Aquarius, een studiedorp aan de rivier
k
Evert Louwman: 'Alles draaide om de centen'.
2500 participanten moeten
50 miljoen op tafel brengen
ZATERDAG 25 JANUARI 1986
EXTRA
PAGINA 19
Een studiecentrum met alles erop en eraan a raison van 50 miljoen gulden,
betaald door 2500 geïnteresseerden die in ruil daarvoor er 24 dagen per jaar
gratis over mogen beschikken en die na twintig jaar ook nog hun geld
terugkrijgen. Volgens bedrijfsadviseur Hendriks moet dat lukken. In
bijgaand artikel zet hij zijn plannen uiteen.
Schets van het toekomstige studiecentrum Aquarius aan de Nieuwe Merwede. Onder: de verspringende gevel
zonder rechthoeken. <roto p«
Als de plannen van de Haagse
bedrijfsadviseur J.A.M. Hendriks
doorgaan en in juli de eerste paal
wordt geslagen, is Nederland medio
1988 een uniek studiecentrum rijker.
Op een tien hectare groot terrein aan
de Nieuwe Merwede in de gemeente
Werkendam staan dan 375
appartementen met onder meer een
congrescentrum, concertzaal,
discussieruimten, meditatieruimte,
binnen-en buitenzwembad,
tennisbanen, een golfcourse,
educatieve boerderij, een haute-cuisine
restaurant én een
natuurvoedingrestaurant. De naam:
Aquarius - Waterman. De kosten: rond
de 50 miljoen gulden.
Maar dan moet Hendriks in de
komende maanden wel 2500
belangstellenden vinden die bereid
zijn om voor 20.000 gulden per persoon
deel te nemen in de Coóoperatieve
Vereniging Aquarius Participaties U.A.
en zo de benodigde miljoenen bij
elkaar brengen. In ruil voor dat geld
krijgen de deelnemers - die Hendriks
via een direct-mailing vooral heeft
gezocht in kringen van medici,
hoogleraren, managers en kunstenaars
- het recht op jaarlijks 24 dagen gratis
verblijf in het centrum gedurende
twintig jaar. Na die twintig jaar
krijgen de deelnemers hun geld weer
terug. Zo'n 1100 belangstellenden
hebben zich inmiddels al aangemeld en
Hendriks vertrouwt er op de nog
ontbrekende 1400 deelnemers de
komende tijd te kunnen verwelkomen.
Ook als het niet lukt om 2500
aspirant-deelnemers te strikken, gaat
het project overigens door, zij het dat
de opzet dan waarschijnlijk wat anders
wordt. De werving is volgens Hendriks
alleen bedoeld om de
levensvatbaarheid van deze specifieke
opzet aan te tonen.
Op het eerste gezicht valt aan het
studiecentrum vooral de ongewone
architectuur op die je, geeft Hendriks
toe, antroposofisch kunt noemen. Geen
saaie recht-toe-recht-aan bouw, maar
asymmetrische, verspringende gevels
waarin de rechthoek verbannen lijkt.
Het terrein wordt overal doorsneden
door sloten en kanalen, daarmee de
naam Waterman eer aandoend, en elk
appartement ligt aan het water.
Het cursusaanbod is gevarieerd en
opgedeeld in vier sectoren: economie
Initiatiefnemer Hendriks: klinkende namen gestrikt.
(met onder meer management, rechten,
informatica en bestuurskunde),
geneeskunde (met onder meer integrale
geneeskunde, natuurwetenschappen,
ecologie en landbouw),
menswetenschappen (onder meer
psychologie, filosofie, vergelijkende
cultuurbeschouwing en futurologie) en
cultuur (onder meer literatuur,
architectuur, muziek, theater en
beeldende kunst). Ook buitenstaanders
kunnen aan de cursussen deelnemen.
Daar is zelfs uitdrukkelijk op
gerekend, want de 2500 participanten
leggen beslag op slechts de helft van de
'capaciteit' van de appartementen.
Hendriks heeft kans gezien een
aantal klinkende namen te strikken
voor zijn plan. In het bestuur zitten
onder meer de hoogleraren Van
Mansvelt (landbouwhogeschool
Wageningen) en Goudappel (TH
Eindhoven). Het adviescollege telt
mensen als oud-minister Witteveen, de
professoren Slagter en Zwart
(Erasmus universiteit) en professor Van
Praag van de - in Nederland overigens
niet officieel erkende - internationale
universiteit van Lugano. Van Praag
stelt ook een groot aantal gastdocenten
beschikbaar.
Belangstellenden kunnen meer
informatie krijgen bij het secretariaat
Aquarius, dr. Kuyperstraat 15,2514 BA
Den Haag.
31
Al op de middelbare school kreeg
de Haagse bedrijfsadviseur J.A.M.
Hendriks altijd een ontevreden ge
voel als de leerstof systematisch in
holyes werd onderverdeeld. Als wel
de verschillen tussen scheikunde,
natuurkunde, biologie werden be
nadrukt, maar een totaalbeeld van
de wereld waarin we leven niet aan
bod kwam.
En nu, anno 1986, staat een 'jongens
droom' op het punt werkelijkheid te
worden in de vorm van het studiedagen-
centrum Aquarius. Een project dat
beoogt mensen de gelegenheid te geven
een totaalvisie op de wereld te ontwik
kelen, en dat een open oog heeft voor
terreinen die de officiële wetenschap
vaak links laat liggen, zoals de parapsy-
cholgie. Hendriks: "Aquarius past ook
in het idee van permanente educatie dat
sterk in opkomst is. Educatie niet in de
zin van het opdoen van nieuwe kennis,
maar vooral in de zin van het uitwisselen
van vragen, ervaringen en inzichten".
De Hagenaar lijkt het gelijk aan zijn
zijde te hebben, want tot nu toe hebben
al een kleine elfhonderd mensen blijk
van serieuze belangstelling voor het pro
ject gegeven. Opmerkelijk is dat daarbij
veel huisartsen zijn, maar Hendriks
heeft daarvoor wel een verklaring:
"Juist huisartsen krijgen in hun praktijk
veel te maken met vragen van patiënten
over alternatieve geneeswijzen, die van
de mens als één geheel uitgaan, en ze
krijgen dan vanzelf de behoefte hun
kennis op die terreinen te verbreden.
Het enige dat ik met dit initiatief doe is
dat verlangen mobiliseren en er een
structuur aan geven".
Niet sektarisch
Wie Hendriks hoort praten, denkt al
snel met een antroposoof te maken te
hebben, maar hij weigert pertinent zich
dat etiket te laten opplakken. "Mijn filo
sofie? Ik loop op zich wel warm voor
ideeën die ik tegenkom in de antroposo
fie en andere subculturen, maar ik krijg
er een enorme weerstónd tegen als het
sektarisch wordt. Je eigen gang gaan en
de wereld verder links laten liggen is
misschien wel leuk voor jezelf, maar je
bereikt er verder niets mee. En ik vind
dat je wel iets met die inzichten moet
doen. Het centrum moet ook een duide
lijk werking naar buiten hebben".
De naam Aquarius (naar het sterre-
beeld Waterman) doet nogal zweverig
aan: wie denkt niet onmiddellijk aan de
flower-power musical Hair ('The age of
Aquarius')? Niks zweverig, vindt Hen
driks. Met astrologie (sterrenwichelarij)
heeft het centrum niets te maken; wel
met astronomie (sterrenkunde): "Aqua
rius staat in het teken van mens en toe
komst en het is een astronomisch feit
dat ons zonnestelsel op het punt staat
om over te gaan van het sterrenbeeld
Vissen naar dat van de Waterman".
Hij vervolgt: "We staan nu aan het ein
de van het tijdperk van de Vissen, waar
in de mens in techniek en wetenschap
pen tot de hoogste toppen komt. We ont
futselen geheim na geheim aan het heel
al, maar daarnaast is de invloed van het
komende tijdperk al merkbaar, bijvoor
beeld in de parapsychologie. In die nieu
we tijd, die technologisch hoog ontwik
keld is, is de mensheid een beetje uit de
struggle-for-life economie en gaat meer
nadenken over de morele en ethische
consequenties van die verworven ken
nis. Dat gaat gepaard met polarisatie, zo
als je die nu ook ziet: felle discussies tus
sen voor- en tegenstanders van kern
energie, abortus, euthanasie, de hele bio
technologie. In het Aquarius-tijdperk,
waarin de harmonie hoogtij viert, kan
langzaam een evenwicht komen".
Is dat taal voor de moderne no-non-
sense manager, die ook uitdrukkelijk tot
de doelgroepen behoort? Jawel, vindt
Hendriks, en wijst er op dat een aantal
belangstellenden in het management zit.
Bovendien: "Als je beleid moet maken,
moet je toch weten hoe het jaar 2000 er
uitziet. Voor hen is dat centrum is dus
ook interessant".
Botsen
Maar de no-nonsense mentaliteit lijkt
toch nauwelijks te passen in de filosofie
van Aquarius? "Als je al zou kunnen
zeggen dat iemand met een verkeerde
mentaliteit onderneemt, dan nog kan
door Sjaak Smakman
het geen kwaad als je juist die r
bij zo'n project kunt betrekken. Laat de
meningen daar maar eens botsen. En
denk eens na: ook een ondernemer gaat
het op langere termijn alleen goed wan
neer hij in zijn bedrijf ook de sociale èn
ideële aspecten niet verwaarloost. Het
idee dat dat gescheiden werelden zijn,
daar moeten we van af zien te raken. Het
is ook uit onderzoek gebleken dat een
uitsluitend met winstoogmerk geleid be
drijf als regel niet langer dan 25 jaar be
staat. Bedrijven die ook aandacht aan
sociale aspecten besteden, is een veel
langer bestaan beschoren".
"Een ondernemer heeft er toch alle be
lang bij dat zijn werknemers 's morgens
om zeven uur fluitend onder de douche
springen, warm lopen voor de doelstel
ling van het bedrijf en aankomen met
het idee: vandaag gaan we weer wat
doen waar we echt achter kunnen staan?
Nu is het zo - als je dus alleen kijkt naar
de exploitatieve kant van een bedrijf en
voorbijgaat aan juist die aspecten - dat
je mensen de wao in gaan, tenonder aan
de stress en de midlife-crisis. Je kunt
best én mensen exploiteren én ze het ge
voel geven dat ze zich kunnen ontplooi
en en ontwikkelen. Onze boodschap aan
de managers is: wacht niet tot dit soort
dingen als een boemerang op je af ko-
Meditatie
Dat neemt echter niet weg - geeft Hen
driks ook grif toe - dat het centrum toch
alleen aantrekkingskracht zal uitoefe
nen op mensen 'die bereid zijn verder te
kijken dan hun neus lang is'; "Op veel
Griekse tempels vind je de spreuk: ken
uzelve. Dat is denk ik heel belangrijk.
Om jezelf te kennen moetje toch ook de
wereld een beetje kennen. Mensen die
Het bestuur van de Coöperatieve Vereniging Aquarius Participaties.
Middenvoor: voorzitter Hendriks. (fotopr)
nooit denken: nu wil ik wel eens weten
hoe alles eigenlijk in elkaar zit, die zul
len zich nooit tot Aquarius aangetrok
ken voelen".
Niet voor niets is in het centrum bij
voorbeeld ook een meditatieruimte op
genomen. Een ruimte waar je, aldus
Hendriks, 'los van ruimte en tijd kunt
komen tot het echt kennen van jezelf.
"Als je de hele dag op een symposium of
een cursus indrukken opdoet, kunnen
die uiteindelijk alleen maar goed te
rechtkomen wanneer je zelfkennis in ge
lijke mate groeit. En dan bedoel ik niet
voor een spiegel gaan staan en jezelf
eens bekijken, maar mediteren en in ge
sprek gaan met je diepste zelf'.
Wie zich aanmeldt voor Aquarius
wordt niet geacht passief toe te zien. Het
actief meedoen vormt een van de centra
le doelstellingen. De leden vormen sa
men een coöperatieve vereniging en het
is de ledenvergadering die het uiteinde
lijke cursusprogramma vaststelt en be
paalt wie daarvoor worden aangetrok
ken. Veel belangstellenden - vooral
hoogleraren, medici en managers - heb
ben al aangeboden cursussen te verzor
gen en Hendriks is daar bly mee, zegt
hij.
De beoogde 'werking naar buiten'
blijkt uit de ruimte die is gereserveerd
voor de 'buitenstaanders'. De deelne
mers leggen beslag op ongeveer de helft
van de capaciteit, de rest is gereserveerd
voor buitenstaanders, mensen die een
bepaalde cursus willen volgen. In princi
pe is er geen verschil tussen beide groe
pen. "Alleen: de ene groep heeft zijn fa
ciliteiten al voor 20 jaar geregeld en met
a kun je dus wat organiseren".
Zacht
Hendriks verwacht dan ook zeker
winst te maken bij de exploitatie, en die
wil hij voor de helft besteden aan een
participatiemaatschappij, die de veel
zeggende naam 'De Tempeliers' krijgt.
Daarnaast denkt hy aan een beleggers
sociëteit. Hendriks: "Je ziet veel mensen
die aan het einde van hun leven toch een
bepaald vermogen hebben opgebouwd.
Een deel daarvan krijgt er geen kick van
als ze er weer een nulletje bij hebben op
hun bankrekening, maar die mensen
vinden het leuk om wat met dat geld te
doen op een andere manier".
"Een voorbeeld? Stel: je wilt als boer
eigenlijk wel naar een andere bedrijfs
voering toe die niet zo is gericht op roof
bouw op het milieu. Maar tegelijkertijd
zit die boer vaak wel voor gigantische
lasten zodat het financieel niet kan om
anders te gaan produceren. Dan kun je
daar in springen met geld van particulie
ren die niet zoveel rente hoeven te heb
ben en die de boer in de gelegenheid
stellen zijn dure commerciële leningen
om te zetten in leningen met zachtere
voorwaarden. Anderzijds gaan nu ook
heel veel creatieve plannen en ideëen
verloren omdat ze door geldgebrek in
een stadium blijven hangen waarin ze
nog niet voldoende tastbaar zijn. Bij
banken krijgen die mensen dan geen le
ning, maar bij Aquarius kunnen ze dan
in elk geval een willig oor vinden. Als je
ervoor zorgt dat er een adres is waar de
bereidheid tot luisteren bestaat, dan
haal je volgens mij een enorme hoeveel
heid nu verborgen creativiteit tevoor
schijn".
Dat lijkt wel wat op de (antroposfi-
sche) Triodos-bank. Ten dele, vindt Hen
driks: in zijn plan worden wel bepaalde
criteria gehanteerd - waarvan 'maat
schappij vernieuwend' er een is - maar
ze zijn veel minder streng dan die welke
de Triodos-bank hanteert. Het voor
beeld van de boer: die hoeft niet biolo-
gisch-dynamisch (de antroposofische
landbouwmethode) te gaan werken,
maar een geleidelijke overgang naar een
milieuvriendelijke bedrijfsvoering zou
bijvoorbeeld ook geflbeg kunnen zijn.
Of de jarenlange voorbereidingen op
planologisch en juridisch gebied niet te
vergeefs zijn geweest, moet de komende
maanden blijken. Hendriks heeft er ver
trouwen in dat het lukt. "Ik heb vanaf
het begin gedacht dat er voldoende men
sen zitten te wachten op een concept als
dit. Er spreekt hoop uit: we kunnen ook
op een andere manier naar de toekomst
kijken. Niet alleen economisch hoopvol,
maar ook naar een toekomst met ruimte
voor geestelijke en culturele waarden.
Die worden nu toch vaak ondergewaar
deerd".
Vervolg van de vorige pagina.
affaire. Het kwam weinig serieus op me
'Toen ik naar bedragen vroeg, zei men
dat men 7 tot 8 miljoen gulden aan de
horeca wilde uitgeven en twee miljoen
aan de dieren. De provincie zei daarop:
jullie wilden toch drie miljoen in de die
ren stoppen? En nou ja, toen werd dat
bedrag dus iets verhoogd. Maar ik kreeg
er weinig vertrouwen in, ook ten aanzien
van wat er zou gaan gebeuren met fra
giele groepen zoals dwergchimpansees
en gorilla's. Avifauna mag die dieren
niet hebben omdat men geen lid is van
de Nederlandse Vereniging van Dieren
tuinen. En als er zo'n dure horeca-voor-
ziening komt, kan iedereen op zijn klom
pen aanvoelen dat er dieren moeten ver
huizen".
Geen standbeeld
En vervolgens benadrukt hij dat die
ren bij hem boven alles gaan, omdat ze
zichzelf niet kunnen verdedigen. Door
het terugkopen van de aandelen, eind
november, redde hij niet alleen het park
van een faillissement maar bleven ook
de dieren uit handen van 'de eerste de
beste handelaar'. Louwman: "Ik hoef
daar geen dankjewel voor te hebben of
een standbeeld, maar het was voor ons
veel eenvoudiger geweest de zaak failliet
te laten gaan. We hadden ook niet zoveel
kosten voor voedsel, verwarming en per
soneel hoeven te maken".
Dat niet iedereen hem zag als de grote
dierenvriend, bleek uit de soms felle,
persoonlijke kritiek. Zo schilderde het
dagblad Trouw hem af als een zakenman
die in een manshoge bontjas het dieren
park betrad. "Flauwekul", zegt Louw
man. "Ik ga niet met een bontjas lopen,
leren schoenen zijn tot daar aan toe.
Maar geen bont. Dat kan ik niet. In het
museum .hebben wij een bontjas han
gen. die is van een koetsier, uit 1905. En
die heb ik een keer om mijn schouders
gehad. Dat klopt ja".
"In datzelfde stuk wordt geschreven
over de Cadillac van mijn vader, een ro
se. Nou, mijn vader is importeur van
Dodge geweest en heeft nog nooit in een
Cadillac gezeten, want dat was zoiets als
een katholiek die per ongeluk in tie pro
testantse kerk opeens de dienst gaat
doen. Dat klopt niet, dat kan niet. En hij
heeft ook nooit een rose auto gehad.
Schandalig. Ik heb een excuusbrief ge
had, ook van de journalist. Het is het eni
ge artikel waarover ik gebeld heb. Ik zei:
dit pik ik niet. Dit is beledigend".
Dat hij zichzelf in deze hoek heeft ge
manoeuvreerd door in de moeilijke da
gen van het dierenpark met een ballon
de Atlantische Oceaan over te steken,
ontkent hij. "Die ballontocht staat los
van het dierenpark. En voor deze ballon
vaart hebben wij een stichting opge
richt. Wij hebben daar sponsors voor ge
vonden. Het was een onderneming. Als
iemand actief is, kan-ie dat ook doen. Ik
gebruik elke minuut van mijn leven. Al
leen als ik slaap werk ik niet. Maar voor
de rest... elke minuut van de dag denk
ik, wil ik iets creëren, iets doen. U ziet
mij niet gauw zitten op een terrasje, ge
nietend van een kopje koffie".
Niet nagekomen
En dan de suggestie dat hij flink wat
heeft overgehouden aan de renovatie.
"Mag ik heel even. Het seizoen 1982/1983
heb ik de tuin opengehouden voor de
provincie. Voila. Kosten: zeg maar een
miljoen. Toen hebben wij gezegd: een
contract is oké, maar dan kunt u niet
verlangen dat we er nog meer geld in
stoppen. Nu moet het dan ook kloppen
en die verantwoordelijkheid is de pro
vincie aangegaan. En eigenlijk is ze die
niet helemaal nagekomen. In het con
tract stond dat zij het dierenpark zouden
restaureren. Dat hebben ze niet gedaan.
Het is niet gelukt".
"En nu zitten wij met die spullen. Ho
ge gaashekken. Wat moet ik ermee? Als
ik het weghaal kost het me nog meer
geld. En wat hebben we aan die verblij
ven? Niets. Het entreegebouw? Wat
moet ik met dat monster? Sommigen
noemen het een paleis, maar het is een
rommeltje. Als u .voor elkaar krijgt dat
iemand dat voor mij weghaalt en het ou
de kassaatje teruggeeft, zeg ik alsje
blieft, want dat vond ik echt een leuk,
charmant ding".
Echt geen automuseum, bungalow
park of bejaardenhuis? Louwman lacht.
"Er werd zelfs gesuggereerd dat ik de
import van Alfa Romeo zou doen. De
concurrent in huis... Ook het automu
seum komt niet naar Wassenaar. "Het
staat er prachtig bij in Raamsdonksveer.
En dat blijft daar. Nee echt, er komt he
lemaal niets. Het moet een bestemming
hebben met de natuur. We willen eerst
de bomen behandelen en de waterhuis
houding in orde maken. Zorgen dat het
weer een mooitoos wordt. We hebben zo
veel zorgen over dit geheel gehad dat we
niet eens tijd hadden om te bekijken wat
we nu gaan doen".
De man die nooit huilend op tv is ge
weest. zoals zijn schoonzus Hanneke,
maar die "ook heel emotioneel kan zijn",
hikt daar tegenaan. "Het is een spook-
tuin, je ziet geen bezoekers. Het is triest,
een puinhoop. En de Louisehal: hele
maal leeggemaakt. Ik zie ons nog zo de
potjes van de plantjes losmaken, in de
jaren vijftig was dat. Een sprookje, met
die rotspartijen".
Evert Louwman: "Een dier was voor mij al gauw iets dat je goed groot
moet brengen". uoto wim Dijkman*
