'Evangelie ook naar moslimse naaste'
Kerkenstichting bewaart middeleeuwse erfenis
Zendingsman Verkuyl over misverstanden en verschillen
Oppenheimer
vandaag 80
Vijftien vruchtbare jaren in Friesland
ZATERDAG 21 DECEMBER 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Hoewel de bekende zendingsman
dr. J. Verkuyl zonder beperking het
belang erkent van echte aandacht
voor het leven en gedrag van men
sen uit een andere religie en cul
tuur, is hij ervan overtuigd, dat
christenen in Nederland ook de roe
ping hebben, het evangelie te ver
tolken aan de moslimse naaste.
Vanuit die overtuiging heeft hij
zijn boek 'Met moslims in gesprek
over het evangelie' geschreven. (Het
is verschenen bij Kok in Kampen,
heeft 144 bladzijden en kost
f 17,90).
Verkuyl (77), die dertien jaar
hoogleraar zendingswetenschap
pen aan de Vrije Universiteit in
Amsterdam is geweest, vindt het
vreemd, dat veel christenen in ons
land hautain oordelen over men
sen die proberen deze roeping
waar te maken. "Zij zouden hen
juist op allerlei manieren moeten
steunen".
"Het is modieus om met verach
ting te spreken over 'agressieve
methoden' in de communicatie
van het evangelie, in plaats van te
zoeken naar de juiste woorden en
methoden. Op de bodem van zulke
hautaine oordelen ligt vaak onver
schilligheid en liefdeloosheid, het
gemis aan bereidheid om anders
gelovigen in aanraking te brengen
met Jezus, met zijn persoon en
werk en met zijn Rijk en de schat
ten daarvan".
Een stelling van dr. Verkuyl is:
"Wij zijn ook aan moslims het
evangelie schuldig".
Nieuw hoofdstuk
Vanaf het optreden van de pro
feet Mohammed en het ontstaan
van de moslimse religie in de ze
vende eeuw na Christus is er con
tact geweest tussen christenen en
moslims. Soms was die relatie
vriendschappelijk, soms was er
een wanverhouding, vol misver
standen, wantrouwen en vijand
schap. Er waren ook tijden zónder
noemenswaardig contact.
Dr. Verkuyl - die ook vele jaren
in Indonesië werkte - wilde aan de
talrijke publikaties over ontmoe
tingen, botsingen en dialogen tus
sen moslims en christenen niet nog
eens een boek toevoegen. Maar hij
wijst er wel op, dat deze tijd een
nieuw hoofdstuk in die geschiede
nis betekent door de aanwezigheid
van vele duizenden moslims in de
Westeuropese samenlevingen. Ook
handel, techniek en wetenschap
doen de contacten toenemen.
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
En dan is er nog de islam als 'po
litieke religie'. De invloed daarvan
is in de hele hedendaagse wereld
geschiedenis te zien. "En wij en on
ze kinderen", zo voorziet Verkuyl,
"zullen dat steeds meer merken".
"Als ideologie zal de islam een
steeds grotere rol gaan spelen".
Nog een reden om dit boek te
schrijven was, dat duizenden mos
limse kinderen leerling zijn in alle
geledingen van ons onderwijs. Ve
len van deze tweede en derde gene
ratie worden Nederlands staats
burger. "Onze samenleving wordt
hoe langer hoe meer multi-etnisch,
multi-cultureel en multi-religieus".
Verkuyl moet constateren, dat
aan de houding tegenover vreem
delingen en nieuwe Nederlanders,
getoetst aan bijbelse maatstaven,
nog veel ontbreekt. Vaak is er spra
ke van een 'wanverhouding'. Voor
hem spreekt het vanzelf, dat men
sen die zich volgeling van Jezus
noemen meestrijden tegen discri
minatie, agressie en onwetend
heid. "Wij zullen daarbij vooral
aandacht moeten schenken aan de
tweede en derde generatie, omdat
die jonge mensen al deelgenoot
zijn van onze cultuur- en taalge
meenschap en het meest gevaar lo
pen tussen wal en schip te raken".
Oproepen tot wederzijds begrip,
samenwerking, verzet tegen elke
vorm van dwang en discriminatie,
Dr. Verkuyl ....'theevisite-gepraat'...
pogingen om achterstand weg te
werken, sociale, economische en
culturele gelijkwaardigheid en ook
vrijheid van godsdienst hebben
volledig Verkuyls instemming.
Maar hij mist in al die publikaties
en adviezen de oproep "tot vervul
ling van onze missionaire roeping
in het contact met moslims en hun
kinderen".
Niet neutraal
maken krijgt die met moslims over
het evangelie praat. Hij probeert
ook duidelijk te maken, waar de
verschillen liggen tussen het ge
loof van moslims en van christe
nen.
Moslims zitten met 'diepe mis
verstanden' over het christelijke
geloof, en omgekeerd christenen
over de islam. Maar velen beseffen
ook niet, hoe diep de verschillen
wel zijn. "In veel 'theevisite-ge
praat' maar ook in officiële en ge
leerde betogen wordt vaak de stel
ling opgepoetst dat islam en chris
tendom naar hun diepste bedoelin
gen gelijk zijn".
In acht hoofdstukken schrijft
Verkuyl over de bijbel als 'basis
voor de christelijke geloofsbelijde
nis', de verschillen aangaande de
Godsopenbaring tussen islam en
christendom, de vraag wie God is
en wie de mens, persoon en werk
van Jezus Christus en zijn plaats
tussen God en mens, misverstan
den rond de 'drie-eenheid' van God
(Vader, Zoon en Heilige Geest), de
oordeelsdag in islam en evangelie,
de moslimse 'Internationale' en de
kerk van Jezus Christus en ten
slotte een 'theologische beoorde
ling' van de islam.
Verkuyl heeft zijn boek geadres
seerd aan "allen die in de verhou
ding tussen islam en christendom
zijn geïnteresseerd en die beseffen,
dat noch christenen, noch moslims
ten opzichte van eikaars diepste
overtuiging neutraal mogen en
kunnen blijven".
Taak tot vertolking
Volgens een rapport van 1 okto
ber 1983 gingen toen ongeveer
35.000 kinderen uit moslimse ge
zinnen op rooms-katholieke en
protestants-christelijke scholen
voor basisondrwijs en voortgezet
onderwijs. Over de vraag hoe deze
leerlingen moeten worden bena
derd bestaat geen eenstemmig
heid. 'Helaas', zegt Verkuyl. "Maar
één ding is zeker: de leerkrachten
op deze scholen hebben, hoe dan
ook. de taak tot vertolking. Zij
moeten weten, waar in de tradities
waaruit deze leerlingen komen de
misverstanden liggen".
Verkuyl hoopt, dat zijn boek
bhiikbaar mag zijn als bron van in
formatie en als hulp in de commu
nicatie. En dat ook leerkrachten bij
het openbaar onderwijs er iets aan
hebben voor het vak 'geestelijke
bewegingen'.
Voor het schrijven heeft Verkuyl
weer een 'stroom van literatuur'
bestudeerd, waaronder de Koran
in de vertaling van J. H. Kramers.
"Er is ongetwijfeld behoefte aan
\»en nieuwe vertaling in heden
daags Nederlands", zet hij er tus
sen haakjes bij. Maar hij had toch
het meest aan zijn eigen persoonlij
ke, vriendschappelijke contacten
met moslims van 1935 af tot nu toe.
'Een reservoir van ervaringen'
noerrtt hij dat zelf. Verkuyl kent de
misverstanden, vooroordelen en
verschillen 'van binnenuit'.
Zijn opvatting dat christenen
ook tegenover moslims het evan
gelie moeten vertolken - 'in op
rechte vriendschap' - komt niet in
mindering op de betrouwbaarheid
en de breedheid van zijn informa
tie. Het christendom is bij hem niet
wit en de islam zwart.
Uitèjndelijk\ gaat het hem als
christen-theoloog om de 'waar-
heidsvraag'. "Zoals moslims dat
vanzelfsprekend van hun kant ook
doen".
Herodes.De Zuidafrikaanse pre
dikant Allan Boesak zal woensdag
in een kerstpreek in zijn gemeente
Belville-Zuid, vlakbij Kaapstad,
het blanke bewind vergelijken met
koning Herodes, 'een van de
wreedste heersers van zijn tijd'.
"Herodes is niet dood", zal Boesak
zeggen. "Hij leeft en is onder ons".
"En hij regeert net als in het verle
den: met afschuwelijk geweld".
Boesak, vice-voorzitter van de
Zuidafrikaanse Raad van Kerken,
zal erop wijzen, dat Herodes noch
de steun, noch de trouw bezat van
het volk dat hij regeerde.
LEIDEN - Vandaag is dr. K. E.
H. Oppenheimer 80 jaar gewor
den.
Van 1948 tot 1961 was hij hier
studentenpredikant en van
1961 tot aan zijn emeritaat in
1971 universiteitspredikant.
Pas in de jaren 80 is Oppen
heimer in hoog tempo gaan
schrijven. In 1980 kwam zijn
eerst boek, 'In de tijd der cata
strofen', van de pers. Een jaar
later werd dat gevolgd door het
boek 'De kerk bij de tijd, buiten
de tijd, tegen de tijd'.
In 1983 zette Boekencentrum
(Den Haag) de reeks voort met
een boek over liefde en huwe
lijk - 'Grandeur, moeite en pijn'
- en in zijn laatste (1984) gaf Op
penheimer een selectie van ar
tikelen met toelichting die hij
tussen 1938 en 1984 had ge
schreven.
Binnen afzienbare tijd hoopt
de 80-jarige het vijftal vol te
maken met een boek over 'Het
menselijk leven' (kindheid,
jeugd, de werkende mens en de
oude mens). "Overwegingen,
observaties, herinneringen en
verwachtingen". Hij is daarmee
al ver gevorderd; driekwart er
van is klaar.
Velen zullen dr. Oppenhei
mer deze dag toewensen, dat
hij in gezondheid mag voltooi
en wat hij nog op papier wil zet
ten. Zijn boeken trekken de
aandacht van een breed lezers
publiek.
Ruim 27 procent van de 360 mid
deleeuwse kerken die ooit in
Friesland hebben gestaan ver
toont nu nog trekken uit de-
bouwperiode tussen 1100 en
1500. Rekent men de torens mee,
dan is het percentage gebouwen
met noemenswaardige midde
leeuwse restanten zelfs 33 en een
half.
Het is niet alleen te wijten aan
geringe belangstelling en gebrek
aan piëteit dat vele oude kerken
in de loop der jaren verloren zijn
gegaan. Ook de zware last op
kerkbesturen om uit hun inkom
sten zulke gebouwen overeind te
houden maakte vaak een radi
caal einde aan het historische be
zit. Gezegd moet wel worden, dat
de ene streek die erfenis beter
wist te bewaren dan de andere.
Dankzij Monumentenzorg is
achter de lange geschiedenis van
afbraak en verminking, nog vóór
'het definitief te laat was, een
punt gezet. Gevolg is, dat Fries
land toch nog kan bogen op een
keur van middeleeuwse kerken.
Nergens wordt het landschap
er zo sterk door bepaald. Dat
komt door de wijdheid van het
land en de vaak geringe onder
linge afstand tussen de kerken,
soms maar een paar kilometer.
Er zijn in die provincie plaatsen
waar zich naar de horizon toe, als
in een krans, tien tot vijftien to
rens tegen de hemel aftekenen.
Naast Monumentenzorg heeft
tegenwoordig ook de stichting
'Aide Fryske Tsjerken' een groot
aandeel in het bewaren van die
unieke erfenis. Dit jaar is het vijf
tien jaar geleden, dat de stichting
werd opgericht, met als doel his
torische gebouwen over te ne
men van kerkbesturen die finan
cieel niet meer bij machte zijn
om ze te ouderhouden.
Leesbaar handboek
Soms heeft een kerkelijke ge
meente, doordat dorpsbewoners
zijn weggetrokken of kerkdor
pen zo dicht bij elkaar liggen, het
gebouw niet meer nodig. Dan ij
vert de stichting niet alleen voor
consolidatie of restauratie van de
kerk, maar zoekt ze er ook een
andere passende bestemming
voor.
Met het boek 'Kerken in Fries
land, gebouwen, inrichting en
gebruik' - uitgeverij Bosch en
Keuning, Baarn, 168 bladzijden,
f 22,90 - heeft de stichting 'Aide
Fryske Tsjerken' ter gelegenheid
van haar lustrum iets blijvends
willen aanbieden. Ook accen
tueert ze daarmee haar doelstel
ling om informatie en voorlich
ting te geven op dit gebied en de
belangstelling voor het oude ker-
kenbezit te vergroten.
Een totaal overzicht, waarin
zowel de bouwstijlen en bijzon
derheden van de inrichting als
het gebruik van de kerkgebou
wen aan de orde komen, bestond
nog niet. Het boek voorziet dus
in een leemte, maar heeft geen
wetenschappelijke pretentie.
Toch zijn de beknopte paragra
fen geschreven met gebruikma
king van de nieuwste kennis en
inzichten.
Het was de bedoeling, een lees
baar handboek te maken voor
geïnteresseerden in kerk- en
bouwgeschiedenis. De auteurs,
stuk voor stuk deskundig in het
onderwerp waarover ze schrij
ven, zijn daarin goed geslaagd.
Het boek is van begin tot eind
royaal voorzien van fraaie foto's,
zowel van complete kerken (bui
ten en binnen) als van karakteris
tieke details.
Na een beschrijving van de
plaats van de kerk in stad en
dorp volgt een hoofdstuk over de
bouwkundige vormen in de loop
der eeuwen. Ook aan onderdelen
van het kerkgebouw, zoals to
rens, klokhuizen, luidklokken,
poortjes en sacristieën, is een
apart hoofdstuk gewijd. Twee
bijdragen beschrijven de kerk
vanbinnen, eerst het middel
eeuwse, daarna het protestantse
interieur.
Na een overzicht van rooms-
katholieke en doopsgezinde ker
ken komen in het slothoofdstuk
de lotgevallen van kerkgebou
wen ter sprake. Dat verhaal on
derstreept de onmisbaarheid van
instellingen als Monumenten
zorg en 'Aide Fryske Tsjerken'
voor de bescherming van wat er
uit vroeger tijden nog is overge
bleven.
Elk jaar meer
De 15-jarige stichting - die na
volging vond in andere provin
cies - bezat op 1 januari van dit
jaar 27 kerken (de meeste met to
ren) en 1 klokkestoel. Het be
stuur is regelmatig met kerkbe
sturen in onderhandeling. Waar
schijnlijk zal het bezit elk jaar
met 1 of 2 gebouwen toenemen.
Bij overneming draagt het
kerkbestuur niet meer de lasten
van onderhoud. Het kan de kerk
dan nog wel van de stichting hu
ren. Om van de onderhoudslast
af te komen, moet het kerkbe
stuur een meegeefsom betalen.
Die is minimaal f25.000, maar
kan oplopen tot f 150.000, afhan
kelijk van de kerkelijke bezittin
gen ter plaatse.
De stichting krijgt van de over
heid jaarlijks een bedrag voor
restauraties. Dit jaar was dat
f 500.000. Zelf moet ze voor elke
restauratie 10 procent betalen.
Daarbij komen dan nog de niet-
subsidiabele kosten, zoals ver
lichting en verwarming. Per jaar
moet de stichting zeker f. 75.000
aan restauraties en een gelijk be
drag aan onderhoud, verzekerin
gen en dergelijke op tafel leggen.
Het overgrote deel van dat be
drag brengen de donateurs in en
buiten Friesland bijeen. Per 1 ja
nuari van dit jaar waren dat er
6500. Uit dank voor hun financië
le en morele steun krijgen zij op
het nu verschenen boek 'Kerken
in Friesland' een korting van vier
gulden.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Jansen, 11.45 studentenekklesia; Mare-
kerk 10 ds. Bosma, Scheveningen, 5 ds.
Geuze, Noorden; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds. Kramer; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Me-
renwijk) 9.30 ds. De Mey, 11.15 ds. De
Mey en pastoor v. Well; Bethlehemk.
(Driftstr.) 10 ds. Pannekoek; Bevrij-
dingsk. (Montgomerystr.) 10 ds. Sterrin-
ga, Winterswijk; Vredesk. (Burggra-
venl.) 10 ds. Nauta; Waalse kerk (tijde
lijk Rapenburg 6) 10 ds. Ribs; jeugdka-
pel Vredeskerk 10 dienst in kerk; jeugd-
kapel Bevrijdingskerk 10 hr. Karstens.
Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst. 10.15 ds.
Bovenberg; Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. v. Ach
terberg; Endegeest zie Oegstgeest. Ge
ref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Pe
trak. (Surinamese.) 10 ds. Hortensius,
10.30 dovendienst, hr. Terpstra; Oude
Vest 10 dr. v.d. Zwaan; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrijdingsk. 10 ds. Sterrin-
ga, 5 ds. Hortensius; bejaardenhuis
Groenhoven 10 ds. Hemmes; Merenwijk
zie herv. gem. Wijk Stevenshof, ge
bouwtje 'Dijkhof (Rijndijk) 10 kand.
mevr. Klip. Geref. K. Vrijg. (Herengr.)
10 en 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 ds. Den Hertog, 5 ds.
Witzier, Den Haag. Geref. Gem. (N. Rijn)
10 leesdienst, 4 ds. Rietdijk. Geref. Gem.
in Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30 en
5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30
ds. Friederich, cantatedienst, mmv Ma
drigaalkoor. Baptistengem. (O. Rijn 3)
10 ds. Bosveld. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 10 evang. Dikkes (on
derwerp: 'Gods Geest'), 4.30 familie
kerstfeest. Evang. gem. Merenwijk huis
samenkomsten. Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw.singel 21) 5 nam.
hr. J. de Leeuw. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. J. Maasbach-Wereldzen-
ding (aula Noachstr. 2) 10 advents-
dienst, hr. Zijlstra. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr. Eikerbout. Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
en 7. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24):
9.30 en 4. Zevendedag-adventisten (Ont-
moetingskerk Voorscholen) elke zat.
9.45 bijbelstudie, 10.45 predikdienst.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6)
10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der
L. Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en
10.45; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11
(om 11 u. kerstviering voor iedereen);
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30; Steenschuur zat. 7, zo.
8.30, 10, 11.30. 6 en 7 (lof); Boshuizerka-
de zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lammenschans-
weg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat.
7, zo. 9.30, 10.45 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
Raad van Kerken: elke di.av. 7-7.30 oe-
cum. avondgebed in oud-kath. k. Zoe-
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel. Geref. Kerk 10 ds. Den Bra-
ber. Vries, 6.30 ds. Boer. Chr. Geref.
Kerk 9.30 leesdienst, 3.30 ds. v. Amstel,
Ede. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers, ha, 5 ds.
Cats, Aalsmeer; Kruiskerk 10 ds. Koele-
wijn; Opstandingskerk 10 dr. v. Vliet,
6.30 ds. Bogers; G. Herderkerk 10 ds.
Taselaar, 6.30 ds. Nieuwenhuis; De
Bron 9.15 ds. Nieuwenhuis, 10.15 ds.
Verheul, 6.30 ds. Mulder; Ashram (Mars
diep) 10 ds. Mulder; Driehoorne 7 nam.
ds. Taselaar; Oudshoornse kerk 10 ds.
Stenfert Kroese, Bilthoven; Sionskerk
(Planetensingel) 9.30 prof. dr. Graaf
land, 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk
Mar.kerk 10 dr. Fernhout, 6.30 ds. Den
Braber, Vries; Salv.kerk 10 ds. Boer,
6.30 dr. Fernhout. Geref. K. Vrijg. (aula
chr. techn. school) 9.30 ds. Room, 5 ds.
De Putter. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. De Vries, Culemborg,
4.30 br. v. Voornveld. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref.
Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30
ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 hr. M. v.d. Vlugt, 6.30
hr. N. van Gemeren. Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. v.
Putten. Pinkstergem. (school Batestein
16) 10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en
7. Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36) 4.30 kerstgezinsdienst. Rk Kerk: Bo-
nifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk.
zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7. zo. 9
en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Hoek, Aalst, 6 ds. v.d. Plas, Zwijn-
drecht. Geref./Herv. Gem. (dorpshuis
'De Tas') 10.30 hr. Starre, Z.meer. Geref.
Gem. 9.30 leesdienst, 3.30 ds. Elshout.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d. Hoef;
Salv.kerk 10 ds. Wegerif, Nieuwkoop,
6.30 ds. Wassinkmaat, Westbroek;
Bethl.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds.
Baarda, Capelle a.d. IJssel. Geref. Kerk
10 ds. De Goede, Waarder, 6.30 ds. El-
derman. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30
ds. v.d. Scheer, 4.30 ds. Mouissie. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds.
Bac. Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds.v.
Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol, 6.30 ds. Vlasblom; De Stek
9.30 ds. Vlasblom. Geref. Kerk 9.30 ds. v.
't Hoff, 5 ds. Noordam, Bleiswijk. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref.
Het remonstrantse kerkje van Oude Wetering.
(foto Wim Dijkman)
Gem. 9.30 leesdienst, 7 ds. De Gier.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30
kand. v. Dis, R.dam, 6.30 kand. Schuur
man, Nieuwerkerk a.d. IJssel. Geref.
Kerk 10 ds. Huisman, 5 ds. Damsma. Rk
Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30; An
ker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat.
7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Bos, Bennebroek, 5 gez. kinderkerst
feest. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 hr. Kooij,
Dordrecht, 7 oecum. adventsdienst in
rk. kerk, ds. Koldewijn. Rk Kerk zat. 7,
zo. 8 en 10, 7 nam. zie herv. gemeente.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds. v.
Roon, jeugddienst; Ontm.kerk 10 ds.
Gebraad, afscheid. 6 30 prof. dr. v.d.
Beek. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
college) zie Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 10 ds. v.d. Horst, 5 ds. Koster. Rk
Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem N.
Kerk 10 ds. Hovius, 6 ds. Sjollema; O.
Kerk 10 kand., Rietveld, Woerden, 6 ds.
De Jong. Ichthusk. 10 ds. Driebergen, 6
ds. v. Sliedregt; Pniélk. 9.30 ds. De
Jong, 6 ds. v. Niel, Rijnsburg; aula Be-
stevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
Schuurman; Overduin 2.15 ds. v.d. Beid
en ds. v. Roon. Herv. Gem. 'De Rank'
(aula P. Groen-college Pr. Frederikdreef
15) 10 hr. Taal, Wassenaar. Geref. Kerk
Vr.kerk 9.30 ds. Koster, 5 ds. Kersten;
Triumfatork. 9.30 ds. Kersten, 5 ds. v.d.
Horst. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 5.30 ds.
Heida. Ned. Geref. K. 11 en 7 ds Goos-
sens, Doorn. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned.
(Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
('Tripodia') 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 ds. J. A. Visser,
doopdienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN. Herv
Gem. 10 ds. De Gelder, Lisse, 7 zie geref.
kerk.Geref. Kerk 10 dr. Bade, 7 ds.
Boonstra, Hoogmade.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref
Kerk Dorpsk. 10 ds. Doesburg, 4 kinder
kerstfeest, 6.30 ds. Stegeman; Hoofdstr.
10 ds. Stegeman; Scheppingsk. 9 en
10.30 ds. v.d. Born, ha, 7.30 nam. volks
kerstzang. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.)
10 hr. De Vries. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
De Reuver, Nieuwerkerk a.d. IJssel, 7
volkskerstzang in 't Spant. Geref. Kerk
9.30 ds. v.d. Kooi, 7 volkskerstzang in 't
Spant. Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. v.
Niel. 7 ds. 't Hooft; Pauluskerk 10 hr.
Drijver, Voorschoten. Geref. Kerk 10 ds.
v.d. Wal, 5 ds. Ferwerda. Geref. K. Vrijg.
10.30 ds. De Putter. 4.30 ds. Room. Ned.
Geref. Kerk (Salvatori) 10 ds. Vos, 5
leesdienst. Chr. Geref. Kerk 10 ds. v.
Dijken, 4.30 ds. Visser, N.-Vennep. Ge
ref. Gem. 10 en 4 leesdienst. Evangelie
gemeente (Ooievaarstr. 27a) 9.45 hr. R.
Valkema. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7,
zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9 en
11.30; Mariakerk zat. 7. zo. 8.30, 10 en
11.45; Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Haitsma, Boskoop, 6.30 hr. Stam. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. Nooteboom. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 leesdienst, 2.15 ds. Roos,
Utrecht. Remonstr. Gem. geen dienst.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Klein Kranenburg, Ter Aar, 6.30 ds. v.d.
Heuvel, Harmeien. Geref. Kerk 9.30
dienst, 6.30 ds. Verheul, Alphen. Rk
Kerk zat. 7. zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Schram. Abcoude, 7 ds. Bergsma. Ge
ref Kerk 9.30 ds. Wijngaarden, 4.30 ds.
Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. Visser,
4.30 ds. v. Dijken, Lisse. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9 30 hr. De
Haan, Zevenhoven, 7 ds. v.d. Kooij, em.-
pred. te Woerden. Geref. Kerk (W. Ver
laat) 10 ds. Brederveld, Soest, 7 hr. Vel-
trop, Vianen.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Nap, Woer
den, 5 ds. Roetman, Wadd.veen; Hoofd
str (Zee) 10 ds. 't Hooft, Lisse, 5 ds. Pan
nekoek, Leiden; De Rank (Golfbaan) 10
hr. Visser; Sole Mio 9 ds. Kalkman. Ge
ref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds.
Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 en 7 ds. El-
gersma, ha; Stichtingskerk 11 ds v.
Roon, Katwijk. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) 8 nam. kerstbijeenkomst. Rk
Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7,
zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 dr. Cramer; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 ds. G. M. Spelberg, 7 ds.
Bovenberg. Geref. Kerk 10 dr. C. Klap
wijk. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schil
derschool) 8.45 ds. De Putter, 4.30
dienst. Ned. Geref Kerk (Gem.centrum)
8.45 en 4 (ha) ds. De Lange. Van Wijc-
kerslooth 4 rector Blonk en mevr. ds.
Visch. Endegeest 10 pater Boshouwers.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat. 7. zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte, 5 oecum.
kerstzangdienst in geref. kerk. Geref. K.
9.30 ds. Jaspers Focks, 5 oecum. kerst
zangdienst. Remonstr. Gem. geen diest.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Heymans, Alphen, 7 volkskerstzang
in 't Spant. Chr. Geref. K. 9.30 en 2.15 ds.
Bouw, ha.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Batelaan. Voorschoten, 5
ds. Smaling; Bethelkerk 9.30 ds. Sma
ling. Geref. Kerk Imm.kerk 9 en 10.30
ds. Baayen, 5 ds. Huisman; Mar.kerk
9.30 d6. Cziria, 5 ds. Snel; Petrakerk 9 30
ds. Ribberink, 5 ds. Cziria. Geref. Kerk
Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref.
K. 9.30 en 4.30 ds. v. Sorge. Evang.
Christengem. (aula mavo) 10 br. David-
se. Delft Rk Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. Juckema, Berkel, 7 oecum. jeugd-
kerstzangdienst in geref. kerk. Geref.
Kerk 10 ds. Ferwerda, 7 oecum. jeugd-
kerstzangdienst. Chr. Geref. K. 10 en 5
prof. dr. Velema. Ned. Prot. Bond (Jul-
.laan 17) 4 nam. kinderkerstfeest. Rk
Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam,
6.30 ds. Holst, Voorburg. Geref Kerk
9.30 ds. Bezemer, A.dam, 6.30 kand. v.
Wallinga, L.dorp. Rk Kerk Aardam zat.
7. zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo.
9.30 en 11 30
VALKENBURG Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen. 6.30 ds. v. Achterberg. Lei
den. Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema. 6.30
ds. Cziria. Geref. K. Vryg. 9.30 lees
dienst. 4 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv Gem 10 ds. v.d
Mey, Noordwijkerhout. Rk Kerk zat. 7.
zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv Gem Dorps
kerk 10 hr. Hoffenaar, Voorhout, 4.30
zondagskring-kerstfeest; De Ontmoe
ting (Noordhofland) 10 prof. dr. v.d.
Beek, Valkenburg. Hulp en Heil (Scha-
kenbosch) 10 dr. Verheule. Herv. evang.
op geref. grondslag (Lucas-college.
Beeth.laan) 9.30 ds. v.d. Plas,. Zwijn-
drecht, 5 ds. Vroegindewey, Eemnes.
Geref. Kerk 10 en 7 ds. De Zeeuw Ge
ref K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds. J. de
Wolf. Aulagemeenschap Noordhofland
10.30 gespreksdienst Rk Kerk Laur-
kerk zat. 7. zo. 11.30; M. Godskerk zat
7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands. J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk
9.30 ds. v. Vuren, Alblasserdam, 5 ds.
Wieman, Bodegraven; Hoeksteen 9.30
ds. Roetman. 3 ds. Goossen, aangepaste
dienst, 6.30 ds. Goossen; Bethelk. 9.30
ds. Koudstaal, Baarn, 5 ds. Maasland;
Imm.kerk 10 ds. Hulst, 5 kerstfeest zon
dagsschool. Geref Kerk Kruisk. 10 ds.
v.d. Berg, Bodegraven, 5 ds. Verdoorn;
Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis, 5
kerstfeest zondagsschool. Rk Kerk zat.
7. zo. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. v. Waasbergen, 4.30 ds. Cazander,
Oude Tonge; Kievietk. 10 ds. Steenstra;
Messiask. 10 dr. v. Bruggen; Dorpscen
trum 9.30 ds. Goossen. Wadd.veen. Ge
ref. Kerk Zijllaan 10 mevr. drs. T. Berg
sma. Den Haag, 5 ds. Wolthuis, Monster;
Zuid (Bloemcamplaan) 10 dr v.d.
Kamp. Ned. Prot. Bond (Kerkdam)
10.30 ds. Werner.
WOUBRUGGE: Herv Gem 9 30 kand.
Spaans, Leiden, 6.30 ds. Koelewijn. Ge
ref. Kerk 9.30 kand. v. Wallinga. L.dorp.
6.30 ds. Los, Pynacker. Rk Kerk zat. 7,
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9 30 kand
Graafland, Gouda. Geref. Kerk 9.30 en 7
hr. Schreuder.
pel 'Emmaus'. Rk Kerk St. Jan zat. 7 30.
zo. 9.30; Chr. Dienaark. zat. 7. zo 10;
Meerburgkerk H. Rijndijk zat 7, zo. 10
en 11.30. Zie ook herv. gem. Zoeterwou-
de.
ZWAMMERDAM Herv Gem 10 ds.
Eijsenga, mmv koor. 6 30 ds Vuordouw,
's Gravenzande. Geref. Kerk 10 ds Bui-
kema, 6.30 ds. Scholten. Woerden. Re
monstr. Gem. 5 nam. kerstmaaltud.
