Lief en leed van Dakota's
Kerststerren verkopen
in voorjaar lukt niet9
DONDERDAG 14 NOVEMBER 1985
REGIO LEIDEN
PAGINA 21
De vliegerij is altijd omgeven ge
weest door een waas van romantiek.
De techniek, het avontuur, de verre
landen, de dramatische ongelukken
spreken tot de verbeelding. De Alphe-
naar Ad van Ommen (59), drie jaar ge
leden gepensioneerd ais gezagvoer
der bij de KLM, heeft het legendari
sche militaire en burgervliegtuig de
Dakota als onderwerp genomen voor
zijn boek'Sluipvluchten naar Lissa
bon. Volgende maand is het precies
vijftig jaar geleden dat de vliegtuig
fabriek Douglas de eerste DC-3, die
de Engelsen Dakota noemden, afle
verde. In totaal zijn er zo'n 12.000 van
gemaakt. Van Ommen denkt dat er
nog een paar honderd in de binnen
landen van Afrika en Zuid-Amerika
rondvliegen.
Van Ommen heeft om de Dakota
heen een van de meest interessante
perioden uit de geschiedenis van de
KLM gevlochten: de oorlogstijd. Niet
alleen de regering week uit naar En
geland, maar in haar kielzog ook de
KLM-directie. Met het restant van de
luchtvloot, waaronder een aantal Da-
kota's, werd vanuit Bristol geduren
de de oorlogsjaren een vrij geregelde
lijndienst op Lissabon onderhouden.
De belevenissen rond die lijndienst
in oorlogstijd leveren boeiende stof
voor een boek op. Veel waardering
heeft de schrijver voor de chef
vlieger uit die jaren Koen Parmen-
tier. Wat deze piloot voor de KLM in
die oorlogsjaren en direct daarna
heeft gedaan om de KLM zijn leiden
de positie in de burgerluchtvaart te
rug te bezorgen, noemt Van Ommen
van veel grotere betekenis dan bij
voorbeeld de spectaculaire race naar
Melbourne met de Uiver, waarop Par-
mentier gezagvoerder was.
Wat een andere bekende KLM-pi-
loot, Viruly, niet lukte lukte Ad van
Ommen wel. Hij schreef een boeiend
verslag van de KLM in oorlogstijd.
Naast de archieven, die de kLivi voor
hem openzette, had de Alphense au
teur het grote geluk op het dagboek
van de nu 78-jarige KLM-piloot Theo
Verhoeven te stuiten, die uitgebreid
en heel exact de wetenswaardighe
den in zijn lange carrière heeft opge
tekend. Zo bevat het boek uit de eer
ste hand tal van interessante, mense
lijke gebeurtenissen uit die turbulen
te periode.
Naast de oorlogstijd, die Ad van
Ommen als vlieger zelf niet heeft
meegemaakt, is in het boek ook veel
ruimte besteed aan de belevenissen
van de KLM in West-Indië en Indone
sië. Ook over de KLM-activiteiten in
de contreien van Curacao kon Van
Ommen uit de eerste hand berichten,
omdat hij daar zelf enige jaren heeft
gevlogen.
De inspanningen van de KLM ten
tijde van de watersnoodramp in 1953
worden ook nog even belicht en ten
slotte krijgt het boek een interessant
laatste hoofdstuk dank zij de mede
werking van prins Bernhard, die en
thousiaste verhalen opdist uit de tijd
dat hij met de Dakota heeft gevlogen.
Aangezien de prins nogal eens in on
herbergzame gebieden te vinden was
zoals in Zuid-Amerika en Afrika
waar de voorzieningen op en rond
vliegvelden minimaal waren, zijn
ook in dat deel van het boek leuke en
misschien nog wel onbekende voor
vallen te lezen. De prins heeft afgelo
pen vrijdag het eerste exemplaar van
het boek uit handen van Ad van Om
men in ontvangst genomen.
Er is in ons land nog één viiegwaar-
dige Dakota, de 43 jaar oude PH-DDA
van de stichting Dutch Dakota Asso
ciation. Bij Aviodome op Schiphol
staat de voormalige regerings-Dako-
ta te kijk en in het Militair Lucht
vaartmuseum bij Soesterberg is een
militaire uitvoering van de Dakota te
zien.
Alphenaar Ad van Ommen schrijft boek over legendarisch vliegtuig
n. heelt in 1942 boven de Golf
van Biscaye eens ondanks treffers
in romp en vleugel weten te ontko
men aan een Duitse jager door in
de wolken te duiken. In november
1943 werd de Ibis van gezagvoer
der Parmentier onder vuur geno
men door zes Messerschmitts. Als
door een wonder ontkwam de Da
kota aan een roemloos einde. Het
officieel rapport van Parmentier,
waarin hij verhaalt van de miracu
leuze ontsnapping, is een roman op
zich. Terecht volgt Van Ommen
het fascinerende relaas op de voet.
Gezagvoerder Tepas was minder
gelukkig. In 1940 verspeelde hij bij
een landing in dichte mist in Enge
land de Dakota de Reiger. Geluk
kig waren er geen doden of gewon
den. Op 1 juni 1943 werd Tepas met
i de Ibis op de terugweg naar Enge
land aangevallen door een Duitse
jager. Het vliegtuig werd neerge
schoten. Vier bemanningsleden en
zeventien passagiers, onder wie de
bekende filmster Leslie Howard,
een directeur van een filmbedrijf,
de directeur van Reuter in Was
hington en de directeur van Shell
in Lissabon, kwamen om.
De gedetailleerde beschrijvin
gen, overgenomen uit officiële rap
porten, getuigenverklaringen en
kranteverslagen geven het boek
een uiterst boeiende authenticiteit.
'Sluipvluchten naar Lissabon' is
door het feitelijke relaas daardoor
zo leesbaar geworden.
Volgens Ad van Ommen is de
Bristol-Lissabon-lijn voor de
KLM van grote betekenis geweest
(omdat de organisatie van het lucht
vaartbedrijf in tact bleef en daarom
na de oorlog, ondanks een ver
woest Schiphol, zijn positie in de
wereld van de internationale lucht
vaart direct weer kon innemen.
Parmentier heeft hierin een be-'
langrijk aandeel gehad. Aan zijn
loopbaan in de top van de KLM
kwam een abrupt einde door het
vliegtuigongeluk bij Prestwick op
21 oktober 1948, het ergste ongeluk
tot dan bij de KLM. Dertig passa
giers en tien bemanningsleden
kwamen om.
Van Ommen heeft zich in zijn
boek verder verdienstelijk ge
maakt door de geschiedenis van de
KLM in West-Indië, het Caraïbisch
gebied, en in Indië uit te pluizen.
Vanaf 1945 had het Westindisch
Bedrijf van de KLM ook een aantal
bel en Rotet valt later in het jaar.
Aalbessen zijn, hoewel dat vaak
wordt gedacht, lang niet altijd
rood. De 'Witte Hollander'
brengt witte, zeer smakelijke
bessen voort.
Bij de kruisbes vallen de ras
sen uiteen in twee groepen: ras
sen met vruchten die behaard
zijn en 'onbehaarde' rassen.
Vroeger of later vruchtdragend
is een raseigenschap die zowel
bij kruisbes als bij framboos
voorkomt. De gangbare frambo-
zerassen zijn allemaal doornloos.
De braamrassen Black Diamond
en Himalaya hebben daarente
gen weer wel doorns. Ook van
deze kleinfruitsoort zijn doornlo-
ze rassen verkrijgbaar.
Aalbessen en frambozen stel
len geen hoge eisen aan de
grondsoort. Bramen moeten op
niet al te beste grond worden ge
teeld. Op goede, vruchtbare
gronden is de groei zo ontstui-
mig dat de struiken niet in toom
zijn te houden. Een relatief ge
brek aan stikstof verbetert de
smaak van de vruchten. Bosbes-
sen en zwarte bessen houden van
zure en vochthoudende grond.
Bij het planten van de struiken
moet altijd de grond rondom het
plantgat goed worden losge
maakt. Bessen en andere klein-
fruitsoorten kunnen in zoge
naamde hagen worden geteeld.
Hiertoe worden op regelmatige
afstand palen in de grond gesla
gen waartussen drie ijzeren dra
den worden gespannen. De strui
ken worden in een rij geplant
waarbij de draden als ondersteu
ning en geleiding dienen. Hier en
daar verspreid over de tuin een
besse- of braamstruik planten is
echter ook heel goed mogelijk.
Afhankelijk van de soort moeten
de struiken op een afstand van
een tot anderhalve meter van el
kaar worden geplant.
In het jaar na het planten moet
worden begonnen met vorm- en
vruchtbaarheidsnoei. Door tak
ken weg te halen wordt de groei
elders gestimuleerd waardoor de
struik de vorm en vruchtbaar
heid krijgt die gewenst is.
Snoeien is een ingewikkelde
handeling. Voor u de snoei-
schaar ergens inzet is het raad
zaam een handboek over dit on
derwerp te raadplegen.
MONICA WESSELING
Dakota's in dienst. Daar heeft Ad
van Ommen zijn ervaring met de
Dakota opgedaan. Hij maakte er
tussen de 3000 tot 4000 vlieguren
Ook prins Bernhard kan bogen
op zo'n 3000 vlieguren met de Da
kota. "Een kist om verliefd op te
zijn", vertelt Bernhard in het boek,
die zelf een Dakota voor 50.000 dol
lar van de chef-staf van generaal
Eisenhower had gekocht.
Een verhaal van de prins: "Een
keer kwam ik uit Londen terug
met een tiental passagiers met be
stemming Soesterberg. Ik maakte
daar een slechte landing, startte
door, maakte een tweede slechte
landing, startte door, maakte een
derde slechte landing, startte weer
door, waarop enige passagiers naar
de cockpit kwamen met de vraag:
Mogen wij uitstappen, terwijl u oe
fent? Mijn passagiers vonden het
allemaal niet zo leuk, maar geluk
kig was de vierde poging goed,
waarop wij zeiden: we houden er
nu mee op".
De prins vervolgt: "Onze Dakota
staat nu voor het luchtvaartmu
seum Aviodome op Schiphol. Het
is de best uitgeruste DC-3 geweest,
die wij ooit in Nederland hebben
gehad. Daarvoor was hij een tijdje
in gebruik door de Rijkslucht
vaartdienst voor het uitchecken
van bakens en dergelijke. Daarna
hebben ze hem daar buiten neerge
zet. Ik vond het zonde".
In het boek van Van Ommen is
ook nog te lezen, hoe hij eens in
Indonesië Soekarno aan boord
had, die de Nederlanders waar
maar mogelijk kleineerde, maar
voor zijn vliegreizen door de archi
pel wel een volledige KLM-be-
manning wenste.
Tenslotte heeft Ad van Ommen
ook nog wat materiaal opgediept
naar aanleiding van de waters
noodramp in '53, toen de KLM in
vijf dagen 41 vluchten uitvoerde en
ruim honderd ton voedsel, zand
zakken en rubberboten dropte bo
ven de onder water gelopen
Zeeuwse eilanden.
Van Ommen over zijn boek: "Het
is een heidens karwei geweest. Ik
heb wel 15.000 kilometer door het
land gereden om zo'n vijfentwintig
mensen te interviewen. Voorlopig
ga ik een jaartje niets doen en daar
na misschien een roman".
Dat ook die over de luchtvaart en
in het bijzonder de KLM zal gaan,
lijdt geen twijfel.
Advies:
Plaatsen voor
somatische
patiënten in
'Bernardus'
LEIDEN/STREEK - Voor de dag
behandeling van somatische pa
tiënten (ouderen met lichamelijke
gebreken) zou een voorziening
kunnen worden getroffen in het
bejaardenhuis St. Bernardus in
Sassenheim. Dat blijkt uit een
ambtelijk advies aan de districts
commissie Zuid-Holland-noord,
die op haar beurt weer gedeputeer
de staten van Zuid-Holland advi
seert.
Een aantal verzorgingstehuizen
in de regio had bij de provincie een
verzoek ingediend om voor de dag
behandeling van somatische pa
tiënten in aanmerking te komen.
Daartoe behoorden onder meer
ook Leythenrode in Leiderdorp en
Oudshoorn in Alphen aan den
Rijn.
In het ambtelijk advies staat dat
de dagbehandeling met tien plaat
sen kan worden uitgebreid in het
noordelijk gedeeelte van Zuid-Hol
land. Behalve de acht plaatsen in
Sassenheim wordt in het advies ge
steld dat 'wellicht nog zonder daar
voor bouwkundige voorzieningen
te treffen* de dagbehandeling in
Oudshoorn met twee plaatsen kan
worden uitgebreid. Tevens blijkt
dat op korte termijn in elk geval
geen gehoor zal worden gegeven
aan het initiatief om een dergelijke
voorziening in Leythenrode in Lei
derdorp van de grond te tillen.
Door het bestuur van Bernardus
is, volgens het advies, nog geen
aanvraag ingediend. Mocht Ber
nardus afvallen, dan zou De Wil-
bert in Katwijk daarvoor in aan
merking kunnen komen. Als derde
mogelijkheid wordt Wijckersloot
in Oegstgeest genoemd.
Toneel afgelast
LEIDEN - De voorstelling van 'De
Toneelmaker' die Globe vanavond
in het LAK zou geven is afgelast
De voorstelling kan als gevolg van
ziekte van de hoofdrolspeler Theu
Boermans niet doorgaan.
De feestmaand december komt er weer aan. De straten
worden weer versierd met lichtjes, speculaaspoppen
'bemannen' de winkels, de modebladen staan weer vol
fraaie kleding en de kerststerren stralen - althans fi
guurlijk - weer in de bloemenwinkels. Wie kent ze niet,
die decemberplanten waarvan de bovenste bladeren
prachtig rood, wit, roze of zelfs rood met wit gemar
ineerd zijn.
Kerststerren worden ze ge
noemd, officieel heten ze: Eu
phorbia Pulcherrima. Een man
die al jaren kerststerren teelt is
de Valkenburgse tuinder Ph. van
der Nagel. In zijn kas staan dezer
dagen maar liefst 35.000 planten
te wachten op het moment dat ze
naar de consument toe kunnen.
Het is bijna zo ver, drieëneenhal
ve maand nadat de teelt begon.
De meeste kopers van kerst
sterren zullen niet weten welke
toeren een kweker moet uithalen
om een mooie gesloten, bloeien
de plant aan te kunnen bieden.
Begin augustus komen de stek
ken op het bedrijf aan. Die moe
ten binnen een dag in potjes wor
den geplant. Van der Nagel: "Als
je langer wacht kun je het verder
wel vergeten. De plant krijgt dan
zo'n klap dat zij er nooit meer
overheen komt". De potjes met
stekken worden op plastic zeilen
op de grond gezet. Op deze ma
nier wordt voorkomen dat de
wortels doorgroeien in de bo
dem.
De Euphorbia is van nature
een harde groeier. Als de kweker
niet zou ingrijpen zou de kamer
plant binnen de korste keren te
gen het plafond zitten. Vandaar
dat Van der Nagel zeven dagen
na het planten de top uit de plan
tjes haalt. Dit remt'de groei en
zorgt er bovendien voor dat de
plant mooi vertakt. Ook in de
daaropvolgende weken is het
'groeiremmen' wat de klok slaat.
Herhaaldelijk wordt een natuur
lijk hormoon over de plant ge
spoten dat de groei beperkt.
"Dan zijn we er nog niet. Een
kerstster is een zogenaamde kor-
te-dag-plant. Dat betekent dat zij
alleen in bloei komt als er gedu
rende lange tijd korte dagen en
lange nachten zijn geweest. We
houden de plant voor de gek
door 's avonds als het buiten nog
licht is een zwart zeil over de
kerststerren te spannen, 's Mor
gens halen we het doek pas weer
weg als het buiten allang weer
licht is".
Van der Nagel vertelt dat de
bloemen van de kerstster eigen
lijk vrij onooglijk zijn. De ge
kleurde bladeren die de plant
haar sierwaarde geven zijn de
schutbladeren. De bloemetjes
zitten in het hart en zijn niet gro
ter dan vier tot vijf millimeter.
Een dag of tien vóór de planten
worden afgeleverd tilt Van der
Nagel ze nog één keer allemaal
op. "Hierdoor breken de wortels
die buiten de pot zijn gegroeid en
wordt voorkomen dat de plant in
de laatste paar dagen nog te
groot zou worden", legt hij uit.
De Kerstster is typisch sei-
Tuinder Ph. van der Nagel: "Ker
zoensprodukt. Van der Nagel
vindt dit jammer: "De plant zou
het hele jaar door kunnen wor
den geteeld, maar kèrststerren
verkopen in het voorjaar of de
zomer lukt niet. De consument
wil pas in november, december
zo'n kamerplant op tafel. He
laas".
Aquadraad
Wie voof langere tijd zijn huis
verlaat moet een oplossing zoe
ken voor de verzorging van zijn
kamerplanten. Is er geen buur
man of buurvrouw te vinden die
de planten regelmatig water kan
geven, dan wordt tot nu toe vaak
naar een oud huismiddeltje ge
grepen. Wollen draden gespan
er is een enorm snelle groeier".
nen tussen een emmer met water
en de bloempot zorgen voor een
redelijk regelmatige watervoor
ziening.
Er is nu een moderne versie
van de wollen draad in de handel
gebracht: de zogenaamde aqua
draad. De wollen draad is ver
vangen door een kunststofvezel.
In plaats van de emmer doet nu
de sierpot zelf of een diepe scho
tel dienst als waterreservoir. De
kunststofvezel wordt van onder
af in de aarde gestoken. De aqua
draad is volgens de importeur
niet alleen handig bij vakanties
maar ook tijdens de wintermaan
den. Planten die irt de buurt van
de centrale verwarming staan
hebben door de aquadraad een
regelmatige toevoer van water.
(foto Wim Dijkman)
De draad wordt verkocht in pak
ketjes van vier.
Bessen
Zachtfruit, ook wel kleinfruit ge
noemd, is prima in eigen tuin of
op een balkonnetje te telen. Voor
de struiken van aalbessen, zwar
te bessen, kruisbessen en andere
bessoorten en van frambozen en
bramen breekt de planttijd weer
aan. Tot het vroege vooijaar kan
de eerste stap in de richting van
een eigen 'kleinfruittuin' worden
gezet.
Het bekendste aalbesras is de
Jonkheer van Tets, een ras dat
vroeg in het jaar rode vruchten
draagt die erg lekker zijn. De
oogst van de rassen Rondom, Re
Door nooit opgehelderde reden
koesterde de Engelse security lan
ge tijd ernstige verdenkingen te
gen de chef-vlieger van de KLM
Parmentier. Pas toen de KLM wei
gerde de* pas begonnen lijndienst
op Lissabon weer te staken, een
beledigde Parmentier zich in mili
taire dienst wilde begeven èn de
chef van de Nederlandse inlichtin
gendienst Van't Sant het opnam
voor de getergde KLM-piloot werd
Parmentier van alle blaam gezui
verd. Parmentier had aan het begin
van de oorlog nota bene gewichti
ge diplomatieke post en stafkaar
ten vanuit Nederland naar Enge
land overgevlogen... Later heeft hij
voor zijn verdiensten enkele zeer
hoge Nederlandse en Engels on
derscheidingen gekregen.
Op de reis naar Lissabon moes
ten tijdens de vlucht boven Enge
land de raampjes van de Dakota
worden geblindeerd, zodat de pas
sagiers geen informatie konden
vergaren die eventueel voor de vij
and van belang kon zijn. De be
manning van de KLM-vliegtuigen
daarentegen gaf in het diepste ge
heim aan de Engelse legerautori-
teiten wel gegevens door over de
posities van duikboten en oorlogs
schepen van de Duitsers. Die infor
matie werd in code naar Engeland
doorgeseind. Parmentier heeft zich
er nog eens over beklaagd, dat de
code nogal doorzichtig was, het
geen voor de bemanning en de pas
sagiers van de vliegtuigen gevaar
zou kunnen opleveren. Als de
Duitsers er achter zouden komen,
dat een burgervliegtuig oorlogsin
formatie doorgaf, zou dat wel eens
een excuus kunnen zijn voor de
Duitsers om KLM-vliegtuigen
neer te schieten.
Overigens gebeurde dat in de
loop van de oorlog toch enige ke
ren. Captain Theo Verhoeven, de
man van het dagboek waaruit
schrijver Ad van Ommen zo vele
interessante passages heeft overge-
ALPHEN AAN DEN RIJN -
Uitgeweken vanwege de bezet
ting in ons land begon de KLM
vanaf juli 1940 vier dagen per
week vanuit Engeland een lijn
dienst op Lissabon. Met de no
dige problemen en verliezen
aan vliegtuigen en personeel is
de lijndienst tot december 1945
in tact gebleven. In totaal wer
den ruim 1600 vluchten naar
Lissabon en 18.808 passagiers
vervoerd. 'Sluipvluchten naar
Lissabon' verhaalt hoe dat in
die oorlogsjaren in z'n werk is
gegaan.
door
Henk Houtman
De Alphenaar Ad van Ommen
heeft voor zijn boek dankbaar ge
bruik gemaakt van de archieven
van de KLM. "De mappen die ik
ter bestudering kreeg zaten dik on
der het stof, maar ze hebben me
veel stof voor het boek opgeleverd.
Ik heb.de indruk dat de KLM mij
zonder terughoudendheid alle ar
chiefstukken ter beschikking heeft
gesteld. Dat leid ik af uit de nodige
stukken, dié van het opschrift 'se
cret' waren voorzien", vertelt Van
Ommen.
De lijndienst op Lissabon kwam
overigens pas na veel overleg met
de Engelse autoriteiten en de Brit
se luchtvaartmaatschappij BOAC
tot stand, zo is in het boek te lezen.
Het had niet veel gescheeld of de
Engelsen hadden de vliegtuigen
van de KLM in beslag genomen
om er zelf voor militaire en burger
lijke doeleinden hun voordeel mee
te doen.
De piloten en het andere boord-
personeel van de KLM werden
door de Engelse veiligheidsdienst
gecontroleerd op hun betrouw
baarheid. Het vliegend personeel
Ad van Ommen met zijn boek. Li
neergeschoten.
kon vanuit de lucht troepencon
centraties waarnemen en posities
van koopvaardijschepen en oor
logsbodems aan de vijand doorspe
len. Vandaar dat de Engelsen er ze
een schilderij van de DC-3 Ibis, di
ker van wilden zijn, dat het KLM-
personeel geen nazi-sympathieën
koesterde. Aanvankelijk eisten de
Engelsen dat als tweede piloot een
Engelsman op de KLM-vliegtui-
in de oorlog door de Duitsers werd
(foto Nico Kroon)
gen naar Lissabon zou meevliegen
om de veiligheidsaspecten in de
gaten te houden. Uiteindelijk ging
men toch akkoord met een volle
dig Nederlandse bemanning.
