Een storm in een glas melk?
risogefl
Calcutta s ex-hoeren kunnen creperen
Baby milkfc
net
A$'
Export babyvoeding naar ontwikkelingslanden weer onder vuur
ZATERDAG 7 DECEMBER 1985
EXTRA
PAGINA 19
Na lange tijd van betrekkelijke stilte staat de
export van babyvoeding naar
ontwikkelingslanden weer in de belangstelling.
Aanleiding hiervoor is de verspreiding van
blikken babyvoeding door de CCFriesland onder
Nederlandse artsen in Ghana. Volgens het
Landelijk Overleg Babyvoeding (LOB) is de
zuivelproducent hiermee buiten zijn boekje
getreden. Via een achterdeur (de gezondheidszorg)
probeert de CCFriesland zijn produkt op de
Ghanese markt te slijten, en dat is tegen de
internationale afspraken, aldus het LOB.
Het concern heeft de beschuldigingen steeds
resoluut van de hand gewezen. Er volgde een
welles-nietes-spelletje, waarin de CCFriesland
voorlopig de laatste zet deed. Onlangs werd een
tot voor kort in Ghana werkzame arts
opgetrommeld, die het weerwoord van de
fabrikant grotendeels ondersteunde. Het is nu
weer de beurt aan het LOB, dat inmiddels nieuwe
acties heeft aangekondigd: „En dat wordt een
knaller". Een kijkje aan het babyvoedingsfront,
waar de 'oorlog' tussen het LOB en de CCFriesland
voorlopig nog wel even doorwoedt.
door Sytske van Aalsum
in powder form
Het blik babyvoeding waar het allemaal om begonnen is. Aan de
onderzijde van het etiket de zuigfles, waarmee niet iedereen even
gelukkig is.
De affaire roept bij sommigen her
inneringen op aan het Nestlé-schan-
daal in de jaren zeventig. Deze zui-
velreus verkocht destijds melkpoe
der als babyvoeding en dat leidde in
de ontwikkelingslanden tot de dood
van talloze baby's.
Door deze geruchtmakende kwestie,
en de woede van het publiek daarover,
werd in 1979 de zogenaamde WHO-code
(World Health Organisation) opgesteld.
Het zwakke punt van de code - aangeno
men door 118 landen met alleen de stem
van de VS tegen - is dat het slechts om
aanbevelingen gaat en dat ieder land vrij
is in de uitvoering ervan. Niettemin
heeft de WHO-code - maar vooral ook de
publieke opinie - ertoe geleid dat de zui-
velproducenten hun vrij agressieve ver
koopmethoden sindsdien hebben aan
gepast.
Half oktober bracht het Landelijk
Overleg Babyvoeding (LOB) het bericht
naar buiten dat de CCFriesland zou heb
ben geprobeerd via Nederlandse artsen
babyvoeding aan de Ghanese vrouw te
brengen. De zaak trok zoveel belangstel
ling, dat op basis van kranteberichten
Kamervragen werden ingediend door
PPR, PvdA en CDA. De verwarring was
groot en de herinnering aan het Nestlé-
schandaal blijkbaar nog zo levendig, dat
gesuggereerd werd dat CCFriesland had
geprobeerd melkpoeder te verkopen als
babyvoeding.
Waar het omgaat is de wijze waarop
CCFriesland zijn produkt via de werkers
in de Ghanese gezondheidszorg heeft
geïntroduceerd. Daarover blijven de be
trokken partijen voorlopig van mening
verschillen. Over één ding zijn ze het
echter wel eens: borstvoeding heeft dui
delijk de voorkeur boven flessevoeding.
Zeker in een land als Ghana, waar met
name op het platteland een traditie geldt
op het gebied van borstvoeding. De ar
gumenten liggen voor hand: moeder
melk is gezond, goedkoop, praktisch,
hygiënisch en voor de moeder-kind-rela-
tie van onschatbare waarde. Net zo eens
gezind is men over de noodzaak in som
mige gevallen de fles te geven: bij onder
voeding, vroeggeboorte of bij afwezig
heid van de moeder.
Tot zover lijkt er geen vuiltje aan de
lucht. Waarom dan toch die opwinding
over een relatief kleine hoeveelheid ba
byvoeding, die alleen is gebruikt voor
die 'noodzakelijke' gevallen en die door
Nederlandse artsen in Ghana, op één uit
zondering na, in dank is aanvaard?
Jules Schagen van Leeuwen J33) uit
Den Bosch is een van die artsen en hij
noemt de hele consternatie „een storm
in een glas melk". Na een vijfjarig ver
blijf in Ghana keerde hij onlangs naar
Nederland terug. Hij was werkzaam in
een ziekenhuis in Berekum, vlakbij de
grens met Ivoorkust. Hij zegt over de
'overbodige' blikken Frisogen te zijn be
naderd door de Nederlandse zaakgelas
tigde: „We hebben ons serieus afge
vraagd of we er op in moesten gaan. We
dachten: is dit bedoeld voor propagan
da, of is het een welkome aanvulling?".
In overleg met de Ghanese artsen be
sloot men tot het laatste. Schagen van
Leeuwen heeft de dozen persoonlijk van
de ambassade afgehaald: „We waren er
in zes weken doorheen". Een opmerke
lijk verschil met het verhaal van zijn Ne
derlandse collega, die de zaak heeft aan
gekaart bij het LOB, waar de naam van
de arts zorgvuldig buiten de publiciteit
wordt gehouden. De arts schreef aan het
LOB dat twintig blikken babyvoeding
per jaar voldoen aan de behoefte.
Geen keuze
Schagen van Leeuwen: „Ondervoe
ding en vroeggeboorte waren bij ons
doodsoorzaak nummer één en twee. Vijf
a tien procent van de baby's kan om al
lerlei redenen geen borstvoeding krij
gen. Als we geen andere moeders kun
nen vinden die moedermelk afstaan, dan
is er geen andere keuze dan flessevoe
ding. En daar heb ik nog nooit een kind
aan dood zien gaan".
Dezelfde geluiden laat prof. A. I. Stam
(56) uit Finsterwolde horen. Samen met
De enige groep mensen die het in
de Indiase stad Calcutta nog
slechter heeft dan de hoeren, zijn
de ex-hoeren: vrouwen die niet
meer verhandelbaar zijn en die dus
niet meer gevoed en gekleed
hoeven te worden. De AU Bengals
Women's Union probeert zo goed
en zo kwaad als het kan die
vrouwen een onderdak te bieden.
Veel kan het niet zijn, want de
problemen zijn immens. Vanuit
Nederland bemiddelt de stichting
Akasha bij de financiële adoptie
van de vrouwen van Calcutta.
In de Indiase stad Calcutta wonen
naar schatting twaalf miljoen men
sen, maar niemand weet het precie
ze aantal. Wel is bekend dat er bijna
tien keer zoveel mannen wonen als
vrouwen.
Dat feit, in combinatie met de onbe
schrijfelijke armoede, de achtergestelde
positie van de vrouw en het door en door
corrupte overheidsapparaat, maakt Cal
cutta tot een paradijs voor pooiers en
vrouwenhandelaren en tot een hel voor
vrouwen, van wie er tienduizenden op
meedogenloze wijze worden geëxploi
teerd, totdat ze op zijn en versleten. Dan
worden ze de straat op gesmeten.
Chaos
„Meisjes vanaf acht jaar kunnen beter
niet zonder begeleiding op straat lopen.
In de onbeschrijfelijke chaos van zo'n
stad worden veel kinderen die nauwe
lijks weten bij wie of wat ze horen, opge
pikt en verkocht in de sexhandel. De
schrijfster Renate Dorrestein heeft in
Opzij een verhaal gepubliceerd over Cal
cutta. Toen ik dat las wist ik: hier moet
ik iets aan doen. Al is het maar een drup
pel op een gloeiende plaat en ook al zit ik
hier in mijn gerieflijke woning in Zeist".
In die woning, naar Nederlandse be
grippen sober ingericht, beheert Moni
que Möller de stichting 'Akasha', die
zich inzet om het lot van de hoeren van
Calcutta te verbeteren. De manier waar
op Möller na het lezen van één artikel
Schagen van Leeuwen wordt hij door de
CCFriesland als een soort 'getuige-des-
kundige' naar voren geschoven, ter ver
dediging van het in Ghana gevoerde be
leid. Stam woonde en werkte een kleine
kwart eeuw in Afrika, waarvan de laatste
vijf jaar in Kumasi in Ghana. Hij was
daar als hoogleraar parasitologie ver
bonden aan de medische faculteit. Eind
vorig jaar kwam hij met zijn vrouw en
drie kinderen terug naar Nederland.
Voornaamste reden was de zeer slechte
voedselsituatie in Ghana. Zo erg, dat
ook de familie Stam honger leed. En de
voedselproblemen in het land zijn nog
steeds even groot, aldus Stam.
Vooral vrouwen hebben daaronder te
lijden: „Veel vrouwen verkeren in een
slechte lichamelijke conditie omdat zij
vaak harder moeten werken dan de
mannen". Gecombineerd met de ge
woonte 'in bepaalde milieus' om veel
kinderen kort na elkaar te krijgen, leidt
dat volgens hem tot nogal wat vroegge
boorten of sterfgevallen tijdens de be
valling.
Fons van der Velden (LOB) vindt dat
een nogal ongelukkig voorbeeld: „On
derzoek van de Unicef heeft uitgewezen
dat vrouwen beter bijvoeding kunnen
krijgen. Dat is ook veel goedkoper dan
babyvoeding".
Infectieziekten
Stam en Schagen van Leeuwen delen
de zorg van het LOB dat door onhygië
nisch gebruik - vervuild water, niet
goed ontsmette flessen - baby's allerlei
infectiezieken kunnen oplopen via de
fles. Het grootste probleem vormt vol-
een klein stukje wereldleed op zich
neemt, is kenmerkend voor al haar ac
ties. In het verleden was ze 'bekend van
radio en tv', toen ze vanuit Nederland
een steuncomité oprichtte voor het acht
tienjarige Ierse meisje Noreen Winches
ter. Die zat in de gevangenis omdat ze,
na jaren door haar vader te zijn ver
kracht, vernederd en mishandeld, einde
lijk het moedige besluit nam om de vent
om zeep te helpen.
„Volstrekt begrijpelijk", was de eerste
impuls van Monique Möller toen ze
daarover in 1978 in de krant las. De twee
de impuls was het oprichten van een
steuncomité en vele maanden later werd
ze wakker uit de nachtmerrie van het
dag-in-dag-uit werken aan Noreens vrij
lating, de overweldigende publiciteits
golf, de vrijlating en als bekroning voor
Möller zelf de Harriet Freezerring, die ze
van het vrouwenblad Opzij kreeg voor
haar inspanningen.
Sex en geweld
Na Noreen Winchester wierp Möller
zich op de toen nog doodgezwegen ta
boes incest en pedofilie. Ze schreef er
een boekje over, dat het beginpunt was
van de grote aandacht die de kindersex,
incest, pedofilie en kinderporno daarna
gekregen hebben.
Haar volgende grote actie was de
stichting Akasha voor de hoeren van
Calcutta. Pas tijdens het gesprek beseft
Möller, als ze kort over de afgelopen tien
jaar heeft gesproken, dat al haar acties
iets te maken hebben met de combinatie
van sex, geweld en macht. Intussen is
aan dat rijtje ook nog religie toegevoegd:
„Onder het mom van religie worden in
Calcutta kinderen verkocht aan de pries
ters van de Godin Yellamma. Ze 'trou-
gens hen echter niet het water, maar de
zuigflessen zelf. Ze pleiten voor het ge
bruik van een lepeltje en een kopje: „Dat
is gemakkelijker schoon te houden dan
een speen". Om die reden heeft Schagen
van Leeuwen ernstig bezwaar tegen de
afbeelding van een zuigfles op de blik
ken Frisogen. De WHO-code verbiedt
trouwens ook idealiserende afbeeldin
gen op dit soort kunstmatige voeding.
Babyvoeding wordt in Ghana be
schouwd als een geneesmiddel en mag
alleen onder dokterstoezicht worden
toegediend. De Ghanese overheid stelt
vast hoeveel er mag worden ingevoerd
en koopt zelf in, waarna het - zwaar ge
subsidieerd - wordt verspreid via de me
dische stand. Dat de meeste artsen in
een mum van tijd door hun 'voorraad'
Frisogen heen waren, zou ook kunnen
duiden op een tekort aan babyvoeding
in Ghana. Stam: „Natuurlijk is het te
weinig. Maar Ghana heeft geen devie
zen, ze kunnen niet meer babyvoeding
inkopen. Trouwens, ook al zouden ze die
wel hebben, dan worden die eerder ge
bruikt voor het kopen van een Mercedes
voor regeringsfunctionarissen dan voor
dit soort zaken. Ik geloof ook niet dat ze
daar meer krijgen dan waar ze eigenlijk
behoefte aan hebben. Tenminste niet op
een termijn van vijf a tien jaar".
Gevraagd naar zijn mening over de
'Ghana-kwestie' wordt professor Stam
zichtbaar emotioneel: „Het is weer het
zelfde liedje: de blanke westerling die
wel even vertelt hoe de zwarte Afrikaan
het moet doen. Maar ze weten niets van
die landen. Ze hebben helemaal geen
verstand van de situatie in Ghana. Ik
vind het heel erg dat ze hier zo hard over
schreeuwen, terwijl er veel ergere din
gen gebeuren. Bijvoorbeeld de promotie
van geneesmiddelen, of de smeerlappe
rij met pesticiden en insecticiden. Maar
daar hoor je ze niet over".
Subtiel
Dat wil overigens niet zeggen dat hij
een hoge pet op heeft van de babyvoe
dingproducenten. Vooral grote firma's
als bijvoorbeeld Nestlé verdienen het
om voortdurend „in de gaten gehouden
te worden". Want het zijn volgens Stam
vooral deze multinationals die op vaak
subtiele wijze internationale afspraken
proberen te omzeilen. „Maar het is moei
lijk om die grote firma's aan te pakken.
Ze kijken er niet eens van op en zetten
onmiddellijk hun advocaten aan het
werk. Het zijn vooral de kleintjes waar
op dit soort actiegroepen zich richt. Ik
heb weieens het gevoel dat zo'n actie er
gens op touw wordt gezet en dat achter
af niet meer te achterhalen valt waar het
vandaan komt. Wie weet zit Nestlé hier
wel achter".
Een van de meest vervelende bij-effec
ten van de LOB-actie vindt hij de onrust
die het in Ghana zelf teweeg kan bren
gen: „Als de zwarten dit te horen krij
gen, en misschien weten ze het al, dan
zullen ze het uitleggen als racisme. Ze
zullen zeggen: 'De westerlingen willen
niet dat onze kinderen overleven'. Dat
zelfde zie je gebeuren met de family-
planning. Daarvan zeggen ze nu ook dat
het idee vanuit het Westen komt. omdat
ze bang zijn dat er meer zwarten komen
dan blanken".
LOB-woordvoerder Fons van der Vel
den wil achteraf wel bekennen dat hij
niet helemaal tevreden is over de manier
waarop over de kwestie is geschreven.
Medeverantwoordelijkheid daarvoor
wuift hij echter beslist weg: „Op een ge
geven moment gaat dat een weg die ik
niet meer kan overzien". Ook had hij lie
ver het een en ander doorgepraat, alvo
rens ermee naar buiten te treden, maar
dat is volgens hem onmogelijk gemaakt
door de onwillige houding van de
CCFriesland.
Bewijs
Van der Velden: „We zijn echt niet
over één nacht ijs gegaan. Naar aanlei
ding van een brief van een Nederlandse
arts hebben wij uitgezocht wat er pre
cies aan de hand was. We hebben ook
contact opgenomen met de CCFries
land. Maar die heeft tot nog toe gewei
gerd serieus op onze vragen in te gaan".
Als voorbeeld noemt hij de brief waar
in het Ghanese Inkoopbureau vroeg om
toezending van testmateriaal. Het LOB
wilde die brief graag hebben, maar de
CCFriesland weigerde dat. Nu gebleken
is dat de brief wel degelijk bestaat, is
voor Van der Velden het bewijs geleverd
dat de CCFriesland het LOB „als school
jongens heeft behandeld". „Als ze zich
wat coöperatiever hadden opgesteld,
dan was het nooit zo in de publiciteit ge
komen", stelt hij vast.
Dat doet overigens niets af aan het feit
wen' met die Godin of met een van haar
priesters. Ze worden gedwongen om
keihard op het land te gaan werken en
verder de priesters en anderen alle denk
bare seksuele diensten te verlenen. Kin
deren zijn snel 'opgebruikt' op zo'n ma
nier. Als de eerste bloem eraf is, worden
ze door de priesters de straat op ge
schopt, of doorverkocht aan een bor
deelhouder. Volgens de Indiase wet
kunnen ze niet meer trouwen, want ze
zijn al getrouwd met de Godin. Ik vind
het betrekken van religie bij onderdruk
king wel het allergemeenste watje kunt
doen: de kinderen worden totaal geïn
doctrineerd. Dan moet ik soms wel den
ken aan de manier waarop dat in mijn
eigen van kuisheid en zondebesef door
drenkte rooms-katholieke jeugd ging.
Wat een smeerlapperij!"
Akasha probeert in Nederland geld in
te zamelen dat naar de All Bengals Wo
men's Union in Calcutta gaat. Daar
wordt het gebruikt voor het inrichten
van opvangtehuizen voor alleenstaande
vrouwen en meisjes. Door 15 dollar per
maand over te maken, is het mogelijk-
zo'n vrouw of meisje te 'adopteren'.
I Tjing
Om aan geld te komen heeft Monique
Moller een opzienbarende stap geno
men: ze maakte een - wat zij noemt -
'androgyne' bewerking van de 1 Tjing.
het boek der veranderingen. I Tjing is
een boek van onbekende ouderdom, af
komstig uit China en het bevat 64 'ora
kels'. Al eeuwenlang wordt het boek ge
bruikt om antwoord te krijgen op de vra
gen des levens. Door het werpen van
munten wijst het lot één van die 64 ora
kels aan, dat in tamelijk cryptische be
woordingen het antwoord is en de vra
dat de CCFriesland zich volgens hem in
Ghana „vreselijk onverantwoordelijk
heeft gedragen". Zo schrijft de WHO-co
de voor dat de industrie zich uiterst te
rughoudend moet opstellen bij levering
van gratis monsters aan de gezondheids
zorg. Van der Velden. „De CCFriesland
heeft in een begeleidend briefje aan de
artsen de hoop uitgesproken, en ik citeer
letterlijk, „dat deze ervaring een reden
zal zijn tevens Frisogen in de toekomst
van ons af te nemen". Een duidelijk
vorm van marketing, aldus Van der Vel
den. en dat mag niet. Met die toevoeging
zegt de CCFriesland „inderdaad niet ge
lukkig" te zijn. Raemaekers: „Het is een
standaardzinnetje, als wij ergens een
produkt introduceren. Maar het had er
in dit geval niet bij gemoeten".
In dezelfde brief en in de 'aanbeve
lingsbrief van de Nederlandse zaakge
lastigde Anne Bijlsma werd bovendien
de mening van de artsen over het nieu
we produkt gevraagd. En dat deugt vol
gens Van der Velden ook niet. Raemae
kers: ..Dat hebben we gedaan omdat we
op die manier waardevolle informatie
krijgen die we anders niet horen, ook
niet van het Ghanese Inkoopbureau".
Schagen van Leeuwen: „Wij hebben
die vraag niet beantwoord. Want als wij
zeggen 'prima spul', dan zou de CCFries
land dat als argument kunnen gebrui
ken. Wel hebben we via de ambassade
teruggeschreven dat we te weinig spul
hadden gekregen".
Kriebelig
Net zo ontevreden als Van der Velden
over de CCFriesland, is Raemaekers van
zijn kant „een beetje kriebelig" over de
snelheid waarmee het LOB de publici-
teitsmachine in gang heeft gezet. Nadat
er schriftelijk contact was geweest in ju
li, ontving de CCFriesland begin okto
ber een nieuwe brief van het LOB. Rae
maekers: „Tussen die brief en de eerste
publicaties zat zo weinig tijd dat wij niet
de kans hebben gehad daarop te reage
ren". Dat men het LOB niet als een ge
lijkwaardige gesprekspartner zou accep
teren, ontkent hij: „We hebben helemaal
in het begin de heer Van der Velden al
eens telefonisch uitgenodigd voor een
gesprek, maar daar hebben we niets op
gehoord". Onlangs is er een tweede uit
nodiging de deur uit gegaan en het LOB
heeft laten weten die „graag" te willen
accepteren. Men heeft enige 'voorstel
len' gedaan „om het gesprek zo con
structief mogelijk te laten verlopen".
Raemaekers: „Daarover beraden wij ons
nog".
Dat met zo'n gesprek alle 'misverstan
den' uit de wereld kunnen worden ge
holpen, valt te betwijfelen. Zeker nu het
LOB nieuwe acties heeft aangekondigd.
Bijvoorbeeld over de handel en wandel
van de CCFriesland in Ethiopië. Van der
Velden: „Wij hebben zeer sterke aanwij
zingen dat ze daar al dan niet oude voor
raden babyvoeding op de markt bren
gen, waarvan de etikettering niet vol
doet aan de WHO-voorschriften. En dat
wordt een knaller. Meer zeg ik er niet
over". Bovendien, kondigt hij verder
aan, „krijgt de CCFriesland binnenkort
te maken met protesten van binnenuit".
Op de vraag of hij daarmee de werkne
mers bedoelt wil hij niets zeggen, behal
ve „dat het uit een hoek komt van waar
uit zij het niet verwachten".
Geen rust
Voorlopig dus nog geen rust aan het
Nederlandse babyvoedingsfront. Ge
vraagd naar verdere plannen voor de na
bije toekomst meldt Van der Velden dat
het LOB in samenwerking met het Inter
national Babyfood Action Network -
een goed georganiseerd samenwer
kingsverband van actiegroepen uit de
Derde en Westerse Wereld - de Neder
landse zuivelproducenten kritisch zal
blijven volgen. Het bewerken van de pu
blieke opinie is daarbij een belangrijke
factor. Van der Velden: „Je hebt het ge
zien in de Verenigde Staten. Door toe
doen van een goedlopend netwerk van
onder andere kerkelijke organisaties is
Nestlé daar zeven jaar lang geboycot. En
toen ze eindelijk 'om' gingen volgden
ook de andere grote bedrijven in de VS".
gensteller moet zelf maar uitzoeken of
dat nou 'ja' of 'nee' betekent.
In de oorspronkelijke Nederlandse
versie van Wilhelm is, voor zöver moge
lijk, de oude tekst gevolgd. Daarom be
vat de I Tjing formuleringen en stellin
gen die niet passen in deze tijd. Möller:
„De I Tjing is een elitair boek. Veel men
sen zeggen dat dat niet erg is. Maar ik
probeer met mijn bewerking het boek
toegankelijk te maken voor iedereen. Ik
raadpleeg het boek zelf heel vaak: de I
Tjing is een belangrijke macht in mijn
leven geworden".
De I Tjing van Möller bevat veel alle
daags taalgebruik. Het boek ademt daar
door een minder gewijde sfeer dan de
oude versie. Nadat verschillende pogin
gen om haar bewerking bij een uitgever
te laten verschijnen waren mislukt, be
sloot Monique Möller om het in eigen
beheer uit te geven. Het resultaat is een
prachtig geïllustreerd, goed gedrukt en
gebonden boek, dat ze in koffers tegelijk
meesjouwt naar allerlei bijeenkomsten
in de hoop iets te verkopen. Het boek is
nu een paar maanden uit en het loopt
uitstekend.
Adoptie
Andere activiteiten van de stichting
Akasha (wat zoveel betekent als 'oer
kracht') zijn de bemiddeling bij de finan
ciële adoptie van vrouwen in de tehui
zen van de All Bengals Women's Union
en het geven van cursussen in het om
gaan met de I Tjing.
Möller: „Je moet leren het boek op de
goede manier te gebruiken, anders krijg
je geen antwoord op je vragen. Maar
zelfs als je het al jaren doet is het orakel
niet altijd even duidelijk. Ik ben bijvoor
beeld al drie keer uitgenodigd om naar
India te komen. Maar ik durf niet. Ik
denk niet dat ik er tegen kan om mensen
te zien creperen op straat en daarna weer
terug te gaan naar Nederland. Ik heb het
toen de I Tjing gevraagd, maar die gaf
voor deze ene keer geen duidelijk ant
woord. Ik wacht dus maar af en zie wel
wat er gebeurt".
De stichting Akasha zetelt in Zeist, tele
foonnummer 03404-14710. gironummer
5531096.
door Ben Rogmans
De keuken van een opvangtehuis van de All Bengali Women's Union.
Geen luxe, wel voedsel, kleding en vrijheid. (fotoGPD)
