Opkomst en ondergang Dierenpark Wassenaar Op 1 december valt het doek definitief Botha dreigt met actie in Zimbabwe Blanken in de rij voor paspoort 'Onder bewind Chomeiny 50.000 slachtoffers' DONDERDAG 28 NOVEMBER 1985 WASSENAAR - Bezoekers kunnen na 1 december niet meer terecht in dierenpark Wassenaar. Alleen perso neelsleden zijn er dan nog te vinden. Zij verzorgen de dieren tot verkoop hen onherroepelijk scheidt. Vol gend voorjaar zou het elf hectare grote gebied wel eens helemaal leeg kunnen zijn. Gerenommeerde tuinen in binnen- en buitenland zijn bereid alle dieren te nemen, de minder interessante 'op de koop toe'. Een snelle verkoop is niet in alle gevallen mogelijk. Het park moet rekening houden met het winterseizoen, fokscheiha's en sterke, zwakke, zieke en drachtige die ren. En: het wil heel zorgvuldig kijken waar de beesten terechtkomen. Een goede toekomst is belangrijker dan een goede prijs, vindt eigenaar E. Louwman. Gisteren kreeg hij alle dierenpark-aandelen in handen. Vanaf vandaag regelt hij de verkoop van dieren en de beta ling van personeelsleden. Wat het personeel te wachten staat, is onzeker. "Ik kan me voorstellen dat naar gelang er dieren weg gaan. de verzorgings behoefte afneemt", zegt direc teur J. van Dooyeweert. Hij vindt het bijzonder treurig dat de Raad van Commissarissen (provincie, regiogemeenten en Louwman) overboord is gesprongen nu de entreehal, wandelsafari, apen- en enkele andere verblijven klaar zijn. Anderzijds is hij blij dat de familie Louwman, "die altijd de verzorging van dieren hoog in het vaandel heeft gehad", de zaak nu mag afronden. Een blik in de geschiedenis. In 1936 sticht vader Piet Louwman uit liefhebberij het dierenpark. Hij is tientallen jaren directeur. Het gebeuren langs de rijks straatweg zegt hem meer dan het automobielmuseum of zijn be drijf, Louwman en Parqui, dat de familie rijk heeft gemaakt. Bijna dagelijks is hij in zijn tuin en over de hele wereld koopt hij uit heemse diersoorten. Het dieren park krijgt de voor Europa unie ke Louisehal, voor vogels en rep tielen. Zoon Jan, die vader opvolgt als directeur, is eveneens een die- renfanaat. Hij heeft het echter niet zo op boekhouden. Daar voor is broer Evert, de general- manager van het Louwman-im perium, een onfortuinlijke bol- lonvaarder en nu belast met "een nette afwikkeling". Hij wordt be drijfsleider van het park. Eerste verliezen Jarenlang draait het park met winst. In 1977 dienen de eerste verliezen zich aan, die oplopen tot een jaarlijks tekort van een miljoen in 1981. Het is het jaar van het FNV-zwartboek, waarin, net als de vier jaar daarvoor, wordt geklaagd over de gevaar lijke situatie voor mens en dier. "Er is sprake van een schrikba rend achterstallig onderhoud, gestructureerd door de familie Louwman", voert de voedings bond FNV aan. Ook het personeelsbeleid "deugt niet": "Bedrijfsleider Van Dooyeweert zit in een ivoren to ren. Praten met personeelsleden is er niet bij. Ze worden behan deld als werktuig. Als het func tioneren niet bevalt, wil hij met een ontslaan. Vier keer hebben we een ontslag moeten aanvech ten. Gelukkig met succes", aldus bondsbestuurder W. Meere. Van Dooyeweert ziet dat nu anders: "Een dergelijke situatie kun je ook creëren. Meere heeft zich ook duidelijk niet aan afspraken gehouden, al wil ik daar verder niet op ingaan. De situatie is al vervelend genoeg". In januari 1982 komt de reactie op de klachten. Directeur J. Louwman zegt dat zijn park, net als andere dierentuinen, subsidie moet krijgen. Duizenden jeugdi gen hebben altijd tegen verlaagd tarief leerzame rondleidingen ge kregen. En zeldzame dwerg chimpansees, babygorilla's en jachtluipaarden worden in Was senaar gefokt. In februari vervol gens, wil de directie de twee oli fanten verkopen. Zij eten jaar lijks voor 30.000 gulden voedsel en de broodnodige vervanging van hun krappe leefruimte kost maar liefst 600.000 gulden. Na een gesprek met actielustige ver zorgers ziet de directie daar van af. De reuzen vertrekken niet: hun verblijf blijft slecht. En zo is er meer. Ook de beglazing van de vogelhal moet worden vervan gen. Het tocht, vogels worden ziek en het park zit met hoge energiekosten, geeft directeur Louwman toe. Zwart geld In oktober blijkt dat zijn fami lie geen geld meer wil steken in de verliesgevende tuin. die voor het eerst minder dan 300.000 be zoekers heeft getrokken. 45 ba nen staan op de tocht. De provin cie onderzoekt wat ze kan doen en de FNV-voedingsbond schrijft een brief aan het ministe rie van CRM. Kern hiervan: "Het park moet behouden blijven. Een onderzoek naar de bedrijfs voering is hard nodig. Zowel het personeel als het publiek dreigt de dupe te worden van de gang van zaken". De bond verzamelt 60.000 handtekeningen en gaat daar mee op 9 december naar het pro vinciehuis. Personeelsleden tre den openhartig naar buiten: "Men heeft de laatste drie jaar, met de nieuwe bedrijfsleider Van Dooyeweert, duidelijk afge bouwd. Er moest teveel geld in. terwfil er aan de andere kant mee gesmeten werd. Het is een pu bliek geheim dat men het zwarte geld niet meer had, dat men voorheen wit maakte". Van Dooyeweert nu: "Dergelij ke aanvallen zitten in het sys teem, dat hoort erbij". Van Dooyeweert toen: "Het is uit de lucht gegrepen, de gemeente raad van Wassenaar heeft jaren lang ons jaarverslag gekregen, dat door een accountant was goedgekeurd". Toch zou bij de subsidie-aanvraag aan de ge meente gebleken zijn dat men de boeken weigerde te openen. Bur- 'gemeester Staab hierover: "Het is nu eenmaal moeilijk een fami liebedrijf te structureren. Echt geweigerd is er niet. hoogstens liet men het niet zover komen dat men opening van zaken moest geven". De eerste burger wil financiële bijstand van Leiden en Den Haag. De gemeente Wassenaar wil niet onderhandelen in het ar beidsconflict en weigert te subsi diëren, zo blijkt enkele maanden later. De subsidie die ze tot eind jaren zeventig had gegeven, diende om het park niet te laten lijden onder vermakelijkheids belasting: de bedragen hieven el kaar op. Reddingsplan De provincie zit ondertussen niet stil. Een maand nadat, vol gens de provincie, RECRON (Re creatie Ondernemers Nederland) meldt dat het park na een 5,5 mil joen gulden kostende renovatie én met een goed management le vensvatbaar is wanneer het jaar lijks 300.000 bezoekers trekt, schakelt de provincie het Ko ninklijk Nederlands Onderne mers Verbond in. In grote lijnen is deze organisatie het eens met RECRON. al vreest ze dat 300.000 bezoekers niet voldoen de zijn voor een gezond dieren park. Dit blijkt overduidelijk in maart 1983, de maand waarin het door Paul van der Kooij stand doen van de grond, maar ook van het recht het later terug te kopen. Over een grondprijs is geen overeenstemming bereikt. Wel werd duidelijk dat Van der Valk een flinke horecavestiging mag bouwen. Of die er ook zou komen, is de vraag: "In principe maken wij geen plannen, wij ontwikkelen. Anders kun je je hele leven wel verdoen", zegt Van der Valk, die het vanzelfsprekend vindt dat er een "iets fatsoenlijker restaurant komt". Bovendien is 'zijn' Bij horst-vestiging nabij. Een ver binding is zo gemaakt. En vervolgens verklaart hij dat je niet zo'n groot ondernemer hoeft te zijn om te zien wat er fout zit. De bezoekers gaan niet naar een dierenpark om wild groei te zien, die metershoog staat". Het grote motto: inspelen op de marktsituatie. Als een beest weinig aandacht krijgt, wordt het pad voor zijn kooi smaller, zo werkt het althans in het Alphense Van der Valk-vo gelpark Avifauna. Zwarte piet Op 11 november maakt de raad van Commissarissen bekend dat het park dicht moet. Er is teveel concurrentie en te weinig geld, heet het. Louwman bloTckeert de overname door Van der Valk, door Borgman gezien als enige mogelijkheid. "Hij wilde zelfs niet dat de provincie haar aande len overdroeg". Een echt plan had de grondeigenaar nooit ge zien. maar uit het ene gesprek dat hij met Van der Valk had, kreeg hij de indruk dat deze er een horecagebeuren van wil ma ken met wat beestjes eromheen, net als Avifauna: "En dat was niet de stijl waarin mijn vader is begonnen". Ook het verzorgings- peil staat hem niet aan. Avifauna is geen lid van de Nederlandse vereniging van Dierentuinen en Van der Valk zou zich de eerste jaren dus niet kunnen bezig hou den met het'fokken van bedreig de en uitheemse diersoorten, een dierenpark-specialiteit. r Een teleurgestelde gedepu teerde Borgman reageert anders. Van der Valk zou een zeer serieu ze kandidaat zijn. En al gauw ligt de zwarte piet bij Louwman, die "liever helemaal geen dieren park wil dan dat hij met een an dere ondernemer zou moeten sa menwerken" (citaat Borgman). Vakbondsbestuurder heeft het over de winst van het kapitaal. Louwmans grond en de opstal len ("cadeautje!") zouden be langrijker zijn dan een open die renpark. En A. van der Valk zegt: "Louwman werkt verschrikke lijk tegen, bombardeert alles". Reddingsactie Louwman vindt dat heel goed koop. "Het lijkt wel een politiek spel", heet het. "De provincie zoekt gewoon een zondebok voor het mislükken van de reno vatie. Zoek maar eens een direc teur die zeven dagen per week wil werken. En aan de in 1982 ge sloten overeenkomst moet men zich gewoon houden". En over de roddels: "Men be weert dat ik een automuseum of een bejaardenflat op het terrein wil neerzetten. Waanzin. We zul len de grond nooit verkopen. Het is een prachtig gebied met ui terst zeldzame boomsoorten. Daar willen we wat meer mee gaan doen" Het verschrikkelijke nieuws is nog niet bekend, of de Rotter damse mevrouw Van der Zwaan heeft al een spontane reddings actie op poten gezet. Praat ze eerst "in het wilde weg", later krijgt ze deskundige steun. Ook is de AVRO in principe bereid een tv-actie op poten te zetten. De provincie moet de zaak dan wel steunen. Aanvankelijk ziet het er hoop vol uit. Provinciale deskundigen onderzoeken serieus de moge lijkheden en een woordvoerder zegt hoopvol dat een nieuwe si tuatie is ontstaan. Louwman zou alleen nog maar met de provincie te maken hebben. Geen groot restaurant, geen Van der Valk. Al gauw komt de conclusie boven drijven dat op hele korte wel erg veel geld bijeen gesprokkeld moet worden. De kans dat dat via een actie gebeurt is klein, heet het. En de provincie heeft er al genoeg in gestoken, klinkt het vanuit provinciale staten. E. Louwman: "Een goede toe komst voor de dieren is belangrij ker dan een goede prijs" reddingsplan wordt bekendge maakt. dat pas op 31 augustus tot overeenkomst wordt omge smeed. Belangrijke punten hier uit: 14 van de 39 overgebleven personeelsleden vloeien af en het dierenpark wordt een besloten vennootschap. De provincie krijgt 80 procent van de aande len, Louwman houdt twintig procent en een vetorecht. Gede puteerde Borgman, die de over levingskansen op 70 procent schat, is overtuigd van de goede wil van Louwman en denkt dat die het park "graag open wil hou den". Later zal hij zeggen: "Ik heb me vergist". Voor de renovatie, die eind 1984 klaar moet zijn. stelt het mi nisterie van landbouw en visserij 2.7 miljoen gulden beschikbaar, op voorwaarde dat werkloze jon geren worden ingeschakeld en de educatie meer aandacht krijg. De regiogemeenten schenken 3 ton en de provincie 1,8 miljoen. In juni 1984 komt hier nog eens 7 ton bovenop Wanneer blijkt dat de TROS-tv actie voor een olifan- tenverblijf een ton opbrengt, in plaats van de verwachte 8 ton. Ingangspartij en wandelsafari worden het eerst worden aange pakt. In de wandelsafari komen verschillende, werelddelen, met herten, antilopen, lama's, struis vogels en kangoeroe's rond. Aan sluitend hieraan komt een Afri- ka-steppe met giraffen, zebra's en antilopen. Andere onderdelen van de renovatie zijn nieuwe, dan wel aangepaste verblijven voor roofdieren, gorilla's, kraag beren en zeeleeuwen. De Louise hal wordt verbouwd tot een een tropenhuis voor vogels en reptie len. Verder verschijnt er een kin derboerderij in het park, wordt het restaurant grondig verbouwd en komt er een expositieruimte voor natuurtentoonstellingen. Vangnetten Een jaar later zegt de directeur dat vanaf het begin duidelijk is geweest dat de 5,5 miljoen gul den. niet genoeg zou zijn. Vooral omdat daarvan nog eens 2 mil joen naar de exploitatie gaat. "Ik heb dat nooit zo van de daken ge schreeuwd, want ik \vist hoe moeilijk het politiek gezien lag en was' veel te bly dat we konden beginnen. Maar ja, een beetje te genwind en je bent nergens". Die tegenwind komt snel. Want: de winter 83/84 is streng, de Wassenaarse welstandscom missie evenzeer. En: Van Dooye weert heeft geen deskundige on dersteuning van mensen die veel afweten van bouwprijzen en ook kunnen controleren of de aanne mers zich wel aan hun bestekken houden. "Het ging krampachtig en er was achterdocht, tot alles echt spaak liep" en adjunct-di recteur J. Rens "tdtaal over de rooie ging". Vakbondsman Meere ziet dat anders: "Als er naar het perso neel was geluisterd, waren din gen goedkoper gedaan en had men geen fouten gemaakt zoals bij de tapirs. Doordat de hekjes te laag waren, moest men er met vangnetten achteraan. Ik was de personeelsvertegenwoordiger. Maar ik had geen inzicht. Alles werd altijd veel rooskleurigfer voorgesteld". Tijd kortom, voor een kritisch rapportje van organisatie-bureau De Vries en Partners. "En op eens kon ik van Den Haag bouw kundige Mol krijgen, een gouden kerel. Maar hij kon alleen maar puinruimen", zegt Van Dooye weert. Ook komen er public-relations functionarissen, om de inzak kende bezoekersaantallen op te krikken. Een andere aanbeveling uit het rapport van De Vries en partners -versterking van het management- haalt het niet. Louwman en medestander in de raad van commissarissen. Van Os De Man, houden huisvriend Van Dooyeweert de hand boven het hoofd, waarna Van Dooy- weert de pr-mannen en bouw kundig adviseur klein kan hou den, aldus een woordvoerder van de provincie. Tijdens de driewekelijkse ver gaderingen van de Raad van Commissarissen komt de direc teur, ondanks de verstrekte bud getten, niet met plannen over de brug. "Hij deed niets met het geld. Gesprekken gingen dik wijls over bijna lachwekkend on belangrijke zaken", aldus een provinciale woordvoerder later. Van Dooyeweert: "Ja, maar de Raad van Commissarissen heeft mij gezamenlijk neergezet". Van der Valk Rond de jaarwisseling wordt duidelijk dat de financiële pro blemen nijpend zijn. In 15 maan den tijd is 1,2 miljoen verlies ge leden. Veel bezoekers lieten het afweten in het immer rommelige park. En Borgman vraagt de mi- Gedeputeerde Borgman: "Ik dacht dat Louwman het park zou willen openhouden. Wel, ik heb me vergist". nisteries van économische zaken en landbouw en visserij om steun voor het versneld afmaken van de opknapbeurt. Het is te vergeefs. Zo zegt economische zaken dat concurrentieverval sing dreigt. Ook de banken schudden het hoofd. De gedeputeerde krijgt pas weer hoop wanneer hij rond de zomer in een krant leest dat het Van der Valk-concern serieuze belangstelling heeft. Ambtena ren reizen verschillende malen af naar het Brabantse onderkomen van onderhandelaar A. van der Valk en ook Borgman heeft de zaak met hem doorgepraat voor het grote gesprek op 21 oktober. Kond de tafel zitten dan eige naar Louwman, Borgman en A. van der Valk. De laatste twee worden het in grote lijnen snel mondeling eens, Louwman houdt de poot stijf. Belangrijkste punten: Van der Valk neemt 80 procent van de aandelen over. handhaaft het park minstens 25 jaar in de huidige staat en ver sterkt het educatieve karakter, op straffe van een dwangsom van zes miljoen. De directie wordt vervangen en eigenaar Louwman moet niet alleen af- JOHANNESBURG, (Rtr./UPI) - De Zuidafrikaanse regering zal troepen naar Zimbabwe sturen als de regering in Harare niet voor komt dat guerrillastrijders haar grondgebied gebruiken als uitvals basis voor gewelddaden tegen Zuid-Afrika. De waarschuwing werd geuit na dat gisteren en eergisteren aan de grens tussen Zuid-Afrika en Zim babwe vier landmijnen ontploften. Daarbij werden vier Zuidafrikaan se militairen en een landarbeider gewond, aldus Pretoria. De Zuidafrikaanse minister van buitenlandse zaken, Roelof Botha, zei gisteren de Zimbabwaanse re gering te hebben laten weten dat de sporen van de guerrillastrijders, die ervan verdacht worden de mij nen te hebben gelegd, over de Lim- popo-rivier naar Zimbabwe leid den. „De Zimbabwaanse regering is ervan op de hoogte gesteld dat er dringend maatregelen moeten worden genomen om te verzekeren dat er geen nieuwe incidenten van deze aard zullen plaatsvinden, an ders zullen de Zuidafrikaanse vei ligheidstroepen geen andere keus hebben dan zelf de sporen te vol gen", aldus een verklaring van Bo tha. Volgens Botha heeft Harare in middels de verzekering gegeven dat het niet zal toestaan dat het grondgebied van Zimbabwe ge bruikt wordt voor het plannen en uitvoeren van gewelddaden tegen Zuid-Afrika. WASHINGTON (GPD) - De spion nen voor de Sowjet-Unie, China en Israël, die de FBI in de afgelopen dagen en weken heeft gearres teerd, hebben de VS volgens rege- ringszegslieden enorme schade be rokkend. Deskundigen zeggen dat het vele miljoenen dollars gaat kos ten om die ongedaan te maken, zo dat al mogelijk is. Bovendien zou den in de nabije toekomst nog meer arrestaties worden verwacht, op basis van inlichtingen, die over loper Vitaly Joertsjenko heeft ver strekt. voordat hij besloot naar de Sowjet-Unie terug te keren Van de vier mannen, die vorige week werden opgepakt en die woensdag formeel in staat van be schuldiging zijn gesteld, was Ro nald W. Pelton, een yoormalige employé van het uiterst geheime Bureau voor Nationale Veiligheid, de belangrijkste. De dienst waar voor hfi werkte houdt zich vooral Amerika lijdt grote schade door spionage bezig met elektromscne spionage. Pelton had toegang tot de meest geheime gegevens. Volgens sommigen wist hij zo doende nauwkeurig hoe zijn dienst met foto-satellieten, afluistersta- tions op de grond en in de lucht en andere middelen in staat was in lichtingen te verzamelen en te foto graferen. Omdat de Sowjet-Unie zo te weten kon komen waartoe de VS met zijn spionagetechnologie in staat was, houdt men het voor mogelijk dat de Russen hun proce dures zo hebben kunnen wijzigen dat zij aan het toezicht van de satel lieten ontsnapten, of de VS valse informatie in handen hebben ge speeld. Pelton heeft diverse malen met functionarissen van de Russische inlichtingendienst overleg ge pleegd in Wenen. De gerechtsdo-- cumenten zeggen dat hij 1980 en 1983 naar de Oostenrijkse hoofd stad reisde. Tot grote verontwaar diging en verbazing van velen, lo geerde hij bij die gelegenheden in de rësidentie van de Russische am bassadeur. klaarblijkelijk zonder dat de CIA er achter kwam, in een stad die vanouds een centrum is van spionage. Het ligt voor de hand dat met het stijgende aantal arrestaties de kri tiek op de CLA, de in het buiten land opererende inlichtingen dienst toeneemt. Bovendien gaan in het Congres stemmen op om de Amerikaanse contra-spionage in eigen land (voornamelijk beheerd door de FBI) te versterken. HARARE (Rtr.) - Lange rijen blanken staan dagelijks uren te wachten voor een regeringsgebouw in de Zim babwaanse hoofdstad. Ze komen allemaal voor het zelfde: afstand doen van hun buitenlandse nationali teit. Als ze dat niet doen, verliezen ze hun recht op de Zimbabwaanse nationaliteit. liteit moesten kiezen welke zij wilden houden. Zeker tweederde van de 100.000 blanken in het land hebben een dubbele nationaliteit, veelal ook de Britse. Veel blanken koesterden sinds de onafhankelijkheid van Zimbabwe hun buitenlandse paspoort. Mochten hun ergste verwachtingen over een zwart meerderheidsbe wind bewaarheid worden, dan hadden ze altijd nog een tweede nationaliteit en konden ze met hun buiten landse paspoort vertrekken. SPION - Een hoge Israëlische di plomaat wordt teruggeroepen uit Washington. De man was door de Amerikaanse autoriteiten ontmas kerd als contactpersoon voor de Amerikaan Jonathan Pollard, die ervan wordt verdacht dat hij voor Israël militaire geheimen heeft ver zameld. Dit is gisteren gemeld door de Israëlische leeerradio. BRUSSEL (AP) - Twee Iraanse vluchtelingen hebben gisteren op een persconferentie in Brussel ver klaard dat zeker twaalfduizend, maar vermoedelijk vijftigduizend Iraniërs onder het bewind van Chomeiny om het leven zijn geko- De twee vluchtelingen zullen vandaag tijdens een openbare hoorzitting voor het Europees Par lement een verklaring afleggen over de toestand in Iran. Bij die ge legenheid zal ook een rapport van Amnesty International over Iran worden gepresenteerd. Eén van de twee Iraniërs, de 24- jarige onderwijzeres Mojgan Ho- mayounfari, zegt dat ze uit de school is gezet omdat ze sympathi seerde met het verzet. Ze is gedeel telijk verlamd, naar haar zeggen omdat ze door Pasdarans (Revolu tionaire Wachters) met een auto is overreden, nadat ze door hen was ontvoerd. Ze lieten haar liggen in de overtuiging dat ze dood was. De andere vluchteling is de 26- iarige Behzad Naziri. die als part time correspondent gewerkt heeft voor het Franse persbureau AFP. Hij werd naar zijn zeggen in 1982 gearresteerd omdat hij 'een nega tief beeld van de regering had ge schetst'. Paisley stapt uit Lagerhuis LONDEN (GPD) - Het Britse La gerhuis is gisteravond met over grote meerderheid akkoord gegaan met het historise Brits-Ierse ver drag dat Ierland voor het eerst sinds de afscheiding van 1921 in spraak geeft in Noordierse zaken. De uitslag was 473 stemmen voor, en 47 tegen. Direct na deze uitslag stelde ds. Ian Paisley, leider van de Democratie Unionist Party (DUP), zijn zetel ter beschikking. Zijn tweede man deed dat ook, en nog 13 unionistische politici heb ben al aangekondigd dezelfde stap te zullen nemen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 4