De vooravond van een nieuw begin
De zakelijke aanpak
van het Leidse
Centrum Onderdak
ZATERDAG 21 DECEMBER 1985
EXTRA
^^^^^^BIJLAG^A^iE^EIDSCH/ALPHEN^AGBLAD
Het is half acht in de morgen als de
A-dienst het van de C-dienst over
neemt. Het Centrum Onderdak - ten
onrechte beter bekend als het Dak-
lozencentrum - is nog in diepe rust.
De A-dienst wordt ingelicht over de
gebeurtenissen in de afgelopen
nacht en neemt eerst de dossiers
door.
Cokky legt uit: "In die dossiers zijn ge
gevens genoteerd van cliënten. Wat ze
hebben gedaan en wat er met ze is ge
beurd in de tijd dat ze hier zaten. Nee,
het zijn geen psychologische rapporten,
we zijn per slot van rekening geen thera
peuten".
De dossiers zijn een onmisbaar onder
deel van het werk in Centrum Onder
dak, legt coördinator Floor Buschman
later uit. De medewerkers draaien wis
seldiensten en de dossiers voorkomen
dat er dubbel werk wordt gedaan. "De
dossiers zijn alleen voor eieen eebruik
en kunnen ook door de cliënten zelf wor
den ingezien", vertelt Bertien, collega
van Cokky tijdens deze A-dienst. "Na
een aantal jaren worden ze vernietigd".
Ruim tweeëneenhalf jaar is het Cen
trum Onderdak aan de Rembrandtstraat
in Leiden nu open en het heeft zijn be
staansrecht inmiddels ruimschoots be
wezen. Buschman, uit het blote hoofd:
"Vijftienhonderd mensen hebben er al
een beroep op gedaan, een bezettings
graad van 98 procent". En de bekend
heid van het centrum is vooral in de re
gio nog groeiende.
De afgelopen weken hebben ook weer
een paar pieken laten zien. De maand
december natuurlijk. Buschman: "Een
leek kan uitleggen waarom". Voor de
piek midden in de zomermaanden denkt
hij evenzeer een verklaring te hebben.
"Mensen voelen zich extra geïsoleerd.
Anderen zijn op vakantie en jjat kunnen
dan net de figuren zijn waar ze zich aan
vasthouden". Over het waarom van de
derde piek, maart en april, tast hij echter
nog in het duister.
Huisregels
Als het nachtelijk duister wijkt, vin
den Cokky en Bertien dat het tijd is de
gasten te wekken. "Doe jij dat maar",
zegt de laatste tegen de eerste. "Ik heb
niet zo'n dwingende stem". Volgens de
behoorlijk strenge huisregels moet ie
dereen er om half negen uit zijn. "Jolan-
da zal er wel niet uit komen. Die is nog te
lui om haar ogen open te doen".
Iedereen die in het centrum wordt op
genomen, krygt een stencil met daarop
die huisregels. "We houden daar strikt
de hand aan", zegt Buschman. Zo is het
bijvoorbeeld strikt verboden alcohol te
gebruiken en mensen buiten bezoektijd
te ontvangen, 's Nachts zonder verkla
ring wegblijven kan uitzetting tot gevolg
hebben.
Cokky en Bertien gaan verder met de
dossiers en het 'logboek'. Daarin worden
bijvoorbeeld de afspraken van de gasten
- veelal met sociale dienst, huisvestings
diensten of arbeidsbureau - genoteerd.
Cokky: "Samen met de dossiers eigen
lijk een dubbele boekhouding, dat is wel
handig. En bovendien kunnen we er wat
grapjes naar elkaar toe in kwijt".
Een vrouw betreedt het kantoor dat
als een portiersloge uitzicht biedt op de
ingang. Ze is de vorige avond gearri
veerd en komt haar sleutel inleveren.
Gasten hebben alleen een sleutel van
hun eigen kamer. Cokky: "Als ze de
deur uit gaan, moeten ze altijd hun sleu
tel afgeven. Dat is om een paar redenen.
We zijn bang dat ze de sleutel kwijtraken
en we willen weten wie er in huis is".
De vrouw meldt die ochtend naar de
sociale dienst en de wetswinkel te gaan.
"Maar heb je al een intake (lees: inteek)-
gesprek gehad?", vraagt Cokky. Nee
dus. Dat moet dan direct daarna gebeu
ren. Zo'n intake-gesprek is het begin van
een mogelijk verblijf in het centrum. Op
grond daarvan kan opname ook gewei
gerd worden. Dat gebeurt nogal eens.
Cokky: "Mensen kunnen dan nog zo'n
mooi verhaal ophangen, daar prikken
we toch wel door heen". Buschman:
"Het gesprek geeft ook fmancieël in
zicht. Er kan uit blijken dat iemand ge
noeg geld heeft om een hotel te nemen.
Je hoeft je per slot van rekening niet als
Gekke Henkie te laten behandelen".
Niet voor zwervers
Een registratieformulier dat bij het in
take-gesprek tevens ter tafel komt, bevat
Ruim tweeëneenhalf jaar geleden ging de deur van het Centrum Onderdak in Leiden
voor het eerst open. Niet voor zwervers of gestrande toeristen, maar voor mensen die
in acute nood verkeren. De behoefte aan een dergelijke opvang is inmiddels
ruimschoots aangetoond, al rust er op het centrum nog steeds een stevig taboe. "Een
gebroken been is wel maatschappelijk geaccepteerd, maar een geknakt gevoelsleven
mag niet". Met de donkere dagen in zicht maakte Bart Jungmann er een
sfeertekening.
Zes uur stipt: etenstijd in het Centrum Onderdak.
door Bart Jungmann
een aantal vragen die inzicht moeten ge
ven in de aard van de gewenste opvang.
Het lijkt op een meerkeuzetoets. Zo
wordt onder het hoofdstukje 'Hoofdoor
zaak opname' de mogelijkheid 'zwerf-
neigingen' genoemd. Dat kan beter on
ingevuld blijven. Hoewel: "Als iemand
een klinkklare zwerver is, dan prik je
daar toch zo doorheen", zegt Cokky. En
wie als klinkklare zwerver wordt aange
merkt, kan opname wel vergeten. Voor
zwervers is het Centrum Onderdak niet
bedoeld.
Vandaar ook dat de naam Daklozen-
centrum niet zo bevalt. "Maar", zegt
Buschman er meteen bij, "dat hebben
we ook een beetje aan ons zelf te dan
ken. Toen de plannen in de maak waren,
noemden we het zelf zo".
Cokky spreekt het liefst van 'crisisop
vang' en dat lijkt een betere vlag voor de
lading. Centrum Onderdak is bedoeld
voor mensen die in acutenood verkeren.
Het ontbreken van een mogelijkheid om
ergens dag en nacht te kunnen aanklop
pen, werd destijds als een hiaat ervaren.
Al in de eerste maanden bleek dat ge
voel juist: ondanks het feit dat er weinig
ruchtbaarheid aan werd gegeven, von
den velen, die om directe hulp verlegen
zaten, de weg naar het centrum. Busch
man: "We hebben het bewust niet aan de
grote klok gehangen. Als een soort na
tuurlijk schiftingsproces".
Niettemin blijkt de behoefte alleen
maar groter te zijn geworden. Ook jonge
ren en vrouwen, voor wie er in Leiden
toch ook andere mogelijkheden zijn,
vinden er hun 'eerstelijns opvang', zoals
dat in welzijnsjargon heet. Buschman:
"Juist zij die de categorale opvang ge
wend zijn (een pure opvang voor vrou
wen of jongeren, red.) ervaren dit als po
sitief'.
Behalve de algemene opzet verschilt
het Centrum Onderdak in nog een be
langrijk opzicht van een Wegloop- of een
Blijf van mijn lijf-huis. Buschman: "Ge
heimhouding, dat kan hier niet. Als
mensen hun verblijfplaats voor de bui
tenwereld verborgen willen houden,
moeten ze maar ergens anders naartoe.
De meesten die hier zitten, hebben dat
ook niet nodig. Als je het sommigen wel
toestaat, brengt dat anderen in de pro
blemen. Die moeten dan precies onthou
den wie er niet en wie er wel geheim zit.
Dat kun je niet van ze verlangen".
Eén bed vrij
Coördinator Floor Buschman:
"Een zakelijke opstelling is nodig".
Medewerkster Cokky: "De eigen
verantwoordelijkheid staat voor
Halverwege deze week zaten er twin
tig mensen in het centrum dat een capa
citeit van 21 bedden heeft. Buschman:
"We houden altijd één bed vrij voor ie
mand die 's nachts bij ons aanklopt. Ze
ker in deze periode van groot belang.
Maar zo'n persoon moet dan wel de vol
gende dag weer weg, althans: er moet
weer een bed vrij komen".
Niet voor iedereen die 's nachts aan de
bel hangt, gaat de deur open. Cokky en
Bertien schiet het geval van een Duitse
vrouw te binnen. "Die stond hier om
Het Centrum Onderdak aan de
Leidse Rembrandtstraat. (archieffoto)
vier uur 's morgens voor de deur. Was
opgepikt door een Hollandse man. Pas
poort kwijt, geld kwijt. Zo iemand moet
dan toch maar naar het consulaat. Dat is
heel jammer, maar we zitten hier niet
voor gestrande toeristen. Al lijkt dat dan
voor de buitenwereld heel hard".
Die harde, of liever gezegd zakelijke
aanpak is kenmerkend voor het Cen
trum Onderdak. Buschman beaamt dat
direct: "Een zakelijke opstelling is no
dig. Anders verlies je het, houd je het
niet vol. De cliënten zelf zijn trouwens
ook gebaat bij een zakelijke houding.
Sommigen hebben een paar dagen rust
nodig, maar daarna ga je toch vrij snel
weer plannen maken voor de toekomst".
Mieke, die de volgende dag dienst
heeft, typeert dat treffend als 'jezelf
overbodig maken'. De coördinator schat
dat de opvang in het centrum een ge
middelde duur van tien tot elf dagen
heeft.
Buschman: "Uit enquêtes blijkt ook
wel dat de mensen die wat zakelijke
sfeer waarderen". Iedereen die het Cen
trum Onderdak verlaat, kan op een vra
genformulier anoniem zijn klachten,
wensen of loftuitingen kwijt. Daaraan
wordt door de medewerkers veel waarde
gehecht.
Buschman: "Je kunt in deze structuur
geen medezeggenschap geven. Daar
voor zijn mensen hier gewoonweg te
kort. Nu kunnen ze toch hun mening
kenbaar maken en op grond daarvan
zijn er ook wel wat dingetjes veranderd.
Bovendien kan er na een paar jaar een
zekere routine inslijten. Zoals je ook niet
een bepaald pantser tegen heftige din
gen moet opbouwen. Dat is gevaarlijk en
het is goed als daarop gewezen wordt".
Waardering
Twintig medewerkers telt het Cen
trum Onderdak nu. Behalve Buschman
allemaal part-timers, en zowel betaalde
als onbetaalde. Cokky (onbetaald):
"Heel vervelend. Je doet per slot van re
kening allemaal hetzelfde werk. De inzet
is even groot". Bertien (onbetaald): "Ik
vind het niet zo erg om als vrijwilligster
te werken. Ik ben hier om te leren". De
gemeente Leiden heeft voor het komend
jaar dertig betaalde uren toegezegd.
Buschman: "En dat is toch een blijk van
waardering".
Centrum Onderdak, een particuliere
instelling, wordt voor 95 procent gefi
nancierd door het rijk en voor de rest
door de gemeente. Alle medewerkers
hebben een verschillende achtergrond
en opleiding om alle groepen die in het
centrum komen terzijde te kunnen
staan. Cokky en Bertien zijn beiden
maatschappelijk werkster en hiervóór in
het vrouwenwerk actief geweest. Cok
ky: "Als ik iets zeg over vrouwenhulp
wordt dat door de anderen aangenomen.
Maar ik moet er direct bij zeggen: dat
onderscheid vervaagt zo langzamerhand
wel".
Cokky en Bertien verdelen het werk
voor de komende uren tijdens hun A-
dienst. De naam van Annemiek valt.
Bertien: "Ze ligt maar de hele dag op de
bank en zegt dat ze een wereldreis met
me wil maken".
Cokky: "Ik heb wel moeite met Anne
miek. Ik heb het gevoel dat ze zich in
deze situatie koestert".
Bertien: "Jawel, maar dat komt ook
door de welzijnswerkers. Alles is altijd
maar voor haar geregeld".
Alle gasten zijn ter begeleiding in een
groepje van medewerkers verdeeld.
Cokky: "Iedereen doet die begeleiding
op zijn eigen manier. Sommige mede
werkers gaan klaverjassen en praten op
die manier wat met de gasten. Ik neem
ze liever even apart en ga op een rustig
plekje zitten".
Nieuw begin
Tijdens de B-dienst de volgende dag
overlegt ze even met Mirjam die met
haar twee kinderen in Centrum Onder
dak zit. Miijam, 's nachts op straat gezet
en in scheiding, zit er al een paar weken.
De tijd begint een beetje te dringen en
dus is ze die ochtend naar het vrouwen
opvangcentrum Cortona geweest. Daar
is in de regel een langer verblijf moge
lijk.
Cokky heeft haar naar Cortona ge
stuurd. "Ook omdat er meer mogelijkhe
den voor kinderopvang zijn". Maar voor
opname kwamen Mirjam en de kinderen
niet in aanmerking, omdat van bedrei
ging of ernstige mishandeling geen spra
ke is. "Ik heb eigenlijk alleen wat hulp
nodig bij de papierwinkel", zegt ze.
Mirjam zou het liefst naar een flat in
Alphen gaan. Ze is Leidse en wil in een
nieuwe plaats een nieuw begin maken.
"Niet te ver en niet te dichtbij". Rond de
feestdagen staan de ambtelijke molens
in Alphen stil en dus zal van dat nieuwe
begifï voorlopig geen sprake zijn.
Cokky tegen Mirjam: "Nog even over
hier. We krijgen nu de kerst en oudjaar.
De eerstvolgende teamvergadering is
pas 8 januari. Wat er daarna gaat gebeu
ren, dat weet ik gewoon niet. Plaatsing
in een pension misschien, maar daar
doet de Sociale Dienst niet zoveel meer
aan. Je kunt er in elk geval van uitgaan
dat je niet zomaar met je kids op straat
komt te staan".
Een hele opluchting voor Mirjam. "Ik
was er toch een beetje bang voor".
Hans, een zeventienjarige jongen uit
Leiden, moest onlangs wèl uit het cen
trum vertrekken. Hij maakt deze avond
van het bezoekuur gebruik om toch nog
even in het centrum te zijn. Die avond
'zal het wel slapen onder de brug wor
den', zegt één van de gasten die met hem
sympathiseert.
Hans is boos op de leiding en vindt dat
zijn 'recht op onderdak' geweld wordt
aangedaan. Volgens hem wordt er ten
onrechte gedacht dat hij destijds een
nacht is weggebleven. "Anderen mogen
allemaal langer blijven. Die hebben een
mooi verhaal dat ze de hele dag op zoek
naar kamers zijn geweest. Ik kan dat
niet, zo'n verhaal ophangen. Dus ik moet
weg. Alleen maar omdat ik een keer niet
thuisgekomen zou zijn. Terwijl iedereen
(hy wijst naar de gasten) me gezien
heeft". Hij zegt de vorige avond nog te
vergeefs bij het centrum te hebben aan
geklopt en ook zijn vader gunde hem
geen bed voor één nacht.
Dubieus
Mieke noemt het ronduit 'een dubieus
verhaal'. Ze roept de weken van Hans'
verblijf in herinnering. "Dat verhaal dat
hij 's nachts toch is thuisgekomen, dat
hebben we geloofd. We gaan er altijd van
uit dat mensen de waarheid vertellen. Je
moest eens weten wat voor ongelooflijke
verhalen we soms geloven. Maar op een
gegeven moment moeten we een streep
trekken".
Die streep werd bij Hans pas getrok
ken na een paar weken verlenging van
zijn verblijf. Maar nu moet hij de 'conse
quenties van zijn eigen laksheid' aan
vaarden.
Cokky: "Typerend voorbeeld: laatst
was-ie hier op bezoek. Die avond had hij
ook geen slaapgelegenheid, zei hij. Hij
heeft toen de hele tyd zitten schaken.
Nou, ik zou in zo'n situatie toch echt de
hele tijd in de weer zijn om in godsnaam
een kamer te krijgen". Mieke herhaalt de
filosofie van het centrum: "De eigen ver
antwoordelijkheid staat voorop".
Liesbeth is deze week in het centrum
gearriveerd. Ze voelt zich bedreigd door
haar man en is ook door hem geslagen.
Haar dochter is meegekomen naar Cen
trum Onderdak. "Die redt zich hier aar
dig". Haar zoon wilde per se niet mee en
zit bij haar ouders. De wekelijkse team
vergadering die 's middags aan de gas
ten is gewijd, komt bij haar nogal 'betut
telend' over. Ook heeft ze niet altijd zin
in de gesprekken met de medewerkers.
"Ik voel er weinig voor om met mensen
te praten die ik nauwelijks ken. Daar
heb ik wel mijn vrienden en familie
voor".
Maar voor de rest is het Centrum On
derdak een uitkomst, vindt ze. "Waar
moet je anders naartoe? Naar familie?
Daar heb ik geen zin in. Ze vinden het
wel raar, hoor. Dat ik hier ga zitten. Je
merkt echt dat het nog als een schande
wordt ervaren. Vooral mijn ouders vin
den het heel vervelend. Nog echt taboe,
hè".
Dat is precies het beeld waar coördina
tor Floor Buschman van af wil. "Een ge
broken been is wel maatschappelijk
geaccepteerd, maar een geknakt ge
voelsleven mag niet". In dat beeld van
Centrum Onderdak past volgens hem
ook nog 'een of ander vies pandje'. En de
frisse nieuwbouw waar graffiti ten
strengste verboden is, contrasteert daar
mee in alles.
Kerstpakket
Het is kwart voor elf in de avond. De
C-dienst arriveert en het ritueel van
overdracht herhaalt zich. De B-dienst
vertelt in het kort wat er de afgelopen
uren is gebeurd. Eén van de gasten heeft
een kerstpakket gekregen. Cokky: "Het
zag er echt prachtig uit". Alleen: er zat
wel een fles wijn in. Een probleem. Cok
ky: "Tja, wat moesten we doen? Eruit
halen of niet? We hebben besloten dat
niet te doen". Uiteraard onder de strikte
voorwaarde dat de fles wyn in het cello
faan blijft. Alcohol is ook met Kerstmis
taboe in Centrum Onderdak.
De namen van de gasten in het Centrum
Onderdak zijn om redenen van privacy ver
anderd. Dit is de eerste van twee reportages
in EXTRA over opvang in Leiden. Volgende
week: Riagg, maatschappelijk werk en poli-
Gaste in het Centrum Onderdak
'Geheimhouding, dat kan hier niet'.
