Lood en cadmium
van eigen tuin
'Isoleercel pas
dan als er geen
uitweg meer is'
ICTO laat zich niette slachtbank leiden'
Interview
Volkstuinders geschrokken van onderzoek volksgezondheid
Interview
DINSDAG 28 JANUARI 1986
PAGINA 15
De volkstuinders zijn zich een hoedje geschrokken. De
groenten die zij zelf kweken zijn - althans in een aantal
gevallen - besmet met giftige stoffen. Daarom, schreef
de regionaal inspecteur van de volksgezondheid, dr. P.
Anema, in zijn verslag 'Levensmiddelen en Keuring
van Waren' over 1983-'84, doet de amateurteler er goed
aan niet elke dag de eigen oogst te eten.
Dr. Anema doelde in zijn verslag vooral op die volks
tuinen, die zijn aangelegd op vroegere fabrieksterrei
nen. Want juist in deze grond worden steeds vaker stof
fen als lood en cadmium aangetroffen. Stoffen die be
paalde groenten heel snel opnemen. Ze vormen een be
dreiging voor de gezondheid.
Hoewel de opname van zware metalen - zoals lood en
cadmium zijn - van plant tot plant verschilt, maant dr.
Anema tot grote voorzichtigheid. Tuinkruiden, noemt
hij als voorbeeld, nemen vrijwel niets op. Koolsoorten
en andijvie, die een vrij lange groeiduur heben, nemen
meer van deze stoffen op dan, bijvoorbeeld, sla dat snel
voor consumptie beschikbaar is.
Is voorzitter J. Willems van het Algemeen Verbond
van Volkstuinverenigingen in Nederland (AWN) ge
schrokken van de conclusies in het jaarverslag?
Geen spoortje opwinding. Be
grijpelijk. Eigenlijk is er ook wei
nig nieuws onder de zon. De
amateurtelers weten het al lang.
Ze moeten voorzichtig zijn. Al
een jaar of vijf zijn ze op de hoog
te van de gevaren. Gevaren die in
het begin van de jaren tachtig
aan het licht kwamen.
door
Jan Westerlaken
Hoe kwamen die gevaren aan
het licht? Het Instituut voor Bo
demvruchtbaarheid in het Gro
ningse Haren vond ongewenste
stoffen in grond van beroeps-
kwekers. Nu heeft dat zelfde in
stituut - voortbordurend op het
eerste onderzoek - cadmium en
lood aangetroffen in de bodem
van diverse volkstuinen. Die tui
nen stonden overigens al als ver
dacht te" boek. Verdacht, omdat
ze langs drukke snelwegen (lood-
uitstoot) liggen óf in de buurt
van chemische ihdustrieën óf het
waren volkstuinen waarop iet het
verleden vervuilde bagger was
gestort. Ruim twintig van die
complexen, voornamelijk in de
Willems: mij zijn geen gevallen
bekend, dat iemand ziek is ge
worden van het eten van eigen
teelt. (foto gpd)
Randstad, werden nauwkeurig
onder de loep genomen.
Lood en cadmium waren de
stoffen waarnaar het instituut op
zoek ging en ook vond. Het on
derzoek was toegespitst op de
vraag hoeveel van deze 'metalen'
de groenten opnamen. In het be
gin, het midden en tegen het ein
de van de groei. De hoogte van
de concentraties?
Willems doet er niet geheim
zinnig over. Hoeft dat vooralsnog
niet te doen. Hij zegt: "Wat er aan
lood en cadmium werd aange
troffen, was niet verontrustend.
De concentratie lag beneden de
norm die is toegestaan. Hoeveel?
Ruim. Alleen, in Rijnmond zaten
volkstuinders tegen wie we heb
ben gezegd, dat ze toch maar
voorzichtig moeten zijn met het
eten van groenten uit eigen tuin.
De grens was nog niet bereikt,
maar wel heel dicht benaderd.
Dan heb je als landelijke club de
taak je leden op de dreigende ge
varen te wijzen. Dat hebben we
gedaan".
Bloed
De Landbouwhogeschool in
Wageningen, althans de vak
groep voedingsleer, werkte ge
lijk met het Groningse instituut
aan eenzelfde soort onderzoek.
De hogeschool ging echter nog
een stapje verder. Zij onderzocht
naast de groenten ook het bloed
van de mensen die met regel
maat van de klok zelfgekweekt
voedsel aten.
Willems over de uitslag hier
van: "We zagen precies hetzelfde
beeld als het instituut al had aan
getoond. De onderzochte men
sen bleven buiten de gevarenzo
ne. Anders gezegd: er werden
geen buitensporige hoeveelhe
den cadmium en lood terugge
vonden".
Hoewel er dus geen sprake
hoeft te zijn van paniek, verkeert
Willems zeker niet in een hoera-
stemming. Vragen heeft hij over
de norm waaraan de volkstuin
der zich moet houden. Willems
over het waarom: "Die norm is er
voor de beroepskweker. Je kunt
deze mensen niet met een ama
teurteler vergelijken. Daar begin
je al mee. Bovendien is de kans
maar heel klein, dat de consu
ment bij de groenteboer steeds
produkten krijgt die van een- en
dezelfde kweker afkomstig zijn.
Zijn gekweekte groenten wor
den misschien wel over heel Eu
ropa verspreid".
Anders ligt het met volkstuin
der. Normaal gesproken eten hij
en zijn gezin dagelijks groenten
van eigen grond. Met alle gevol
gen van dien. Zou er lood en cad
mium in het kweeksel zitten, dan
krijgen ze elke keer opnieuw een
portie op hun bord.
Zwaarder
Willems: "We moeten ons wel
bedenken dat deze mensen een
enorme hoeveelheid van die rot
zooi naar binnen werken. Ik
Willems: de grens was nog niet bereikt, maar wel heel dicht benaderd.
vraag mij daarom af of je de
norm die voor de beroepskweker
geldt wel kunt toepassen op de
amateurteler. Mijn mening is dat
er voor de volkstuinder veel
zwaardere limieten in het leven
moeten worden geroepen. Hoe
streng die regels zouden moeten
zijn? Nee, daar kan ik moeilijk
antwoord op geven. Je zult daar,
denk ik, een onderzoek aan moe
ten koppelen. Dan pas kun je de
norm voor de volkstuinder bepa
len".
Ondanks de toch niet zo on
gunstige resultaten van de on
derzoeken, is Willems niet echt
opgetogen. "Twee dingen moe
ten goed in de gaten worden ge
houden. Waar de nieuwe volks
tuinen worden aangelegd en wel
ke produkten erop worden ge
kweekt. Praat je over lood en
cadmium, dan moet je je beden
ken dat hoe groter het blad van
de plant is, hoe groter ook de op
name van deze stoffen zal zijn.
Een rol speelt ook de tijdsduur.
Hoelang staan de groenten in het
veld. Dat bepaalt mede de opna
me van de hoeveelheid stof'.
Deskundigen hebben nu wel
de aanwezigheid lood en cad
mium in de grond van volkstui
nen aangetoond, maar is dit geen
alarm voor een vervolgonder
zoek? Willems beaamt het. "We
zijn er niet met deze twee gevaar
lijke stoffen", legt hij uit. "Wan
neer er bodemonderzoeken wor
den gedaan en men komt ver
dachte verbindingen tegen, dan
moet daar direct melding van
worden gemaakt. Stel dat er een
stuk grond beschikbaar is voor
een nieuwe volkstuin. Cadmium
en lood komen in die bodem niet
voor. Dan moet er gewoon wor
den gekeken of er soms andere
metalen inzitten die de gezond
heid kunnen aantasten".
der onderzoek wees uit, dat bei
de vloeistoffen in de oorlogsja
ren op deze plek werden opgesla
gen. "Waarmee ik dus wil zeg
gen, dat we er met het speuren
naar lood en cadmium bepaald
niet zijn. We moeten gewoon een
stuk verder kijken dan de neus
lang is. Een keer heb ik het mee
gemaakt dat in Rijnmond een al
bestaande volkstuincomplex
moest worden gesloten. Omdat
de bodem ernstig was vervuild".
Willems merkte het al op. Alle
terreinen zouden moeten wor
den onderzocht op schadelijke
stoffen alvorens ze als volkstuin
worden uitgegeven. Maar wat
moet er met de bestaande tuinen
gebeuren? En wie neemt de kos
ten van dat onderzoek voor zijn
rekening?
Het antwoord komt van Wil
lems: "Met minister Braks (land
bouw) hebben we vorig jaar uit
gebreid over deze problemen ge
praat. Aan het adres van de
volkstuinder had hij wel een ver
wijt: ze gaan soms onverant
woord om met bestrijdingsmid
delen, ondanks dat er ook telers
zijn die gebruikmaken van biolo
gische middelen. De uitwerking
van het gif kennen ze niet of nau
welijks. Daar, zei Braks, moet
wat aan worden gedaan. Ten eer
ste nieuwe gronden voor tuinen
onderzoeken en in de tweede
plaats moet worden onderzocht
of de bodem vruchtbaar is. Als je
zoiets doet kun je direct bepalen
welke stoffen wel en welke niet
moeten worden toegevoegd. De
minister heeft toegezegd, dat hij
een groot deel van de kosten
voor dit soort onderzoeken voor
rekening van zijn departement
wil
Afgekeurd
Nog niet zo lang geleden werd
er een terrein afgekeurd, omdat
er zink in de grond voorkwam. In
het begin van de negentiende
eeuw had er op die grond een
zinkgieterij gestaan. Het afval
kon zij vrij lozen. Op een andere
plek werden grote hoeveelheden
olie en benzine aangetroffen. Na-
Mest
Open staat dan nog hoeveel
mest - hetzij synthetische, hetzij
natuurlijke - de volkstuinder op
de grond strooit. "Matigen is een
goede zaak", overweegt Willems.
"Nu gebeurt dat nog veel te vaak
uit de losse hand. Wat je ziet is
dat de mensen er van alles op
gooien waarvan ze vermoeden
dat het de groei van de plant sti
muleert. Sommige stoffen heeft
de bodem helemaal niet nodig.
Als de grond niet zuur is hoeft er,
om maar eens wat te noemen,
geen kalk op. Strooien hoort er
bij, denkt de volkstuinder. Wan
neer hij deze gedachte eens zou
laten varen, scheelt hem dat ook
nog eens een behoorlijke duit in
zijn portemonnee. Laten we er
geen misverstand over laten be
staan: de gezondheid blijft wel
op de eerste plaats".
Het probleem heeft de aan
dacht van de AWN. Samen met
het ministerie van landbouw is
Willems op zoek naar een betere
methode van voorlichting aan de
170.000 volkstuinders. Gezocht
wordt ook nadr een manier om
zeker anderhalf miljoen mensen
te bereiken die bij hun huis pen
moestuintje hebben.
De voorzitter: "We moeten de
amateurtelers laten weten wat
wel en wat niet op de grond kan
worden geteeld. Misschien moet
er worden gezocht naar rassen
die minder gevoelig zijn voor een
bepaalde vervuiling. Voorlich
ting zal ook nodig zijn over de
bewerking van de grond en hoe
er met de natuur moet worden
omgesprongen. We moeten bo
ven tafel zien te schoffelen aan
welke vorm van voorlichting er
vooral behoefte is. Of je die
schriftelijk moet geven of in de
vorm van praktische voorbeel
den. Nederland heeft enkele mo-
deltuinen waaraan het bezoek
jaarlijks toeneemt. Juist daar
kunnen de volkstuinders zien
hoe er moet worden gewerkt.
Wat erg belangrijk is, is het feit
dat het ministerie van landbouw
een volkstuinconsulent gaat aan
stellen".
Reactie
De berichten hebben voor de
nodige schrik gezorgd. Maar pa
niek is er niet uitgebroken. Wil
lems: "Omdat we min of meer al
wisten dat we voorzichtig aan
moesten doen. Ik denk dat tus
sen vijfjaar geleden en nu de ver
vuiling zeker niet ernstiger is ge
worden. Of er ooit wel eens ie
mand ziek is geworden door het
eten van eigen teelt? Mij zijn
geen gevallen bekend. Weten
schappelijk staven kan ik die be
wering niet. Maar zij is een waar
heid als een koe".
LEIDEN - Het psychiatrisch-zie-
kenhuis Endegeest isoleert alleen
dan patiënten als er helemaal geen
uitweg meer is. Wanneer die pa
tiënten een gevaar voor zichzelf
zijn óf voor hun omgeving, dan
worden ze 24 uur permanent in de
gaten gehouden. Opsluiten, bena
drukt psychiater C. Hrachovec, is
zelfs dan nog niet aan de orde want
daar worden de patiënten eerder
slechter van dan goed.
door
Jan Westerlaken
Samen mét de hoofdverpleeg
kundige J. van Liempt reageert de
psychiater op de negatieve publici
teit die de afgelopen weken via de
media op de psychiatrische zieken
huizen in het algemeen is afgeko
men. Het begon met een onder
zoek van de Leidenaar Ad Kerkhof
die in zijn proefschrift weinig lo
vende woorden aan het adres van
de psychiatrie richtte. De inrichtin
gen ontkenden de gesignaleerde
tekortkomingen in alle toonaar
den. Kerkhof kreeg steun van de
psychiatrisch verpleegkundige Ce
cile aan de Stegge. Zij haalde on
der meer het voorbeeld aan van
een vrouw die anderhalfjaar in een
isoleercel werd 'verpleegd'.
"We zitten als het ware bij die pa
tiënten op de lip om isoleren te
voorkomen", voegt Van Liempt er
aan toe. "Op andere plekken in het
ziekenhuis moet je in zulke geval
len wel een veer laten. Dat is be
grijpelijk. Maar", zegt hij direct,
"het is niet zo, dat daar dan onver
antwoordelijke dingen kunnen ge
beuren. Overigens: de afgelopen
twee jaar is het bij ons niet voorge
komen dat een patiënt langer dan
drie dagen werd afgezonderd.
Duurt een isolatie langer dan zeven
dagen, dan wordt de inspecteur
van de geestelijke volksgezond
heid daarvan in kennis gesteld".
Zodra een patiënt, die zichzelf
wil doden, binnenstapt, beginnen
de gesprekken. Gesprekken waar
in vooral de nadruk wordt gelegd
op het leren omgaan met emoties
in plaats van zelfmoord te plegen.
"Wat wij vooral doen", stelt Van
Liempt, "is de patiënt leren hoe hij
een uitweg kan vinden voor de pro
blemen waarmee hij worstelt. We
sluiten een soort contract: de pa
tiënt laat zijn suïcidale gedachte
varen en wij proberen hem weer op
het goede spoor te zetten. Natuur
lijk, we weten dat we risico's ne
men. Maar die dragen wij niet al
leen. De familie speelt hierin min
stens een even belangrijke rol. Zij
heeft een deel van de verantwoor
delijkheid. Langzaam maar zeker
proberen wij uit beeld te verdwij-
Taboe
Praten over zelfdoding. Tot voor
kort lag daarop een enorm taboe.
Vlug gaat het niet, maar toch raakt
dat beeld op de achtergrond. Luis
ter naar Van Liempt: "Aan iedere
patiënt die hier binnenkomt stel
len we de vraag of hij wel eens aan
zelfdoding heeft gedacht. Wat zie je
dan? Ze gaan daar vaak heel diep
op in. Alleen al door erover te pra
ten merk je, dat je een isolement
doorbreekt. De patiënten vertellen,
dat ze met de gedachte rondlopen,
dat de dood de enige oplossing
voor hun problemen is. Dat ze dan
pas gelukkig zijn. Daar tegenover
plaatsen wij de mooie dingen die
het leven te bieden heeft. Anders
ligt het met mensen die al ik weet
niet hoe lang met zelfmoordplan
nen rondlopen. Toch probeer je er
van alles aan te doen om hen die
voornemens uit het hoofd te pra
ten".
Psychiater Hrachovec zegt het
met extra nadruk. Patiënten wor
den nooit tegen tegen hun zin op
genomen. Er is altijd sprake van
een verwijzing door een psychiater
van het Riagg (ambulante hulpver
lening). Een patiënt wordt alleen in
het ziekenhuis opgenomen als hij
een gevaar voor zichzelf is en een
bedreiging voor de omgeving.
"Acute suïcidaliteit is niet vol
doende voor een gedwongen opna
me", stelt Hrachovec. "Een ge
dwongen opname mag pas als de
burgemeester, in ons geval Leiden,
zijn handtekening heeft gezet. Bin
nen drie dagen vindt er vervolgens
een gesprek plaats met de patiënt,
zijn advocaat, de rechter en de be
handelend arts. Vindt de rechter
de opname niet terecht, dan staat
de patiënt binnen de kortste keren
weer vrij op straat".
Over de zorg voor de chronisch-
psychiatrische patiënten en de ver
kleining van het ziekenhuis, merkt
Hrachovec op: "De psychiatrische
ziekenhuizen moeten zo klein mo
gelijk worden. Ons beleid is daar al
een jaar of zeven op afgestemd. De
afgelopen vijfjaar hebben we tach
tig bedden in de chronische sector
ingeleverd en in de komende tien
jaar worden er nog eens net zoveel
afgestoten. Deze patiënten plaat
sen we met z'n vieren in huizen die
in gewone woonwijken staan. Een
verpleegkundige brengt hun dage
lijks een bezoekje. Twee jaar gele
den zijn we daarmee in Warmond
begonnen en vorig jaar hebben we
vier mensen in Rijnsburg onderge
bracht. Het gaat goed. Voor de toe
komst hebben we de toezegging
dat we nog eens dertig chronische
patiënten op deze manier mogen
huisvesten".
Waar Endegeest naar streeft, al
dus Hrachovec, is meer de nadruk
leggen op dagbehandeling. "De pa
tiënten mogen dan gewoon thuis
blijven wonen. We hebben toe
stemming om met twintig van deze
plaatsen te beginnen. Ik durf te be
weren, dat wij, wat betreft het te
rugbrengen van het aantal bedden,
verder zijn dan andere psychiatri
sche inrichtingen".
Hrachovec: verder dan andere
vsychiatrische inrichtingen.
(foto Holvast!
Het Interkerkelijk Comité
Tweezijdige Ontwapening (IC
TO) zal op 7 februari niet deelne
men aan de eerste raadpleging
van de Hervormde Kerk over de
wapenwedloop. Dat staat in een
brief van het ICTO aan de her
vormde 'Raad voor de zaken van
overheid en samenleving' (ROS),
die de 'consultaties' organiseert,
en aan de synode.
De 'monopoliepositie' van het
Interkerkelijk Vredesberaad
(IKV) binnen de kerk en de nau
we banden van de raad voor
overheid en samenleving met het
IKV zijn voor het ICTO reden om
van deelneming af te zien. "Wij
voelen er niets voor, ons door de
ze raad - een IKV-wolf in
schaapskleren - als een lam naar
de slachtbank te laten leiden".
De tegenhanger van het IKV
taxeert de raadplegingen als een
'volstrekt vrijblijvend sympo
sium'. De brief wijst nog op de
geringe steun onder hervormden
voor het volkspetitionnement te
gen de plaatsing van kruisraket
ten. Daaruit blijkt, volgens het
ICTO, opnieuw hoe weinig steun
het IKV in de Hervormde Kerk
heeft.
De hervormde synode besloot
in 1983 tot de consultaties nadat
zij verzoeken van het ICTO en
het Hervormd Beraad Vredes
vraagstukken (HBV) om gelijke
erkenning als het IKV had afge
wezen. Het HBV, dat ook grote
bezwaren heeft tegen de steun
van de kerk aan het IKV, gaat
wel naar de consultatie, evenals
het IKV, Kerk en Vrede en Pax
Christi. Van kerkelijke kant zul
len leden van het hervormde sy-
nodebestuur aanwezig zijn.
Wassenaar. De Nederlandse
Protestantenbond in Wassenaar
houdt zaterdag in het kerkge
bouw Lange Kerkdam 46 een
conferentie over 'de toekomst
van de vrijzinnigheid'. Inleiders
en forumleden zijn onder ande
ren ir. H. Borleffs, voorzitter van
het hoofdbestuur van de NPB,
ds. B. van Ginkel uit Amster
dam, prof. dr. A. van der Meiden,
dr. R. M. Nepveu (die de confe
rentie zal leiden), prof. dr. P.
Smits, ds. D. A. Werner en ds. G.
S. Westerouwen van Meeteren.
Vier thema's komen deze dag
aan de orde: wat onder vrijzin
nigheid moet worden verstaan,
de actuele situatie van de vrijzin
nigheid, haar toekomst en hoe
streven vrijzinnigen hun doel na.
De belangstelling voor de confe
rentie is groot. Mevrouw I. van
der Meijden (een van de organi
satoren): "We zitten mudvol; ik
heb al veertig mensen moeten af
wijzen".
Leiden. De heer W. J. Ouwe-
neel uit De Bilt komt weer vier
lezingen in Leiden houden: op 31
januari, 28 februari, 14 maart en
11 april om 8 uur in de Lokhorst-
kerk aan de Pieterskerkstraat.
De lezing van komende vrijdag
gaat over 'Europa vandaag en
morgen'. De andere onderwer
pen zijn: 'Haalt de Sowjet-Unie
het jaar 2000?', 'Brandpunt: Is
raël' en 'Hebben de christenen
nog toekomst?'
Nadere inlichtingen kan de
heer E. B. de Jong geven, Falje-
rilstraat 2, 2334 CM Leiden, tele
foon 071-175383. Hij schreef ons,
dat dr. Ouweneel in zijn lezingen
voor geen enkele groep christe
nen propaganda maakt.
Vakantieweken. Het Alge
meen Diakonaal Bureau van de
Gereformeerde Kerken organi
seert dit jaar 55 vakantieweken
voor ouderen die niet (meer) zelf
standig met vakantie kunnen,
voor mensen met een kwetsbare
gezondheid, gehandicapten, één
oudergezinnen en voor alleen
staanden en extra belaste vrou
wen en echtparen tot 65 jaar.
De weken zijn in de periode
van 3 mei tot en met 13 december
in 'De Blije Werelt' Lunteren, in
'Kerk en Wereld' Driebergen en
in het 'F. D. Roosevelthuis'
Doorn.
Om de groepen waarom het
gaat te bereiken is de informatie
gids toegestuurd aan de diako-
nieën van de gereformeerde en
christelijke gereformeerde ker
ken en de hervormde gemeen
ten. De gids is ook uitgegeven
onder verantwoordelijkheid van
de diakonale organen van deze
kerken.
Wie belangstelling heeft, kan
contact opnemen met de plaatse
lijke diakonie of met de recrea
tie-afdeling van het Algemeen
Diakonaal Bureau, postbus 2211,
3830 AH Leusden, telefoon 033-
943244, toestel 232 en 233.
Hervormde Kerk: beroepen
te Elburg en te Katwijk aan Zee
(toezegging) S. van den Oever
Dordrecht, te Veenendaal W. J.
Gorissen Voorthuizen; aangenq-
men naar Geleen-Oost J. A. Com-
pagner, luchtmachtpredikant,
voorheen christelijk gerefor
meerd predikant te Rotterdam,
de benoeming tot bijstand in het
pastoraat te Veessen (bij Heerde)
J. A. G. van Zanten, aanstaand
emeritus-predikant te 's Heer
Abtskerke, naar Doetinchem M.
G. Pettinga en mevrouw E. S.
Pettinga-Burger Longehou-
Schettens-Schraard-Wons (Fr.).
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Axel G. F.
de Kimpe Gees, te Heemse H.
Hidding Bunschoten; aangeno
men naar Assen (voor zendings-
dienst in Brazilië) T. J. Havinga
Broek op Langedijk, bedankt
voor Bergentheim, Dalfsen,
Delft, Groningen, Rouveen en
Voorthuizen-Barneveld H. E.
Nieuwenhuis Ermelo.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepen te Bunscho
ten R. van Beek Veenendaal, te
Elburg H. C. van der Ent Dor
drecht; bedankt voor Tholen P.
Beekhuis Rotterdam-Kralingen.
Bonhöffer. I^t ouderlijk
huis van Dietrich Bonhöffer in
Berlijn (Mariënburgerallee 43 in
de wijk Charlottenburg) wordt
voor'f 1,5 miljöbn gerestaureerd
en verbouwd tot gedachtenis- en
ontmoetingscentrum. In 1987 zal
het werk worden voltooid. Na
het overlijden van Bonhöffers
ouders werd het huis verkocht,
maar de Berlijnse Evangelische
Kerk kocht het terug met steun
van de Zweede Lutherse Kerk.
Dietrich. Bonhöffer, theoloog
van wereldnaam, zou, als hij nog
leefde, volgende maand 80 jaar
zyn geworden. Zyn verzet tegen
Hitier moest hij op 8 april 1945 in
een concentratiekamp met de
dood bekopen.
Noorse staatskerk. Een ker
kelijk onderzoek wees uit, dat in
Noorwegen 92 procent van de
bevolking tot de lutherse staats
kerk behoort. Toch staat 40 pro
cent onverschillig tegenover de
kerk; bij de jeugd is dat zelfs 55
procent.
De 'vrije kerken' groeien. De
'pinkstergemeenten' "zijn met
44.000 leden de grootste vrije
kerk, gevolgd door de 'evange-
lisch-luthersen' met 19.600. De
rooms-katholieken gingen van
9700 leden in 1971 naar 17.000 nu.
Noorwegen telt 1&600 baptisten.
Overleden. L. Ron Hubbard,
oprichter van de 'Scientology-
kerk', is op zyn boerderij buiten
Los Angeles aan een beroerte
overleden. Hij werd 74 jaar. De
laatste jaren had Ijij niet meer de
leiding over de organisatie en
haar instellingen.
