Boeiende portretten
van echt en trouw
'Wat Duivel, Maes, heb je een monstrueuze troony gemaalt'
Expositie Ben Overdevest Stelling in nieuw jasje
KIJK UIT
VRIJDAG 14 FEBRUARI 1986
KUNST
HAARLEM (GPD) - Soms
hautain, dan weer schalks
kijken ze op ons neer, de ve
le gezichten uit een vervlo
gen periode die tijdelijk aan
de wanden van het Frans
Halsmuseum zijn gehan
gen. Voorname mannen en
vrouwen, zorgvuldig gecon-
terfeit en dikwijls op zijn
voordeligst op het doek ge
bracht. Portretten van echt
en trouw heet de tentoon- een interessant verhaai voor de
stelling die vanaf 15 februa- kostuumgeschiedenis,
ri tot en met 13 april is inge- Net zomin als de fotografie ons
richt in dit Haarlemse mu-
seum en ook tevens de ent- kenis van al dje afgebeelde perso-
ge gelegenheid IS om haar te nen treffend is. Zo memoreert prof.
7Ï pn De Jongh, die ook de catalogus bij
dit evenement samenstelde, enige
verstoordheid van Constantijn
Huygens ten aanzien van Rem
brandt. En die was toch niet de eer-
ste de beste. Het betrof hier het
portret van Jacques de Gheyn III.
De opzet is het resultaat van een "teerde in zijn kritiek
kwart eeuw studie van de Utrecht vorm van een in het Latijn ge-
se hoogleraar ikonologie E. de schreven achtregelig hekeldicht,
Jongh. Thema's die aan de orde ko-
men zijn: vóór het huwelijk, de J^ar ki?
echtelijke staat, de familiekring ™n Rembrandt toonde hij oven-
alsmede harmonie en huwelijk gezwel, want bij publicatie ervan
Dissonanten zijn dus vermeden en Neer"
de bezoeker mag er van overtuigd 'a"d£L If,1™
zijn dat al die toch wel ietwat «dele aan de kaak werd fiesteld' achter"
geportretteerden zich in 's schil- ge"
ders atelier in de beste kleren heb- prtr,t-zvrftvif col
ben gestoken. En zo wordt deze <-OnteiieitSel
17e eeuwse momentopname ook En De Jongh .memoreert nog een
door
Frans Keijsper
aardig voorval van ontevredenheid
over Rembrandts werk, Rem
brandt die overigens eigenzinnig
was en zich van kritiek weinig wist
aan te trekken. Zo had de uit Lei
den afkomstige en in Amsterdam
woonachtige schilder het portret
gemaakt van 'een seeckere jonge
dochter' van een Portugese koop
man, over welke kwestie een nota
rieel verslag is bewaard gebleven.
„Insinuant bevindt dat de voorsz.
schildery ofte conterfeitsel op ver
re nae niet en gelijckt het wesen
ofte tronie van de voorsz. jonge
dochter." En de koopman eiste dat
het schilderij zou worden veran
derd „dat het haer naer behooren
gelijckt". Maar Rembrandt trok er
zich niets van aan.
Fijntjes weet De Jongh te verha
len dat een kennelijk al te eerlijk
portret niet altoos op prijs werd ge
steld. In onze tijd is het retouche
ren van foto's overbekend, het ver
doezelen van onaangenaamheden
in het gelaat. En worden bijvoor
beeld politici die voor de televisie
camera verschenen niet eerst even
door een grimeur onder handen ge
nomen? Een doeltreffende make
up om de 'troony' - om maar eens
een oud woord te gebruiken - van
man of vrouw glad gepleisterd op
de beeldbuis te brengen.
Zo beeldde Nicolaes Maes eens
een niet nader bij name genoemde
dame uit wier pokdalig uiterlijk in
verf werd vastgelegd. De vrouw
was daarmee alles behalve in haar
schik. „Wat Duivel, Maes, heb je
daar voor een monstrueuze troony
naar my gemaalt. Ik begeer 't zoo
niet gemaakt te hebben, de honden
zouden 't wel nabassen, zoo 't over
de straat gedragen wierd".
Maes zal aan zijn klandizie heb
ben gedacht en met een 'vispen-
ceel' streek hij de ongerechtighe
den weg en voorzag de ontstelde
dame van een gezonde blos. En
hoewel de gelijkenis daarbij teloor
ging, zo vermeldt de historie, was
zij er tevreden over: „Ja, zoo moest
het wezen," zei ze content na deze
schoonheidsbehandeling.
De talrijke portretten (105 schil
derijen alsook een aantal gravures)
vormen op zich elk een verhaal,
maar het ene is interessanter dan
het andere. Vele schilderijen be
vatten symboliek, attributen ver
wijzen naar een meer kuise of juist
aardse liefde. De moralistische op
vattingen zijn hier een letterlijk en
figuurlijk ingekaderd. De seksuali
teit is noodzakelijk voor de vor
ming van een gezin, maar dan wel
in de veilige bedding van het hu
welijk. En in de voorstellingen zijn
Musicerende.familie, van Jan Miense Molenaar 1635).
soms ook verwijzingen naar de be
trekkelijkheid van het ondermaans
bestaan te ontdekken: het leeg ra
kend glas van een zandloper, een
doodshoofd. De Bijbel ligt er als
een vermanend woord, het Boek
der Boeken getuigt er van dat het
eeuwige leven het eigenlijke doel
is. Zulke symbolen spruiten voort
uit de christelijke zedenleer. Overi
gens is niet elk portret - persoon
lijk of van de familie - duidelijk,
menig verschaft de toeschouwer
geen nadere informatie.
Ingetogen
'Portretten van echt en trouw' is
samengesteld uit werken, afkom
stig van uitlenen van Nederlandse
musea, particulieren en een enkele
buitenlander. Bijdragen uit het
buitenland, die de kwaliteit van de
tentoonstelling nog hadden kun
nen verhogen, moesten buiten be
schouwing blijven, omdat de opzet
anders - al met sponsoring van de
Haagse kunsthandels Hoogsteder
en Cramer tot stand gekomen - te
kostbaar zou zijn geworden. Maar
dit doet aan het verhaal van De
Jongh niets af. In tegendeel, hij
heeft de monnikenarbeid verricht
om waar mogelijk de schilderyen
te beschrijven en te interpreteren,
hetgeen zyn weerslag heeft gevon
den in een prijzig en mooi boek
werk dat is uitgegeven door Waan-
ders in Zwolle.
Zijn de lachende portretten van
Frans Hals in dit genre eigenlijk
een uitzondering, en zyn de ons
toegeworpen blikken toch vaak in
getogen, 'echt en trouw' biedt in ie
der geval een boeiend schouwspel,
ook een schilderkunstig vakman
schap waaraan soms tot in de de
tails van valt te genieten.
Portretten van echt en trouw.
Frans Halsmuseum, Groot Heilig
land 62, Haarlem. Openingstij
den: maandag tot en met zaterdag
van 11.00 tot 17.00 uur, zondag
13.00 tot 17.00 uur. Van 15 februari
tot en met 13 april. Samenstelling
tentoonstelling en catalogus prof.
E. de Jongh. De catalogus is uitge
geven door Waanders, Zwolle en
kost f89.50.
De Leidse Schouwburg heeft de 30.000ste bezoeker van dit seizoen geboekt. Dit aantal werd bereikt door de
komst van het echtpaar Dirk en Marijke van der Bijl uit Alphen aan den Rijn, gisteravond vlak voor het
optreden van Paul van Vliet in het theater aan de Oude Vest. Het paar werd. veirast met een abonnement voor
tien voorstellingen, twee flessen wijn een een bos bloemen. Wethouder Kuijers van cultuur rechts) en
schouwburgdirecteur Boelen (links) waren er bij. (foto Holvast)
Expositie met schilderijen van Ben
Overdevest, t/m 22 februari. Stel
ling, Lange Mare 65, Leiden. Ge
opend di. t/m za. van 13-17 uur.
LEIDEN - Na de afgelopen zo
mer is het voor de buitenwereld
heel stil geweest rond Stelling.
In die periode hebben de drie ini
tiatiefnemers zich beraden over
de toekomstmogelijkheden van
Stelling. Het resultaat is nu dat
Ben Overdevest alleen doorgaat
met het organiseren van tentoon
stellingen. Zijn plannen zijn er
op gericht om binnen het te voe
ren galeriebeleid voormalige ex
posanten nog eens terug te laten
komen, zodat hun recente ont
wikkeling zichtbaar gemaakt
kan worden.
Ben Overdevest zelf opent de
reeks exposities in de nieuwe op
zet. Zijn nieuwe werk, geplaatst
naast het werk uit bij voorbeeld
1984, toont aan dat er bij hem ze
ker sprake is van een doorgaan
de ontwikkeling. Inmiddels
heeft de uitbundige, kleurrijke
expressie plaats gemaakt voor
een meer bezonken, beschou
wende uitbeelding, die steeds
meer naar abstractie neigt.
Ook het kleurgebruik heeft
een grote verandering onder
gaan. In de recente schilderijen
overheerst de bruine, soms in
oker overlopende tint. Vergele
ken bij stukken waarin de figura
tie voorop stond, is de ideeënwe
reld Overdevest gerijpt en is hij
gekomen tot een schilderkunsti
ge uitwerking, waaraan het type
rende kleurgebruik en gemeen
schappelijke formele kenmerken
(kerkramen, spiralen, kruisen,
pijlen en de drieluik, opbouw)
een meer symbolische betekeke-
nis verlenen.
In de toelichting wordt gesteld
dat het geëxposeerde werk een
poging is om "de ware schoon
heid achter het verval te onthul
len". Herinneringen of reiserva
ringen vormen naar mijn idee
hiervoor de basis. De titel 'Dé-
tour de Siena' geeft aan dat de
Italiaanse stad Siena sporen
heeft nagelaten in het werk van
Overdevest; behalve de sfeer van
de Middeleeuwen die aanleiding
heeft gegeven tot het uitbeelden
van kerk- of kloosterramen wyst
de kleur hierop - Siena gaf ook
de naam aan de bruine verf die
Overdevest veel gebruikt.
De schilderijen kenmerken
zich door een heldere opbouw
met duidelijk omschreven vor
men. Als de meest in het oog
springende werken moeten ge
noemd worden 'Strata' en de se-
mi-abstracte compositie 'Porta
Susa' die door de oplichtende
kleuren het poort- of raammotief
de stemming van het verleden
vervat. Van een heel andere orde
zijn de fraaie zefdrukken 'Passa
ge 1 en 2' die met enkele andere
stukken moeilijk laten inpassen
in de lijn van het nieuwste werk
die op deze expositie is uitgezet
door Overdevest.
NANCY STOOP.
Exposities
i Johan W. Elzenga zijn t
Foto's
het einde van deze maand te
Piggelmee aan de Janvossensteeg. El
zenga houdt zich voornamelijk bezig
Leiden
Rijksmuseum Boerhaave - Steen
straat, 'Balans van een eeuw', Neder
landse natuurwetenschappen en ge
neeskunde in de 19e eeuw, t/m aug.;
di t/m za van 10-17 uur, zo van 13-17
Rijksmuseum van Oudheden - Ra
penburg, 'Satricum, een stad in La-
tium', t/m 25/4; di t/m za van 10-17 uur,
zo van 13-17 uur.
Rijksmuseum voor Geologie en Mine
ralogie - Hooglandse Kerkgracht, ex
positie over de Snellius Il-expeditie,
t/m 27/4; ma t/m vr van 10-17 uur, zo
van 14-17 uur.
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat, 'Katsushika Hokusai: de
oude tekengek'; 'Borneo: Oerwoud in
Ondergang, Culturen op Drift', t/m 5/
10; di t/m za van 10-17 uur, zo van 13-
17 uur.
Stedelijk Museum De Lakenhal Ou
de Singel, 'Oud naaigerei' in de reeks
•Verzameld en getoond', t/m 6/4; di t
m za van 10-17 uur, zo van 13-17 uur.
Galerie Le Pigeon - Scheepmakers-
steeg. olieverfschilderijen van Anne
Sanders en Charles Kengen, tot 8/3;
Ars Studio - Pieterskerkgracht, Cor
Bouter, schilderijen, tekeningen, t/m
13/3; di t/m do van 10-12 en 19.30-22
Caeciliastraat 18 - expositie van And-
rienne Hoogenberk-den Tex, Anneke
Koek. Linda Roodenburg en Bettien
Scherft, tot 14/3; bezichtiging volgens
afspraak, tel. 413452.
'Koning éénoog', een object van
Wim de Haan, te zien in de Leid
se Lakenhal. Het gaat om een
overzichtsexpositie, die tot 24
maart duurt. Geopend dinsdag V
m zaterdag van 10-17 uur en zon-
daa van 13-17 uur. (foto pr»
Bibliotheek Nieuwstraat, Oude
handschriften en Computertentoon
stelling. t/m 28/2; ma, di en woe 10-17
uur, ma en woe ook 19-21 uur, do 10-
21 uur, vr 10-17 uur. za van 10-13 UUr.
Galerie Fotomania - Koppenhink-
steeg, recent fotowerk van Wijnanda
Deroo, tot 18/2; woe t/m zo van 13-17
Waaggebouw - Leidse Kunstuitleen,
werken aangekocht door de gemeen
te, t/m 15/2; di t/m vr van 10-18 uur, za
van 10-17 uur
Leiderdorp
Leythenrode - Roelie Willekens, glas
schilderingen. t/m 6/3; dag. 8-20 uur.
Oegstgeest
Bibliotheek - Ria Roelofs, schilderij
en (gouache/acryl) en kijkkisfjes, t/m
28/2.
Kapsalon Jacques van Bellen - Lan-
gevoort, zeefdrukken en plastieken
van Daniëlle Orelio, t/m 14/2; ma 13-18
uur, di t/m do van 9-18 uur. vr van 9-21
uur, za van 9-17 uur.
Warmond
Galerie De Pomp - Hanneke Blom,
keramiek, Gerda Boersma, etsen en
geboortekaartjes, Paula Petri, droog
bloemen, t/m 13/3; di 19-21 uur, woe.
do. za van zo 14-16 uur.
Het Oude Raadhuis - Wladimir
Stenghlak met als thema water in
acryl, krijt en etsen, t/m 20/2; woe, do,
zo van 14-16 uur, za van 10-16 uur.
Noordwijkerhout
Bibliotheek - Lolke van der Bij, schil
derijen en Tineke Huisers, droogbloe
men, t/m 24/2; ma, woe, vr van 14-17
en 19-21 uur. do van 10-12 uur.
Wassenaar
Galerie Henk de Greef - Ofra Goland,
schilderijen, Henk Wolvers, kera
miek; t/m 26/2; di t/m za van 9-17 uur.
Concerten
Klassiek
De violist Johannes Leertouwer en de
pianist Derk Pik geven maandag-
halve werken van Mozart zal op deze
avond een sonate van Ravel worden
uitgevoerd. Aanvang 20.15 uur.
De Hongaarse pianist Balazs Szoko-
lay komst woensdagavond 19 februa
ri naar de Kapelzaal in het kader van
de serie prijswinnaarsconcerten. Het
programma vermeldt Air en Variaties
in B van Handel, de Prelude en Fuga
in cis van J.S. Bach, de Variations se-
rieuses van Mendelssohn, de Handel-
variaties van Brahms en drie kortere
composities van Albeniz, Raval en
Debussy. Aanvang 20.15 uur.
Het Trio Harom verzorgt zondagmid
dag het vierde van een reeks van ze
ven zondagse lunchconcerten in de
Pauwhof in Wassenaar. Het trio be
staat uit Marieke Verkruisen (klari
net), Mieke Honingh (altviool) en
Marleen'van de Zande (piano). Uitge
voerd zullen worden: van Robert
Schumann Marchenerzahlungen für
Klarinette, Viola und Klavier, op. 132,
Van Max Bruch uit 8 Stücke für Kla
rinette, Viola und Klavier, op. 83, nrs.
2,3,4,6 en 7 en van Mozart Kegelstatt-
trio voor klarinet, altviool en piano.
KV 498. Aanvang 12.00 uur.
De gitarist Guy van Duynen treedt
zondagmiddag in het kader van de se
rie muzikale stromingen op bij Stich
ting Burcht. Hy zal flamencomuziek
ten gehore brengen. Aanvang 16.00
Jazz
Het Allan D. Smith trio speelt zater
dagavond in Hot House, in het LAK-
restaurant, Cleveringaplaats in Lei
den. Deze Britse groep bestaat naast
leider Smith, die sopraansaxofoon
speelt, uit basgitarist Jerry Bird en
drummer Robin Musgrove. Het drie
tal speelt geïmproviseerde muziek,
waarin veel invloeden van minimal
music zijn verwerkt. Aanvang 21.00
De Gigantjes, ook wel Little Giants
genoemd, spelen zaterdagavond in
het Leids Vrijetijds Centrum. De Gi
gantjes zyn een verre nazaat van de
wenbron'. Een van de aanleidingen
voor de ontmoeting is de in 1966 ver
schenen roman 'Met een flik in bed',
die Holsbergen en Geel gezamenlijk
schreven. Aanvang 20.30 uur.
In het journalistencafé in Stichting
Burcht maandag een discussie over
het grote rode verbond, en wat daar
van is overgebleven. Gesprekspart
ners zijn Herman van Wyk, waarne
mend voorzitter van de VARA. Gert-
Jan Laan, adjunct-hoofdredacteur
van Het Vrije Volk en Piet Stoffelen.
Leiden
De Hongaarse pianist Balazs
Szokolay, woensdagavond bij
K&O. (foto pr)
legendarische Bintangs en van
Kraayeveld. Ze spelen muziek uit de
late jaren vijftig: vroege rock roll,
rockabilly en rhythm 'n blues. De in
het oog springende zangeres Mieke
wordt geruggesteund door een viif-
mansband met o.a. piano en staande
bas. Aanvang 23.00 uur.
Het concert van de Golden Earring in
de Foridahai in Boskoop, dat eerder
door ziekte werd afgelast, wordt nu
zaterdagavond gegeven. George. Bar
ry, Rinus en Cesar spelen er oude hits
en werk van hun binnenkort uit te
brengen LP. Boom Boom Mancim
verzorgt het voorprograma. Aanvang
20.00 uur.
In jongerencentrum Tent in Wasse
naar speelt vanavond de groep Flesh
and Bone. Aanvang 23.00 uur.
Stichting Burcht in Leiden treffen
dinsdagavond Jan Willem Holsber
gen en Rudolf Geel elkaar. Holsber
gen heeft veel verhalenbundels ge
schreven, met als laatste het in 1982
verschenen 'Een Bakkersdozijn'. Hij
heeft onlangs het libretto voor een
opera voltooid. Geel is docent taalbe
heersing aan het instituut voor Neer
landistiek in Amsterdam. Hy publi
ceert geregeld werken op zijn vakge-
Scliouwburg
vr 14, 20.15 uur. 'Wings', van Arthur
Kopit met Henni Orri.
za 15,20.15 uur, Cabaret Purper: 'Pur
per Vierkant'.
woe 19, 14 uur. Ome Willem: 'Ome
Willem wil een kindje!'.
vr 21, 20.15 uur, Tineke Schouten:
Tiepies Tien'.
LAKtheater
vr 14, za 15. 20.30 uur. Balie Produc
tie: 'Passage'.
zo 16. 15 uur, De Zwarte Hand: 'De
verschrikkelijke schreeuwman' voor
kinderen van 8-12 jaar.
Microtheater Imperium
vr 14, za 15, 20.30 uur. Imperium
speelt 'Hedda Gabler' van Hendrik
Ibsen.
Den Haag
Koninklijke Schouwburg
zo 16, 20.15 uur. Haagse Comedie met
de laatste voorstelling van 'De Brui
loft van Figaro'
vr 14. 20.15 uur. Pubhekstheatér
speelt 'Onweer' van Strindberg.
za 15. di 18. woe 19. do 20.20.15 uur. zo
16. 14 uur, Haagse Comedie en 'Eind
van de Wereld' van Arthur Kopit.
Circustheater
vr 14. za 15, 20.15 uur, Nederlands
Danstheater met o.a. première van
'Steptext'.
zo 16.20.15 uur, Djazzex. Modern Jazz
Dance Company met Let's Talk' 'One
too many' en 'Afrikit*.
di 18. 20.15 uur. Het Nationale Ballet
m.m.v. Het Nederlands Balletorkest
o.l.v. Adam Gatehouse.
woe 19. 20.15 uur. Mini Maxi in
'Sprakeloos'.
Nederlands Congresgebouw
za 15, 20.15 uur. Residentie-Orkest
o.l.v. Kees Bakels. Promenadecon
15. 20.15 uur. Hans Liberg cabaret- the Fields.
voorstelling 'Berg-Berg
di 18. woe 19. 20 15 uur, Haagse Co
medie met de laatste voorstellingen
van 'De Meeuw' van Tsjechow.
do 20. 20.15 uur, Mechels Miniatuur
Theater met 'Warenar'. blijspel van
P C. Hooft.
Amsterdam
Carré
t/m zo 23, beh. ma. 20.15 uur. zo alleen
14 uur. Hoofdstad Operette 'Der Graf
von Luxemburg' van Franz Lehar
ma 17, 20.15 uur. Rob de Nys 'Pur
Sang'.
Concertgebouw
za 15, ma 17. gr. zaal,,20.15 uur. zo 16.
14.15 uur. Nederlands Philharmo-
nisch Orkest o.l.v. Edo de Waart
zo 16, gr. zaal, 20.15 uur, Maurizio Pol-
lini, piano.
woe 19 t/m vr 21. 20.15 uur, Concert
gebouworkest o.l.v. Hans Vonk.
m.m.v. Dmitri Alexeev. piano.
Cultureel Centrum Amstelveen
vr 14,20.15 uur, 'Mimicrimi' van Guus
Vleugel, Ruud Bos, Barrie Stevens
met o.a. Sylvia de Leur.
di 18, 20.15 uur, Laurens van Rooyen
en zijn orkest.
woe 19, 20.15 uur, 'Wings' van Arthur
Kopit, met o.a. Henny Orri.
De Kleine Komedie
di 18 t/m za 1 mrt, beh. ma, Youp van
't Hek 'Verlopen en verlaten
Nieuwe De La Mar Theater
t/m zo 23, beh. ma, 20.15 uur. zo alleen
14 uur, 'Leocadia' van Jean Anouilh,
met o.a. Mary Dresselhuys.
Stadsschouwburg
vr 15, za 16, 20.15 uur, zo 16. 14 uur.
Het Nationale Ballet, m.m.v. Het Ne
derlands Balletorkest o.l.v. Adam Ga
tehouse.
ma 17, 20.15 uur, Haagse Comedie
met 'Eind van de wereld' van Arthur
Kopit.
woe 19. do 20. 20.15 uur. Nederlands
Dans Theater.
Rotterdam
Theater Zuidplein
vr 14. zo 16. 20.15 uur. Stepping Out'.
komedie van Richard Harris.
di 18. woe 19, 20.15 uur. 'Jan Rap en
z'n maat' van Yvonne Keuls.
do 20. 20.15 uur. Flairck met nieuw
concert.
laixor Theater
t/m zo 23. 20.15 uur. zo 14 uur. 'Mada
me Arthur', musical van Jos Brink en
Frank Sanders
De Doelen
vr 14, gr. zaal, 20.15 uur. '1 Quarttro
Rusteghi". opera van Wolf-Ferran.
o.Lv. Heinnch Bender
za 15. gr. zaal. 20.15 uur. Promenade
concert Rotterdams Philharmonisch
Orkest oJ.v. James Conlon.
ma 17, gr. zaal. 19.30 uur. Familiecon
cert: The Academy of St. Martin in
