Sombere verhalen van Stig Dagerman De moordenaar met een perfecte neus B K N Unieke sfeer in De Olifantsberg DE KEER O 'De groene parel' mooie SF Vance De paus en geweld zandvliet BOEKHANDEL K00YKER: Kleurrijke Goldman BOEKHANDEL KOOYKER WOENSDAG 20 NOVEMBER 1985 PAGINA 19 Wie wel eens een boek leest, zal bekend zijn met het feit dat de Scandinavische literatuur niet overloopt van vrolijkheid. Over het algemeen is zij uiterst pessi mistisch van aard. We zijn wat dat betreft dus wel wat gewend. Ik heb nu echter een boek gele zen dat wat somberheid betreft de kroon spant. Het is de verhalenbundel 'Nat te sneeuw' van de Zweedse schrijver Stig Dagerman, wiens oeuvre met voornoemd werk opnieuw geïntroduceerd wordt door uitgeverij Meulenhoff. Te gelijkertijd verscheen er een door Jeroen Brouwers geschre ven essay over deze auteur, geti teld: 'De levende stilte van Stig Dagerman. 'Om pijn te schrijven heb je weinig woorden nodig' schreef Jan Arends eens in een gedicht. Nu zijn de 175 bladzijden die de ze verhalenbundel telt niet be paald 'weinig woorden'. Maar dat bedoelde Arends, denk ik, ook niet met zijn versregel. Wat dan wel? Dit: een schrijver die geob sedeerd is door een bepaalde ge beurtenis in zijn leven, een dbra- matische gebeurtenis wel te ver staan, koerst over het algemeen recht af op het hart van zijn lezer. Hij heeft geen verfraaiingen no dig. Alles wat hij te zeggen heeft, krijgt richting door die ene ge beurtenis. Hij kan nog zoveel verschillende verhalen of ge dichten schrijven, ze gaan in we zen allemaal over dat ene. Dat nu lijkt ook het geval bij Stig Dager- Welke is dan die ene gebeurte nis in Dagermans leven, die hem zo heeft aangegrepen, zult u ^ch afvragen. Wij raadplegen het ess- say van Brouwers. 'Dagemans geboorte had plaats 'op een nacht midden in de aardappeloogst als er toch al zoveel te doen ié in de boerderij van de ouders van zijn vader. Hij is een onwettig kind. Twee we ken na de geboorte verdwijnt de moeder. Stig heeft haar nooit meer gezien.' Ook zijn vader laat zich niet veel meer aan hem gele gen liggen. Met verjaardagen of zo stuurt hij af en toe nog wel een kadootje. Later als hij in Stock holm gaat studeren begint de jongen zich een uitgestotene te voelen, een 'displaced person'. Hij hoort niet echt thuis in het studentenmilieu, maar ook niet meer op het boerenland. Dat gevoel van ontworteld zijn, van vervreemding, komt terug in Stig Dag. enkele verhalen van deze bun del. Neem bijvoorbeeld het titel verhaal, dat vanuit de optiek van een klein jongetje is geschreven. Het speelt op een boerderij, waar de jongen tesamen met zijn opa en zijn moeder, voor wie het kind een blok aan het been is, woont. De grootvader, een man op hoge leeftijd, die al de eerste tekenen vertoont van seniliteit, wacht op zijn zuster, die indertijd naar Amerika is geëmigreerd en nu na bijna vijfentwintig jaar haar broer komt opzoeken. Als het moment daar is, herkent de man haar niet meer. Als ze in haar ont reddering de schuur in vlucht, ontdekt ze daar de "poor liddel boj", het 'arme jongetje zonder pappa' en ontfermt ze zich over hem als een vreemde, maar lief devolle moeder. We zien hoe Dagerman in dit verhaal een soort substituut moeder laat opdraven. Zoiets kan in de literatuur. Hij geeft de werkelijkheid als het ware een zetje in de goede richting. En dat verschaft troost. Diezelfde neiging om de reali teit op gunstige wijze te beïn vloeden treffen we aan in het ver haal 'Nachtspelletjes', waarin een jongetje fantaseert dat hij zich onzichtbaar kan maken. Zo denkt hij zijn vader uit de kroeg te kunnen halen. Natuurlijk lukt dit niet echt, maar door deze dro merij wordt de werkelijkheid 'warmer, aardiger en vermakelij ker'. Dat 'warmer maken' is Dager man een tijd lang gelukt, tuur. Aan de hand van citaten uit zijn werk, toont Brouwers in zijn essay aan dat er overal voorteke nen zijn te bespeuren van Dager mans uiteindelijke ondergang. In de nacht van drie op vier no vember valt zijn leven 'in het slot'. Met behulp van een slang die hij om het uiteinde van zijn uitlaat schuift, vergast hij zich in zijn auto. Dagerman heeft eens gezegd dat hij zich "wanhopig voelde bij het besef dat hij nooit zou weten of zijn geschriften het 'hart van de wereld' zouden ra ken". Over 'het hart van de we reld' kan ik geen uitspraken doen. Over mijn eigen hart wel. Wat dat betreft heb ik maar een commentaar: touché! CEES VAN HOORE Stig Dagerman, Natte sneeuw, verhalen, vertaald door J.Bernlef, Uitgeverij Meulenhoff Amsterdam, 1985. 27,50. Jeroen Brouwers, De levende stil te van Stig Dagerman, Essay, Uitge verij Meulenhoff Amsterdam, 1985. S 9,50. Waarom werd 'Het Parfum' van de vrijwel onbekende Duitse schrijver Patrick Süskind een bestseller? Ter verduidelijking: het boek was nog niet in het Duits verschenen of uitgevers uit diverse landen, waaronder Ne derland, begonnen te vechten om de rechten. Alle sensatie om het boek heeft de verkoop goed gedaan. Als de ene uitgever de andere publieke lijk gaat overschreeuwen - "de wereld ruikt anders als je dit boek uithebt' - is de nieuwsgie righeid van het publiek gewekt. Toch kunnen dit soort fraaie edoch nietszeggende slogans nooit de voornaamste oorzaak zijn van het verkoopsucces. Dat het boek in de achttiende eeuw speelt - het kan niet anders of dat is een belangrijke reden dat 'Het Parfum' een bestseller werd. Immers: er kan tegen woordig geen boek verschijnen dat zich afspeelt in het donkere verleden of de lezers haasten zich naar de boekhandel. We hebben heimwee naar de duis ternis, zo lijkt het wel. Veel belangrijker is natuurlijk de kwaliteit van het boek. Süs kind weet op zo'n heldere en te gelijkertijd spannende manier het bizarre verhaal te vertellen dat je na lezing nog maar één ding kunt vaststellen: de Duitser is een meester der vertelkunst. Hij hoort zonder meer op het ere- schavot te worden gezet. "In achttiende eeuw leefde er in Frankrijk een man die tot de geniaalste en afschuwelijkste fi guren van deze aan geniale en af schuwelijke figuren niet arme epoque behoorde", zo begint 'Het Parfum'. De naam van de held luidt Jean-Baptiste Grenouille. Op 17 juli 1738 wordt hij geboren tus sen het visafval. Als zijn naam te genwoordig in vergetelheid is ge raakt, komt dat niet doordat hij wat afschuwelijkheid betreft voor de andere geniale monsters uit die tijd onderdeed, schrijft Süskind. Al direct merken de minnen die de wees opvoeden dat er iets merkwaardigs met hem aan de hand is: hij heeft geen geur. En dan is er nog iets: hij is onverzet telijk, deze lelijke, hinkende, ge voelloze knaap, zelfs als hij wordt uitbesteed aan een leer looier en de meest gore karweien moet opknappen, legt hij niet het loodje. Het belangrijkste is evenwel dat Jean-Baptiste over de perfec te neus beschikt. Alle geuren die hij ruikt - en dat waren er wat in die stankrijke tijd - weet hij te onderscheiden. "Zijn fijne neus ontwarde klu wen van walm en stank tot afzon derlijke draden van basisgeuren, die niet verder uit elkaar gehaald konden worden. Hij ervoer een onuitsprekelijk genoegen in het ontrafelen en spinnen van deze draden". Hij analyseert niet alleen, maar heeft tevens een geheugen voor geuren. Hij slaat ze op, en weet ze op te roepen wanneer hij dat maar wil. Iemand die over deze gave beschikt, wordt - hoe kan het anders - natuurlijk parfu meur. Jean Baptiste kent echter een hoger streven: hij wil niet zo maar een schepper van geuren worden, de grootste parfumeur aller tijden wil hij zijn. De aanleiding van zijn besluit zal ik niet beschrijven, want dan verklap ik teveel. Zoals ik ook niet zal zeggen welke tocht Jean- Baptiste gaat ondernemen. Dat zijn zoektocht naar de perfecte geur bepaald bizar is, mag u van mij aannemen. De ondertitel van het boek 'De geschiedenis van een moordenaar' spreekt wat dat betreft boekdelen. Zoals ik al zei: Süskind is een verteller pur sang. Zoals hij er telkens weer in slaagt om op een sensitieve manier het vluchtige rijk van de geuren op te roepen. Patrick Süskind En hoe hij van de walgelijke Grenouille toch nog een ontroe rend mens weet te maken, daar voor is veel inlevingsvermogen nodig. Ontroerend mens? Ja, Grenouille ontroert ondanks al ziin walgeliikheid: hii is welis- weerzinwekkend genie, bovenal een gehandicapte. WIM BRANDS Dat science fiction behalve som ber, onheilspellend, griezelig, fantasierijk, op het heden voor uitlopend, doem en dood voor spellend ook leuk kan zijn, hoef ik De Oprechte Fan niet meer te vertellen. Moeilijker is het echter de argwanende leek over te ha len ook 's een SF-boekje te lezen. Mocht u, minachtende leek, van daag een goed humeur, wat geld over en zin in lezen hebben, dan wil ik u andermaal SF aanbeve len. Deze keer een auteur, Jack Vance, die vooral in Nederland en Vlaanderen ongelooflijk ge liefd is - de science fiction-on- derafdeling van uitgeverij Meu lenhoff zou zonder deze Ameri kaanse fantasy-schrijver eenvou dig ophouden te bestaan. Het unieke van Vance is zijn ei genschap - vooral in de lage lan den bejubeld en schreiend van pret geprezen - niet alleen de le zer buitengewoon fantastische en kleurrijke avonturen voor te schotelen, maar deze ook onna volgbaar te kruiden met (zelf- )spot en ironie. Een uitermate geestig, archaïsch en onderkoeld taalgebruik staat daar borg voor. Het Tweede Boek van Lyones- se, De groene parel getiteld, ligt in fraai gebonden uitgave in de winkel. Wie het eerste deel, De tuin van Suldrun, heeft genoten, kent de voorgeschiedenis, maar ook de argwanende leek kan on geremd van deel twee leren hoe leuk SF kan zijn. Het boek (cq. de boeken) handelt over de aspi raties en het wedervaren van ko ning Aillas, heerser van Troicinet en Noord-Ulfland, delen van de Oude Eilanden die (zegt de kro niekschrijver) ooit ten noorden van Spanje en ten westen van Ierland lagen, enige tijd na Chris tus. Aillas probeert, als zijn nazaat King Arthur, het land tot een heid te brengen en wordt in dat mooie streven vooral gedwars boomd door zijn schoonvader, koning Casmir van Lyonesse (die in het geheel niet op de hoogte is van het bestaan van een schoonzoon!), en door de Ska, een heerszuchtig en strijd lustig ras dat oorspronkelijk van de Skandinavische landen stamt. In De groene parel is Vance als vanouds en op zijn best: een strakke, maar gevarieerde struc- tuür (afwisselend worden de ac tiviteiten gemeld van Aillas, van de boosaardige Groene Parel, van Casmir en zijn wanstaltige dienaars, van de lieflijke Glyneth en tal van tovenaars), kleurige, originele en spannende gebeur tenissen, en vooral een humoris tisch overkomend taalgebruik ("Snij een soepele twijg als roede en klop me de broek van Falael eens goed uit, met drieëneenhalf feestelijke salvo's". Maar vaak nog leuker). Om kort te gaan - wie ook maar een flauwe notie wil hebben wat de Nederlandse SF-lezer bezielt, dient eerst Van ce te lezen. Dat Vance invloed uitoefent en epigonen wekt, is aardig merk baar in een ander uniek boekje. Ganymedes 9, de enige hardnek kige verzamelbundel van Neder landse en Vlaamse SF-verhalen, vergaard door Vincent van der Linden, tegen de verdrukking in voor de 9e keer uitgegeven door Bruna. Ganymedes is in de eer ste plaats natuurlijk uitzonder lijk als zeldzaam podium voor Nederlandstalige SF-auteurs; in de tweede plaats omdat Bruna - dit jaar voor de tweede keer - een fusie is aangegaan met de organi satoren van de King Kong Award (waartoe ook uw recen sent behoort), de enige SF-verha- lenwedstrijd op eigen grondge bied voor eigen auteurs in dit genre, en wel jaarlijks: in de der de plaats omdat het gehalte van de SF-verhalen in deze bundel hoog is. ook naar internationale maatstaven. Opgenomen zijn de twee win nende verhalen van de KKA 1985, de venijnige alien-geschie- denis Desafinado van Gerben Hellinga Jr. en het romantisch- fantastische tijdreisverhaal Het uitzicht vanaf hoge plaatsen van drievoudig KKA-winnaar Tais Teng: daarna drie runners-up, waarvan de eerste 2 wat mij be treft evengoed hadden kunnen winnen: het krankzinnig-mythi sche en buitengewoon geestige Jagerslied van Jan Kuipers, het strengere parapsychologische ruimteverhaal De doodsdromen van Sybillia Sternenstaub van SF-nestor Eddy C. Bertin, en het dromerige De lange schemering van debutant(!) Cees Pamelot. Vijf prachtige verhalen die ge volgd worden door de SF-literai- re prestaties van een keur van al dan niet bekende auteurs, met mooie verhalen van vooral Ju- lien Raasveld (Endlösung; wat gebeurt er als werkeloosheid een vicieuze spiraal wordt), Thomas Winter (De sterren; van de waar zegger Rombodron, met een on dertoon van meer leed en liefde dan men mogelijk houdt binnen SF), Ef Leonard (Reünie; wrang oorlogsverleden) en de combina tie Tais Teng/Paul Harland (Ras- clew en de kunst; planetenheim- wee). ROB VOOREN Jack Vance, De groene parel. Lyo nesse, Tweede Boek. Vertaling An- nemarie van Ewijck. Uitg. Meulen hoff, Amsterdam 1985, 32,50. Vincent van der Linden (sa- menst.), Ganymedes 9. Bruna SF- jaarboek. Uitg. A.W. Bruna Zoon, Utrecht/Aartselaar 1985, 14,90. De Engelse journalisten Thomas en Morgan-Witts zijn al 20 jaar bezig met het schrijven van arti kelen over het Vaticaan. Dat mondde enige jaren geleden uit in de bestseller "Pontifex", waar in de 3 laatste pausen Paulus VI, Johannes-Paulus I en Johannes- Paulus II de revue passeren. Vanwege het enorme succes vroegen vooraanstaande figuren uit de omgeving van de paus de auteurs een boek te maken over een kwestie, die deze paus zeer na aan het hart ligt, nl. het vraag stuk van oorlog en vrede. Het verscheen dezer dagen onder de titel: "De paus en het geweld". Volgens de auteurs is de paus in deze kwestie "bereid tot con frontatie als coëxistentie niet ge lukt, tot coöperatie waar dit mo gelijk is, en tot het sluiten van compromissen waar dat haalbaar is". Maar het Vaticaan is "een raadselachtig oord, dat zijn ge heim slechts schoorvoetend prijsgeeft", dus zekerheid krijg je nooit. Desondanks zijn de au teurs erin geslaagd een boeiend boek te schrijven mede aan de hand van vrij openhartige ge sprekken mot die vooraanstaan de Vaticaanse figuren. Het boek houdt het midden tussen eigen waarneming, verha len uit de eerste hand, en rappor ten, memoranda, agenda's, parti culiere correspondentie etc. ADVERTENTIE BOIKHANDEI BV J Haarlemmerstraat 117 j Leiden-tel. 120421 algemene- en assortimentsboekhandel full-time beste/afdeling levertijd vanaf 2 dagen Seksueel Het psychologisch instituut in Nijmegen, waaraan de omstre den Nijmeegse psychiater dr. Anna Terruwe uit de 60-er jaren werkzaam was, werd door 'Ro me' gezien als een bordeel voor religieuzen en priesters. De daar toegepaste therapie zou zich te veel op het seksuele terrein heb ben begeven. Het gold daarom als "de zondige Rivièra van het katholicisme" (Henk Suèr). Dat is de titel van een lokale (Den Bosdh) studie over feminisme en ontzuiling (1950-1975). Het past in de tijd, waarin niet alleen wordt teruggekeken op de middeleeuwen, maar ook op de recente verleden tijd. Het verle den is populair, omdat we met het heden niet uit de voeten kun nen. Aan de hand van op de voor grond staande maatschappelijke verschijnselen uit die tijd als ka tholieke vrouwenorganisaties, jeugdcultuur, seksuele hervor ming en "dolle-Mina" beschrij ven de auteurs de katholieke hoofdstad van Brabant. Zoals telkens bij de bestudering van het verleden: men bekijkt het nu anders. Vrouwen Bijbelse gegevens en traditio nele theologische beschouwin gen bevestigen niet het definitie ve oordeel als zouden vrouwen van kerkelijk leiderschap moe ten worden uitgesloten. Het priesterschap van vrouwen is een open theologische kwestie. Dat is de mening van de jezuiet dr. Wim Boelens, die hij uit in zijn dezer dagen verschenen boek "Vrouwen in de kerk". De auteur pleit hierin voor het pries terschap voor vrouwen op basis van de Schriften. Hij beoogt met zijn studie de discussie te stimu leren en houdt een pleidooi voor gelijkberechtiging. THEO KROON "De paus en het geweld", Gordon Thomas/Marc Morgan-Witts, Bruna 47,50. "De zondige Rivièra van het katholicisme" onder red. van Tjits- ke Akkerman en Siep Stuurman, SUA 34,50,-. "Vrouwen in de kerk" dr. Wim Boelens S.J., Gooi en Sticht, 21.-. Na het bejubelde 'Kleine Sofie en Lange Wapper' waren de ver wachtingen voor het nieuwe boek van Els Pelgrom hoogge spannen. Wel, wat mij betreft zijn ze beantwoord. 'De Olifants berg' bewijst dat Els Pelgrom tot de beste jeugdboekenschrijvers van dit moment behoort. Met dit boek voert Pelgrom ons een dierenwereld binnen, waarin alle dieren sterk menselij ke trekjes vertonen. Het verhaal speelt zich af op de zonnige hel lingen van Italië, waar dieren be zit hebben genomen van door mensen verlaten optrekjes. Er zijn kostelijke types bij. De zorg zame Zeugster, de reumatische kat, de domme Kip, de staartloze Eekhoorn, de luie maar slimme Pad, de mopperende moeder Pad, het lastige Lam. Zij allen vertonen menselijke eigenschap pen, die iedereen zal herkennen. Het rustige leven van de dieren wordt verstoord door de waar schuwing van moeder Pad voor HET. Moeder Pad bedoelt een oud verhaal, bekend uit de ge schiedenisboekjes en door de dieren nog steeds met rooie oor tjes opgedist; eens is hun woon gebied bezocht door olifanten, die deel uitmaakten van het gro te leger van Hannibal, de legen darische legeraanvoerder uit Carthago. Volgens de overleve ring zullen de olifanten ooit te rugkomen. En volgens moeder Pad is dat moment zeer nabij. Dat maakt de dieren nieuws gierig en besloten wordt tot een kleine expeditie. De dieren zul len de andere kant van de berg gaan verkennen om meer te we ten te komen over de komst van de olifanten. De tocht verloopt moeizaam, lang niet alle dieren zijn fit en snel genoeg. Maar uiteindelijk wordt het doel bereikt. Wat de dieren aantreffen zal ik niet ver der beschrijven, dat zou afbreuk doen aan de voorpret. U moet het maar zelf lezen, want dit is een schoonheid van een verhaal. Els Pelgrom toont zich een boeiend vertelster. Opvallend is haar mooie, verzorgde taalge bruik en de unieke sfeer die zij weet op te roepen. Niet alleen houdt Pelgroms verhaal ons een spiegel voor vol menselijke ei genschappen, het boek stilt ook iets van de zucht naar spannende belevenissen. Het neemt de lezer mee op een gevaarlijke reis met onbekende bestemming en ver rassende afloop. Zo'n boek is een avontuur op zichzelf voor ieder een vanaf 12 jaar. Let u ook op de tekeningen van The Tjong Khing. Hij heeft inmiddels al zo veel jeugdboe ken geillustreerd dat een origine le opmerking over zijn al veel ge lauwerd tekentalent onmogelijk is. Khings werk is altijd goed. Verstekeling 'De Verstekeling' van de Zweedse auteur Olov Svedelid is een wervelend avonturenverhaal over het roerige leven van een jong scheepsmaatje op een ze- ventiende-eeuws zeilschip. Onze held, de 12-jarige Lars, heeft een vreselijke jeugd achter de rug. Zijn vader was beul, zijn moeder verslaafd aan de drank. Als bei den gestorven zijn, komt Lars als verstekeling terecht op een schip van de Zweedse Oostindische Compagnie dat op weg is naar China. Eenmaal ontdekt wordt hij niet zoals gebruikelijk overboord gekieperd, maar mag de jongen blijven als scheepsmaatje en be diende. Het is een hard bestaan voor Lars. De jongen wordt slecht en met volstrekte wille keur behandeld. Maar iedereen aan boord krijgt zijn portie. Het leven op een zeilschip is geen pretje. Storm, zeerovers en de 'koude koorts' houden flink huis. Afgezien van scheurbuik, uitval lende tanden, uitslag en losra- Illustratie The Tjong Khing uit De Olifantsberg. kende nagels als gevolg van slecht voedsel. Lars weet alle ellende te over leven. Van een vriendelijke com pagniehandelaar krijgt hij de kans alles over theesoorten te le ren, een van de voornaamste handelswaren. Hij blijkt een aan geboren talent voor het keuren en selecteren van theesoorten te bezitten. Happy end: hij krijgt op de Zweedse handelspost in Chi na een baan aangeboden. De Verstekeling geeft een le vendig beeld van het ruwe zee mansleven dat zeker voor een ondergeschikt ventje als Lars een hel moet zijn geweest. Onze held weet zich door toeval en ge luk van zijn droeve bestaan los te maken. Misschien wat rooskleu rig vergeleken met de rauwe werkelijkheid, waarin heel wat van deze jongens voortijdig het loodje hebben gelegd. Want dit boek maakt een ding heel duide lijk: het zeemansleven was gena deloos. "Het meeste dat zeelui leuk vonden gebeurde handhan- dig en deed pijn", overdenkt Lars ergens. Een klassiek, span nend zeemansverhaal voor alle leeftijden. De Verstekeling, Olov Svedelid, vert. Marijke Haagsma, f 22,50, uitg. Van Goor. MARGOT KLOMPMAKER ADVERTENTIE Sinterklaas koopt graag bij William Goldman heeft vooral naam gemaakt met zijn thriller 'De marathon man', die als film velen naar de bioscoop trok. Ook zijn jongste boek ('Hitte') bevat genoeg elementen om aan trekkelijk te zijn voor filmma kers. Want het is eerder een goed geschreven scenario voor een on getwijfeld boeiende actiefilm dan een evenwichtig verhaal van een vrijbuiter in het avontuurlij ke Las Vegas, het Amerikaanse gokparadijs. De bikkelharde Vietnam-vete- raan Nick Escalante is het leven in die verwoestende stad beu, maar wil - voor hij vertrekt - nog eens een grote slag slaan. Het brengt hem in aanraking met tal van wonderlijke figuren aan de zelfkant van de maat schappij. Figuren, die ongetwij feld kleurrijk in beeld kunnen worden gebracht, maar in het ge-< schreven woord van William Goldman toch wat te weinig diepgang krijgen. Zeker, er gebeurt genoeg. Ge weld in overvloed, maar ik had graag wat meer gehad dan dat al leen. 'Hitte' door William Goldman. Verschenen bij Luitingh 24,50). KOOS POST ADVERTENTIE o.a. kalender/agenda's kinderboeken natuurboeken kunstboeken kookboeken kaarten literatuur en buitenlandse pockets Nieuwe Rijn 13 2312 JC Leiden BOEKHANDEL LEIDEN LEIDERDORP OEGSTGEEST KATWIJK VOORSCHOTEN Alle op deze pagina besproken boeken zl|n bij ons dlrekt lever baar, óf vla onze TERMINAL, te bestellen en dan binnen drie da- gen verkrljgbeer.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 19