De nieuwe
toekomst
van DSM
Eens-per-maand-pil
lijkt niet kansrijk
DINSDAG 24 DECEMBER 1985
EXTRA
PAGINA 13
DSM staat - nog steeds - voor Dominale Staats
Mijnen. Maar als kolenproducent bestaat het
bedrijf al twintig jaar niet meer. De sluiting van
de mijnen dwong DSM destijds een andere
richting in te slaan, waarbij de overstap naar de
chemie voor de hand lag. „Daarbij hebben we ons
gericht op zaken waarvan we wisten dat we ze
aankonden: kunstmest, bulkchemie, eenvoudige
plastics", aldus Ir. Ruud Selman, lid van de raad
van bestuur.
Maar de tijden veranderen. Opnieuw voor DSM,
dat niet langer kan volstaan met het produceren
van simpele halffabrikaten op grote schaal. Mede
onder druk van de overcapaciteit op chemisch
gebied in Europa, is een ware, geldverslindende
race ontstaan naar het ontwikkelen van
hoogwaardige kunststofprodukten. DSM moet de
„brede autoweg" van de bulkchemie verlaten om
de weg te vervolgen over .smalle slinger- en
bergpaadjes", aldus Selman, in de hoop aan het
einde „iets moois en machtigs aan te treffen".
door Martin Huppertz
Eenvoud is het kenmerk van de
grootste uitvindingen, dat geldt on
veranderd in tijden dat de technolo
gie dank zij de computer hoogtijda
gen doormaakt. DSM, net als bij
voorbeeld Akzo, bewijst dat met het
ontwikkelen van een supersterke
vezel volgens een dóódsimpel prin
cipe.
Ir. Kurt von Morgen, chef ontwikke
ling kunststoffen bij DSM, legt uit: „Je
neemt gewone polyetheen, zoals we die
bij DSM met tonnen maken. Je lost dat
op en spuit dat door een spinkop met
fijne gaatjes, waardoor het hele dunnen
draadjes worden. En in plaats dat je die
draadjes direct opwindt op een spoel
stuur je ze eerst door een oplosmiddel.
Daarbij gaan de moleculen, die anders
kris-kras verdeeld in de draadjes zitten,
netjes gestrekt naast elkaar liggen. En
dan heb je een heel sterke vezel gekre
gen".
Computer
Waarom zijn ze daar bij DSM nog niet
eerder op gekomen? Het principe van
die moleculen is immers al jaren be
kend. Diamant is niets meer dan gemo
delleerde steenkool, maar wel veel har
der. Kandij is in feite een geordende
homp poedersuiker, maar je bijt wel je
tanden er op stuk. Het antwoord luidt
dat de lange kunststofmoleculen zich
moeilijk' laten ordenen.
Voor het ontwikkelen van de spinkop
die dat wel voor elkaar krijgt is een com
puter nodig. Vergelijk het maar met de
uitvinding van de radio. Dat er geluids
golven waren was al jaren bekend. Maar
hoe ze te vangen, dat was de kunst. Kort
om, de radio was al lang uitgevonden
voordat hij er was. Het vangen van beel
den, de volgende stap, vergde vervol
gens opnieuw jaren van speur- en pro-
beerwerk.
Met die supervezel is het niet anders.
DSM is nu, na 25 jaar, zover dat samen
met het Japanse bedrijf Toyobo, specia
list in spinnen van kunststof, de produk-
tie kan beginnen. Voorlopig nog in een
proeffabriek in Japan, maar over niet al
te lange tijd moet er geld mee worden
verdiend. Hoogwaardige produkten
moeten zorgen voor overleving. Niet
voor niets heeft DSM alle kaarten gezet
op nieuwe materialen, nieuwe technie
ken, nieuwe ontwikkelingen.
DSM heeft daar zelf veel geld
over en weet zich daarin gesteund door
de enige aandeelhouder, de Nederlandse
staat, die flink bijdraagt in de kosten van
'research en development' ofwel R&D.
zoals het speur- en ontwikkelingswerk
in hedendaags ondernemersjargon
wordt aangeduid. Selman: „We zijn als
chemisch bedrijf groot geworden in
kunstmest, kunstvezelgrondstoffen en
kunststoffen. Dat noemt men de bulk
chemie omdat het daar alleen maar om
enorme hoeveelheden gaat tegen relatief
lage prijzen. We blijven met moderne fa
brieken meedoen in die bulkchemie,
maar we willen het aandeel van de hoog
waardige chemische produkten sterk
gaan verhogen. Dat kost geld, maar die
verfijning is nodig om te blijven mee
doen".
De concurrentie is hard. DSM is niet
het enige bedrijf dat zich nu gestort
heeft op de ontwikkeling van nieuwe
technieken, nieuwe materialen en vooral
hoogwaardiger (dus duurdere) eindpro-
dukten. De anderen doen dat ook en
hebben zelfs een flinke voorsprong om
dat ze eerder begonnen zijn. Bovendien
kunnen giganten als Bayer. Hoechst en
BASF. om het bij de oosterburen te hou
den. heel wat meer geld in R&D-activi-
teiten stoppen en krijgen zij ook van hun
regering meer mogelijkheden om koplo
per te blijven.
„Gaan we nu niet mee, dan betekent
dat straks het einde van ons chemisch
bedrijf', aldus Selman. „De 175 miljoen
gulden, die we dit jaar aan onderzoek
uitgeven, zouden in de toekomst zeker
verdubbeld moeten worden. Het aantal
onderzoekmedewerkers, nu ruim 1100,
zal binnen enkele jaren uitgebreid t
ten worden tot 1500. Met het aantrekken
zijn we druk bezig
en dat verloopt hoopvol".
Het vervelende bij onderzoek, aldus
Selman is dat succes niet verzekerd is
„We kunnen niet zeggen: stop er i
zoveel miljoen in. dan komt er ook zo
veel winst of rendement uit". Het bedrijf
zal daarom niet schromen kennis op te
kopen, die elders is ontwikkeld. Kleine
re. gespecialiseerde bedrijven hebben
nu eenmaal op hun eigen gebiedje een
voorsprong, omdat ze zich maar op éen
onderwerp hoeven te concentreren. Als
grotere ben je wel gek als je daar geen
gebruik van maakt.
Selman: „Je moet afwegen wat je doet
met je geld. datje immers maar één keer
kunt uitgeven. Als we veelbelovende
markten zien voor produkten, die aan
sluiten bij wat we bij DSM in huis heb
ben, dan is overname van kennis vaak
veel aantrekkelijker dan vanaf een nul
punt zelf die kennis proberen te ontwik
kelen. Je krijgt als het ware een
vliegende start in de race met de concur
rentie".
DSM heeft via bedrijfsovername al bij
voorbeeld kennis in huis gehaald van
Pixley-Richard in de Verenigde Staten.
Samenwerking is aangegaan met de Ja
panse ondernemingen Toyo Soda (ont
wikkeling van dc zoetstof aspartaam),
Toyodo (vervaardiging van de sterke ve-
Selman somt de gebieden op waar
DSM in de komende tien jaar de aan
dacht speciaal naar zal laten uitgaan,
waarbij hij bij voorbaat waarschuwt dat
niet allemaal tot resultaten komen. „Er
zullen afvallers zijn; er zullen andere bij
komen. Welke, dat is niet te voorspel
len".
- Op het gebied van nieuwe kunststof
fen is er ten eerste de sterke vezel, waar
van DSM hoge verwachtingen heeft.
Omdat er niet alleen kabels van gemaakt
kunnen worden die tien keer sterker zijn
dan staal, maar ook dunne, maar onver
woestbare foliën. Voor videobanden bij
voorbeeld.
- Vervolgens zijn er de inspanningen
die DSM in het Europees verband (Eure
ka) gaat verrichten voor de ontwikkeling
van nieuwe kunststofmaterialen voor de
autoproduktie. Het gaat hier om 'compo
sieten', vezels gevat in plastic zoals die
nu onder andere toepassing vinden bij
de bouw van boten en surfplanken. Een
combinatie van bijvoorbeeld de super
sterke DSM-vezel met polyester zou een
ontzettend sterk materiaal opleveren,
dat zonder meer toepasbaar is voor au
to's. Probleem is het vinden van technie
ken voor seriematige verwerking. Twee
de probleem is het aanbrengen van kleu
ren. DSM werkt er aan, samen met bij
voorbeeld autofabrikanten als Volvo en
Volkswagen.
- Veel aandacht schenkt DSM ook aan
de hoogwaardige polymeren, plastics
met heel specifieke kenmerken en toe
passingen. Botvervangend plastic bij
voorbeeld, dat bij operaties kan worden
gebruikt. Maar ook plastics die zeer ho
ge temperaturen kunnen weerstaan of
erg slijtvast zijn. Zo'n kunststof waaraan
hoge eisen mogen worden gesteld qua
smeltpunt, slagvastheid, slijtage, chemi
sche bestendigheid en waarvan men ho
ge verwachtingen heeft wat betreft toe
passingen in motoren en elektronische
apparatuur.
- Vierde ontwikkelingsgebied voor de
DSM-onderzoekers zijn plastics, die
elektriciteit geleiden. Een ontwikkeling
die nog in de kinderschoenen staat,
maar waarnaar over de hele wereld naar
stig speurwerk wordt verricht. Vooral in
de computerindustrie zou een dergelijke
geleidende kunststof een enorme afzet
markt kunnen veroveren.
Fijnchemie
- Verwant aan het speurwerk naar
nieuwe kunststofmaterialen is de ont
wikkeling van keramische materialen,
waar DSM geld en energie in gaat ste
ken. Keramische materialen blijven ook
bij hoge temperaturen sterk en kunnen
toepassingen vinden in motoren, elektri
sche apparatuur en bijvoorbeeld als be
kleding van turbineschocpen. De tegels
aan de onderzijde van de Space Shuttle
bijvoorbeeld zijn gemaakt van een kera
misch materiaal.
- Op het terrein van de biotechnologie
houdt DSM zich bezig met het toepassen
van aminozuren. Aspartaam, de nieuwe
kunstmatig gevormde zoetstof, die DSM
samen met het Japanse Toyobo ontwik
kelt en gaat produceren, is een voor
beeld van een nog vrij eenvoudig micro
biologisch proces op basis van aminozu
ren. Andere mogelijke toepassingen zijn
er in de bereiding van grondstoffen voor
geneesmiddelen, reuk- en schoon-
scheidsprodukten, landbouwchemica-
liën en andere toepassingen van de fijn
chemie.
Research is duur, onderzoek kost geld.
Een onderzoeklaboratorium is niet meer
het domein van een verstrooide geleer
de. die tussen allerlei retorten en glas
werk sensationele ontdekkingen doet,
maar het terrein van geduldige en accu
rate wetenschappers die ook nog eens
commercieel gevoel moeten hebben.
Moderne laboratoria zijn van boven tot
onder volgestopt met computergestuur
de apparatuur. Meetapparatuur waar
deeltjes van eenduizendste mm nog ge
meten kunnen worden. Chemische pro
cessen kunnen er op kleine schaal wor
den nagebootst om te bepalen of het
massaproduktie haalbaar is.
Zo heeft de ontwikkeling van Stanyl
DSM meer dan 10 miljoen gulden ge
kost, terwijl de produktie van Stanyl op
commerciële schaal nog niet is begon
nen. DSM prijst zich gelukkig dat één
toepassing van Stanyl al is gevonden en
nog dicht bij huis ook. Delen van de ver
snellingsbak van de hedendaagse Vol
vo's worden tegenwoordig gemaakt van
stanyl, dat veel beter dan metaal bestand
is tegen slijtage en hoge temperaturen.
Werkgelegenheid
Wat leveren die gigantische investe
ringen straks op voor de werkgelegen
heid? DSM kwam enkele maanden gele
den sensationeel in het nieuws door het
bericht dat het concern binnen een aan
tal jaren 5000 nieuwe banen aan te bie
den heeft. Ruud Selman reageert direct:
een opgeblazen bericht, door enkele
journalisten niet goed geïnterpreteerd.
Alleen als elk onderzoek voor DSM re
sultaat oplevert en ook nog leidt tot
commerciële produktie, dan zijn komen
er „wellicht" 5000 banen bij, zo verklaart
hij. „Dus een heleboel mitsen en maren.
Ik zie dat niet allemaal gebeuren
Eén ding staat voor Selman wel vast.
„De werkgelegenheid bij DSM, ook in
Limburg, zal in de komende jaren gaan
toenemen. En wanneer men dan weet
dat één baan in ons bedrijf drie banen
elders betekent, dan is het effect op de
werkgelegenheid van de inspanningen
van DSM groot". Niet elk slingerpaadje-
leidt echter tot iets moois en machtigs.
Zo werkt DSM al een kwart eeuw aan
een auto van kunststof. Maar of die er
binnen afzienbare tijd ook komt? Sel
man aarzelt, denkt na en zegt:
„Een auto uit kunststof heeft heel wat
voordelen. Hij roest niet. is lichter van
gewicht, kan gemakkelijker verwerkt
worden, is elastischer bij botsingen en
noem maar op. Maar er kleeft nog één
heel groot probleem aan die auto van
plastic. Een auto van nu, grotendeels
van metaal, kan worden verschroot en
dan opnieuw verwerkt. Maar het herge
bruik van kunststoffen is nog een groot
probleem. Dat moet eerst worden opge
lost. Waar laat je anders straks al dat
plastic afval van niet meer gebruikte au
to's?"
Onder deskundigen ontstaat
groeiende twijfel over de toekomst
van een eens per maand in te nemen
'anti-conceptiepil'. Een dergelijke
pil, gecombineerd met andere mid
delen, zal hooguit een rol kunnen
gaan spelen bij vroege abortussen.
Dit bleek op de eerste dag van het We
reldcongres over Gyneacologie dat on
langs in West-Berlijn werd gehouden.
Het oorspronkelijke optimisme over de
ze pil. die in de lente van 1982 werd aan
gekondigd, is inmiddels behoorlijk ge
temperd. „Het geregelde gebruik van
deze pil lijkt niet van erg veel belang
voor de toekomst", aldus prof. dr. A. A.
Haspels die in zijn kliniek in Utrecht
meewerkt aan onderzoek naar de pil.
Extra fase
pil. die nog geen naam
heeft en nog steeds wordt aangeduid als
RU.486, werd ontwikkeld door prof. E
Beaulieu in de laboratoria van Roussel-
Uclaf in Parijs. Ze werkt geheel anders
dan de gewone anti-conceptiepil.
Het belangrijkste principe achter de
normale pil is dat min of meer in de eer
ste helft van de cyclus rijping van een
eicel wordt voorkomen en dat in de
tweede helft een eventueel toch nog rijp
en bevrucht eitje geen kans krijgt zich
'in te nestelen' in de binnenbekleding
van de baarmoeder. Daartoe worden
steeds minimale doses geslachtshormo
nen toegediend, verschillend al naar ge
lang de stand van de maandelijkse cy
clus. Ook de morning-after-pil werkt op
deze manier, dan wordt een wat hogere
dosis hormonen gegeven om innesteling
alsnog te voorkomen.
RU.486 echter „wacht nóg een fase".
Tegen de tijd dat de menstruatie (het
verwijderen van de binnenbekleding
van de baarmoeder) moet optreden,
wordt die bloeding hoe dan ook opge
wekt. Een eventueel bevrucht eitje
wordt dan automatisch mee afgevoerd.
Voor het vasthouden van de bevruch
te eicel zijn namelijk ook weer hormo
nen verantwoordelijk, de zgn. progesta-
genen. RU.486 is een soort anti-hor
moon: het neemt de plaats in van een
progestageen zodat die zijn werking niet
meer kan uitoefenen. RU.486 is, kortom,
een anti-gestageen. Een paar dagen na
toediening komt de bloeding op gang en
de vrucht gaat verloren.
Verder leek het alsof RU.486 een mooi
alternatief zou kunnen worden voor de
beslommeringen van het dagelijks inne
men van een pil. De problemen blijken
echter groter dan verwacht. Op het con
gres werden zowel médische als sociale
bedenkingen naar voren gebracht.
Operatie
Zo bleek uit een Zweeds onderzoek
dat de menstruatie/abortus in niet meer
dan 3 op de 5 gevallen goed kon worden
opgewekt. Haspels bereikte in zijn kli
niek een betere score: 83 procent. Ande
re onderzoekers gaven cijfers daar tus-
senin.Tien procent van de behandelin
gen slaagde niet volledig, waardoor
vruchtweefsel achterbleef dat alsnog
operatief moest worden verwijderd. De
duur van de bloeding wisselde sterk: bij
sommige vrouwen zeven dagen, bij an
deren tot drie weken. In een paar geval
len was de bloeding zo hevig dat transfu
sies nodig waren.
Deze problemen moeten natuurlijk
wel worden beoordeeld tegen de achter
grond van de gebruikelijke abortus.
RU.486 wordt tweemaal daags toege
diend, vier tot zeven dagen lang. Haspels
citeerde een vrouw die zo'n 'spontane
abortus' toch makkelijker te verwerken
vond dan een korte maar hevige ingreep.
Al deze onderzoeken werden in zie
kenhuizen uitgevoerd, en dus uitgebreid
begeleid. De zaken liggen waarschijnlijk
anders als een dergelijke pil voor huis
houdelijk gebruik beschikbaar zou ko
men - eens per maand een pil, of de
menstruatie nu uitblijft of niet.
Een bijna doorslaggevend bezwaar
lijkt dat de cycli na RU.486 onregelmatig
worden. Met andere woorden, al na een
maand weet een vrouw niet meer wan
neer ze precies de volgende moet ne-
Verder werd er op gewezen dat er in
feite nog amper onderzoek is gedaan
naar de gevolgen van langdurig gebruik
noch naar de problemen voor een vol
gende vrucht. Op een eerder congres in
Bordeaux maakten Amerikaanse ex
perts al duidelijk dat RU.486 geen schijn
van kans op toelating in de Verenigde
Staten zal maken. Al met al is het ge
bruik van RU.486 als 'eens-per-maand-
pil' voorlopig wel van de baan.
Niet voor niets
Toch lijkt het onderzoek naar anti-ge-
stagenen als RU.486 niet geheel verloren
moeite. Als echte 'abortuspil' zou het
heel wat gyneacologen het brood uit de
mond kunnen stoten. Maar dan zal de
behandeling nog sterk moeten worden
verbeterd.
De eerste pogingen tot verbetering
zijn wel bemoedigend. Het ziet er naar
uit dat het toedienen van dit (of een ver
want) middel gecombineerd met pros
taglandins bruikbaar is. Prostaglandi-
nes zijn hormonen die er onder meer
voor zorgen dat de baarmoeder zich, als
het moment van de bevalling daar is,
gaat samentrekken om zodoende het
kind naar buiten te werken. Prostaglan-
dines worden al langer gebruikt voor het
opwekken van abortussen. De abortus is
echter zeer pijnlijk doordat de baarmoe-
der zo hard gaat werken dat ze gebrek
aan zuurstof krijgt.
De truc lijkt nu te zijn het gebruik van
een prostaglandine en een anti-gesta
geen te combineren. Bij de Westduitse
firma Schering spreekt men van 'zeer
bemoedigende resultaten'. En er is zelfs
al een patent op een dergelijke combina
tie-behandeling aangevraagd. Het al ge
noemde Zweedse onderzoek kwam via
deze methode eveneens tot veel betere
resultaten: 95 procent volledige abortus-
De combinatie blijkt dus veel sneller
en effectiever te werken dan elk van de
middelen apart. De hevige samentrek
kingen en pijn die het gevolg zijn van
prostaglandine worden voorkomen als
eerst een paar dagen een anti-gestageen
wordt gegeven. De abortus begint veel
eerder en duurt korter. Wellicht zou de
combinatie zelfs van nut kunnen zijn bij
voorspelbaar moeilijke tijdige bevallin
gen.
Vragen
Dit zijn belangrijke voordelen. Blijft
de vraag of het mogelijk wordt deze
menstruatie/abortus zo snel te laten ver
lopen dat zij geheel onder medisch toe
zicht kan geschieden. Immers, de risi
co's van doe-het-zelven lijken voorals
nog groot (dat op het ogenblik ook al
prostaglandines mee naar huis worden
gegeven, is eerder een misstand dan een
argument vóór thuisbehandeling).
Afgezien van de medische complica
ties is er allereerst het 'menselijke' pro
bleem dat tegen een vrouw die onge
wenst zwanger is mogelijkerwijs wordt
gezegd dat ze over 25 dagen moet terug
komen. Na afloop van die termijn is de
motivatie om de voorschriften precies
op te volgen wellicht niet zo sterk meer
als pal na de 'eerste paniek'. Een belang
rijk gegeven bij elk voorschrift is dat het
soms niet wordt opgevolgd. Zelfs bij de
morning-after-pil, waarbij iedereen haar
behandeling afmaakt, blijkt toch weer
zo'n 30 procent van de vrouwen niet de
volgende maand terug te komen voor
controle.
En wat gebeurt er met vrouw en
vrucht als de behandeling niet geheel
volgens voorschrift gaat. of als halver
wege wordt besloten het kind toch te ne
men? Heel wat vragen die nog moeten
worden beantwoord voordat anti-gesta
genen een interessante belofte als anti
abortus verlichter kunnen waarmaken.
HANS VAN MAANEN
