, onderzoek naar alterna
tieven en het beïnvloeden van het
overheidsbeleid
Dwangbehandelingen
Bondsvoorzitter Ed van Hoorn
noemt de organisatie nu „een vak
bond voor (ex-)cliënten, die duide
lijk in een behoefte voorziet. Een
plek waar (ex-)cliènten hun zegje
kunnen doen. Een belangenorgani
satie waar rekening mee moet wor
den gehouden".
De bond gelooft niet in groot
schalige psychiatrische ziekenhui
zen. „We zien meer in kleine voor
zieningen, dichtbij de mensen,
waar de cliënten centraal staan",
zegt Van Hoorn „maar zolang er
sprake is van dwangbehandelin
gen en vernederingen, zal groot of
klein niets uitmaken"
Van buiten de bond is er veel kri
tiek op de organisatie, die te radi
caal en te ongenuanceerd zou zijn.
„Maar", zegt Van Hoorn „wij verte
genwoordigen niet alle cliënten,
maar een deel van hen. En dat deel
ziet geen perspectief voor verbete
ringen in de geestelijke gezond
heidszorg, tenzij er in de maat
schappij hele fundamentele zaken
en eeuwenoude gewoonten veran
deren, zodat er een maatschappij
ontstaat die afwijkend gedrag ac
cepteert, die durft in te gaan op het
lijden van mensen, met grote on
derlinge solidariteit. Want dat wil
de bond, en die situatie is nog heel
erg ver van ons vandaan".
De Stichting Landelijke Patiën
ten- en Bewoners Raden (LPR)
ontstond in 1981 op initiatief van
toen bestaande bewoners- en pa
tiëntenraden en bundelt hun be
langen. De LPR vertegenwoordigt
de raden ook naar de overheid en
andere desbetreffende instanties
op het gebied van de geestelijke
gezondheidszorg, waarbij voortdu
rend wordt gezocht naar mogelijk
heden om de wettelyke positie van
patiënten- en bewonersraden te
verbeteren.
„En dat is hard nodig", aldus de
LPR „want lang niet alle instellin
gen hebben zo'n raad. Toch moe
ten die er wel komen, aangezien ze
noodzakelijk zijn voor een goede
rechtspositie van de cliënten".
Schadevergoeding
geëist
Via hun advocaat, mr. L. van
Heijningen (Den Haag), hebben
de Zwolse evangelisten Lucas en
Jenny Goeree bij de Utrechtse
rechtbank een eis tot schadever
goeding ingediend tegen de bei
de schrijvers van het boek 'De
zaak Goeree' en de uitgeverij J.
H. Kok in Kampen. Deze zaak
dient op 26 maart.
De Goeree's achten zich in hun
eer en goede naam aangetast en
hebben, naar hun zeggen, van
deze publikatie ook schade gele
den in hun beroepsuitoefening.
Het boek verscheen in februari
van dit jaar en is geschreven
door drs. R. Naftaniël, directeur
van het Centrum voor Informatie
en Documentatie Israël, en dr. S.
Schoon, voorzitter van het Over
legorgaan van Joden en Christe
nen (OJEC)
De evangelisten eisen, dat het
boek uit de handel wordt geno
men, onverkochte exemplaren
bij de boekhandel worden terug
gehaald en de oplage wordt ver
nietigd. Van de schrijvers verlan
gen zij f. 20.000 schadevergoe
ding en van de uitgever ook.
De inhoud van het boek en de
manier van presentatie zijn voor
hen 'kwetsend' en 'beledigend',
zeggen de Goeree's. Ze nemen
het de schrijvers ook kwalijk, dat
het weekblad 'Panorama' een
van hun bronnen was. En dat is
een blad "waarvan de waarheids
getrouwheid mag worden be
twijfeld". Naar hun oordeel heb
ben de twee schrijvers de bedoe
ling gehad, een slecht beeld van
hen op te roepen. Ze voelen zich
op één lijn gesteld met misdadi
gers die zich schuldig maken aan
antisemitisme en jodenvervol
ging.
Kerk over AIDS. Nederland
se kerken zullen in het najaar
voor het eerst aandacht aan de
ziekte AIDS besteden. De her
vormde Raad voor de Herderlij
ke Zorg, de hervormde Raad
voor Kerk en Gezin en de afde
ling 'pastoraat' van de gerefor
meerde synodecommissie Getui
genis en Dienst Binnenland wil
len op zaterdag 4 oktober een
symposium houden over het ver
schijnsel AIDS.
Onder anderen J. van Wijn
gaarden van het AIDS-coórdina-
tieteam in Amsterdam, R. Tiel-
man (homostudies, Utrecht) en
de remonstrantse predikant W.
Overdiep (Utrecht) zullen de me
dische, maatschappelijke, ethi
sche en pastorale kanten van de
ze ziekte belichten.
Tridentijnse mis. Bisschop
Bar van Rotterdam hoopt op za
terdag 5 april in de Rosaliakerk
in Rotterdam voor te gaan in een
Tridentijnse mis ter gelegenheid
van de jaarvergadering van de
Stichting tot behoud van het
Rooms-Katholieke Leven. Het is
voor het eerst dat een fungerend
bisschop in Nederland zo'n mis
opdraagt sinds de paus in okto
ber 1984 deze mis weer toestond
als priesters of een groep gelovi
gen daarom vragen.
De Tridentijnse mis, vastge
steld op het Concilie van Trente
(1545-1563), bleef van kracht tot
het Tweede Vaticaans Concilie.
Ze wordt geheel in het Latijn ge
lezen en is aanzienlijk langer dan
de tegenwoordige mis in de
volkstaal. De priester staat daar
bij met de rug naar de gelovigen
Sommige rooms-katholieken
verzetten zich krachtig tegen af
schaffing van deze mis Volgens
hen is een mis in de volkstaal een
bastaardmis. Vorig jaar kreeg de
Stichting tot behoud van het
Rooms-Katholieke Leven in Ne
derland (maandblad: 'Katholieke
Stemmen') al toestemming van
bisschop Bar voor een oude mis.
Voorganger was toen de uiterst
conservatieve pater dominicaan
professor dr. J. P. M. van der
Ploeg.
Matthaus-Passion Noord-
wijk. In de Grote Kerk van
Noordwijk-Binnen wordt mor
genavond. donderdag 13 maart,
om half 8 de Matthaus-Passion
van J. S. Bach uitgevoerd. De ko
ren zijn het gemengde koor 'Hal
lelujah' en het Haags Matrozen-
koor en het orkest het Neder
lands Barokensemble. Dirigent:
Sytze Stel. De solisten: Ellen Bo
longino sopraan, Joke de Vin alt.
Lieuwe Visser en Bernard Kruy-
sen bas, Chris van Woerkom en
Jos van der Lans tenor en Tijn
van Eyk orgel.
Leiden. Vrijdagavond 14
maart om 8 uur spreekt de heer
W. J. Ouweneel uit De Bilt in de
Lokhorstkerk aan de Pieters
kerkstraat over 'Brandpunt: Is
raël'. Dat is de derde lezing in
een serie van vier De laatste is
op 11 april.
Kerkinterieur. Van la maari
tot en met 20 mei wordt in het
rijksmuseum 'Het Catharijne-
convent', Nieuwegracht 63
Utrecht, een tentoonstelling ge
houden over het protestantse
kerkinterieur van de zestiende
tot de negentiende eeuw. Het
museum is open van dinsdag tot
en met vrijdag van 10 tot 5 uur en
op zaterdag, zondag en de twee
paasdagen van 11 tot 5 uur. Op
maandag is het dicht.
Met 150 stukken (schilderijen,
prenten', tekeningen en voorwer
pen) wordt aangetoond, dat het
protestantse kerkinterieur lang
niet zo kaal en weinig interessant
is als wel eens wordt gedacht.
Dat geldt vooral het interieur van
vóór de 19de eeuw.
Op de tentoonstelling is ook
een video-programma te zien. De
catalogus (f. 9) van 48 pagina's
bevat 41 foto's.
Hervormde Kerk: aangeno
men naar Giethoorn (deelwerk)
kandiaaat mevrouw E. Pot Am
sterdam, naar Oosterzee (Fr.)
kandidaat J. Ek Hilversum Ge
reformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Assen voor
zendingsdienst in Brazilië E.
Mouissie Bodegraven-Woerden.
Nederlands Gereformeerde Ker
ken: beroepen te Kampen F. van
Deursen Apeldoorn. Gerefor
meerde Gemeenten: bedankt
voor Wageningen A. Bac Bode
graven.
Slapclozen. Pastoor Werner
Vogt en de hervormde zieken
huispredikant Erwin Anderegg
in het Zwitserse Muttenz hebben
een proef genomen met een
nachtelijke kerkdienst voor sla-
pelozen. Er was zoveel belang
stelling. dat een tweede dienst al
in de pen zit.
Uit ervaring zegt ds. Anderegg.
dat 'liggen woelen' bij slapefoos-
heid niet helpt. Beter is: opstaan
cn iets constructiefs doen, want
er bestaat ook zoiets als 'schep
pende slapeloosheid'.
Na de nachtelijke kerkdienst
was er nog een gesprek in de pas
tone. Daar kwamen 25 mensen
op af. Pastoor Vogt: "Meer men
sen dan ik kon vermoeden lijden
aan slapeloosheid. Daarom kan
het zin hebben om met hen te
waken".
Neus uit. "Die man komt me
echt m'n neus uit". Dat zei kardi
naal-aartsbisschop Sin van Ma
nilla in een gesprek met een
rooms-katholiek weekblad in
Hong Kong naar aanleiding van
de machtswisseling op de Filip
pijnen. Sin had het over de pau
sehjke nuntius op de Filippijnen,
aartsbisschop Bruno Torpigliani.
Volgens hem heeft de nuntius
tot het allerlaatst gefungeerd als
spreekbuis van Marcos' vrouw
Imelda, hing de man voortdu
rend bij het Vaticaan aan de bel
om Marcos te steunen en reed hij
steevast het Filippijnse bis
schoppencollege - als dat op ver
andering aandrong - in de wie
len.
Een vooraanstaand leider van
rooms-katholieke leken - die zijn
naam nog niet genoemd wilde
hebben - zei: "De nuntius was de
verdediger door dik en dun van
Marcos en de zijnen. Zijn bruik
baarheid voor het Vaticaan is nu
wel tot nu) teruggebracht".