'Het is fietsen
door rul zand'
LC
Kort geding tegen bezetters van Bredase kerk
De ministers en hun
Europese problemen
Nederland half jaar lang voorzitter van Europa
Lubbers over Europa:
DONDERDAG 2 JANUARI 1986
PAGINA 21
Achtergrond
BRUSSEL - 1 januari 1986 was
voor 'Europa' een gedenkwaardi
ge dag. Dan voegen Spanje en
Portugal zich bij de Europese
Gemeenschap, die daarmee tot
twaalf leden zal zijn uitgegroeid.
Groter zal de Gemeenschap, die
straks 360 miljoen mensen zal
omvatten, binnen afzienbare tijd
niet meer worden.
Gelukkig maar, zullen velen
zeggen, want de EG moet eerst
maar eens tonen dat zij de pro
blemen aankan die de uitbrei
ding met de beide Iberische sta
ten oplevert. De nog maar 28 jaar
korte EG-ervaring leert dat nieu
we leden (Groot-Brittannië, Ier
land en Denemarken in 1973,
Griekenland in 1981) zeker in het
begin meer hinder dan gemak
opleveren.
door
Hans de Bruijn
Nederland zal bij de verwelko
ming van de nieuwe leden en de
opvang van de eerste problemen
een belangrijke rol spelen. Onze
regering neemt immers op 1 ja
nuari voor zes maanden de poli
tieke leiding van de Gemeen
schap op zich. Nederland is aan
de beurt om tot 1 juli de voorzit
tershamer te hanteren in de Eu
ropese ministerraad.
Dat betekent dat Nederlandse
ministers de tientallen vergade
ringen met hun elf EG-collega's
zullen leiden, dat Nederlandse
ambtenaren en diplomaten het
permanente overleg tussen de
lidstaten zullen voorzitten en
vooral: dat van Nederland voor
stellen voor oplossingen worden
verwacht voor de talrijke EG-
problemen die zich de komende
zes maanden zeker zullen voor
doen.
Voor alle duidelijkheid: Neder
land is geen voorzitter van de he
le Europese Gemeenschap. De
twee andere EG-organen - de
Europese Commissie (het dage
lijks bestuur) en het Europees
Parlement - vallen niet onder het
Nederlandse voorzitterschap,.
Dat voorzitterschap culmi
neert op de valreep, op 26 en 27
juni, in de halfjaarlijkse topcon
ferentie van het ene staatshoofd
(Mitterrand) en de elf minister
presidenten, onder leiding van
premier Ruud Lubbers, in Den
Haag.
Zes maanden lang Nederland
als de 'as' waarom Europa draait,
zo lijkt het. Maar dat is - zo zegt
ook Lubbers - een te overdreven
voorstelling van zaken. Het be
lang van het voorzitterschap van
de EG wordt overschat, geeft hij
toe. „Ik denk zelfs dat mijn acti
viteiten op dit punt niet erg veel
zullen afwijken van wat ik de af
gelopen zes maanden heb ge
daan".
Toen was Luxemburg voorzit
ter en sleepte de Gemeenschap
zich met veel vallen en opstaan
door het proces van een 'inter
gouvernementele conferentie',
die tot doel had de besluitvor
ming in de EG te stroomlijnen en
op organisatorisch gebied de
condities te scheppen waaronder
de EG de economische uitdagin
gen van deze tijd aankan.
Droombeeld
1986 markeert voor de Europe
se Gemeenschap een nieuw be
gin. Met de toetreding van Span
je en Portugal kan de EG als 'af
gerond' worden beschouwd.
Aanvragen voor toetreding van
landen als Turkije en Marokko
worden niet serieus genomen.
En de Scandinavische landen
Noorwegen en Zweden, die geo
grafisch en economisch nog bij
de EG zouden passen, voelen
daar zelf niets voor.
De EG als het grootste han
delsblok ter wereld lijkt dus zijn
eindvorm te hebben gekregen.
Daar zijn vele jaren van proble
men aan vooraf gegaan sinds
West-Duitsland, Frankrijk, Italië
en de Benelux zich in 1957 aan
eensloten, met het 'Europa-zon-
der-grenzen' als droombeeld
voor ogen. Die droom is er nog
steeds. De grenzen ook.
Bfjna drie decennia lang heeft
Het bestuur van de Heilig Hart
parochie in Breda heeft een kort
geding aangespannen tegen de
parochianen die op het ogenblik
de kerk bezet houden omdat ze
het niet eens zijn met de ophef
fing van de parochie en sluiting
van de kerk per 1 januari. Van de
rechtbank verlangt het kerkbe
stuur, dat de bezetters de kerk
binnen 24 uur na het vonnis moe
ten verlaten. Het kort geding
dient morgenochtend voor de ar
rondissementsrechtbank in Bre
da.
In de dagvaarding wordt ver
wezen naar de mededeling van
bisschop Ernst van Breda van
eind april dit jaar dat hij zich ge
noodzaakt zag de parochie op te
heffen en de kerk aan de ere
dienst te onttrekken. De laatste
dienst zou zijn op 29 december,
maar het kerkbestuur heeft die
afgelast omdat het moeilijkhe
den tussen parochianen vreesde
zowel tijdens als na de dienst.
De gedaagden en hun sympa
thisanten hebben zonder toe
stemming van het kerkbestuur
het slot van de kerk opengebro
ken om zich toegang tot de kerk
en de sacramenten te verschaf
fen, zo luidt de dagvaarding. Ver
de Gemeenschap zich meer be
ziggehouden met de problemen
van de eigen organisatie, dan
met het creëren van die ene 'in
terne markt', de 'Verenigde Sta
ten van Europa', zoals de dro
mers van 1957 die voor ogen had
den. De jaren tussen 1973 en 1984
gingen goeddeels verloren door
wat 'de Britse kwestie' ging he
ten, de regeling van de Britse fi
nanciële bijdrage aan de Ge
meenschap.
Pas in 1984 werd daar een be
vredigende oplossing voor ge
vonden. Intussen was de EG uit
gebreid met Griekenland, dat
zich onder leiding van premier
Papandreou ontpopte tot een
veeleisende lastpost. En tenslot
te hadden de tien EG-landen het
bijna twee jaar lang zeer moeilijk
bij het vaststellen van de voor
waarden voor de toetreding van
Spanje en Portugal.
Nu is het tijd om naar de toe
komst te kijken en daarin liggen
voor de EG genoeg problemen
verborgen. Met bijna 13 miljoen
werklozen, landbouwoverschot
ten die jaarlijks tientallen miljar
den guldens kosten en de drei
ging van een groter wordende
technologische en industriële
achterstand op de Verenigde
Staten en Japan, is er alle aanlei
ding om het eigen functioneren
tegen het licht te houden.
Alleen een interne markt,
waarbij belemmeringen aan de
grenzen voor goederen, diensten,
geld en personen wegvallen, kan
de voorwaarden scheppen waar
onder de EG met de VS en Japan
kan concurreren. Dat vereist ook
de afspraak dat voortaan over de
meeste zaken die interne markt
betreffende niet meer bij een
stemmigheid zal worden beslist
maar bij meerderheid van stem
men, om individele lidstaten de
mogelijkheid te ontnemen om
uit puur eigenbelang de verdere
ontwikkeling van die Europese
markt te blokkeren.
Rem
Die afspraak is in december
door de regeringsleiders op hun
top in Luxemburg gemaakt, al
gebeurde dat op de bekende Eu
ropese manier. Dat wil zeggen:
men koos voor een 'minimalisti
sche' oplossing met veel uitzon
deringsclausules, waarmee uit
eindelijk ook degenen die aan de
Europese rem hangen (Denemar
ken, Griekenland, Engeland) te
vreden konden zijn.
Het zal nog zo'n twee jaar du
ren voor de twaalf nationale par
lementen de magere afspraken
van Luxemburg hebben goedge
keurd, maar Nederland wil ze -
als EG-voorzitter - het komende
halfjaar al zoveel mogelijk in de
praktijk gaan brengen. Dat gaat
niet van de ene dag op de andere,
want voordat de open interne
markt in 1992 (het streefjaar) een
feit is, zullen maar liefst 300 ge
meenschappelijke regelingen die
de Europese vrijhandel belem
meren, moeten worden aange
past.
„Tijdens het Nederlandse
voorzitterschap moeten op dit
terrein geen spectaculaire beslui
ten worden verwacht", zegt pre
mier Lubbers. Het uitvoeren van
'Luxemburg' zal een zeer gelei
delijk proces worden en hij waar
schuwt er dan ook voor de ver
wachtingen niet te hoog te span
nen. „Het veiligstellen van het in
Luxemburg bereikte zal niet
eenvoudig zijn".
Lubbers zegt dat te willen
doen met „een minimum aan
dramatiek en een maximum aan
resultaat". Het voorzitterschap
van de EG is immers door rege
ringsleiders nogal eens gebruikt
om voor binnenlands-politieke
doeleinden het eigen internatio
nale imago de nodige glans te ge
ven. Ook voor Lubbers, die in
mei de verkiezingen wil winnen,
lijkt dat een aanlokkelijk per
spectief.
Maar als hij dat al wil, dan weet
de premier dat op dit moment
goed te verbergen. Het Neder
landse voorzitterschap zal ge
kenmerkt worden door sober
heid. Er zullen geen 'visionaire
wegen' worden ingeslagen, geen
revolutionaire voorstellen wor
den gedaan. Het resultaat van
Luxemburg - „gemeten aan de
omstandigheden voldoende" -
biedt daarvoor ook nauwelijks
mogelijkheden.
Achterstand
„De uitkomst van dergelijke
topconferenties is iedere keer
weer slechter dan de hoge ver
wachtingen vooraf, maar toch
telkens weer beter dan een stag
natie", klinkt het voorzichtig op
timistisch. Waarbij Lubbers
vooral tevreden is over het saam
horigheidsgevoel onder de rege
ringsleiders. Hij hoopt dat met
name deze (halfjaarlijkse) colle
gialiteit ertoe zal leiden dat uit
eindelijk ook Italië en Denemar
ken hun voorbehouden tegen het
resultaat van Luxemburg zullen
laten varen.
„Voor het eerst sinds heel lang
is er iets tot stand gebracht dat,
hoe minimaal ook, de integratie
van Europa weer wat sterker
maakt", aldus de premier. Dat is
ook hard nodig „omdat de ach
terstand op technologisch ge
bied niet langer te aanvaarden
Bovendien zullen na de toetre
ding van Spapje en Portugal de
tegenstellingen tussen noord en
zuid, ofwel rijk en arm in de EG
alleen maar groter worden. Die
dreigende botsingen van belan
gen maken dat een betere, snelle
re besluitvorming derhalve geen
luxe, maar pure noodzaak is.
Ook op het punt van de buiten
lands-politieke samenwerking
groeit de saamhorigheid. „Over
tal van vraagstukken in de we
reld is er nu een Europees ge
luid". Met andere woorden: de
premier is gematigd optimistisch
over de kansen voor Europa. Aan
Nederland is het daarom, te zor
gen dat de komende zes maan
den die lichte vooruitgang niet
verloren gaat.
„Waar problemen zijn, moet de
heipaal eronder. Als vooruitgang
mogelijk is, zullen we met voor
stellen komen". Het lijkt op niet
meer dan het 'op de winkel pas
sen' en met die kwalificatie heeft
Lubbers niet eens zoveel moeite.
We moeten immers vooral niet
de illusie hebben dat Nederland
- of welk ander land dan ook - in
staat is in zes maanden tijd de
EG een enorme sprong voor
waarts te laten doen.
In de EG geldt wat ook in de
nationale politiek geldt: de mar
ges zijn smal. Of zoals Lubbers
het noemt: „Ik ben bang dat het
fietsen door rul zand blijft". Je
komt wel vooruit, maar zeer
traag en zeer moeizaam. Een EG-
voorzitter die te maken heeft met
grootmachten als de Bondsrepu
bliek, Frankrijk en Groot-Brit
tannië, kan hooguit proberen te
gengestelde meningen te verzoe
nen, compromissen aan te dra
gen en de onderlinge verstand
houding te verbeteren. Een mini
staatje als Luxemburg heeft dat
de afgelopen zes maanden bij
voorbeeld opmerkelijk goed ge
daan.
Europarlement
Lubbers vindt dat Nederland
zijn voorzitterschap ook moet ge
bruiken om de relatie tussen de
EG-ministerraad en het Euro
pees Parlement te versterken.
Het Parlement is er bij de ver
dragsherziening van Luxemburg
bekaaid vanaf gekomen, tot Ne
derlandse teleurstelling. „We
moeten desondanks proberen
het gemeenschappelijke te bena
drukken", zegt Lubbers.
Dat Nederland het Parlement
goed gezind is, blijkt uit Lub
bers' opmerking dat hij niet ge
lukkig is met het besluit van de
ministerraad om een procedure
bij het Europese Hof van Justitie
aan te spannen tegen de eenzijdi
ge verhoging door het Parlement
van de EG-begroting. „Dat is in
derdaad een probleem voor onze
wens de relatie met het Parle
ment te verbeteren. Ik verdedig
nu die procedure, maar we gaan
niet met plezier naar het Hof'.
De bekroning van een voorzit
terschap, de 'top' van de rege
ringsleiders, wordt steevast
beoordeeld in termen als 'succes'
of 'mislukking'. Dat laatste is in
de twaalf jaar dat deze bijeen
komsten nu worden gehouden
nog het meest voorgekomen en
premier Lubbers geeft ronduit
toe dat dit lot ook het Nederland
se voorzitterschap kan treffen.
De Nederlandse regering zal
daarom al lang blij zijn als er
eind juni, wanneer het estafettes
tokje aan Groot-Brittannië wordt
overgedragen, geen nieuwe con
flicten zijn bijgekomen.
Op een aantal terreinen zal
echter wel degelijk van een Ne
derlands accent sprake zijn. Lub
bers noemt de relatie tussen de
EG en de ontwikkelingslanden,
de landbouwproblemen in Afri
ka, de verdere bevordering van
de vrije wereldhandel (ten gun
ste van de zwakke landen) en de
handelsrelatie met de landen van
het Oostblok.
De bevordering van vrede en
veiligheid in de wereld heeft ook
daar alles mee te maken, zegt de
premier. „Een open, niet protec
tionistisch Europa betekent ook
een verbintenis om andere lan
den serieus te nemen". Alleen zo
kan Europa waarmaken wat het
volgens de Nederlandse premier
zou moeten zijn: „Een beloftevol
rnntinpnt"
BRUSSEL - Nederland is zes
maanden lang voorzitter van de
EG-ministerraad, maar minister
president Lubbers zal in al die tijd
slechts één EG-vergadering, de
topconferentie van eind juni in
Den Haag, voorzitten. Het zwaarte
punt van het werk tijdens dit voor
zitterschap ligt bij minister van
buitenlandse zaken Hans van den
Broek en zijn staatssecretaris voor
Europese zaken. Wim van Eekelen.
door
Hans de Bruijn
Minstens één keer per maand ko
men de EG-ministers van buiten
landse zaken of hun staatssecreta
rissen bijeen. Minister Van den
Broek, die gewoonlijk een aantal
van die bijeenkomsten aan staats
secretaris Van Eekelen kan overla
ten, zal de komende maanden va
ker dan ooit in Brussel te zien ziin.
Naar buiten toe zal hij de EG ver
tegenwoordigen, bijvoorbeeld als
leider van de delegatie die over een
maand de zgn. frontlijnstaten in
Zuidelijk-Afrika gaat bezoeken.
Ook in de moeizame handelsrelatie
met de Verenigde Staten en Japan
zal Van den Broek - samen met de
Europese Commissie - de stem
van Europa moeten laten horen.
Staatssecretaris Van Eekelen
krijgt - samen met minister van
economische zaken Gijs van Aar-
denne - zijn handel vol aan de ver
wezenlijking van de besluiten van
Luxemburg over de 'interne
markt' en de oplossing van de pro
blemen over de EG-begroting tus
sen de ministerraad en het Europe
se Parlement.
Maar naast deze meer met de al
gemene EG-problemen belaste be
windslieden, zullen ook nog tal van
vakministers de komende maan
den proberen in de specialistische
ministerraden Nederlandse stok
paardjes te berijden en incidentele
succesies te boeken.
De wat Europa betreft belang
rijkste onder de vakministers is
zonder twijfel Gerrit Braks (land
bouw). Ruim tweederde van de 85
miljard gulden grote EG-begroting
gaat immers op aan het landbouw
beleid, waarbij miljarden worden
nodig zijn voor de financiering van
de boterbergen, melkplassen en
graan- en rundvleesoverschotten.
Zonder een sanering van het EG-
landbouwbeleid zal de Gemeen
schap nooit de financiële ruimte
hebben om op technologisch ge
bied de concurrentie met Japan en
de VS aan te kunnen. De Europese
polsstok heeft immers ook een be-
VEGIN
Normaal verbruik
800 m3
1.000
1.200
1.400
1.600
1.800
2.000
2.200
2.400
2.600
2.800
3.000
3.300
3.600
3.900
4.200
4.500
5.000
5.500
6.000
perkte lengte en vooral de land
bouwsector zal dat merken.
Minister Braks zal als voorzitter
van de 'landbouwraad' de Europe
se Commissie van harte steunen in
haar strakke, op produktiebeper-
king gerichte prijsbeleid. Dat zal
niet gemakkelijk zijn, omdat voor
al op landbouwgebied de tegen
stellingen in Europa groot zijn. In
het verleden hebben lidstaten niet
geschroomd uit eigenbelang de
totstandkoming van een gezonder
landbouwbeleid te frustreren.
Minister van verkeer en water
staat Nelie Smit-Kroes heeft al dui
delijk gemaakt dat zij haar voorzit
terschap van de 'transportraad' wil
gebruiken om nu eens echt iets te
doen aan de liberalisering van het
luchtverkeer in Europa. Op het
punt van de interne markt ligt voor
haar tevens een belangrijke taak
weggelegd bij het vrijer maken van
het internationale wegtransport.
Een andere bewindsman die al
zijn bestuurlijke gaven nodig zal
hebben, is milieuminister Pieter
Winsemius. Zijn herhaalde plei
dooien voor schonere auto's en de
bestrijding van de luchtverontrei
niging door fabrieken en energie
centrales, worden door maar wei
nigen in de EG gedeeld. Met veel
moeite is vorig jaar een normen-
pakket voor de uitlaatgassen van
auto's opgesteld, maar de uitwer
king daarvan verloopt uiterst
Ook de ministers van economi
sche zaken en financiën komen
maandelijks in Brussel bijeen in
wat de 'ecofin-raad' wordt ge
noemd. De andere bewindslieden
met Europese taken (cultuur, ont
wikkelingssamenwerking, sociale
zaken, onderwijs) komen slechts
sporadisch bij elkaar, voor een deel
omdat hun beleidsterreinen vooral
nationaal georiënteerd ziin.
Dat geldt niet voor minister Eeg-
je Schoo van ontwikkelingssamen
werking, die plannen heeft om het
komende half jaar haar (en Neder
lands) ideeën over de economische
relatie tussen de rijke Gemeen
schap en de arme hongerlanden in
vooral Afrika gestalte te geven. De
overproducerende EG is de aange
wezen instelling om op dat punt
iets te bereiken. Wat Schoo's
ideeën precies zijn, is echter nog
onduidelijk.
Een nieuwigheidje is, dat staats
secretaris van WVC Joop van der
Rejjden komend voorjaar voor het
eerst in de EG-geschiedenis een
raad van sportministers bijeen zal
roepen. Het sportvandalisme en de
verruwing in de sport in heel Euro
pa zal dan het belangrijkste punt
op de agenda zijn.
seerde mede de grote demonstra
ties in West-Duitsland tegen de
plaatsing van kruisraketten).
Hervormde Kerk: aangeno
men de benoeming tot bijstand
in het pastoraat te Lage Vuur-
sche M. van der Linden Dirks-
land. naar Arum-Kimswerd (Fr.)
J. K. Bolt Britsum-Conxjum-Jel-
sum (Fr.). Gereformeerde Ker
ken Vrijgemaakt: beroepen te
Rouvcen H. E. Nieuwenhuis Er-
melo. Gereformeerde Gemeen
ten: bedankt voor Lelystad en
Sheboygan (Ver. Staten) C. Ha-
rinck Oostkapelle.
ACTIE ZUINIG STOKEN
TABEL VOOR DE WEEK
VAN 23 DEC. T/M 29 DEC. 1985
WEERSTATION VALKENBURG
508
565
622
1024
1111
1197
1285
1427
1573
1708
der handelden zij onrechtmatig
door hun weigering - na somma
tie - de kerk te verlaten.
Volgens het kerkbestuur ver
eist de zaak spoed omdat deze
maand een deel van de inventa
ris, waaronder het orgel, naar een
andere kerk moet worden over
gebracht. Een ander argument is
de schade aan het kerkgebouw;
dat is niet berekend op de per
manente aanwezigheid van een
groep bezetters.
Doleantie. Dit jaar herden
ken de gereformeerden in Neder
land hun uittreding uit de Her
vormde Kerk - onder aanvoering
van Abraham Kuyper - 100 jaar
geleden. Het zal een herdenken
worden zonder triomfalistische
uitspraken, want de Gerefor
meerde Kerken verkeren nu zelf,
net als vele andere kerken, in een
nogal moeilijke situatie. Boven
dien zijn ze met de Hervormde
Kerk op weg naar hereniging,
wat in tal van plaatsen al aardig
lukt.
De redactie van het 'Documen
tatieblad voor de Nederlandse
kerkgeschiedenis van de 19de
eeuw' organiseert samen met de
kerkelijke commissie 'Herden
kingen' en de theologische facul
teit van de Vrije Universiteit in
Amsterdam op vrijdag 31 januari
een symposium over 1886. Het
wordt gehouden in het audito
rium van de universiteit. Profes
sor mr. W. F. de Gaay Fortma.
zal het voorzitten.
Ook plaatselijke gereformeer
de kerken hebben een herden
kingsbijeenkomst gepland, zoals
op dinsdag 4 februari in Voort-
buizen, waar dan precies 100 jaar
geleden de tweede gereformeer
de kerk werd gesticht. (Kootwijk
was de eerste).
De officiële herdenking is op
vrijdag 18 april in de Keizers-
grachtkerk in Amsterdam, een
typisch voorbeeld van gerefor
meerde kerkbouw uit het laatst
van de vorige eeuw. Professor
mr. I. A. Diepenhorst uit Zeist is
gevraagd voor de herdenkingsre
de.
Een werkgroep van de com
missie 'Herdenkingen' is begon
nen met de voorbereidingen van
een boek over de dolerenden van
1886 en hun nageslacht. In dat
boek - verschijning pas in 1989 -
zal aan de hand van stambomen
een beeld worden gegeven van
een aantal families uit de kerke
lijke en sociale beweging van die
dagen. In 1984 verscheen bij Kok
in Kampen al een bundel over de
Afgescheidenen van 1834 en hun
nageslacht.
Zonder grenzen. De paus
heeft gisteren - toen in zijn kerk
'wereldvredesdag' werd gevierd
- de mensheid opgeroepen om te
bouwen aan 'vrede zonder gren
zen'. "Ieder mens en ieder volk
moet zich veilig voelen. Achter
het begrip 'vrede' mogen nooit
bedoelingen en activiteiten
schuilgaan die daarmee in strijd
zijn". Zei de paus. Hij pleitte er
voor, dat barrières van ideolo
gieën en systemen worden over-
In zijn boodschap constateer
de de rooms-katholieke opper
herder, dat uitbuiting, sociale
spanningen en haat een vreedza
me en rechtvaardige wereldorde
in de weg staan. Hij riep de rege
ringen van Oost en West op tot
bijdragen aan de 'gemeenschap
pelijke vrede'. "Deze moet geba
seerd zijn op sociale gerechtig
heid en de waarde en rechten
van ieder mens".
Beperking. De DDR (Oost-
Duitsland) heeft het afgelopen
jaar bij herhaling de mogelijkhe
den van ontmoeting tussen Oost
en West beperkt. Dat verkaarde
de voorzitter van de verzoenings
gezinde beweging 'Aktion Suh-
nezeichen' in de DDR, ds. Wer
ner Liedtke, gisteren in Berlijn.
Aan de ene kant kregen DDR-
leden geen toestemming om naar
bijeenkomsten van 'Sühnezei-
chen' in het Westen te reizen. En
anderzijds wilden DDR-autori-
teiten geen visa verstrekken aan
Westeuropeanen. Ook de vroege
re bisschop van Berlijn, Kurt
Scharf, die lange tijd voorzitter
was van 'Aktion Sühnezeichen-
Friedensdienste', kreeg met zo'n
afwijzing te maken, toen een ge
meente in Leipzig hem voor een
spreekbeurt in de Vredesweek
had uitgenodigd.
Reden voor die weigering was:
als we dit toestaan, komen er
misschien wel duizend van zulke
verzoeken binnen. Ds. Liedtke
zei toen: "In geval van oorlog
worden miljoenen mensen tegen
elkaar in beweging gebracht.
Waarom mogen voor de vrede
niet enige duizenden mensen in
beweging komen?"
(De "Aktion Sühnezeichen'
werd na de oorlog door Duitse
protestanten opgericht om tot
verzoening te komen in landen
die onder de naziterreur hadden
geleden. Zo werd assistentie ver
leend bij de wederopbouw van
kerken. Bij de fusie met 'Frie-
densdienste' breidde het werk
terrein zich uit. 'Aktion Sühne-
zeichen-Friedensdienste' organi-
